بخش های کتاب
آيات 6 - 1 سوره انفالترجمه آيات بيان آيات معناى (انفال )،(ذات ) و مراد از اصلاح طلبى ذات البين اختلاف مفسرين در قرائت (يسئلونك عن الانفال)معنى و ترتيبى كه از ضميمه ساختن آيات ساختن آيات مربوطبهانفال استفاده مى شودبيان عدم منافات بين آيات مربوط به غنيمت و خمس با آيه:(قل الانفال لله والرسول )پنج صفت براى مؤ منين حقيقى مراد از درجات در: (لهم درجات عند ربهم ) مراتب قرب به خدا است معناى (حق ) و (جدال )بحث روايتى (معناى انفال ، شاءن نزول آيات مربوطبهانفال ...)آيات 14 - 7 سوره انفال ترجمه آيات بيان آيات مربوط به جنگ بدر و وضعوحال روحى مسلمين در آن جنگ كه نخستين جنگ آنان بودمراد از (مردف ) بودن ملائكه اى كه در جنگ بدر به يارىمسلميننازل شدندامداد مسلمين با فرستادن ملائكه به منظور بشارت مسلمين و آرامش دلهاى آنان بودهنهبراى كشتن كفارامداد مسلمين در جنگ بدر با فرو فرستادن باران بحث روايتى (رواياتى درباره جنگ بدر و شاءن نزول آيات مربوطه )داستان جنگ بدرخواب عاتكه (دختر عبدالمطلب ) تعبير شد!انصار هم همچو مهاجرين دست يارى به پيامبر اكرم (ص ) مى دهندپيامبر اكرم (ص ) دستور حركت صادر مى كندجنگ بدر آغاز مى شودخطابه رسول الله (ص ) براى لشگر اسلام در روز جنگ بدرحكايت جريان جنگ بدر بنقل از واقدى در كتاب مغازى جنگ بدر بروايت تفسير قمى اسامى كفارى كه به نقل شيخ مفيد عامه و خاصه اتفاق دارند در جنگ بدر بهدستاميرالمؤ منين على (ع ) هلاك شدندفهرست اسامى شهداى جنگ بدرآيات 29 - 15 سوره انفال ترجمه آيات بيان آيات شريفه متضمن دستوراتى راجع به جهاد اسلامى و نهى از فرار ازجنگپيروزى مسلمين در جنگ بدر مرهون عنايت الهى و امدادهاى غيبى بوده است (...و ما رميتاذارمين ...)معناى (الذين قالوا سمعنا و هم لا يسمعون ) و اينكه مراد از آن در آيه شريفهچهكسانى است بدترين جنبندگان ، كر و لالهايى هستندكهتعقل نمى كنندشرحى در مورد (حيات ) و اقسام آن از نظر قرآن ،درذيل آيه شريفه : (استجيبوا لله وللرسول اذا دعاكم و لما يحييكم )آيه شريفه ناظر به زندگى حقيقى انسان است كه اشرفواكمل از حيات دنيوى است و با علم و عمل درك مى شودوجوهى كه درباره مراد از آنچه رسول الله (ص ) بدان دعوت مى كند و موجب احياءاستگفته شده است معناى (قلب ) در قرآن كريم و توضيح درباره جمله : (اناللهيحول بين المرء و قبله )از آنجا كه خدا مالك حقيقى تمام موجودات است و انسان به تمليك او مالك مى شود،پسخداوند ميان انسان و متعلقات او حائل و رابط است براى ترك اجابت دعوت پيامبر (ص ) هيچعذرىمقبول نيست از آنجا كه دلها مسخر خداوند است ، غرور بهخاطرتمايل قلب به صلاح و تقوا، و ياءس و نوميدى ازعدماقبال قلب به خيرات و صالحات بى مورد است اشاره به اينكه آيه شريفه : (ان اللهيحول بين المرء و قبله ) از جامع ترينآيات قرآنى است فتنه اى كه دامنه آن همه را (ظالمين وفتنه اى كه دامنه آن همه را (ظالمين و غير ظالمين)فرا مى گيرد و از آن زنهار داده شده است عبارتست از اختلاف داخلى بين امتمعناى آيه شريفه : (واتقوا فتنة لاتصيبن الذين ظلموا منكم خاصه ) بنابرقرائتمشهور و بنابر قرائت (لتصيبن )روزگار استضعاف و نگرانى خود و تاءييد و يارى خدا را بياد آوريدمعناى : (و تخونوا اماناتكم و انتم تعلمون ) در آيه شريفه كه از خيانت به خداورسول (ص ) نهى مى كندنهى از خيانت به خدا و رسول (ص ) ناظربهعمل بعضى از مسلمين بوده است كه تصميمات سرى را به دشمن اطلاع مى دادهاندبحث روايتى (در ذيل آيات مربوط به جنگ بدر)عدم اختصاص نهى از فرار از جنگ به جنگ بدر و سخن صاحب المنار در اين بارهاشكال سخن صاحب المناررواياتى در مورد شاءن نزول آيه : (و ما رميت اذ رميت و لكن اله رمى )چند روايت در معناى :(واعملوا ان الله يحول بين المرء و قبله )رواياتى در ذيل آيه شريفه :(واتقوا فتنة لا تصيبن الذين ظلموا منكم خاصه)چند روايت در مورد شاءن نزول آيه :(يا ايها الذين آمنوا لاتخوفوااللهوالرسول ...)آيات 40 - 30 سوره انفال ترجمه آيات بيان آيات معناى (مكر) و تقسيم آن به مكر ممدوح و مكر مذموم بيان اينكه جمله :( ان كان هذا هو الحق ...) حكايت كلام مشركين نيست مقتضاى اينكه پيغمبر (ص ) رحمة للعالمين است اين نيست كه مصلحت دين ناديدهگرفتهشود و مطلقا عذاب دنيوى براى ظالمين در كار نباشدوجوهى كه در مجمع البيان در مورد اينكه در يك آيه عذاب از مشركين نفى ، و درآيهدوم اثبات شده است ، نقل شده و اشكال وارد بر آن وجوه اشاره به اينكه متروك ماندن خانه كعبه ، مؤ اخذه و عذاب الهى در پى داردتوضيح معناى آيه شريفه :(ليميز الله الخبيث من الطيب ...)معناى آيه شريفه : (و قاتلوهم حتى لاتكون فتنة و يكون الدين كله لله...)بحث روايتى رواياتى در ذيل آيه شريفه : (و اذ يمكر بك الذين كفروا...) در موردتوطئهقتل پيامبر (ص ) در مكه ، و هجرت آن حضرت به مدينه رواياتى در شاءن نزول و معناى آيه : (اللهم ان كان هذا هو الحق ...) و (ماكانالله معذبهم )رواياتى در معناى : (و ما كان صلاتهم عندالبيت الا مكاء و تصديه ) وشاءننزول آن چند روايت در ذيل آيه شريفه : (ان الذين ينفقون اموالهم ليصدواعنسبيل الله ...)آيات 54 - 41 سوره انفال 115ترجمه آيات بيان آيات توضيح و تفسير مفردات و جملات آيه شريفه مربوط به خمس : (واعملوا انماغنمتممن شى ء فان لله خمسه و للرسول ...)ياد آورى امدادهاى غيبى الهى در جنگ بدر كه موجب پيروزى مسلمين گرديدشش دستور جنگى به سربازان اسلام توضيح در مورد زينت دادن شيطان ، اعمال مشركين راو تحريك آنها به جنگ با مسلمينوسپس تنها گذاشتن آنانراسخن منافقين و بيمار دلانى كه در ميان اصحاب بدر بودند، درباره مسلمانمجاهدتبدل نعمت به نقمت و عذاب هنگامى است كه صاحبان نعمت استعداد درونى خود را ازدستداده مستعد عقاب شده باشند.بحث روايتى رواياتى در مورد خمس و مستحقيقن آن در ذيل آيه شريفه : (واعملوا انما غنمتم من...)رواياتى در ذيل آيات مربوط به جنگ بدراشاره به اينكه تجسم شيطان در صورتهاى انسانى ، امر محالى نيست تااستعبادشودآيات 66 - 55 سوره انفال 145ترجمه آيات بيان آيات بدترين جنبندگان نزد خداوند كسانى هستند كه در كفر خود استوار بوده ايماننمىآورند (يهود)دستور مقابله به مثل در برابر پيمان شكنان و مقاتله و نبرد با آنان توضيح مفردات آيه شريفه :(واعدوا لهم ما استطعتم من قوه ...) و معناى آن وبياناينكه خطاب در در آن عام است و متوجه تمامى مسلمين مى باشدمعناى اينكه فرموده است : آنچه در راه خدا انفاق كنيد(ازمال و جان ) به شما بازگردانده مى شودصلح با دشمن ، با توكل بر خداى سميع عليم شرحى در مورد غريزه حب و بغض و تاءييد نمودن خداوند پيامبر (ص ) را باايجادالفت بين قلوب مؤ منين مبانى تربيتى اسلام كه با توجيه مؤ منين به سوى حيات حقيقى و جاودان وتمتعاتمعنوى ، بين ايشان الفت و برادرى برقرار مى سازدمعناى جمله : (حسبك الله و من اتبعك من المؤ منين )رمز اينكه يك نفر مؤ من صابر مى تواند بر ده نفر كافر چيره گردداثر مستقيم ضعف روحى در كاستن از ميزان توان در كسب پيروزى بر دشمن اشاره به اينكه هر قدر بر عزت و شكوت ظاهرى مسلمين افزوده مى گشت ازدرجهايمان و قوت معنويات آنان كاسته مى شده است بحث روايتى سير اجمالى در حوادث و وقايعى كه بعد ازهجرترسول الله (ص ) به مدينه در مدت هفتسال بين آن حضرت و طوائف يهود جريان يافترواياتى در تفسير آيه : (واعدوا لهم ما استطعتم من قوه ...)دستور پذيرش صلح در: (و ان جنحوا للسلم فاجنح لها) موقت بوده ونسخگرديده است چند روايت درباره مراد از (من اتبعك ) در آيه شريفه : (يا ايها النبى حسبك اللهومن اتبعك من المؤ منين )آيات 71 - 67 سوره انفال ترجمه آيات بيان آيات اختلاف مفسرين در تفسير آياتى كه به جهت اسير گرفتن كفار در جنگ بدر، مؤ منينرامورد عتاب قرار داده آنچه سزاوار است در تفسير آيات مذكوره گفته شودمعناى آيات مورد بحث با توجه به آنچه گذشت بحث روايتى (رواياتى در مورد اسيرگرفتن ، مشركين در جنگ بدر و فديه گرفتن از آنها،درذيل آيات مربوطه )آيات 75 - 72 سوره انفال ترجمه آيات بيان آيات معناى برقرار بودن ولايت بين مهاجرين و انصار (اولئك بعضهم اولياء بعض)دوستى با كفار، انتشار سيره و روش آنان در ميان مسلمين و در نتيجه فتنه و فساددرپى داردبحث روايتى (منسوخ گشتن حكم ارث به مؤ اخات (برادر خواندگى )،بطلانقول به عصبه در ارث و...)آيات 16 - 1 سوره توبه ترجمه آيات بيان آيات اشاره به اختلاف در اينكه سوره توبه سورهاىمستقل يا ملحق به سوره انفال مى باشداعلائم برائت در: (برائة من الله و رسوله ...) صرف تشريع نيست بلكهانشاءحكم و قضاء بر برائت است عهد شكنى مشركين ، مجوز مقابله به مثل به آنان بوده است اقوام مفسرين درباره مراد از چهار ماه در آيه :(فسيحوا فى الارضاربعةاشهر)مراد از (يوم الحج الاكبر) در آيه : (و اذان من الله و رسوله ...)واقوال مختلف در اين موردعهد و پيمانى كه با مشركينى كه به پيمان خود وفادار بوده اند منعقد شده تاپايانمدت محترم است امر به از ميان برداشتن مشركين پيمان شكن و منقرض ساختن آنان بعد از انقضاءمهلتچهار ماهه ، مگر آنكه توبه كنند...چنانچه مشركين توبه كردند آنان را رها كنيدامر به امان دادن به مشركى كه امان مى طلبد تا به بحث و بررسى درباره دينحقبپردازدهشت مطلب كه از بيانات گذشته معلوم مى گرددحكو وجوب امان دادن براى استماع كلامخدا،قابل نسخ نيست پذيرش دين حق بايد با اختيار باشد ودراصول اعتقادى بايد علم يقينى حاصل شودمشركين به هيچ ميثاق طبيعى يا قراردادى در برابر مؤ منين وفادار نيستند هر چندچربزبانى كنند.برادر خوانده شدن مؤ منين در قران كريم به نحو مجاز و استعاره نيست بلكهآثارىبر آن مترتب است تحريك و تشويق مسلمين به قتال و كارزار با بيان اينكه جهاد صحنه آزموناستو...بحث روايتى حديث مزبور از مصادر اهل سنت اعلام برائت چند حكم ديگر را نيز اعلام نمودعلاوه بر اين وظيفه اعلان برائت ، على (ع ) درآنسال اميرالحاج نيز بوده است پيامبر اسلام (ص ) امير المؤ منين (ع ) را با چهار پيغام براى مشركين روانه مكهمىكندسخن مغرضانه ابن كثير كه گفته است مخصوص به حكم برائت است و احكام ديگرراابوبكر و ابوهريره رساندند و...