کتابخانه الکترونيکي انهار

عباسه «اخت الرشيد» تأليف جرجى زيدان را به فارسى ترجمه كرده است(1)، وفات 1325 شمسى(2).

ابن بابويه:

به ابو عبد الله حسين بن على بن حسين بن موسى بن بابويه القمى رجوع شود.

ابن شاذان:

محمد بن على القمى قرن سوم ـ فقيه و محدّث مورد اعتماد و ثقه است(3)

ــــــــــــــــــــــــــــ

1ـ ايشان تأليفات ديگرى هم داشتهاند به نامهاى: اجوبة الوفيه در علم صرف، چاپ طهران; عقد الجمال در معانى و بيان و بديع، چاپ طهران; مدارج القرائة 3ج، طبع طهران; مؤلّفين كتب چاپى 1/92، و نيز ر. ك. گنجينه دانشوران: 209 ـ 204; گنجينه آثار قم: 372.
2ـ 1351 . فيص در گنجينه آثار قم.
3ـ تاريخ وفات اين محدّث جليل القدر بدست نيامد وليكن در سال 402 به مكّه بوده و شاگردش علامه كراچكى در اين سال از وى حديث شنيده. پدر وى احمد بن على نيز از محدّثان و دانشمندان شيعه است و داراى كتابى به نام زاد المسافر و الامالى مىباشد بنابر اين نبايد آندو را در عداد رجال قرن سوم به حساب آورد قرن پنجم به واقع نزديكتر است.

خواهر زاده ابن قولويه بوده و كتابى در مناقب على بن ابيطالب (عليه السلام) دارد(1).

ابو ابراهيم:

ـ الشيخ الثقة اسمعيل ـ بن محمّد بن بابويه القمى، اسحق بن محمّد بن حسن بن حسين بن موسى بن بابويه برادر اوست. شيخ منتجب الدين ترجمه هر دو را در فهرست(2) آورده هر دو را از عالمان جليل و محدّثان ثقه ذكر كرده است.

ابو الحسن ـ على بن حسين بن موسى بن بابويه القمى ـ(3):

اواخر قرن دوّم و اوائل قرن سوم از مشايخ حديث(4) معتمد و موثق اصحاب، و مفتخر به توقيعى از حضرت امام حسن عسگرى (عليه السلام) شده است(5)،

ــــــــــــــــــــــــــــ

1ـ ابن قولويه دائى پدرش بوده، بايد دانست كه مناقب او غير از فضائل شاذان بن جبرئيل قمى است، فوائد الرضوية: 390; الكنى والألقاب.
2ـ فهرست منتجب الدين: 33. در ترجمه او رجوع شود به مجمع الرجال 4/186 ـ 189; رجال ابن داود: 141; خلاصه: 45; تذكره مشايخ قم: 53; روضات الجنات: 377; منتهى المقال: 213; فوائد الرضوية 1/280; هدية العارفين 1/678; منهج المقال: 231; فهرست ابن نديم 1/196; معجم المؤلّفين 7/81; بهجة الآمال فى شرح زبدة المقال 5/414; و مقدمة الهداية: 42.
3ـ كنيه ايشان «ابو الحسن» معروف به ابن بابويه «كه گاهى بخاطر كثرت استعمال بابويه هم خوانده مىشود) و در اصطلاح فقهاء گاهى به فقيه و گاهى در مقابل پسرش (محمد بن على = صدوق)، به صدوق اول متصف مىگردد. و ايشان غير از على بن بابويه صوفى است كه قرامطه وى را در سال 316 قمرى در مسجد الحرام كشتند. ر. ك. الكنى والالقاب ج1; نوابغ الرواة ـ جزء اول از طبقات اعلام الشيعة: 85; و مقدمة الهداية: 37.
4ـ ايشان يكى از فقهاء بزرگ شيعه بوده و در عظمت علمى وى همين بس كه فقهاء ـ همانطور كه شهيد اوّل در «ذكرى» فرموده: در مواردى كه حديثى از پيشوايان دينى شيعه ـ سلام الله عليهم أجمعين ـ نرسيده باشد، فتاواى او را نشان از وجود حديث در آن زمينه مىدانند. علامه(رحمه الله)دربارهاو دركتاب خلاصه مىگويد: «بزرگ قميان درعصر خود فقيهوثقهايشان بوده».
5ـ از آنجا كه توقيع مزبور حاوى نكات اخلاقى و دستور العمل مفيد براى خود سازى است و امام عسگرى (عليه السلام) شيعه را به عمل به مفاد آن توصيه كرده و نيز مقام بلند علمى مترجم را مىرساند به ترجمه آن اشاره مىگردد در آن توقيع پس از درود و ثناء و حمد و سپاس الهى آمده است كه; بسم الله الرحمن الرحيم
حمد و درود ويژه آفريدگار جهان است، اى شيخ و مورد اعتماد من! اى ابا الحسن على بن الحسين القمى!، خداوند ترا به رضايت و خشنوديهاى خويش، موفق بدارد و ترا مژده مىدهم كه خداوند فرزندان صالحى را به تو عنايت خواهد كرد، ترا به تقوا و به پاداشتن نماز و پرداخت زكات توصيه مىنمايم زيرا نماز فرد تارك زكات مقبول درگاه خدا نيست. ترا دعوت مىكنم به گذشت از خطاها و خوددارى از غضب وصله رحم و مراعات برادران دينى، و سعى و تلاش در برطرف كردن گرفتارى آنان، در آسانىها و مشكلات، و علم اندوزى و تفقّه در امور دين، و پايدارى، خداى عز وجل در آيه 114 سوره نساء مىفرمايدترا به اجتناب از ناروائيها دعوت مىكنم و ترا به نماز شب فرامىخوانم (و اين توصيه سه مرتبه تكرار شده) زيرا پيامبر (صلى الله عليه وآله وسلم) على (عليه السلام) را سه بار به اين امر سفارش كرد و فرمود: كسى كه نماز شب را سبك بشمارد از ما نيست. ترا و شيعيان را به عمل به مفاد اين نامه توصيه مىنمايم، باز ترا به صبر و پايدارى و انتظار فرج دعوت مىكنم زيرا، پيامبر (صلى الله عليه وآله وسلم)فرمود: بهترين اعمال امّت من انتظار فرج است و نيز فرمود: امّت من همواره در حال حزن واندوه باشند تا آنكه فرزند من ... ظاهر گردد. و وعده داده است كه او روى زمين را پر از عدل و داد خواهد نمود پس از آنكه از جور و ظلم پر شده باشد. پس اى شيخ بزرگوار صبر را پيشه خود ساز و عموم شيعيان را نيز به شكيبائى و پايدارى دعوت كن، زمين از آن خداوند است و آنرا در اختيار افرادى از بندگان خويش كه بخواهد قرار مىدهد و پايان كار از آن پروا پيشگان خواهد بود. سلام و درود و رحمت و بركات خداوند بر تو باد او خداوند كفايت كننده ما است. حسبنا الله ونعم المعين ونعم المولى ونعم النصير.
لؤلؤة البحرين: 384; مجالس المؤمنين 1/453; مستدرك الوسائل 3/527 ـ 528; رياض العلماء 4/7; احتجاج طبرسى; لوامع صاحبقرانى 1/402 ـ 403; روضات 4/277.

رئيس المحدّثين شيخ صدوق فرزند اوست، و داراى مصنّفات عديده ايست(1)از آن جمله1 ـ كتاب التبصرة من الحيرة(2).
2 ـ كتاب الإمامة.

