بخش های کتاب
سوره آل عمران ، آيات 6 - 1اشاره به آهنگ كلى سوره مباركه آل عمران و زمان و موقعيتنزول آن(تنزيل ) بر تدريج نزولدلالت داردوجه اين كه قرآن كريم درباره وحى ، تعبيرانزال و تنزيل (فرود آمدن ) را بكار برده استمعناى كلمه (تورات ) و (انجيل )معناى (فرقان ) و موارد استعمال آن در قرآن مجيدشادى و غم ، رنج و راحت دائر مدار طرز فكر آدمى استسعادت و شقاوت روحى و جسمى ، و اينكه افراد بى خدا در هرحال پريشانروز هستندسعادت و شقاوت از ديدگاه اسلامكيفر كافران ، از حكم قضاوقدر و مشيت الهى خارج نيستروايتى متضمن محاجه و مباحثه رسول خدا (ص ) با سران نصاراى نجرانروايتى درباره خلقت جنين و سرنوشت او...توضيح روايتمنظور از محكم بودن بعضى آيات قرآن و متشابه بودن بعضى ديگرمعناى اينكه آيات محكمه (ام الكتاب ) هستندآيات مشابه نيز، پس از آنكه با آيات محكمه تبيين شدند، محكمه مى شوند(محاكمات ) آيات متضمن اصول مسلمه قرآنى است و (متشابهات ) آيات متضمن فروعاستثابت نبودن و احيانا متغير بودن احكام اجتماعى و فروعى ، موجب تشبه مى گرددبررسى معناى (تاءويل ) در آيات قرآنى و اقوالى كه در اين باره گفته شده استسه نكته كه از توضيحات درباره معناى (تاءويل ) به دست آمده استعلم به تاءويل كتاب مختص به خداى تعالى استموضع (راسخون در علم ) در برابر آيات متشابه ، ايمان به آنها و توقف در مقامعمل استدعاى راسخون در علم : (ربنّا لا تزغ قلوبنا...)مقدّمه1 محكم و متشابه (گفتار)نقلاقوال مختلفى كه درباره مراد از محكم و متشابه گفته شده و نقد و ردّ آنهاكلام راغب اصفهانى در بيان مراد از محكم و متشابه و اقسامى كه براى محكم ومتشابهقائل استدو اشكال بر قول راغبپيروى آيات متشابه منشاء بدعتها و انحرافهاى بعدازرسول خدا(ص ) و مبداء فتنه ها و محنت ها بوده است2- ام الكتاب بودن آيات محكم چه معنا دارد؟3- تاءويل چه معنا دارد؟دو دليل (اجمالى و تفصيلى ) بر سستى اقوالى كه درباره مرادازتاءويل گفته شده است4 - آيا كسى جز خدا تاءويل قرآن را مى داند؟اختلاف در اين مساءله از ابتدا تواءم با خلط و اشتباه بوده و ادله طرفين قاصراستاثبات مدعاى آنها استانحصار علم به تاءويل در خداى سبحان ، منافاتى با اعطاء آن علم به بعضىافرادنداردتاءويل قرآن عبارتست از حقايق خارجى كه آيات قرآنى مستند به آن حقائق استبيان آنكه در ماوراى قرآنى كه در دست ما است امرى هست كه به منزله روح از جسدوممثل از مثل است(مطهرين ) از بندگان خدا با قرآنى كه در كتاب مكنون و لوح محفوظ است تماسدارند(لا يمسه الا المطهرون )(مطهرين ) همان (راسخين ) در علم هستند5 چرا كتاب خدا مشتمل بر متشابه است ؟بررسى سه جوابى كه به پرسش فوق داده شدهوقابل بررسى استبيان آنچه در پاسخ به سؤ ال بالا شايسته گفتن است با توجه به پنج امرهدف از خلقت انسان ، تشريع دين و سپس تطهير الهى است و همه افراد انسان بهاينكمال نمى رسندراه رسيدن به هدف فوق شناسندن انسان به خود او است (از طريق تربيت علمى و عملى)اساس هدايت اسلام بر علم و معرفت است نه تقليد كوركورانهامرى كه باعث شده است بيانات قرآن كريمجنبه(مثل ) به خود بگيردبيان اينكه جنبه مثل داشتن ، مستلزم وجود تشابه است (ضرورت وجود متشابهات )ده نكته كه از مباحث و مطالب گذشته روشن شدمراتب مختلف قرآن از نظر معنا و اينكه هر معنايى خصوص به مرتبه اى از فهم ودركاستاثر متقابل علم و عمل در يكديگرمردم بر حسب مراتب قرب و بعدشان از خداى تعالى مراتب مختلفى از علموعمل دارندرواياتى در معناى (محكم و متشابه )روايتى درباره (راسخين در علم )روايتى در وصف قرآن و اينكه قرآن ظاهرى و باطنى داردانواع انطباق كليات قرآن بر مصادقمراد از هفت حرف در روايتى كه مى گويند: قرآن بر هفتحرفنازل گشته استمنظور از تفسير به راءى كه از آن نهى شده استده قول كه درباره مراد از تفسير به راءى گفته شده استتوضيح مراد از (تفسير به راءى ) با شرحى در مورد تفاوت و اختلاف عمده بينكلامخدا و كلام بشرىتفسير به راءى موجب ناهماهنگى و تنافى آيات قرآن مى شودمراد از (زدن بعض از قرآن به بعض ديگر) در روايتى كه از آن نهى شده استدور شدن از علم اوصياء رسول اللّه (ص )، باعث روى آوردن به تفسير به راءىشدنهى از (تكلم به راءى ) و (قول به غير علم ) و (ضرب بعض به بعض)،نهى از استمداد از غير قرآن براى فهم قرآن استپاسخ به اين توهم كه هر تفسيرى كه از كلمات صحابه و تابعين خارج باشد،تفسيربه راءى استشاءن پيامبر (ص ) فقط تعليم كتاب و تسهيل فهم كلام الهى استراه به سوى فهم قرآن بروى كسى بسته نيستقرآن بر معانى خود دلالت دارد و اهل بيت (ع ) ما را به طريق اين دلالت و اغراض ومقاصدقرآن راهنمايى مى كنندرفع تناقض بين دو دسته رواياتآيات 18 - 10 آل عمرانبيان آياتآهنگ و غرض كلى اين آيات و ارتباط آنها با آياتقبلديدگاه انسان مادى به مال و اولادوجه مقدم ساختن (اموال ) بر (اولاد) در آيه شريفهتكذيب كنندگان (از كفار) منشاء اصلى آتش هستند و ديگران به آتش آنها مى سوزندمعناى (شديد العقاب ) بودن خداى سبحانآيه شريفه (قد كان لكم ) ناظر بر واقعه بدر است كه در آن با نصرت الهى مؤمنينظفر يافتندمعناى آيه شريفه در نتيجهبيان وجوه و احتمالاتى كه درباره مرجع ضميرها در آيه شريفه گفته شده استمعناى بصير و بصيرت در معارف الهىاموال و لذائذ اين دنيا وسائل در مقدّمه نيل به چيزى است كه نزد خدا است و خود مستقلاهدفنيستندچه كسى دنيا و متاع دنيوى را در نظر انسان زينت مى دهد؟دو گونه بودن جلوه گرى دنيا در نظر مردمفساد نظريه بعضى از مفسرين كه گفته اند حقايق و طبايع مستند به خدا است ، پسحبمال و لذايذ دنيوى بخث در اين سوره از طبيعت امتها استفساد گفته مفسرى ديگرمنشاء اشتباه اين مفسران ، غفلت از وجود ارتباط بين تمام اجزاى اين عالم مى باشد.در اين عالم نه فقط اعيان خارجى ، بلكه اوصافوافعال نيز با هم مرتبط و وابسته هستندكون و فساد در غير اعمال و در اعمال سعادت آور، بلاواسطه مستند به خدا است ولىدراعمال شقاوت بار باواسطه چيزى كه دانشمندان را از بحث پيرامون جبر و اختيار بازداشته استچهار نكته راجع به آيه كريمه (زين للناس حب الشهوات )معناى تزئين حب براى مردماصناف مردم از لحاظ دلبستگى به اقسام شهواتلذائذ و نعمتهاى دنيا در آخرت هم است با اين تفاوت كه نعمتهاى آخرت خالى از قبحوفساد استتوضيحى درباره (رضوان من اللّه )علت تقابل رضوان با شهوات انسانى در آيه شريفهچرا لذائذ اخروى مختص به مؤ من استتقرير يك اشكال : لذائذ دنيوى براى بقاى انسان وحفظنسل او است ، در آخرت كه دار بقاء است جواب به اشكال فوقخلود و جاودانگى انسان در آخرت به معناى ابطال وجود او نيست ، بلكه ادامه وجوددنيوىاو استانسان علاوه بر نقص و كمال طبيعى ، نقص و كمالى نيز دارد كه به اختيارواعمال او بسته استتخلص از عذاب نعمتى افزون بر مغفرت استپنج خصلت براى متقينچرا خداوند در اين آيه اقامه شهادت مى كندتوضيحى درباره رابطه بين عادل بودن خداى سبحان و شهادت او به وحدانيتخودشوجه اينكه ملائكه و صاحبان علم هم در كنار خدا شهادت مى دهندنقش و معناى (قائما بالقسط) در آيه شريفهپاسخ به سخن بعضى از مفسرين كه گفته اند مراد از شهادت دادن خدا، شهادتقولىنيستشهادت خداوند دعواى مشركين را باطل مى كندنتيجه معناى آيه : نفى شريك براى خداوند استعلت تكرار (لا اله الا هو) و ختم آيه به دو نامه (عزيز) و (حكيم )بحث روايتىبالاترين لذتها در دنيا و آخرت كدام است ؟آيات 25 - 19 آل عمرانمراد از (ان الدين عند اللّه الاسلام )اختلاف اهل كتاب ناشى از غرور و ستمگرى آنها بوددين واحد است و بعد از آن هيچ حجتى نيستچند نكته كه از جمله : (فان تولوا فانما اليك البلاغ ...) استفاده مى شودچگونه اهل كتاب فريب خدعه هاى نفس خويش را خوردند؟ملكات نفسانى عمل را در نظر انسان زينت مى دهندبحث روايتىسوره آل عمران ، آيات 27 - 26معناى كلمه (ملك ) و اقسام آن(مالك الملك ) و (مليك الملوك ) بودن خداىعزوجلملك و مُلك اعتبارى نيز درباره خدا صادق استسه مطلب درباره (قل الهم مالك الملك ...)ملك ، چه حق و چه باطل از ناحيه خداى تعالى استمعناى (عزت ) و (ذلت ) و بيان اينكه عزت فقط از آن خدا از ناحيه او استمعناى (خير) و بيان اينكه اين كلمه افعلتفضيل نيستخير در قرآن اسم خدا نيست بلكه صفت خدا استجمله (بيدك الخير) دلالت دارد بر اينكه خير منحصر در خداى تعالى استخير و شر تكوينى و خير و شر تشريعىمراد از بيرون آوردن زنده از مرده و مرده از زندهچهار مقابله لطيف در دو آيه شريفهرزق از نظر قرآن به چه معنا است ؟آنچه انسان در راه حرام مورد بهره بردارى قرار مى دهد رزق خدا نيسترزق همه موجودات به اذن خدا استهر چه رزق است خير و مخلوق است و هر چه مخلوق است رزق و خير استرزقى كه خداى سبحان مى دهد عطيه اى است بدون عوض ، و در برابر حقى نيستتقسيم رزق به دو قسم : عام و خاصرزق ، چيزى است كه مورد انتفاع مرزوق واقع شود و ربطى به زيادى وكمىمال نداردبحث روايتىآيا ملك و حكومت بنى اميه را خدا به آنان داد؟اشتباه بنى اميه در فهم آيه ملكدو روايت به معناى (تخرج الحى من الميت و تخرج ميت من الحى )رواياتى در باره (رزق ) و اينكه روزى هر كس مقدر استبحث علمىضرورى بودن نظام حكومت در اجتماعتحول بشر در تغيير حكومت سلطنتى به حكومت جمهورىنقش مهم انبيا(ع ) در اصلاح و رفع نواقص نظامهاى حكومتىانبياء و مبارزه با خودكامگان زمانحكومت و ولايت در آيات قرآن كريمهدف اولياى دين از معارضه با استكبار جلوگيرى از فساد استبحث فلسفى (در مورد استناد امور اعتباريه به خداى سبحان )آيات 32 - 28 آل عمرانمعناى جمله (مؤ منان كافران را اولياى خود نگيرند)تضاد دو صفت كفر و ايمان به دارندگان آنها سرايت مى كندمراد از كلمه (دون ) در جمله (من دون المؤ منين )جمله اى كه دلالت بر جواز و مشروعيت (تقيه ) مى كندتهديد و تحزير شديد به كسانى كه كافران را ولى و دوست مى گيرندخداوند هميشه عالم است نه فقط روز قيامتسخنى درباره (حب ) و (دوست داشتن خدا)درذيل جمله : (ان كنتم تحبون اللّه ...)حب چيست و چه آثارى دارد؟