نقد و رد آن گفته هاخود عبارت (لا يودى عنك الا انت او رجل منك ) اشتراك در رسالت را مى رساندسخن صاحب المنار در مورد ابلاغ آيات برائت و بدگوئى او از شيعه و كوششىكهبراى اثبات افضل بودن ابوبكر بهعمل آورده است اشكالات وارده بر گفته هاى صاحب المنارموضوع امارت حاج با مساءله وحى آسمانى كه احدىحتىرسول خدا (ص ) هم حق مداخله و دخل و تصرف در آن را نداشته است فرقدارداضطراب و اختلاف روايات راجع به اعلان آيات برائت خدشه اى كه صاحب المنار خواسته است بر يكى بودن نفس پيامبر (ص ) و على (ع)كه از جمله وحى استفاده مى شود وارد كند و جواب اواشكال سوم بر سخن صاحب المناراشكال چهارم بر سخن صاحب تفسير المناررواياتى درباره اينكه اعلام كننده آيات برائت على (ع ) بوده است در روايات شيعه روز حج اكبر، روز عيد قربان دانسته شده است روايتى درباره چهار ماه مهلت دادن به مشركيندرذيل آيات گذشته چند روايت در ذيل آيه (فقاتلوا ائمة الكفر...)چند روايت در ذيل آيه شريفه : (الا تقاتلون قوما نكثوا ايمانهم ...)گفتارى در معناى عهد و اقسام آن بررسى و ريشه يابى انعقاد عقود و معاهدات (به معناى اعم ) بين اشخاص نياز اجتماعات به پيمانها و معاهدات اعتبار معاهدات در اسلام و لزوم احترام به آنهانقض ابتدائى عهد جايز نيست ولى مقابلهبهمثل تجويز شده است مقايسه بين اسلام و جوامع متمدن غير دينى از لحاظ احترام به پيمانها و تعهداتگفتارى درباره انتساب اعمال به اسباب در ذيل جمله : (قاتلوهم يعذبهم الله بايديكم )انتساب افعال به اسباب طولى در قرآن كريم استدلال اشاعره به آيه : (قاتلوهم يعذبهم الله بايديكم ...) براى اثبات جبرواينكه افعال انسان و آثار آن فقط مستند به خدا است جواب به اشاعره و بيان اشكال عمده مذهب آنانكهاصل عليت مى باشدسخن جبرى مذهبان از ماديون و پاسخ بدان جواب معتزله به اشاعره و اختيارشانقول به تفويض واستقلال انسان در اعمالش رارد مذهب تفويض و بيان اينكه عناوين گناه منسب به داوند نيست آيات 24 - 17 سوره توبه ترجمه آيات بيان آيات معناى عمارت مساجد الله در: (ما كان للمشركين ان يعمروا مساجد الله )هيچ عمل لغو و بى فايده اى در دين تشريع نشده و جواز هر عملى منوط به اينستكهخداوند به فاعلش حق داده باشدوجه تغيير از عبادت به (خشية ) و اشاره به وجود ملازمه بين عبادت و+ترسمراد از (سقاية الحاج )وزن و ارزش عملبه زنده بودن و تواءم بودنعمل با ايمان است مقصود از (اعظم درجة عند الله ) اينست كه آنهايى كه فقط سقايت و عمارت كردهاندئر مقابل مؤ منين مهاجر و مجاهد هيچ درجه و فضيلتى ندارندسبب نهى از دوستى پدران و برادران كافر، مداخله آنان در امور مؤ منين وتحريكايشان به وسيله آنان مى باشدمراد از جمله : (فتربصوا حتى ياءتى الله بامره )بحث روايتى چند روايت در مورد اينكه آيه شريفه :(اجعلتم سقاية الحاج ...) درباره اميرالمؤمنين(ع ) نازل شده است سخن صاجب المنار در مورد روايات مربوط بهشاءننزول آيه شريفه و نقد و رد آن و اشاره به كيفيت استناد به رواياتى كهراجع به قرآنكريم است و متعرض حكم شرعى نمى باشدرواياتى ديگر در مورد شاءن نزول آيه شريفه : (اجعلتم سقاية الحاج...)چند روايت در ذيل آيه شريفه : (لاتتخذوا آبائكم و اخوانكم اولياء اناستحبواالكفر...)آيات 28 - 25 سوره توبه ترجمه آيات بيان آيات بيان آيات مربوط به جنگ حنين مغرور شدن مسلمين به كثرت نفراتشان و هزيمتشان در آغاز جنگ سخن عجيب يكى از مفسرين در تفسير آيه و توجيه هزيمت مسلمانان در آغاز جنگمراد از انزال (سكينت ) برسول (ص ) و مؤ منين معناى (سكينت ) كه در آيات قرآن آمده است نازل شدن سكينت موقوف است بر وجودطهارتدل و صفاى باطن منظور از مؤ منانى كه سكينت بر آناننازل گرديد افراد معدودى است كهرسول خدا(ص ) را تنها نگذاشتند و فرارنكردندادامه خوشنودى و رضاى خدا از كسى و بقاء ستايش و مدح او بستگى دارد بهبقاءصفات و احوال حميده اومعناى (سكينت ) و اشاره به اينكه سكينت از جنود خداى تعالى است معناى : (انما المشركون نجس ) بحث روايتى استشهاد امام هادى (ع ) در پاسخ متوكل به آيه (لقد نصركم فى مواطن كثيره )درتعيين حد كثيرداستان جنگ حنين به نقل مجمع البيان اعتراض انصار نسبت به كيفيت تقسيم غنائم جنگ حنين وخطابهرسول الله (ص ) در جواب به آنهافهرست اسامى شهداى حنين و بيان تعداد نفرات وفادارى كه فرار نكردند وپيامبر(ص ) را تنها نگذاشتندآيات 35 - 29 سوره توبه ترجمه آيات بيان آيات مراد از رسول در توصيف اهل كتاب به اينكه (آنچه را كه خداورسول او حرام كرده اند حرام نمى دانند) پيامبر اسلام (ص ) مى باشدواداشتن اهل كتاب به پرداخت جزيه مطابق با عدالت و انصاف است مراد از حق بودن دين ، و معناى توصيف اهل كتاب به عدم تدين به دين حق معناى (جزيه ) و مقصود از صغار اهل كتاب در:(...و هم صاغرون )معرفى (عزير) و بيان اينكه مراد يهود از اينكه گفتند (عزير پسر خداست )چهبوده است گفتار مسيحيان مبنى بر اينكه عيسى پسر خداست مشابه گفتار كفار در امم گذشتهاستمعناى (احبار) و (رهبان ) و اشاره به اينكه برخلاف نصارا، يهود جدا وواقعامعتقد به فرزندى عزير براى خدا نبوده انداطاعت بدون قيد و شرط و بالاستقلال همان عبادت و پرستش است و مختص بهخداىسبحان مى باشدلطافت تعبير از حالاهل كتاب به :( يريدون ان يطفؤ وا نور الله بافواههم )اراده الهى بر انتشار دين اسلام در عالم بشريت تعلق گرفته است .اشاره به اهميت اقتصاديات در نظام بشرى و وجه اينكه از ميان گناهان احبار ورهبان(اكل مال به باطل ) ذكر شده است مواردى از تعديات مالى كشيشان حكم حرمت كنز و احتكار ذهب و فضه مخصوصبهاهل كتاب نيست و معناى انفاق در راه خدا انفاق در مصالح و ضروريات دينى واجتماعى استبحث روايتى رواياتى در مورد قتال با اهل كتاب و رواياتى در مورد اينكهمجوساهل كتاب هستندچند روايت در مورد معناى اينكه يهود و نصارا احبار و رهبان را اربابگرفتندچند روايت در ذيل جمله : (ليظهره على الدين كله ) و تفسير آن به ظهورحضرتمهدى (ع )رواياتى در ذيل آيه :(والذين يكنزون تاذهب والفضة ...) و استناد مستمر ابوذربهاين آيه شريفه در برابر عثمان و معاويه و گنجينه داران بررسى موضع ابوذر و بيان اينكه گفتار او نتيجه اجتهادش نبوده بلكه ماءخوذازرسول الله (ص ) بوده است بيان فساد و ضعف دو روايتى كه در صدد مخدوش ساختن ابوذر است گفتارى در معناى كنزمفاسدى كه براندوختن و احتكار پول مترتب است در مواردى كه انفاق ، مستحب يا مباح استچرابخل ورزيدن جائر نباشد؟نقش مبرات و مستحبات مالى در حفظ اساس حيات مجتمع دينى و ايجاد نظام اسلامىآيات 37 - 36 سوره توبه ترجمه آيات بيان آيات مراد از ماههاى دوازده گانه در: (ان عدة الشهور عندالله اثنا عشر شهرا...)ماههاىقمريست اشاره به حكم حرمت قتال در ماههاى حرام چهارگانه معناى كلمه (كافه ) و جمله : (قاتلوا المشركين كافة كما يقاتلونكم كافة)توضيح در مورد (نسى ء) كه در ميان عرب دوران جاهليت مرسوم بوده استبحث روايتى (رواياتى در ذيل آيه : ان عدة الشهور عندالله ... و در مورد قانون نسيى ء)آيات 48 - 38 سوره توبه ترجمه آيات بيان آيات ملامت و سرزنش مؤ منين به جهت تثاقل و سستى نمودنشان به هنگام جنگ به اينكهمگربه حيات ناچيز دنيا قانع شده اند؟اگر شما پيامبر (ص ) را يارى نكنيد، بدانيد كه خداوند وقتى كه مشركين اورابيرون كردند با انزال سكينه و جنود غيبى او را يارى نمودچند دليل بر اينكه ضمير (عليه ) در جمله:(فانزل الله سكينة عليه ) بهرسول (ص ) برمى گردد نه به صاحب(ابوبكر)استدلال بعضى به جمله فوق براينكه سكينت برابوبكرنازل شده ، و چند اشكال بر آناستدلال مراد از (كلمة الذين كفروا) و (كلمة الله ) در آيه شريفه در راه جهاد عذر و بهانه نياوريد و به هر وسيلهممكن(امول و انفس ) جهاد كنيدبيان اينكه عتاب در آيه : (عفا الله عنك لم اذنت لهم ) عتاب جدى نيست بلكهمفيدغرض ديگرى است استدلالبه آيه فوق بر صدور گناه ازرسول خدا (ص ) مردود است خلاصه گفتار صاحب المنار در ذيل آيه فوق كه در آن عفو خداازرسول خدا (ص ) را مربوط به ترك اولى نمودن آن حضرت دانسته استجواب به صاحب المنار و بيان اينكه عملرسول خدا (ص ) اولى و اصلح بودهاست نه ترك اولى مفسده حضور منافقين در ميانصفوف مؤ منين مجاهديكى از علائم و نشانه هاى نفاق مفسده حضور منافقين در ميان صفوف مؤ منين مجاهدبحث روايتى رواياتى در مورد كيفيت هجرت پيامبر (ص ) از مكه به مدينه و داستان غارو...نقد و بررسى استدلال به آيه غار بر فضيلت ابوبكرنقد و رد رواياتى كه مى گويند سكينت برابوبكرنازل شدآماده شدن مسلمين براى جنگ با روميان و خطبه پيامبر (ص ) براىآنانقبل از حركت به سوى تبوك چند روايت در ذيل آيه شريفه : (عفا الله عنك لم اذنت لهم ...)داستان چند تن از مؤ منينى كه با تاءخير به لشگريان عازم تبوك پيوستند ياآنكهتخلف كردند و سپس توبه نمودندآيات 63 - 49 سوره توبه ترجمه آيات بيان آيات منافقين كه به گمان خود از ناملايمات فتنه احتمالى جنگ دورى مى گزينند در واقعازنفاق و ضلالتشان در فتنه سقوط كرده اند و خود غافلندخوشحالى منافقين از شكست مسلمين و بدحالى آنها از پيروزى مسلمين وجواباول به آنان فقط اراده و مشيت خداوند جارى است و توكل و واگذارى امور به او جايى براىسروريا غم نمى گذارد.جواب دوم به منافقين : (قل تربصون بنا الا احدى الحسينين )انفاق منافقين مقبول نيست شيفته اموال و اولاد بسيار منافقين مشو كه اموال و اولاد آنان مايه عذاب آنها استمواد مصرف صدقات واجبه (زكوات )وجوهى كه در توجيه ترتيب ذكر موارد هشتگانه مصرف زكات گفته شده معناى جمله : (قل اذن خير لكم )توضيح مراد از جمله : يؤ من بالله و يؤ من للمؤ منين )عدم منافات بين اينكه پيامبر اسلام (ص ) رحمة للعالمين است و اينكه فقط براىمؤمنين رحمت است بحث روايتى روايتى در مورد كسانى كه در مورد تقسيم صدقات بين فقراء به پيامبر (ص)اعتراض كردند (منهم من يلمزك فى الصدقات ...)رواياتى درباره تقسيم صدقات واجب و مستحقين آن كسانى كه در شمار (مؤ لفة قلوبهم ) بودندورسول خدا (صلى الله عليه و آله ) از زكات به آنان پرداخت كردمواردى از پرداخت صدقه واجب در فرمايش امام صادق (ع )چند روايت در ذيل آيه (يقولون هو اذن قل اذن خير لكم ...)آيات 74 - 64 سوره توبه ترجمه آيات بيان آيات بيان اين دسته از آيات مربوط به منافقين و توطئه آنهابراىقتل پيامبر (ص ) در راه تبوك نگرانى منافقين از جهت افشاء توطئه پليدشانتوسطرسول الله (ص )نگرانى منافقين از جهت افشاء توطئه پليدشانتوسطرسول الله (ص )اشكال دوم در ارتباط با آيه (يحزر المنافقون ...) و پاسخ هايى كه به آن دادهشدهاست جواب منافقين به سؤ ال از رفتار توطئه گرانه شان معناى كلمه (طائفة )مراد از ايمان منافقين در جمله : (لقد كفرتم بعد ايمانكم )اشكالى به آيه در مورد عفو بعضى منافقين و عذاب بعضى ديگر و پاسخ بهآناوصاف عمومى و جامع منافقين بيان حالعامه مؤ منين رضوان خدا، حقيقت رستگارى است و حتى در بهشت رضاى خدا نباشد بهشت همعذابخواهد بودمراد از جهاد با منافقين مقاومت و خشونت در برابر آنها است بحث روايتى روايات مختلفى كه در ذيل آيه : (يحذر المنافقون ...) وشاءننزول آن نقل شده اندكداميك از روايات با آيات مورد بحث تطبيق مى كند؟چند روايت در بيان مقصود از جمله : (نسواالله فنسيهم )رواياتى در مورد خشنودى و رضاى الهىدرذيل جمله : (و رضوان من الله اكبر)آيات 80 - 75 سوره توبه ترجمه آيات بيان آيات بيان حال دسته اى ديگر از منافقين كه از پرداخت زكات سرپيچى كردندخلف وعده و دروغگويى از علل نفاق و نشانه هاى آن است . و بعضى از نفاق ها بعدازايمان عارض مى شودبحث روايتى داستان (ثعلبة بن حاطب ) و نزول آيات مربوط به خوددارى از اداء زكاترواياتى در مورد آمرزيده نشدن منافقيندرذيل آيه : (استغفرلهم اولا تستغفرلهم ...) و بررسى آنهاآيات 96 - 81 سوره توبه ترجمه آيات بيان آيات ادامه آيات مربوط به كسانى كه از رفتن به جنگ سرباز زدند و نكوهش وتهديدآنان به عذاب آخرت نهى از نمازگزاردن بر جنازه منافقين و ايستادن در كنار گور آنان بر خلاف منافقين ، مؤ منين به ماندن در خانه و شهر راضى نشدند بلكهبااموال و انفس خود به جهاد برخاستندنكته موجود در جمله : (اعدّ الله لهم جنات ...) و اينكه ورود به جنت براى مؤمنينمجاهد مشروط به باقى ماندن آنان به صفاى ايمان واصلاحاعمال است مقايسه بين فقراء و تهيدستان كه آمادگى خود را براى جهاد اعلام نمودند،ودروغگويان منافق كسانى كه حكم وجوب جهاد از آنها برداشته شده و معذور مى باشندعذرخواهى منافقين از شما بعد از جنگ مسموعومقبول نيست و نبايد از آنها راضى شويدبحث روايتى روايتى در ذيل آيه شريفه : (فرح المخلفون ...)رواياتى در ذيل آيه اى كه از نمازگزاردن بر جنازه ميت منافق و حضور در كنار قبراونهى مى كند (و لا تصل احد منهم )بيان ضعف و جعلى بودن رواياتى كه حاكى از نمازگزاردن پيامبر (ص ) برجنازهعبدالله بن ابى و حضور او در كنار قبر او و... مى باشدچند روايت در مورد خوالف (كسانى كه با پيامبر به قصد تبوك نرفتند)چند روايت در مورد بكائين (چند نفرى كه به سبب نداشتن مركب براى حضور يافتندرجنگ بسيار گريستند)آيات 106 - 97 سوره توبه ترجمه آيات بيان آيات شريفه مربوط به وضع اعراب از لحاظ كفر و نفاق و ايمان بيان آيات معناى كلمه (اعراب ) و بيان اينكه