ــــــــــــــــــــــــــــ

1ـ ابن النديم در «الفهرست» گويد: صدوق در يكى از اجازاتش تأليفات پدر را 200 جلد دانسته و در رجال نجاشى 18 كتاب از آنها را نام برده.
2ـ كتاب «الإمامة» و «التبصرة من الحيرة» با تحقيق و مقدّمه آقاى سيد محمد رضا حسينى جلالى و توسّط مؤسّسه آل البيت (عليهم السلام) در سال 1407هـ ، 1987م به چاپ رسيده است.
3 ـ كتاب التوحيد.
4 ـ كتاب الإيلاء.
5 ـ كتاب المنطق.
6 ـ كتاب الطب.
7 ـ كتاب الاخوان.
8 ـ كتاب التفسير.
9 ـ كتاب المعراج(1).
وفاتش سنه 329 قمرى، مدفن او در قم ضلع شرقى قبرستان قديم قم و در حاشيه شرقى خيابان ارم، معروف به مقبره ابن بابويه داراى گنبد و بارگاه كاشىكارى است.

ابو الحسن «حاج ميرزا ابو الحسن روحانى»:

تولّد 1309 قمرى فرزند مرحوم حاج سيد صادق مجتهد قمى خدمت آية الله سيد ابو الحسن اصفهانى به نجف اشرف تلمذ كرده است. فعلاً ساكن قم و از محترمين و مروّج احكام شريعت است(2).

ابو الحسن «حاج ميرزا ابو الحسن روحانى»:

تحصيلاتش در قم و از شاگردان آيت الله حائرى و آيت الله بروجردى است.

ــــــــــــــــــــــــــــ

1ـ بقيه آثار ايشان در مقدّمه «الإمامة» و «التبصرة من الحيرة» معرفى شده است.
2ـ ايشان در زمانى كه در قم بوده از محضر پر فيض مرحوم آيت الله حائرى استفاده كرده و يك دوره كامل فقه و اصول مرحوم حاج شيخ را ديده و آنگاه به نجف اشرف سفر كرده و پس از چند سال توقّف در آنجا چشم از جهان فرو بسته و در جوار امام المتقين، امير المؤمنين على(عليه السلام) دفن شده است. ايشان فرزندانى به نامهاى آيت الله حاج سيد مهدى و حاج سيد هادى روحانى دارد. در ترجمه او به منابع زير مىتوان مراجعه كرد: گنجينه دانشمندان 1/237; دايرة المعارف تشيّع 1/174.

از بدو ورود آية الله بروجردى به قم در سلك ملازمين ايشان وارد شده وبعضى امور طلاب را عهدهدار است(1).

ابو الحسن على بن عبيد الله «منتجب الدين»(2):

از روات و محدّثين مورد اعتماد است. كتاب «فهرست» در تراجم رجال و فهرست كتب شيعه از اوست، اين كتاب در حاشيه يكى از مجلّدات بحار الانوار(3) چاپ كمپانى چاپ شده است.
شيخ رافعى شافعى(4) كه يكى از علماء عامه است شاگرد او است(5)

ابو الحسن موحّد «حاج موحّد قمى»:

از دانشمندان و فضلاى قمى است و اكنون در تهران به وكالت دادگسترى اشتغال دارد و عضو هيئت مديره كانون وكلاى عدليه مىباشد. تحصيلاتش در حوزه علمى قم و تولّدش در سال 1302 هجرى قمرى بوده است...

ــــــــــــــــــــــــــــ

1ـ ببينيد: آثار الحجة 2/79.
2ـ وفات ايشان در 585هـ است و بعضى بعد از اين تاريخ ذكر كردهاند.
3ـ صاحب رياض العلماء تمام آن را در جلد اول اجازات بحار درج كرده است و دو چاپ مستقل دارد يكى با تحقيق استاد سيد عبد العزيز طباطبائى (رحمه الله) كه در تاريخ 1404 و توسّط مجمع الذخائر الاسلامية چاپ شد و ديگرى با تحقيق و مقدّمه دكتر سيد جلال الدين محدّث ارموى توسط كتابخانه آيت الله مرعشى در سال 1366 شمسى به چاپ رسيد.
4ـ ر. ك. التدوين فى تاريخ قزوين. و مقدمة فهرست چاپ ارموى ص8 و مقدمة چاپ استاد طباطبائى ص10.
5ـ ترجمه ايشان در كتب زير آمده است: مقدمه فهرست او، و لؤلؤة البحرين: 234; مستدرك الوسائل 3/465; امل الآمل: 488; روضات الجنات 4/316; اعيان الشيعه 41/343; الاعلام زركلى 5/125; الكنى والألقاب 3/209; مصفى المقال: 463; الايرانيون والأدب العربى 3/301 تا 308; تنقيح المقال 2/297; منتهى المقال: 219; فوائد الرضويه 1/309; تذكرة المتبحرين: 488; معجم المؤلّفين 7/144; بهجة الآمال فى شرح زبدة المقال 5/496.

