پيشگفتار

انديشمندان اسلامى براى پاسداشت فرهنگ اهل بيت (عليهم السلام) و علوم آن انوار هدايت ـ با وجود مشكلات و سختى هاى فراوان ـ از ابتداى عصر امامت امير مؤمنان (عليه السلام) به هر طريقى كه توانستند از هيچ خدمتى در اين راه فرو گذار نكردند .

گروهى با حفظ احاديث ، گروهى ديگر با تدريس ، گروه سومى با سخنرانى ، گروه چهارمى با تفسير و تبيين آثار اهل بيت (عليهم السلام) به صورت تأليف و گروهى هم تنها با گردآورى كلمات آنها به استحكام و بقاى اين مكتب خدمات فراوانى كردند .

از دير باز يكى از فعاليتهاى بسيار ارجمند انديشمندان اسلامى تنظيم مقالات در تبيين فرهنگ آل الله بوده است .

بى شك امروزه كه قلمرو علم گسترش فراوان يافته و همزمان حركتهاى ضد دينى بخصوص در جامعه غربى بيشتر شده ، طرح علوم و فرهنگ اهل بيت (عليهم السلام) و تبيين آن ضرورى تر مى نمايد . شايسته است به هر وسيله و به هر بهانه و در هر قالب ، اين حركت گسترش پيدا كند .

در اين رهگذر انديشمند محقق حضرت استاد حسين انصاريان كه در

زمينه هاى گوناگون در راه اين هدف از هيچ تلاشى مضايقه نفرموده اند ، در اين زمينه نيز قلم را « بر بال انديشه » آوردند ، مقالاتى چند با موضوعاتى متنوع طى سالهاى متمادى به رشته تحرير در آورده اند مقالاتى متقن عميق و عالمانه كه به نوبه خود تبيينى روشن از گوشه اى از فرهنگ اهل بيت (عليهم السلام)است .

اين مجموعه توسط مركز علمى ـ تحقيقاتى دارالعرفان جمع آورى ، تنظيم و ويرايش گرديد . ناگفته نماند كه تحقيق ، ويرايش و پاورقى هاى اين مجموعه مربوط به ويراستار محترم است .

اين اثر با توجه به اين كه برگرفته از قلم عالمانه استاد مى باشد ، در نوع خود اثرى در خور استفاده خواهد بود .

اميد است كه اين اثر براى اهل تحقيق درى براى ورود به علوم اهل بيت (عليهم السلام) و براى اهل حال و عمل شرابى از زمزم معارف آل الله باشد .

مركز علمى ـ تحقيقاتى دار العرفان

جستارى در مسئله خودشناسى

بنا بر نقل قرآن كريم و روايات اهل بيت (عليهم السلام) ، ريشه و اساس بسيارى از فضايل و برجسته گى هاى اخلاقى « خودشناسى » است .

اگر انسان خود را بشناسد و به موقعيت عالى خود پى ببرد و بداند كه كيست و در كجاست و به كجا مى رود ، به بسيارى از حقايق پى برده و در ساختن شخصيت خود ، نهايت كوشش و فعاليت را خواهد نمود .

انسان با شناخت خويش به اين نتيجه مى رسد كه بايد داراى چه آراستگى هايى باشد و از چه برنامه هايى دورى نمايد ; و نيز به اين معنى پى خواهد برد كه كمالش در چيست و سقوطش بسته به چه عواملى است .

انسان با خودشناسى مى تواند به كمبودهاى خويش آگاه شده و به امراض روحى و فكرى خود علم پيدا كند ، و مى فهمد كه داراى چه خلأهايى است ; بنابراين به دنبال جبران كمبودها ، علاج امراض و پر كردن خلأهاى درونى خود برخواهد آمد .

مسئله خودشناسى آنقدر مهم است كه اميرمؤمنان (عليه السلام) آنان كه در مقام خودشناسى هستند را ستوده و مى فرمايد :

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ غرر الحكم : 233 ، حديث 4666 ; شرح نهج البلاغه : 16/118 .

« خدا مشمول رحمت قرار دهد كسى را كه اندازه و قدرش را بشناسد و قدم از مرزش فراتر ننهد » .

و در روايت ديگر فرموده است :

« خدا رحمت كند كسى را كه براى خود عوامل سعادت ابدى فراهم مى كند و براى زندگى عالم بعد مهيا مى شود و رحمت خدا باد بر انسانى كه بداند از كجا آمده و در كجا آمده و به كجا خواهد رفت » .