لازمه دوست داشتن خدا، قبول دين او و اطاعت و تسليم در برابر او استمعناى آيه (ان كنتم تحبون اللّه ...)مغفرت الهى و در نتيجه ، افاضه رحمت الهى ، اثر نزديكى خدا به بنده استچهار نكته كه از آيات كريمه گذشته استفاده شدبحث روايتىچند روايت درباره حب خداسوره آل عمران ، آيات 34 و 33معناى اصطفاء (برگزيدن ) آدم و نوح وآل ابراهيم وآل عمران ، بر عالميانمعناى كلمه (آل ) و بيان مراد از (آل ابراهيموآل عمران )مراد از آل ابراهيم معصومين از ذريه ايشان استبحث روايتىسوره آل عمران ، آيات 41 - 35معناى سخن مادر مريم : (نذرت لك ما فى بطنى محررا)اعتقاد مادر مريم به حمل خود از روى جزم بودمعناى جمله (و ليس الذكر كالانثى )وجه تسميه (مريم )(قبول حسن ) به معناى تقبل يعنى قبول با رضايت درونى استمعناى (محراب )رزقى كه همواره نزد مريم بوده رزق معمولى و عادى نبوده استشباهت بسيار بين عيسى و يحيى (على نبينا و آله و عليهما السلام )عيسى و يحيى در كلام خداوند سبحاناستفهام زكريا در جمله (انى يكون لى غلام ؟) بمنظور استبعاد نبوده استاستفهام يحيى نظير سؤ ال حضرت ابراهيم استدر خواست نشانه و علامت كردن زكريا براى چه بوده است ؟تصرف شيطان در نفوس انبياء (ع ) محال استطرح يك سؤ ال و پاسخ به آنسخنى پيرامون الهامات غيبى و خواطر شيطانىبخشى از تكلم كه مخصوص خداوند استبحث روايتى (در ذيل آيات مربوط به مادر مريم و زكريا و...)سخنان بعضى از مفسرين در انكار اين روايات و پاسخ به اوبحث روايتى (راجع به الهامات و خواطر)سوره آل عمران ، آيات 60 - 42منظور از اصطفا (برگزيدن ) و تطهير مريم سلام اللّه عليهاوجه اينكه قضاياى مربوط به مريم عليها السلام از اخبار غيبى شمرده شده استوجه تعبير به (ملائكه ) در جمله (اذ قالت الملائكة ...)گفتار معصومين در تفسير (كلمه )معناى (كلمه خدا) و مراد از (كلمه ) در جمله : (يبشرك بكلمة منه ...)وجه تسميه عيسى به مريم (عليهما السلام ) به (مسيح )يهود و كلمه (مسيح )معناى كلمه (عيسى )اقوالى كه درباره سخن گفتن عيسى (ع ) با مردم در سن كهولت ، گفته شده استمراد از (تورات ) (انجيل ) در قرآن كريمبعثت حضرت عيسى (ع ) عموميت داشته ، هر چند رسالت او به سوىبنىاسرائيل بوده استمعجزات عيسى (ع ) مستند به اذن خدا بوده است و عيسى (ع ) در صدور آن آياتاستقلالىنداشته استمعجزات حضرت عيسى (ع ) در خارج ، از آن جناب صادر مى شده استجمله (مصدقا لما بين يدى من التورية ...) براى اينكه عيسى (ع ) تورات موجوددرزندگى خود را قبول داشته است دلالت نمى كندعملى كه عيسى (ع ) براى باز شناختن مؤ منين به خودوتشكل دادن به آنها انجام دادقيد (الى اللّه ) در آيه به چه جهتى آمده است ؟مراد از ايمان در جمله (قال الحواريون نحن انصار اللّه آمنا باللّه ...) ايمان بعدازايمان استراه عبادت كوتاهترين راه به سوى خداى سبحان استمعناى (توفى ) و تفاوت مورد استعمال اين كلمه با كلمه (موت )توّفى حضرت عيسى به معناى گرفتن آن حضرت از دست يهود استمنظور از (رفع عيسى به سوى خدا) و (تطهير او از كافران )مراد از تفوق پيروان عيسى (ع ) بر كافران تا روز قيامتمقصود از تفّوق حجت تفوق از نظر مقبوليت نيستتبعيت از نياكان سبب مى شود كه مراد عموم يهود و مطلق نصارا باشدوعده نيكو به پيروان حقيقى (قولى و عملى ) عيسى (ع )دو حجت و دليل بر نفى الوهيت عيسى (ع ) در تمثيل او به آدم (ع )جمله (الحق من ربك ) از بديع ترين بيانات قرآنى استبحث روايتى (در ذيل آيات كريمه گذشته )رواياتى درباره برترين زنان عالم : (فاطمه (س ) مريم ، خديجه و آسيه )اثبات سيادت اثبات عالى ترين مراتب اصطفاء استاخبار غيب حضرت عيسى (ع ) معجزه قابلقبول براى مردم بودروايتى درباره آنچه در شريعت عيسى (ع ) آمده بودروايت درباره به دار آويختن حضرت عيسى (ع )روايتى در مورد كيفيت بالا بردن عيسى (ع ) به آسمانروايتى از امام رضا (ع ) درباره قضيه حضرت عيسى (ع )بحث روايتى ديگر در معناى محدثفرق ميان نبى ، رسول و محدثعلى (ع ) محدث بودمطالبى پيرامون (وحى ) و واژه (محدث )تشخيص القائات رحمانى از شيطانى مستند به تاءييد الهى است و خارج ازمعيارهاىمعمولى تشخيص استتوضيح اينكه : (محدث صوت فرشته را مى شنود ولى فرشته را نمى بيند)سوره آل عمران آيات 63 61پاسخ به اين توهم كه آيه مباهله نمى تواند در شاءن على و فاطمه و حسنين (ع)نازل شده باشداهل بيت پيامبر(صلوات اللّه عليهم ) در دعوى ودعوترسول اللّه شريك بودند و اين از بزرگترين مناقب استدر قضيه مباهله ، رسول خدا (ص ) اهل بيت خود را به عنوان نمونه هائى از مؤ منينهمراه نبرد بلكه به عنوان شركاء خود جواب به يك اشكال ديگر بر اينكه همراهىبارسول خدا (ص ) در مباهله ، فضيلت و منقبت استتبليغ و دعوت ، عين نبوت و بعثت نيست و لازمه شركت در دعوى و دعوت پيامبر (ص)شريك بودن در نبوت آن جناب نيستبحث روايتى (رواياتى درباره : محاجه پيامبر (ص ) با نصاراى نجران ...)گفتگوى امام كاظم (ع ) و رشيد درباره (ذرّيه )پاسخ امام رضا (ع ) از سؤ ال ماءمون عباسىمضمون روايات شيعه در خصوص همراهان پيامبر(ص ) در مباهلهروايتى از صحاح اهل سنت در مناقب اميرالمؤ منين (ع )دو روايت از (حيلة الاوليا) ابو نعيم اصفهانىسه روايت از (دارالمنثور) از جلال الدين سيوطىمباهله ، مخصوص داستان نصاراى نجران نبودهورسول اللّه (ص ) در مقام مباهله با يزيد نيز آمده بودسخن يكى از مفسرين در مقام رد انطباق (انفس ) و (نساء) و (ابناء) در آيه مباهله با على و فاطمه و حسنين (عليهم السلام)كلام مبتنى بر تعصب كلامى بى پايه و باطل استبررسى و رد گفته هاى تعصب آميز و مغرضانه آن مفسرمقصود ما بيان مصداق است نه معناى لفظ!اساتيد بلاغت و بيان به اين آيه استناد كرده اندتوضيحى درباره استعمال جمع و اراده يك نفر (نساء)واستعمال جمع و اراده دو نفر (انفس و ابنا) در آيه مباهلهرد اين توهم كه آيه مباهله ناظر بر اجتماع و ملاعنه دوفريقاهل حق و اهل باطل مى باشدرد اين توهم كه يقين پيامبر و مؤ منين نسبت به مساءله مسلم استوجه متعين وجه دوم استرد آخرين بخش كلام اين مفسر كج انديشروايت شاذّ است و مفسرين همگى از آن اعراض كرده اندسوره آل عمران ، آيات 78 - 64معناى (كلمه سواء) و مراد از دعوت اهل كتاب به كلمه سواءدعوت به كلمه سواء، دعوت به سير بر اساس كلمه توحيد و نفى بغى و فسادمىباشدنفى بغى و فساد در گفتگوهاى بين پيامبران و قوم آنانويژگيهاى دين فطرىافراد انسان ، ابعاض و اجزاى يك حقيقت هستند و خضوعوتذلل يك فرد در برابر فرد ديگر، با فطرت انسانى مخالف استمحاجه بى جا و جاهلانه يهود و نصارا بر سر انتساب ابراهيم (ع ) به يهوديتونصرانيتدو محاجه اهل كتاب كدام استدين ، داراى مراتب و مراحلى بوده است و هر يك از انبياء (ع ) به منزله بكى ازآنمراحل بوده انداسلام حضرت ابراهيم چگونه است ؟نزديكترين مردم به ابراهيم (ع ) پيروان او و پيامبر اكرم (ص ) و مؤ منين بدوينداشاره به توحيد افعالى ، در بيان معناى اينكه:اهل كتاب جز خودشان كسى را گمراه نمى كنندكفر به آيات خدا غير كفر به خدا است و اهل كتاب در لسان قرآن كافر به آيات خداهستندنه كافر به خدامعناى سخن اهل كتاب كه به يكديگر مى گفتند: (به آنچه در آغاز روز بر مؤمنين نازل گشته ايمان آورديم و ...)سخن ديگر مفسرين در خصوص اين آيهجواب خداى تعالى به سخنان يهود در قضيه تغيير قبله مسلمين از بيت المقدس بهكعبهجمله (اولا يعلمون ) جواب خدا به يهوديان نيستاقوال مختلف مفسرين در معناى مختلف اين آيهمعناى (فضلخدا) و بيان جوابى به يهود كه جمله(انالفضضل بيد اللّه ) متضمن آن استاعتقاد بى اساس يهوديان به اينكه تافته جدا بافته هستند (ليس علينا فىالاميينسبيل )منشاء اين اعتقاد باطل يهودچرا در اين آيه نام اهل كتاب تكرار شده و به آوردن ضمير اكتفا نشده است ؟قنطار و دينار كنايه از بسيار و كم استشرط كرامت الهيه و تقرب به خداى وفاى به عهد و تقوا است نه نژاد و دودمان استآثار محبت خدا، و خصالى كه خداى تعالى بر آن شكنندگان عهد خدا و سوگند بهخداذكر فرموده استدروغ بستن يهود به خداى سبحانبحث روايتىرواياتى در ذيل آيه شريفه (يا اهلالكتاب تعالوا الى كلمة سواء...) و شاءننزول آننامه پيامبر براى پادشاهان عصر خودبرسى نامه پيامبر براى اسقف نجراندو روايت از تفسير (الدرالمنثور) سيوطىحكايت هجرت مسلمانان در صدر اسلام به حبشهنجاشى مهاجرين را فرا مى خواندداستان گفتگو بين نجاشى و مسلمانان مهاجر در حضور مشركين مكهوشاءن نزول آيه (ان اولى الناس بابراهيم ...)حديثى از امام صادق (ع ) و بيان آننزديكترين مردم به ابراهيم و پيامبر اسلام (ص )وآل محمد عليهم السلام ، پيروان آناننددو روايت از كافى و امالىسوره آل عمران ، آيات 80 - 79بيان آيه شريفه (ما كان لبشر...) كه متضمن پاكى ساحت مسيح (ع ) از عقايدخرافىنصارا نسبت به او مى باشدحاصل معناى آيه (و ما كان ليشر...)معناى (عبادا لى ) و فرق بين عبد و عبيدمعناى ماده (درس ) و مراد از آن در (بما كنتم تدرسون )علت دو اختلافى كه در سياق دو آيه وجود دارد1 - داستان عيسى و مادرش (عليهماالسلام ) در قرآن چگونه استكلام حضرت عيسى در كودكى نسبت به برنانه نبوتشبراعتاستهلال بودحضرت عيسى (ع ) و شريعت تازه او2- شخصيت عيسى (عليه السلام ) و مقامش در درگاه خدا3 - عيسى چه مى گفت ؟ و درباره اش چه مى گفتند؟اعتقاد خرافى به تفديه عيسى عليه السلام بااعتقاد به اينكه آن حضرت از شفيعان روز جزا است فرق داردآيات شريفه اى كه عقايد باطل مسيحيان درباره مسيح (ع ) را بيان مى كنندمساءله پدر و پسر بودن خدا و مسيح در انجيلهاى موجودكلماتى از انجيل در در مورد پدرى و پسرى كه نمى توان آنها را برتشريفحمل كردحاصل و نتيجه گفتار مسيحيان (اقنومهاى سه گانه )4- احتجاج قرآن بر ضد مذهب تثليثاحتجاج اول : استدلال به عدم امكان فرزند داشتن خداىمتعالسه دليل عقلى بر محال بودن توليد مثل براى خداچهار برهان در آيه شريفه (بديع السموات و الارض )احتجاج دوم : اثبات اينكه شخص عيسى بن مريم (ع ) پسر خدا و شريك او در الوهيتنيستخوردن طعام دلالت بر احتياج و ماديت مى كند لذا با الوهيت