347- ميان عاشق و معشوق هيچ حايل نيست !
روزى على عليه السلام وارد بازار شد. مردى را ديد كه مى گويد:
نه ! سوگند به كسى كه هفت حجاب دارد.
حضرت پرسيد: منظورت كيست ؟
گفت : خدا !اى اميرمؤمنان !
حضرت فرمود: اشتباه مى كنى ، مادر به عزايت بنشيند !ميان خدا و خلقش ‍ هيچ حجابىنيست و هر جا كه باشند خداوند با آن هاست .
مرد پرسيد: اى اميرالمؤمنان !كفار آن چه كه گفتم چيست ؟
فرمود: اين كه بدانى هر باشى خدا با توست .
مرد گفت : آيا به مساكين طعام دهم ؟
حضرت فرمود: نه !چون به غير خدايت سوگند خوردى ! ⁽³⁴⁹⁾
348- دل اگر خداشناسى همه در رخ على بين !
امام بافر عليه السلام از جدش اميرمؤمنان نقل ميفرمايد كه : مردى برخاست و گفت : اىاميرمومنان !با چه چيز خدايت را شناختى ؟
فرمود: با شكسته شدن عزمها و همت ها؛ چون تصميم به انجام كارى گرفتم ، مانعشد. و چون عزم كردى پس قضاى الهى با عزمم مخالفت نمود؛ پس دريافتم كه مدبر،كسى است جز من .
مرد گفت : چه باعث شد شكر نعمتهاى او را به جاى آورى ؟
حضرت (ع ) فرمود: به بلايا نگريستم كه خداوند، آنها را از من دور نمود و غير مرادچار آن ساخت ؛ از اين رو دريافتم كه او به من نعمت ارزانى داشته است ، پس شكرش رابر خود لازم دانستم .
مرد پرسيد: چرا لقايش را دوست دارى ؟
فرمود: چون دريافتم كه براى من دين فرشتگان و فرستادگان و پيامبرانش رابرگزيده ؛ دانستم كه مرا گرامى داشته و فراموش نكرده است . پس مشتاق لقايش شدم. ⁽³⁵⁰⁾
349- توحيد در جنگ
در جنگ جمل عرب باديه نشينى برخاست و گفت : اى اميرمؤمنان !آيا مى گويى ؛ خدا يكىاست ؟ در اين هنگام مردم به او هجوم آوردند و گفتند: اى مرد !مگر نمى بينى كه اميرمؤمناندر چه وضعى است ؟ (منظور حالت جنگ و وضعيت بحرانى آن بوده است .)
حضرت فرمود: بگذاريد حرفش را بزند؛ زيرا آن چه كه او مى خواهد، من هم از اينمردم مى خواهم .
آن گاه فرمود: اى مرد !اين كه بگوييم خدا يكى است ، ممكن است بر چهار نوع باشد كهدو نوع آن جايز، و دو نوع ديگر آن جايز نيست .
اما آنهايى كه جايز نيست عبارت از اين است كه بگويد: خدا يكى است و منظور يك در باباعداد باشد. كه اين در مورد خدا جايز نيست ؛ زيرا در باب اعداد دو هم داريم وگرنه ديگرعدد نيست . مگر نمى دانى كسى كه بگويد خداوند سومين شخص از سه شخص است ، كافرشده است ؟
قسم و صورت دوم اين است كه كسى بگويد خدا يكى است ؛ يعنى يكى از مردم است ومقصود، نوعى از يك جنس باشد، اين هم در مورد خدا جايز نيست ، چون تشبيه است و خداوندبرى ء از تشبيه است . اما آن دو وجهى كه جايز است ، اولى اين كه بگويى خدا يكى است؛ يعنى ميان اشياء شبيهى ندارد. و دوم اين كه بگويى خدا يكى است و مقصود اين باشد كهخدا در وجود و عقل و وهم تقسيم ناپذير است . و خداى عز وجل ، به همين گونه است . ⁽³⁵¹⁾
اما از نظر عقلى بايد گفت كه كثرت عددى با تكرار وحدت عددى به وجود مى آيد.
از اين رو مى توان گفت : چيزى كه به وحدت عددى متصف شده ، يكى از اعداد وجود يا يكىاز آحاد موجودات است . و جناب حق سبحان منزه از اين است . بلكه وحدت و كثرت عددى كه درمقابل يكديگرند، از صنع وحدت حقيقى محض اويند؛ وحدتى كه نفس ذات قيوم اوست ؛ و حقمحض و خالص و واجت و قائم به ذات است و هيچ درمقابل آن نيست و نفى كثرت ، از لوازم اوست . هم چنان كه اميرمؤمنان عليه السلام درحديثى كه گذشته ، بدان اشاره نموده ، فرمود: نه در وجود و نه درعقل و وهم ، قابل تقسيم نيست . ⁽³⁵²⁾
350- شناخت خدا با خدا
از پيامبر اكرم پرسش شد: به چه ، خدايت را شناختى ؟ .