ارزيابى ارزش انسان

برترى و والايى ، اعتبار و قيمت ، ارزش و اهميّت انسان مسئله اى نيست كه اثباتش احتياج به استدلال و برهان داشته باشد .

موقعيّت و جايگاهى كه اين مخلوق شگفت انگيز در ميان موجودات جهان دارد ، محلّ ايراد نيست و وضوح و روشنى اش مانند نور خورشيد بر همگان آشكار است .

تصوّر نكنيد كه اين ارزش و برترى ، قيمت و اعتبار ، و عظمت و والايى ، در ارتباط با شكل و يا جسم اوست ! !

زيباتر و پرقدرت تر از انسان از نظر جسمى در ميان مخلوقات فراوان است اتفاقاً از نظر صورت ظاهر ، اسكلت استخوانى و بدن مادى ، انسان يكى از معمولى ترين مهمانان خانه شگفت انگيز آفرينش است .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ اسفار : 1/21 .

ساختمان جسمى انسان در قرآن

قرآن مجيد كه بيان كننده واقعيّات مادّى و معنوى است مى فرمايد :

« پس از منكران معاد بپرس : آيا آفرينش آنان سخت تر و دشوارتر است يا آنچه [ مانند فرشتگان ، آسمان ها ، زمين ، كوه ها و . . .  ]آفريده ايم ؟ [ به يقين آفرينش آنان كارى ناچيز است چون ] ما آنان را از گِلى چسبنده آفريده ايم » .

و در جاى ديگر مى فرمايد :

«  آيا آفريدن شما [ پس از مرگ  ]دشوارتر است يا آسمان كه او آن را بنا كرد ؟ سقفش را برافراشت ، پس آن را درست و نيكو قرار داد  ؟ »

شگفتى هاى انسان از ديدگاه دانشمندان

« كاپيتن » يكى از بزرگترين دانشمندان علم هيئت ، پس از اندازه گيرى هاى دقيق به اين نتيجه رسيده است كه 40 بيليون ستاره منظومه كهكشانى ، در فضاى عدسى شكل ( سمكها ) پراكنده است كه قطر آن مساوى با صدهزار ، و ضخامت آن مساوى با ده هزار سال نورى است . . . خورشيد ، ماه و منظومه سيارات وابسته به آن ، در قسمت محيطى اين فضاى عدسى شكل و نزديك به سطح استوا و در فاصله سى هزار سال نورى از مركز آن جا دارد . . .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ صافات (37) : 11 .

2 ـ نازعات (79) : 27 ـ 28 .

فاصله « شعرى » تا زمين 000/52 بيليون ميل است ، و نور كه در ثانيه اى 000/186 ميل راه پيمايى مى كند ، براى طى كردن اين فاصله هشت سال وقت لازم دارد ، ولى شعرى از ستارگانى است كه به طور نسبى نزديك به زمين قرار گرفته است(1) .

و نيز نوشته اند : كهكشان ما نسبت به ديگر كهكشان ها ، چون لكّه ابر كوچكى است . نزديكترين كهكشان ها به آن سحابى « المرئة المسلسله » است كه ضخامت آن 000/70 سال نورى و داراى صد ميليارد ستاره است .

سحابى « الجبار » را كه با دوربين هاى نجومى توانسته اند مشاهده كنند ، قطر ستاره درون آن 000/000/000/000/160 كيلومتر است .

در فراخناى فضا ، سحابى هايى پراكنده شده اند كه تاكنون دورترين آنها به ما 500 سال نورى تخمين زده شده و به وسيله تلسكوپ « مونت ويلسون » كه از قوى ترين دورنماهاى كنونى است عكس بردارى شده ، و در فاصله اين سحابى و ما 100 ميليون كهكشان ديده شده است .

از آنجا كه وسايل تحقيقات كيهانى ، جديد و ابتدايى است و از جهت ديگر زمين و منظومه شمسى و كهكشان ها و همه اجرام سماوى با سرعت هاى مختلف و گوناگون در حركتند و با محدوديت ذهن بشر كه خود و منظومه شمسى و كهكشانى كه در آن به سر مى برد ، به اندازه ذره اى هم نيست ; اين محاسبات نمى تواند مبيّن وضع واقعى آسمان ها باشد .

شنيدستم كه هر كوكب جهانى است *** جداگانه زمين و آسمانى است

زمين در جنب اين افلاك مينا *** چو خشخاشى بود در قعر دريا

تو خود بنگر كزين خشخاش چندى *** سزد تا بر غرور خود بخندى

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ پيدايش و مرگ خورشيد : 203 .