منافات داردمسيح انسان بوده داراى صفات و احوال و افعال بشرىعبادت كردن مسيح خود اولين دليل بر نفى الوهيت اوست5 - مسيح يكى از شفيعان نزد خدا است ، نه خونبهاى گنهكارانتقدير و توضيح اعتقاد مسيحيان به تفديه عيسى عليه السلاممساءله دار و فدا اساس دعوت مسيحيانده اشكال بر اين اعتقاد باطلدومين اشكالسومين اشكال بر گفتار نصارااشكال چهارماشكال پنجم بر گفتار مسيحياناتصاف خداوند به جسم و اوصاف جسمانى در كتاب نصارااشكال ششم بر گفتار مسيحياناشكال هفتماشكال هشتملازمه اعتقاد به تفديه عيسى عليه السلامجهل به معناى حقيقى گناه و خطا و نفهميدنچگونگى ارتياط گناه با عقاب استلازمه قول به هلاكت دائمى فرزندان آدم و انحصار راه نجات آنان در فدا شدن عيسى (ع)،لغو و عبث بودن تشريع تمام اديان استسخنى به طرفدارى بولس و پاسخ آنقرآن كريم نيز مؤ يد اين حكم عقلى استاشكال دهم بر سخن مسيحياندر سلطنت حقيقيه خداوند كه تبديل و تبدلى در آن راه ندارد، فديه واقع شدنعقلامحال استنفى فديه در آيات قرآنىشفاعت غير از فديه است و قرآن كريم شفاعت را در مورد عيسى (ع ) اثبات كرده است6 - اين آراء از كجا منشاگرفته ؟اولين كسى كه در مكه مردم را به بت پرستى دعوت كرد7 - كتابى كه اهل كتاب خود را منسوب به آن مى دانند چيست ؟ و چگونه كتابى است ؟بحث تاريخى1 - سرگذشت تورات فعلى :سند كتاب تورات تا پنجاه سال قطع شده است !2 - داستان مسيح و انجيلانجيلهاى چهارگانه3 انجيل لوقا4 انجيل يوحنّابى اعتبارى انجيلهاى چهارگانه از لحاظ سندومجهول الحال بودن آنهاعدم اعتبار كتب مسيحيت باعبث شده است بعضى منكر وجود خارجى عيسى و بعضى معتقدبهوجود دو عيسى شوندامور ديگرى كه موجب ترديد درباره انجيلهاى مسيحيت مى شوندظهور دعوت مسيحيت بعد از خود عيسى عليه السلام بوده استسهم بزرگ جوامعى مانند روم هند، چين و ... كه مسيحيت در آنها گسترش يافته ،دراعتقاد به تثليت و ظهور لاهوت در ناسوت به جهت عجز از دعوت بر اساس مبانى عقلى و عقلائى ، مبلغين مسحيت اساس دعوت خودرابر مكاشفه و رهبانيت قرار داردعلت موفقيت دعوت به مسيحيت ، در امپراتورى رومبطلان و فساد مبناى دعوت مسيحى ، موجب درگيرى و مشاجره بين مدارس مسيحى وسپس مراقبت كليسا و تفتيش عقايد اجمالى از سير تاريخى مسحيت و پيدايش انشعابات و مذاهب مختلف مسيحىانشعاب مسيحيت به سه شعبه كاتوليك ، ارتدوكس ، پروتستانتاتهامات و دروغ پردازى هاى كليسا درباره مسلمين در زمان جنگهاى صليبى و حتى پس ازآنافول كليسا و رشد الحاد و بى دينى ، در اثر تعليمات غلط مسيحيتگفتار دو تن از اساتيد علوم دينى درباره نهضت دينى در آمريكابحث روايتى (رواياتى كه درباره شاءن نزول آيه كريمه : (ما كان لبشر...) )سوره آل عمران ، آيات 85 - 81مراد از ميثاق در: (و اذ اخذ اللّه ميثاق النبيين ...)وجه ديگر در آيه كه جواب شرط باشدمناقشه در سخن بعضى از مفسرين در معناى آيهتسليم تكوينى تمامى اهل آسمانها و زمين در برابر اللّه تعالىبحث روايتى (در ذيل آيات گذشته )روايتى از الدرالمنثور (و من يبتغ غير الاسلام ديناسوره آل عمران ، آيات 91 - 86هدايت يافتن كافرانى كه كفرشان ناشى از عناد و دشمنى با حق است،محال مى باشدتوبه كافرانى كه بعد از ايمان كفر ورزيده و بر كفر خودافزودندقبول نمى شودبحث روايتى (رواياتى راجع به شاءن نزول آيات گذشته )نقل داستان به روايتى ديگرسوره آل عمران ، آيات 95 - 92(بر) به معناى توسع در خير است و اعم از خير اعتقادى و عملى مى باشد (لنتنالواالبر حتى ...)