فرمود: با خدا، اشيا را شناختم .
همچنين اميرالمؤمنان عليه السلام مى فرمايد: با خدا، خدا را بشناسيد!
⁽³⁵³⁾ 351- آثار شناخت خدا
اميرالمؤمنان على عليه السلام فرمود:
من عرف الله سبحانه توحد، و من عرف نفسه تجرد، و من عرف الدنيا تزهد، و من عرفالله تقرد ؛ ⁽³⁵⁴⁾
كسى كه خدا را شناخت موحد شود، و هر كه خود را شناخت مجرد از امور دنيوى گردد، و هركه دنيا را شناخت در او زهد ورزد و اعراض كند. ⁽³⁵⁵⁾
352- حقيقت چيست ؟
كميل بن زياد از حضرت على عليه السلام پرسيد: حقيقت چيست ؟
حضرت فرمود: تو را با حقيقت چه كار است ؟
كميل گفت : مگر من رازدار تو نيستم ؟
حضرت فرمود: آرى ، ولى آن چه كه از من مى جوشد و فيضان مى كند، تنها اندكى از آنبه تو مى رسد.
كميل گفت : آيا چون تويى سايل را نااميد مى كند؟
فرمود: حقيقت ، عبارت از كشف انوار جلال است ، بدون اشاره .
كميل گفت : مرا توضيح بيشترى فرما !
فرمود: محو موهوم و آشكار صحو معلوم است .
كميل گفت : توضيح بيشترى مى خواهم .
فرمود: عبارت از هتك و كنار رفتن ستر و حايل است ، به سبب غلبه سر.
گفت : باز هم توضيح بفرما !
اميرالمؤمنان فرمود: جذب احديت با صفت توحيد است .
كميل بار ديگر گفت : توضيح و بيانى فزون تر عنايت كن !
فرمود: نورى است كه از صبح ازل طلوع مى كند و درهياكل آثارش تجلى مى يابد كميل بار ديگر توضيحى بيشتر خواست ، ولى حضرتعلى عليه السلام فرمود: چراغ را خاموش كن كه چيزى به صبح نمانده است !
⁽³⁵⁶⁾ 353- معرفت خدا
اميرالمؤمنين على (ع )
المعرفه نور القلب المعرفه الفوز بالقدس ؛ ⁽³⁵⁷⁾
معرفت خدا نور و روشنى دل است و نيل و استفاضه از عالم قدس . ⁽³⁵⁸⁾
354- لازمه معرفت خدا
اميرالمؤمنين عليه السلام فرمود:
من عرف الله (و عظمه ) منع فاه من الكلام و بطنه من الطعام و عنى نفسه بالصياموالقيام ؛⁽³⁵⁹⁾
هر كه خدا را شناخت دهان را از كلام و شكم را از طعام غير ضرورى منع كند و پيوسته نفسرا رنج به نماز و روزه و طاعت براى راحت ابد خوار دارد.
شرح هر كسى كه خدا را شناخت ، لازمه معرفتش امورى است كه از آن جمله زبان ازكلام بيهوده و عبث نگاه مى دارد و سخن جز به حق نگويد؛ و الا به ذكر خدا و علم و هدايتخلق لب نگشايد. ديگر شكم را از طعام و الوان گوناگون اشربه واطعمه و لذاتنفسانى منع مى كند و جان خويش را در راه طاعت خدا به قيام در نماز و امساك روزه براىصفاى روح به رنج و تعب مى اندازد و شب و روز مى كوشد كه بر مقام معرفت و قربشبه خدا بيافزايد وفقنا الله تعالى ⁽³⁶⁰⁾
355- بالاترين معارف
اميرالمومنان عليه السلام فرمود: معرفه الله سبحانه اعلى المعارف ؛ معرفت خدابالاترين معارف است .
بخش سوم : عبادت حضرت اميرالمؤمنين (ع )  
الف : نماز
356- عبادت احرار
اين كلام سيد الاوصياء اميرالمؤمنين على عليه السلام است :
ما عبدتك خوفا من نازك ، و لا طعاما فى جنتك ،بل وجدتك اهلا للعباده فعبدتك ؛ تو را از بيم آتش و به اميد بهشت پرستش نمىكنم ، بلكه تو را شايسته پرستش يافتم و پرستش مى كنم . بهقول شيخ بهائى در نان حلوا: