کتابخانه الکترونيکي انهار

و ملكه تقوا و ملكه عدالت است كه ما او را " عادل " می‏خوانيم ، وقتی‏
كه در مقابل يك گناه و يك پليدی واقع می‏شود شك نداريم كه پرهيز می‏كند
، ولی اين معنايش اين نيست كه جبرا پرهيز می‏كند ، يعنی در يك مرحله‏ای‏
است كه هميشه اين كار را اختيار می‏كند نه آن كار را . نه اين است كه او
چون با تقواست پس مجبور است ، نه ، تقوا برای او مناط اختيار است نه‏
مناط مجبور بودن .
اينها خيال كردند كه اگر ما برای انسان اختياری قائل باشيم يعنی بگوييم‏
انسان قدرت دارد جلو تاريخ بايستد ، انسان مجبور است . آيا الان‏
انسانهای دنيا مجبورند كه وضعی را كه دارند حفظ كنند و به وضع سابق‏
خودشان برنگردند ؟ يعنی اگر مردم دنيا بخواهند تصميم بگيرند كه وضع تاريخ‏
را به همان وضع سابق برگردانند نمی‏توانند ؟ يك وقت ما می‏گوييم چنين‏
تصميمی را مردم دنيا نمی‏گيرند ، اين يك مساله است ، يك وقت مساله اين‏
است كه اگر هم بخواهند تصميم بگيرند نمی‏توانند . جبر آن است . جبر آن‏
وقت است كه اگر انسان بخواهد هم خلاف آن بكند نمی‏تواند ، نه اينكه اگر
بخواهد می‏تواند ولی خودش نمی‏كند . می‏گويد مگر من ديوانه‏ام ؟ ! يك آدم‏
عاقل هرگز لباسهايش را نمی‏كند مكشوف‏العوره برود در خيابان ، ولی آيا
نمی‏تواند ؟ اين جبر است ؟ در مقابل يك جبر است كه نمی‏تواند ؟ يا
نمی‏كند ؟ انسان به حكم اينكه غريزتا كمال‏جو و جستجوگر است هميشه در جهت‏
كمال سير می‏كند . اما اين غير اين است كه انسان نمی‏تواند خلاف اين عمل‏
كند . ما در تاريخ ، چيزی نداريم كه نظير زلزله باشد ، چيزی نداريم كه‏
نظير آن ستاره‏ای باشد كه به طرف زمين می‏آيد كه انسان اگر هم بخواهد
نمی‏تواند [ جلوگيری كند . ] نه ، " اگر بخواهد نمی‏تواند " نيست ولی‏
نمی‏خواهد . بشر هميشه بهبود زندگی‏اش را می‏خواهد ، نه معنايش اين است‏
كه ضد بهبود و به اصطلاح بدبود زندگی خودش را ديگر نمی‏تواند بخواهد ،
نمی‏تواند به سوی بدبود زندگی خودش حركت كند ، نه ، می‏تواند ولی‏
نمی‏خواهد . آن ، مناط اختيار انسان است .
پس چيزی كه مناط اختيار است با مناط جبر نبايد اشتباه شود . هيچ وقت‏
عوامل اقتصادی و هر عامل ديگری كه شما در نظر بگيريد با اينكه قابل‏
پيش‏بينی است ، جبر نيست ، يعنی هر امری كه حتی از روی اختيار هم قابل‏
پيش‏بينی است آن را با جبر نبايد يكی دانست . يك مثال اقتصادی بزنيم .
اگر ما يك كالايی توليد می‏كنيم كه با كار زيادتر و هزينه بيشتر كالای‏
نامرغوب‏تر به وجود می‏آوريم ، بعد يك وسيله‏ای