مجلسى (ره ) گويد: عارف ربانى در كتاب عدة الداعى گفته است : اين حالات و هيئتهائىكه در اين اخبار ذكر شده است يا تعبد است براى علتى كه ما آن را نمى دانيم ، و يا(براى بعضى مناسبات عرفى ) مثلا:
مقصود از گشودن دستها در حال رغبت و شوق بخاطر اين است كه اينحال و كيفيت بحال شخص اميدوار بفضل خدا نزديك تر است ، و مانند كسى است كه دستهاىخود را براى ريزش احسان در آنها باز كرده .
و در رهبت گويا بنده بزبان خوارى و بيمقدارى بعالم خفيات و اسرار عرضه مى دارد:پروردگارا من بباز كردن كف دست بسوى تو اقدام نكردم و روى آنها را بواسطهشرمندگى و خوارى بطرف زمين متوجه كرده ام .
و مقصود بجنباندن انگشتان بطرف راست و چپ درحال تضرع اينست كه خود را بآنكس كه فرزند مرده است شبيه سازد زيرا چنين كسى درآنحال دستها را باين سو و آن سو كند.
و در حال تبتل كه انگشتان را گاهى بالا برد و گاهى پائين آورد مقصود اين است كهگويا بزبان حال به بر آورنده حاجات و آمال عرض كند: من از همه بريدم و بدرگاهتو رو آوردم و با يك انگشت اشاره كند كه نشانه يگانگى خداوند است .
و مقصود از كشيدن دستها بسوى قبله در برابر رو درحال ابتهال ، يا كشيدن دو دست و دو ذراع بسوى آسمان ، يا كشيدن دستها و گذراندن ازسر، بحسب اختلافاتى كه در روايات بود، آن است كه اين يك نوع از انواع عبادتها واظهار كوچكى و خوارى است ، يا مانند غريقى است كه دستهاى لخت خود را از آب بر آورده وبه دامن رحمتش آويزان در آويخته .
*باب گريه* بَابُ الْبُكَاءِ |
1- عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ مَنْصُورِ بْنِ يُونُسَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِمَرْوَانَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ مَا مِنْ شَيْءٍ إِلَّا وَ لَهُ كَيْلٌ وَ وَزْنٌ إِلَّا الدُّمُوعُ فَإِنَّ الْقَطْرَةَتُطْفِئُ بِحَاراً مِنْ نَارٍ فَإِذَا اغْرَوْرَقَتِ الْعَيْنُ بِمَائِهَا لَمْ يَرْهَقْ وَجْهاً قَتَرٌ وَ لَا ذِلَّةٌ فَإِذَافَاضَتْ حَرَّمَهُ اللَّهُ عَلَى النَّارِ وَ لَوْ أَنَّ بَاكِياً بَكَى فِي أُمَّةٍ لَرُحِمُوا اصول كافى جلد 4 صفحه : 233 رواية : 1
| 1 حضرت صادق (ع ) فرمود: هيچ چيزى نيست جز اينكه پيمانه و وزنى دارد جز گريهكه يك قطره اش دريائى از آتش را خاموش سازد، و چون چشم باشك خود پر شود (و اشكدر آن حلقه بزند) آن چهره پريشانى و خوارى نبيند، و چون اشك بريزد خدا آنرا برآتش دوزخ حرام كند، و اگر هر آينه در ميان يك امت يك نفر گريان باشد همه آنها موردترحم قرار گيرند. | |
2- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ أَبِي جَمِيلَةَ وَ مَنْصُورِ بْنِيُونُسَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَرْوَانَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ مَا مِنْ عَيْنٍ إِلَّا وَ هِيَ بَاكِيَةٌ يَوْمَالْقِيَامَةِ إِلَّا عَيْناً بَكَتْ مِنْ خَوْفِ اللَّهِ وَ مَا اغْرَوْرَقَتْ عَيْنٌ بِمَائِهَا مِنْ خَشْيَةِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّإِلَّا حَرَّمَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ سَائِرَ جَسَدِهِ عَلَى النَّارِ وَ لَا فَاضَتْ عَلَى خَدِّهِ فَرَهِقَ ذَلِكَ الْوَجْهَقَتَرٌ وَ لَا ذِلَّةٌ وَ مَا مِنْ شَيْءٍ إِلَّا وَ لَهُ كَيْلٌ وَ وَزْنٌ إِلَّا الدَّمْعَةُ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ يُطْفِئُبِالْيَسِيرِ مِنْهَا الْبِحَارَ مِنَ النَّارِ فَلَوْ أَنَّ عَبْداً بَكَى فِي أُمَّةٍ لَرَحِمَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ تِلْكَالْأُمَّةَ بِبُكَاءِ ذَلِكَ الْعَبْدِ اصول كافى جلد 4 صفحه : 233 رواية : 2
| 2- و نيز آن حضرت عليه السلام فرمود: هيچ چشمى نيست جز اينكه روز قيامت گريان استمگر چشميكه از ترس خدا گريسته باشد، و هيچ چشمى نيست كه از ترس خداىعزوجل باشك خود پر شود جز اينكه خداى عزوجل همه آن بدن را با آتش دوزخ حرامگرداند، و آن اشك بر گونه اى روان نگردد كه گرد پريشانى و خوارى ببيند، و هيچچيزى نيست جز اينكه پيمانه و وزنى دارد مگر اشك كه همانا خداىعزوجل به اندكى از آن درياهائى از آتش را خاموش كند، پس اگر بنده اى در ميان يك امتىبگريد خداى عزوجل بخاطر گريه آن بنده بهمه آن امت رحم كند. | |
3- عَنْهُ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِي نَجْرَانَ عَنْ مُثَنًّى الْحَنَّاطِ عَنْ أَبِي حَمْزَةَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍع قَالَ مَا مِنْ قَطْرَةٍ أَحَبَّ إِلَى اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ مِنْ قَطْرَةِ دُمُوعٍ فِي سَوَادِ اللَّيْلِ مَخَافَةً مِنَ اللَّهِلَا يُرَادُ بِهَا غَيْرُهُ اصول كافى جلد 4 صفحه : 234 رواية : 3
| 3- حضرت باقر (ع ) فرمود: هيچ قطره اى نزد خدا محبوبتر نيست از آن اشكى كه درتاريكى شب از ترس خدا بريزد و جز خدا چيز ديگرى بآن منظور نباشد. | |
4- عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ مَنْصُورِ بْنِ يُونُسَ عَنْ صَالِحِبْنِ رَزِينٍ وَ مُحَمَّدِ بْنِ مَرْوَانَ وَ غَيْرِهِمَا عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ كُلُّ عَيْنٍ بَاكِيَةٌ يَوْمَالْقِيَامَةِ إِلَّا ثَلَاثَةً عَيْنٌ غُضَّتْ عَنْ مَحَارِمِ اللَّهِ وَ عَيْنٌ سَهِرَتْ فِي طَاعَةِ اللَّهِ وَ عَيْنٌ بَكَتْفِي جَوْفِ اللَّيْلِ مِنْ خَشْيَةِ اللَّهِ اصول كافى جلد 4 صفحه : 234 رواية : 4
| 4- حضرت صادق (ع ) فرمود: هر چشمى در روز قيامت گريان است جز سه چشم چشمى كهاز (ديدن و نظريه ) آنچه خداوند حرام كرده بر هم نهاده شده ، و چشمى كه در راه اطاعتخداوند بيدارى كشيده ، و چشمى كه در دل شب از ترس خدا گريسته است . | |
شرح :مجلسى (ره ) گويد:
((عين سهرت
)) يعنى بيش از مقدار متعارف و عادت بيدار بوده ، وطاعت خدا چون نماز و تلاوت قرآن و دعا و مطالعه علوم دينيه و در راه جهاد و حج وزيارتهاى ديگر و هر چه براى خداى سبحان اطاعت باشدشامل شود.
5- ابْنُ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ جَمِيلِ بْنِ دَرَّاجٍ وَ دُرُسْتَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَرْوَانَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِاللَّهِ ع يَقُولُ مَا مِنْ شَيْءٍ إِلَّا وَ لَهُ كَيْلٌ وَ وَزْنٌ إِلَّا الدُّمُوعُ فَإِنَّ الْقَطْرَةَ مِنْهَا تُطْفِئُ بِحَاراًمِنَ النَّارِ فَإِذَا اغْرَوْرَقَتِ الْعَيْنُ بِمَائِهَا لَمْ يَرْهَقْ وَجْهَهُ قَتَرٌ وَ لَا ذِلَّةٌ فَإِذَا فَاضَتْ حَرَّمَهُاللَّهُ عَلَى النَّارِ وَ لَوْ أَنَّ بَاكِياً بَكَى فِي أُمَّةٍ لَرُحِمُوا اصول كافى جلد 4 صفحه : 234 رواية : 5
| 5- (اين حديث مانند حديث (1) است كه با ترجمه اش گذشت ).
| |
6- ابْنُ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ رَجُلٍ مِنْ أَصْحَابِهِ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع أَوْحَى اللَّهُ عَزَّوَجَلَّإِلَى مُوسَى ع أَنَّ عِبَادِي لَمْ يَتَقَرَّبُوا إِلَيَّ بِشَيْءٍ أَحَبَّ إِلَيَّ مِنْ ثَلَاثِ خِصَالٍ قَالَ مُوسَىيَا رَبِّ وَ مَا هُنَّ قَالَ يَا مُوسَى الزُّهْدُ فِي الدُّنْيَا وَ الْوَرَعُ عَنِ الْمَعَاصِي وَ الْبُكَاءُ مِنْخَشْيَتِي قَالَ مُوسَى يَا رَبِّ فَمَا لِمَنْ صَنَعَ ذَا فَأَوْحَى اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ إِلَيْهِ يَا مُوسَى أَمَّاالزَّاهِدُونَ فِي الدُّنْيَا فَفِي الْجَنَّةِ وَ أَمَّا الْبَكَّاءُونَ مِنْ خَشْيَتِي فَفِي الرَّفِيعِ الْأَعْلَىلَا يُشَارِكُهُمْ أَحَدٌ وَ أَمَّا الْوَرِعُونَ عَنْ مَعَاصِيَّ فَإِنِّي أُفَتِّشُ النَّاسَ وَ لَا أُفَتِّشُهُمْ اصول كافى جلد 4 صفحه : 234 رواية : 6
| 6- حضرت صادق (ع ) فرمود: خداى عزوجل به موسى عليه السلام وحى فرمود: كه همانابندگان من به من تقرب نجستند به چيزى كه محبوبتر باشد نزد من از سه خصلت ،موسى عرض كرد: پروردگارا آنها كدام است ؟ فرمود: زهد درباره دنيا (و بى اعتنائىبدان ) و ورع (و پارسائى ) از نافرمانيها و معاصى ، و گريه از ترس من ، موسىعرض كرد: پروردگارا هر كه اينها را به جا آورد چه پاداشى دارد؟ خداىعزوجل به موسى وحى كرد: اى موسى اما آنانكه درباره دنيا زهد ورزيدند در بهشتباشند، و اما آنانكه از ترس من گريه كنند در بلندترين منازلند، واحدى در آنمنازل با آنها شريك نباشد، و اما آنها كه از نافرمانيهاى من بپرهيزند پس من كه همه مردمرا (در روز قيامت ) بازرسى و تفتيش كنم آنها را بازرسى و تفتيش نكنم . | |
شرح :مجلسى (ره ) گويد: رفيع اعلى آن مكان بلندى است كه در بهشت بلندترين منزلها است ،و آن مسكن انبياء و اولياء است ، و مقصود از اينكه (در دسته سوم ) فرمود: آنها رابازرسى و تفتيش نكنم يعنى آنها بى حساب به بهشت روند.
7- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِيسَى عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَقُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع أَكُونُ أَدْعُو فَأَشْتَهِي الْبُكَاءَ وَ لَا يَجِيئُنِي وَ رُبَّمَا ذَكَرْتُ بَعْضَمَنْ مَاتَ مِنْ أَهْلِي فَأَرِقُّ وَ أَبْكِي فَهَلْ يَجُوزُ ذَلِكَ فَقَالَ نَعَمْ فَتَذَكَّرْهُمْ فَإِذَا رَقَقْتَ فَابْكِوَ ادْعُ رَبَّكَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى اصول كافى جلد 4 صفحه : 235 رواية : 7
| 7- اسحاق بن عمار گويد: به حضرت صادق (ع ) عرض كردم : من دعا مى كنم وميل دارم گريه (نيز) بكنم ولى گريه ام نمى آيد، و بسا بياد برخى از مردگان خانوادهخودم ميافتم پس رقت مى كنم و گريه كنم آيا اين كار درست است ؟ فرمود: آرى آنها رابياد آور و چون رقت كردى گريه كن و پروردگار تبارك و تعالى را بخوان (وبدرگاهش دعا كن ). | |
8- مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَنْبَسَةَالْعَابِدِ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع إِنْ لَمْ تَكُنْ بِكَ بُكَاءٌ فَتَبَاكَ اصول كافى جلد 4 صفحه : 235 رواية : 8
| 8- حضرت صادق (ع ) فرمود: اگر گريه ندارى خود را به گريه وادار كن (يا مانندگريه كن بنما). | |
9- عَنْهُ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ يُونُسَ بْنِ يَعْقُوبَ عَنْ سَعِيدِ بْنِ يَسَارٍ بَيَّاعِ السَّابِرِيِّقَالَ قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع إِنِّي أَتَبَاكَى فِي الدُّعَاءِ وَ لَيْسَ لِي بُكَاءٌ قَالَ نَعَمْ وَ لَوْمِثْلَ رَأْسِ الذُّبَابِ اصول كافى جلد 4 صفحه : 235 رواية : 9
| 9- سعيدين يسار گويد: به حضرت صادق عرض كردم : من درحال دعا خود را به گريه وادار كنم اگر چه گريه ندارم ؟ فرمود: آرى گر چه بهاندازه سرمگسى باشد. | |
10- عَنْهُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَبِي حَمْزَةَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِاللَّهِ ع لِأَبِي بَصِيرٍ إِنْ خِفْتَ أَمْراً يَكُونُ أَوْ حَاجَةً تُرِيدُهَا فَابْدَأْ بِاللَّهِ وَ مَجِّدْهُ وَ أَثْنِعَلَيْهِ كَمَا هُوَ أَهْلُهُ وَ صَلِّ عَلَى النَّبِيِّ ص وَ سَلْ حَاجَتَكَ وَ تَبَاكَ وَ لَوْ مِثْلَ رَأْسِ الذُّبَابِإِنَّ أَبِي ع كَانَ يَقُولُ إِنَّ أَقْرَبَ مَا يَكُونُ الْعَبْدُ مِنَ الرَّبِّ عَزَّوَجَلَّ وَ هُوَ سَاجِدٌ بَاكٍ اصول كافى جلد 4 صفحه : 235 رواية : 10
| 10- على بن اءبى حمزه گويد: حضرت صادق (ع ) باءبى بصير فرمود: اگر از وقوعچيزى ترس داشتى يا حاجتى خواستى بنام خدا (دعا را) آغاز كن ، و او را تمجيد كن وستايشش كن چنانچه شايسته آن است ، و بر پيغمبر صلى اللّه عليه و آله صلوات بفرستو حاجت خود را بخواه و خود را به گريه وادار كن اگر چه به اندازه سرمگسى باشد،همانا پدرم هميشه مى فرمود: نزديكترين حالى كه بنده به پروردگارعزوجل دارد آنزمانى است كه در سجده باشد و گريان . | |
11- عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْمُغِيرَةِ عَنْ إِسْمَاعِيلَ الْبَجَلِيِّ عَنْأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِنْ لَمْ يَجِئْكَ الْبُكَاءُ فَتَبَاكَ فَإِنْ خَرَجَ مِنْكَ مِثْلُ رَأْسِ الذُّبَابِفَبَخْ بَخْ اصول كافى جلد 4 صفحه : 236 رواية : 11
| 11- و نيز آن حضرت عليه السلام فرمود: اگر گريه ات نيايد خود را به گريه واداركن ، پس اگر از ديده ات به اندازه سرمگسى اشك بيرون آمد پس به به (خوشا براحوالت ). | |
*باب ستايش و ثناء پيش از دعا* بَابُ الثَّنَاءِ قَبْلَ الدُّعَاءِ |
1- أَبُو عَلِيٍّ الْأَشْعَرِيُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَى عَنِ الْحَارِثِ بْنِالْمُغِيرَةِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ إِيَّاكُمْ إِذَا أَرَادَ أَحَدُكُمْ أَنْ يَسْأَلَ مِنْ رَبِّهِ شَيْئاًمِنْ حَوَائِجِ الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ حَتَّى يَبْدَأَ بِالثَّنَاءِ عَلَى اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ الْمَدْحِ لَهُ وَ الصَّلَاةِعَلَى النَّبِيِّ ص ثُمَّ يَسْأَلَ اللَّهَ حَوَائِجَهُ اصول كافى جلد 4 صفحه : 236 رواية : 1
| 1 حارث بن مغيره گويد: شنيدم حضرت صادق (ع ) مى فرمود: مبادا چون يكى از شمابخواهد از پروردگار خويش چيزى از حاجات دنيا و آخرت مسئلت كند بدان مبادرت ورزدتا به ستايش او و صلوات بر پيغمبر صلى اللّه عليه و آله سخن خود را آغاز كند، وسپس حاجات خود را بخواهد. | |
2- مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنِ ابْنِ بُكَيْرٍ عَنْ مُحَمَّدِبْنِ مُسْلِمٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع إِنَّ فِي كِتَابِ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ ص إِنَّ الْمِدْحَةَ قَبْلَالْمَسْأَلَةِ فَإِذَا دَعَوْتَ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ فَمَجِّدْهُ قُلْتُ كَيْفَ أُمَجِّدُهُ قَالَ تَقُولُ يَا مَنْ هُوَ أَقْرَبُإِلَيَّ مِنْ حَبْلِ الْوَرِيدِ يَا فَعَّالًا لِمَا يُرِيدُ يَا مَنْ يَحُولُ بَيْنَ الْمَرْءِ وَ قَلْبِهِ يَا مَنْ هُوَبِالْمَنْظَرِ الْأَعْلَى يَا مَنْ هُوَ لَيْسَ كَمِثْلِهِ شَيْءٌ اصول كافى جلد 4 صفحه : 236 رواية : 2
| 2- محمد بن مسلم گويد: حضرت صادق (ع ) فرمود: همانا در كتاب اميرالمؤ منين عليهالسلام است كه ستايش پيش از درخواست است ، پس هر گاه خداىعزوجل را خواندى (و به درگاهش دعا كردى ) او را تمجيد كن ، عرض كردم : چگونهتمجيدش كنم ؟ فرمود: ((اى كسى كه به من از رگ گردن نزديك ترى ، اى كسى كه هرچه را بخواهى انجام دهنده آنى ، و اى كسى ميان مرد و دلشحائل شوى ، و اى كسيكه در برترين نظر اندازه هائى ، و اى آنكه به مانندش چيزىنيست . | |
شرح :مجلسى (ره ) در جمله
((يامن يحول بين المرء و قلبه
)) چند وجه گفته است :
اول : اينكه كنايه از نزديكى خداوند به بندگانش مى باشد زيرا كسى كهحائل بين دو چيز شد بدان چيز نزديك تر از ديگر است .
دوم : اشاره باينست كه او بر مكنوناتى از دلها آگاه است كه شايد صاحبان آنها از آنبى خبر باشند و در روايتى نيز هست كه فرمود: معناى اين جمله اينست كه دلها نتوانندچيزى را از خداوند مخفى و پنهان دارند.
سوم : يعنى بوسيله مرگ بين انسان و دلش جدائى اندازند و اين جمله دعا براى واداركردن مردم است باينكه بپاك كردن دلهاشان مبادرت ورزند پيش از آنكه خداوند بسبب مرگبين آنها و دلها جدائى اندازد...
چهارم : اينكه كنايه از اينست كه خداست كه مالك دلهاى بندگان است هر تصميمى كهگرفته باشند بهم زند و مقاصد او را تغيير دهد و او را بحالت مختلف بگرداند از ذكربفراموشى و از فراموشى بذكر، و از ترس بآسودگى خاطر و از آسودگى بترس ...و در حديث است كه دل مؤ من ميان دو انگشت او است بهر سو كه خواهد بگرداند، و در دعا است
((يا مقلب القلوب
)).
پنجم : آنچه از دو حديث از تفسير عياشى آمده كه معنايش اينست كهحايل مى شود ميان انسان و ميان اينكه باطل را از حق تميز دهد.
ششم : يعنى او را از آنچه در دلش نهفته استغافل كنى .
و در جمله
((يا من هو بالمنظر الا على
)) گويد: در قاموس گفته :
((منظر
)) چيزى استكه بدان نگاه كنى و شايد حضرت (عليه السلام ) مكانت و درجه رفيعه معنويه رابمكانهاى بلند ظاهرى تشبيه فرموده ، پس اين يا كنايه از اطلاع او است بر تمامىمخلوقات ، زيرا كسى كه در جاى بلندى بود مشرف بر پائين آن هست و اطلاع بر آن دارد،و يا كنايه از تسلط و اقتدار او بر آنچه بجز او است از ممكنات ، و يا كنايه از نرسيدنخردها و انديشه ها بساحت معرفت او است ، و متحمل است
((منظر
)) از نظر بمعناى فكرىباشد يعنى او بالاتر است از اينكه افكار خلق بدو رسد.
| اصول كافي ثقةالاسلام كليني جلد چهارم | |
|