انفاق مال مورد علاقه از اركان (بر) است و مجاهدت درانفاقمال بيشتر و دشوارتر استشبهه اى كه مسيحيان در مساءله (نسخ ) القاء مى كردند و پاسخ به آنها در آيه:(كل طعام كان حلا...)حاصل شبهه اى كه يهود به مؤ منين القاء مى كردندبرسى گفتار ديگر مفسرين در خصوص اين آيه شريفهظلم ، قبل از روشن شدن حقيقت براى ظالم ، محقق نمى شودبحث روايتى (روايتى درباره حرام نمودن اسرائيل گوشت شتر را بر خود)سوره آل عمران ، آيات 97 - 96پاسخ به شبهه اى ديگر كه يهود در مورد تغيير قبله و نسخ القاء مى كردند در آيه:(ان اول بيت وضع للنّاس ...)معناى (مبارك بودن ) و (هدايت بودن ) بيت اللّه الحرامحج اولين بار در زمان ابراهيم عليه السلام تشريع شدكعبه ، هدايت به سوى سعادت دنيا و آخرت است و هدايت آن فراگير مى باشدآيات بيناتى كه در بيت اللّه است (فيه آيات بينات )استخدام دو جانبه يك كلام ، از عجايب لطايف قرآن كريم استتوجه به آهنگ آيه كه مرددّ بين انشاء و اخبار است(آيت ) اعم از معجزه و خارق العاده است و مقام ابراهيم و امنيت داخلين به بيت و وجوبحجالبيت بهترين آيات مى باشندجمله : (من دخل كان آمنا) درصدد بيان حكم تشريعى است نه اخبار از يكخاصيّتتكوينىبحث روايتى (رواياتى درباره : كعبه ، دحوالاءرض ، اولين بيت مبارك بودن بيت اللّه،حج و...)دو روايت در زمينه توسعه مسجدالحرام در زمان بنى عباسرواياتى از معصومين در وجوب حجبحث تاريخى (پيرامون بناى كعبه و چند بار تجديد بناى آن )شكل كعبهجامه كعبهمقام و منزلت كعبهتوليت كعبهسوره آل عمران آيات 101 - 98بيان ارتباط اين آيات با آيات سابق مربوط به يهودسوره آل عمران ، آيات 110 - 102(حق التقوى ) غرض و مقصد نهايى است و دستور (فاتقوا اللّه ما استطعم )راهرسيدن به آن هدف را نشان مى دهدمراد از اعتصام همگانى به (حبل اللّه ) در(واعتصموابحبل اللّه جميعا...)داءب و رسم قرآن بر ذكر علل و اسباب تعليماتش مى باشد و از اطاعت وتقليدكوركورانه و بدون دليل نهى مى كندچكيده سخنوجه اينكه خداوند اعتصام به حبل اللّه و عدم تفرق را نعمت خوانده استامر به معروف و نهى از منكر، از لوازم و واجبات اجتماع معتصمبهحبل اللّه استامر به معروف و نهى از منكر اگر واجب باشد واجب كفايى استنهى از تفرقه و اختلاف در آراء و عقايدعلت تاءكيد فراوان قرآن كريم به دعوت به اتحاد و نهى از اختلافمالكيت خداى تعالى دليل است كه او ظالم نيستآيه شريفه حال سابقين اولين از مهاجر و انصار مى ستايدبحث روايتى (رواياتى درباره : (حق تقاته)(حبل اللّه )، فرقه ناجيه و امت واحدهرواياتى كه دلالت دارند بر اينكه حبل اللّه همان قرآن استحديث ثقلين خبر متواتر مورد اتفاق استروايات هفتادودو فرقهآنچه در امتهاى گذشته بوده نظيرش در اين امت نيز خواهد بودطرد بعضى از اصحاب پيامبر در قيامت از ناحيه خداسه روايت درباره (كنتم خير امة ...)سوره آل عمران ، آيات 120 - 111مراد از اينكه بر اهل كتاب ذلت زده شده : (ضربت عليهم الذلة )كلام بعضى از مفسرين : آيه در مقام تشريع نيستمعناى (امت قائمة ) و اشاره به فرق بين (سرعت ) و (عجله )(خيرات ) مفيد استغراق است به معناىمطلقاعمال صالحعمل فاسد، اثر فاسد در پى دارد