ابو الفتح على بن محمد بن العميد القمى «ذو الكفايتين»:

اواخر قرن چهارم وزير ركن الدوله ومؤيّد الدوله ديلمى است. وزارت او پس از وفات پدرش (ابو الفضل محمد بن حسين بن العميد القمى) شروع مىشود(1) شاعرى زبردست و نويسندهاى توانا بوده صاحب بن عباد با تمام جلالت و فضل او را مدح و بر او ميخواند وبالآخره به امر مؤيّد الدوله به زندان افتاد و در همان زندان درگذشت.

ابو الفضل زاهدى قمى «حاج ميرزا ابو الفضل»:

واعظ ـ مدرس تفسير و كلام در حوزه علميه قم. سال 1309قمرى متولّد شده. فرزند حاج ملا محمود واعظ قمى نماينده دوره اول مجلس شوراى ملّى، شاگرد مرحوم آقا شيخ ابو القاسم قمى و مرحوم حاج شيخ عبد الكريم حائرى فعلاً ساكن قم و از اساتيد حوزه و از ائمّه جماعت است(2).

ــــــــــــــــــــــــــــ

1ـ نك: تجارب الامم 2/273 ـ 274; الكامل 8/606.
2ـ وى تأليفاتى به اين شرح دارد: 1ـ رسالة الشرط وآثاره، 2ـ رسالة الضرر، 3ـ افعل وما افعل، 4ـ منطق الحسين (عليه السلام)، 5ـ مقصد الحسين (عليه السلام) 6ـ اثبات المعلوم فى نفى المفهوم، 7ـ تسهيل الأمر فى بحث الأمر، 8ـ ارغام الكفرة فى سورة البقرة (ناتمام)، 9ـ اقسام الدين (ناتمام)، 10ـ بعضى حواشى بر جواهر.

يكى از آثار بر جاى مانده از اين عالم اسلامى بازسازى زير زمين قسمت غربى مسجد امام حسن عسكرى(عليه السلام) قم است ـ كه از مساجد قديمى و پر بركت قم است واحمد بن اسحاق اشعرى قمى آن را در اوائل نيمه اول قرن سوم هجرى به امر يازدهمين امام شيعه احداث كرده است و در سال 1200 قسمت شرقى مسجد توسّط حاج ابراهيم قمى و قسمت غربى توسّط حاج على نقى كاشانى به آن اضافه شد ـ ، در مجاورت اين زير زمين كتابخانهاى احداث گرديد كه داراى چهار هزار جلد كتاب و مورد استفاده طلاب و دانشجويان است. توضيح بيشتر راجع به مسجد در مصاحبه حضرت آقاى زاهدى ـ آقا زاده آية الله زاهدى ـ با رسالت ش501، 6 صفر 1408 ص10. آية الله زاهدى در 22 ربيع الثانى 1398هـ ق از دنيا رفت و در قبرستان شيخان دفن شد.
.
ابو الفضل توليت «مصباح»:
فرزند مرحوم محمد باقر متولى باشى و رئيس خدام حرم فاطمه معصومه(عليها السلام). هفت دوره داراى كرسى قم در پارلمان بوده است. خطاط و نقاش و در تيراندازى ماهر است(1).
ابو الفضل طهماسبى:
نويسنده و روزنامه نگار، صاحب روزنامه استوار قم داراى مشى آزادى خواهانه و مدافع مردم است. ايشان به علّت مشى مخصوص به خود مورد تعرّض حتى جرح و ستم مخالفين واقع شده ولى همچنان به اصول افكار خود وفادار است. از شروع روزنامه نگارى او اكنون 22 سال مىگذرد(2).
ــــــــــــــــــــــــــــ
1ـ وى در روز جمعه پنجم مرداد 1358 شمسى فوت كرد . در «انقلاب بىرنگ» سال 16 دوره جديد مسلسل 380 آمده: او به تحقيق از رجال برجسته و مورد احترام اكثريت قريب به اتفاق مردم قم بود، آن مرحوم پس از سالها نزديكى و تماس الزامى به لحاظ رعايت مصالح منصب و مقام روحانى، سياسى كه[ با رژيم داشت لكن بناگاه در 19 مرداد 1336 در رفراندم عليه رژيم حاكم علناً شركت نموده سر به مخالفت با طاغوت برداشت و از طرفداران مرحوم دكتر مصدق گرديد بالنتيجه براى هميشه از نمايندگى مجلس محروم شد و بعد از وقايع و جريانات سال 1342 و طرفدارى و ارادت ورزى نسبت به مقام عالى رهبر انقلاب اسلامى دوبار (سنوات 43 و 1344) تحمل زندان نمود. همين تعنّيات و مشقّات معظم له را در ميان مبارزان راستين جامعه محبوبيّت بخشيد...
در ترجمه سيد ابو الفضل توليت ر. ك: گنجينه آثار قم 1/374، گنجينه دانشوران; دايرة المعارف تشيع، ج1و5/158.
2ـ وى در 1280 متولّد و خدمت مطبوعاتى را از سال 1314 آغاز كرد و مدّت 42 سال روزنامه استوار قم را اداره كرد و در 10 مرداد 1354 بدرود حيات گفت و در قبرستان شيخان قم مدفون گرديد. اولين شماره روزنامه او در 24 تير 1314، مطابق با 16 ربيع الثانى 1354 در قم منتشر شده است. و نيز ر. ك. چهره مطبوعات معاصر: 192.
ابو الفضل محمد بن العميد القمى «معروف به استاد»(1):
قرن چهارم وزير دانشمند ركن الدوله ديلمى، متبحر در علوم فلسفه و نجوم و ادب و نويسنده توانا است درباره او گفته شده است «بدأت الكتابة بعبد الحميد و ختمت بابن العميد». دانشمندان را دوست مىداشت و حمايت مىكرد و صاحب بن عباد لقب (صاحب) را به خاطر هم صحبتى او به دست آورد.
ابو الفضل «دكتر مصفا»:
صاحب درجه دكترا در ادبيات فارسى از دانشكده ادبيات تهران ـ دبير فرهنگ قم ـ و نويسندهاى فاضل و دانشمند است(2).
ابو القاسم بن محمد حسن «ميرزاى قمى»:
در سال 1152 قمرى در دهكده (درباغ) از قراء جاپلق واليگودرز متولّد شده است، پدرش را گيلانى دانستهاند ولى مبناى صحيحى ندارد(3)، شايد شهرت او به گيلانى به اين دليل باشد كه چند سالى از عمرش را در شفت گيلان گذرانده است، مقدّمات علوم را نزد والد ماجدش تعليم گرفته و سپس به خونسار رفته، و پس از چندى به اعتاب مقدّسه تشرّف يافته است و در آن سامان
ــــــــــــــــــــــــــــ
1ـ و نيز ر. ك. رساله شرح احوال و آثار ابن عميد (از دكتر سيد ضياء الدين سجادى، چاپ شركت انتشاراتى پاژنگ; وزيران ايرانى: 125.
2ـ از تأليفات اوست: با حافظ بيشتر آشنا شويم (قم، 1237ش، عربى، وزيرى 1390 صفحه)، فرهنگ اصطلاحات نجومى. سخنوران نامى معاصر 5/3336، مؤلّفين كتب چاپى 1/215; سالنامه دبيرستان حكمت قم، سال تحصيلى 36 ـ 1337 ش.
3ـ مرحوم حاج شيخ عباسى قمى مىنويسد: وى بدين لحاظ به ميرزاى قمى اشتهار يافت كه در شهر قم ـ حرم ائمه اطهار (عليهم السلام) ـ متوطّن گرديد.
خدمت آقا محمد باقر بهبهانى ـ علامه عصر ـ تدرس كرده و پس از مراجعت، مدّتى در اصفهان سكونت گزيد و مدّتى نيز به هنگام حكومت كريم خان وكيلالرعايا شيراز رفته است وبالآخره در قم توطن اختيار كرد و تا پايان عمر به تعليم و تدريس فقه و اصول و علوم اسلامى همت گماشتند.
در فضائل و معارف حضرتشان هر چه گفته شود، قطرهاى از درياست. وجود مبارك او در حيات و ممات منشاء سعادت و بركات است و مدفن شريف او ملجاء حاجتمندان.
تصنيفات او به اين شرح است:
1 ـ كتاب القوانين در اصول فقه.
2 ـ جامع الشتات در فقه(1).
3 ـ كتاب غنائم در عبادات.
4 ـ كتاب مناهج.
5 ـ رساله به فارسى در اصول دين.
6 ـ كتاب مرشد العوام در فقه به فارسى.
7 ـ منظومهاى به عربى در علم معانى و بيان.
و همچنين ديوان شعر عربى و فارسى در حدود پنج هزار بيت.
وفاتش در سنه 1231 قمرى است(2)، ايشان را فرزند ذكور نمانده است و آنهائى كه فعلاً منتسب به حضرت ايشانند، عموماً دختر زادگان و اسباط اويند، خاندانهاى معروف ايشان يكى در قم احفاد ميرزا ابوطالب قمى است كه به
ــــــــــــــــــــــــــــ
1ـ مرحوم محدّث قمى در الكنى والألقاب مىنويسد: اين كتاب بقدرى نفيس و مفيد است كه هر مجتهدى به آن نياز مندمى باشد، و هر كس بخواهد بر جنبه فقاهت و اطلاعات خود و... مطلع گردد به اين كتاب رجوع نمايد.
2ـ مرحوم ميرزاى قمى يك پسر و نه دختر داشته است كه پسرش در زمان پدر (در سنين كودكى) در آب غرق شد و از دنيا رفت. مؤلّفين كتب چاپى 1/282، 283.
(ميرزائى) ملقّب و مشهورند و ديگرى در شهر كاشان احفاد مرحوم ملا محمّد(1)فرزند ملا احمد نراقى هستند و نيز دو عالم جليل كه از فحول مجتهدين عصر خود بود ندبه شرف مصاهرت حجت الحق ميرزاى قمى نائل شدهاند يكى مرحوم آخوند ملا على بروجردى كه از احفاد او فعلاً در بروجرد و تهران به لقب (علويان قوانينى) مشهورند، اغلباهل علم و دانشند و ديگر مرحوم حجّت الاسلام حاج ملا اسد الله بروجردى است كه بازماندگانش به لقب «حجّتى» شهرت يافتهاند(2). در كتاب «المآثر والآثار»(3) نقل شده است كه فتحعليخان صبا ملك الشعرا درباره اين مصاهرت چنين گفته است:
عقل گفتا اسد اللهى باز***همدم دخت(4) ابو القاسم شد
مدفن شريف او در شيخان قم و زيارتگاه مردم دانش دوست و قدرشناس است.
ــــــــــــــــــــــــــــ
1ـ ثمره اين وصلت است عالم بزرگوار مرحوم ميرزا ابو القاسم نراقى (متوفاى 1319)، مؤلّف كتاب «مجيب الظنون» و «تسهيل الدليل»; تاريخ قم 221 ـ 223.
2ـ ايشان استاد، علامه محقّق، استاد الفقهاء والمجتهدين شيخ مرتضى انصارى است و داراى آراء مخصوص از جمله «الفتاح باب علم» بوده است. وبه «حجة الاسلام» اشتهار داشته است. وى سه پسر به نامهاى فخرالدين محمد و جمال الدين محمد و نور الدين محمد داشته كه هر سه از دانشمندان بزرگ و از مجتهدين شيعه بودهاند. خاندان قوانينى بروجرد نيز به مرحوم حاج ملا اسد الله مىپيوندند. ترجمه و ذكرى از او در كتب زير شده است: الكرام البررة: 128; سفينة البحار 1/21; الفوائد الرضوية 1/42 ـ 43; الروضة البهية: 262; روضات الجنّات ج1، تحقيق و شرح سيد محمد على روضاتى: 248; قصص العلماء: 115 ـ 117 و145 و182; اعيان الشيعة 11/149 ـ 150; ريحانة الأدب 1/311 ـ 312; مقتبس الأثر 4/246; ناسخ التواريخ; مجلّد قاجارية 3/205; زندگانى و شخصيّت شيخ انصارى: 66 ـ 67; المآثر والآثار: 140; دائرة المعارف الاسلامية 2/155; نخبة المقال: 16; لباب الألقاب: 59; مرآة البلدان 2/154; لغت نامه، حرف الألف: 2264.
3ـ المآثر والآثار: 161.
4ـ كلمه «بنت» به «دخت» تحريف شده است ر. ك. روضات الجنّات با تحقيق آقاى روضاتى 1/249.
ابوالقاسم جعفر بن محمّد بن جعفر ـ بن موسى بن قولويه القمى ـ(1):
ـ قرن چهارم ـ فقيه و محدّثى جليل و استاد شيخ مفيد(2) بوده است، داراى مصنّفات عديده منجمله1 ـ كتاب قضا و آداب و احكام(3).
2 ـ كتاب الشهادة(4).
3 ـ كتاب تاريخ شهور و حوادث.
4 ـ كتاب كامل الزيارة(5).
ــــــــــــــــــــــــــــ
1ـ درباره ايشان نك. رجال نجاشى 123 ، نجاشى گويد: وى از اصحاب مورد وثوق ما; از بزرگان ايشان در حديث وفقه بود و از همه مردم بالاتر بود «كتب نيكويى داشت». فهرست طوسى: 42; رجال طوسى: 458; خلاصه 1/31; المعجم الموحّد 1/185.
2ـ نك: رجال طوسى، 418، رقم 6038; فهرست: 92، رقم 141. در بزرگى مقام ايشان همين بس كه استاد شيخ مفيد ـ رحمة الله عليه ـ است و زمان فوتش را امام زمان (عج) معيّن فرموده است. وفاتش يا در سال 369 يا 368 مىباشد و مدفنش همانطور كه مرحوم محدّث قمى (رحمه الله) در فوائد الرضوية: 78 و مؤلّف گنجينه دانشمندان 1/72 نوشتهاند بقعه مطهّره كاظميه در كاظمين (پائين پاى امامين همامين (عليهما السلام) است) و قبرى كه در نزديكى بقعه على بن بابويه قمى در قم وجوددارد مربوط به محمّد بن قولويه والد ايشان است.
3ـ قضا و آداب احكام دو كتاب مىباشند. و غير از كتبى كه ذكر شد از اين كتابها مداوة الحسد، وكتاب يوم و ليلة و كتاب النوادر وكتاب النساء نيز ياد مىكنيم.
4ـ الشهادات (ظ)، و شيخ الطائفة در فهرست گويد ابن قولويه به عدد أبواب فقه كتاب نوشته است.
5ـ مرحوم مجلسى (رحمه الله) در مقدمه بحار الانوار مىفرمايد: كتاب كامل الزيارة... از اصول معروفه است كه شيخ طوسى در كتاب تهذيب و ديگر محدّثان در كتب خود از آن استفاده كردهاند. اين كتاب داراى 108 باب است و حاوى احاديث مربوط به ثواب و اهميّت زيارت پيامبر(صلى الله عليه وآله وسلم) وائمّة معصومين (عليهم السلام) است و در سال 1356 با تصحيح و حواشى علامه متتبع شيخ عبد الحسين امينى در نجف و اخيراً با تحقيق شيخ جواد قيّومى در قم به چاپ رسيده است.
در سال 369 (1) قمرى وفات كرده است و قبرش در قسمت شرقى شيخان و كنار خيابان ارم قم است(2).
ابو القاسم روحانى (حاج ميرزا ابو القاسم):
از مدرسين حوزه علميه قم و از ائمّه جماعت است فرزند مرحوم حاج سيد صادق(3) مجتهد قمى است تحصيلات او در نجف اشرف و از محضر مرحوم نائينى و آيت الله اصفهانى(4) استفاضه كرده است(5).
ابو القاسم صاحب جمعى قمى:
از شخصيتهاى مورد توجه قم، در تأسيس مدرسه محموديه واداره آن با آقاى سيد محمود مدير قمى همكارى داشته و سپس در سال 1337 قمرى در
ــــــــــــــــــــــــــــ
1ـ نقل فوق در خلاصه: 88، رقم 189 آمده و صحيح است برخى 368 هـ . ق ذكر كردهاند ر.ك. رجال شيخ طوسى: 458; لسان الميزان 2/125.
2ـ على بن محمّد مكنى به ابو الحسين از محدّثان شيعه و برادر شيخ جعفر و صاحب كتاب فضل العلم و آدابه است كه در سن 90 سالگى فوت كرده است و پدر شيخ جعفر، محمّد بن جعفر مكنّى به ابو جعفر يا ابوالقاسم است كه از محدّثان و وجوه فقهاى شيعه و از ثقات است كه در سال 299 يا 301هـ . ق در قم درگذشته و نزديك بقعه على بن بابويه قمى (پدر صدوق) دفن گرديده. و نيزنك: ريحانة الأدب 8/162 و163; مفاخر اسلام 3/135.
3ـ وى سومين فرزند مرحوم آيت الله حاج سيد صادق روحانى است.
4ـ و مرحوم آيت الله آقا ضياء الدين عراقى.
5ـ صاحب گنجينه دانشمندان در 1/337 مىنويسد: «آن جناب عالمى بود عامل وفاضلى بود كامل و متعصّب و غيور در دين ولى در عين حال بسيار ظريف و خوش مشرب و خوش مجلس و محاوره بود. فرزندانى دارد كه در سلك روحانيّت و علماء قم و تهرانند».
آقاى حاج سيد محمد على روحانى و حاج سيد فضل الله روحانى و حاج سيد مهدى روحانى فرزندان اويند. ايشان در قم از دنيا رفته ودر قبرستان شيخان خاك سپارى شده است.
در ترجمه او به منابع زير مىتوان رجوع كرد: گنجينه دانشمندان 1/337; دايرة المعارف تشيع 1/174.
تأسيس مدرسه ديگرى به نام اتحاديه قدسيه كوششهائى كرده است، اين مدرسه در سال 1339 منحل شد، فعلاً ساكن قم و سرپرست امور ساختمانى مسجد آيت الله بروجردى و عهده دار امور عام المنفعه ديگر است.
ابو القاسم طباطبائى (حاج ميرزا ابو القاسم)(1):
برادر ارشد مرحوم آيت الله حاج آقا حسين قمى و فرزند مرحوم حاج سيد محمود(2) قمى است. مردى دانشمند و زاهد بوده است.
ابو القاسم عارفى(3) فرزند حاج سيد حسن عارفى:
نويسندهاى فاضل است مدّتى روزنامه سرچشمه را در قم منتشر كرده و اكنون مقالات مفيده در روزنامههاى قم مىنويسد.
ابو القاسم (آقا شيخ ابو القاسم قمى) فرزند محمد تقى:
در سال 1281 قمرى متولّد شده و از محضر شيخ محمد جواد قمى و حاج ميرزا خليل طهرانى و حاج آقا رضا همدانى صاحب مصباح الفقيه و آخوند ملا
ــــــــــــــــــــــــــــ
1ـ وى از شاگردان مرحوم ميرزاى بزرگ شيرازى ـ رهبر نهضت تنباكو و سيد صاحب عروه بوده و در سال 1335 جهان فانى را وداع گفته و در قبرستان شيخان قم مدفون گرديده است. ر.ك. ميرزاى شيرازى: 105; دايرة المعارف تشيع 1/206; نقباء البشر 1/75; هدية الرازى:4; تاريخ قم ناصر الشريعة: 250.