باديه نشينان به سبب دروى از تمدن و علموادب از معارف دينى دورتر بوده اندتقسيم مؤ منين به سه گروه : سابقون اولون از مهاجرين و انصار و تابعين آنانبهاحسان . و بيان مراد از هر كدام معناى اتباع به احسان در جمله : (والذين اببعوهم باحسان ) كه وصف طبقه سوم ازمؤمنين است حكم به فضيلت سابقون اولون از مهاجرين و انصار مقيد است به ايمانوعمل صالح معناى رضايت مؤ منين از خدا و رضايت خدا از مؤ منين و بيان اينكه رضايت خدا ازاوصاففعل او است نه از اوصاف ذاتش مقصود از عذاب كردن منافقين در دو نوبت (سنعذبهم مرتين ) چيست ؟امر به اخذ زكات از اموال مردم گيرنده زكات خداست و تصدق و اداء زكات نوعى توبه است چنانچه توبههمصدقه اعمال است توضيح درباره معناى آيه : (و قلاعملوا فسيرى الله عملكم و رسوله والمؤمنون ) و اينكه مخاطبين آن چه كسانى هستند ورؤ يت در آن به چه معنا است؟بحث روايتى رواياتى در ذيل آيه شريفه : (و السابقون الاولون من المهاجرينوالانصار...)سخن (قرظى ) مبنى بر اينكه تمامى اصحاب پيامبر (ص ) آمرزيده اند و خوبوبدشان اهل بهشتند و نقد و رد آن سخن رواياتى در ذيل آيه : (و آخرون اعترفوا بذنوبهم ...) و اينكه در مورد چهكسانىنازل شده است چند روايت در ذيل آيه مربوط به زكات چند روايت در ذيل آيه شريفه : (و آخرون مرجون لامرالله )گفتارى پيرامون زكات و ساير صدقات (نظر اسلام درباره اجتماع و حقوق مالى آنومزايا و ويژگيهاى نظام ماليه عمومى در اسلام )آيات 110 - 107 سوره توبه ترجمه آيات بيان آيات داستان بناى مسجد ضرار توسط منافقين و نهى خداوند پيامبر صلى الله عليه وآلهرا از نمازگزاردن در آن بيان تفاوت در اساس و پايه زندگى مؤ منين و منافقين درقالبمثل بحث روايتى رواياتى در مورد بناى مسجد ضرار و نزول آيات مربوطه ، سازندگان آن مسجدوكسانى كه به دستور پيامبر (ص ) آن را ويران ساختند...آيات 123 - 111 سوره توبه ترجمه آيات بيان آيات وعده قطعى بهشت به كسانى كه در راه خدا با جانومال خود جهاد مى كنند (ان الله اشترى )وضع و وصف فردى و اجتماعى مؤ منين سبب عدم جواز استغفار براى مشركين لغو بودن استغفار براى آنان است علت وجوب تبرى از دشمنان خدا، و اشاره به عموميت اين حكم وجه اينكه توبه (بازگشت ) خدا به پيامبر (ص ) و مهاجرينانصار،قبل از ذكر توبه خدا به سه نفرى كه از جنگ تبوك تخلف كردند درآيه وارد شده وبيان مراد از توبه خدا در اين مواردبيان مقصود از توبه در هر يك از مواردى كه در آيات مورد بحث تكرار شدهمعناى اينكه فرمود: با صادقين باشيد (...و كونوا مع الصادقين )پاداش مجاهدان ، و مراد از جمله : (ليجزيهم الله احسن ما كانوا يعملون )توضيح آيه نفر (فلولا نفر من كل فرقة منهم طائفة ...) و بيان آنچه كه ازآناستنباط مى شودبحث روايتى (رواياتى در ذيل برخى آيات گذشته )روايتى درباره مشقات و سختى هايى كه مسلمانان در راهتبوكتحمل نمودندآيات 129 - 124 سوره توبه ترجمه آيات بيان آيات حال مؤ منين و منافقين در موقع نزول سوره قرآنى هيچ سوره قرآنى بى اثر در دلها نيست ، قلب سليم را ايمان و سرور مى افزايدوقلب مريض را رجس و ضلالت توصيف پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله به اينكه نسبت به هدايت مردم حرصواهتمام شديد داردبحث روايتى (رواياتى در ذيل آيات گذشته )روايتى درباره نقض و تماميت ايمان و شدت و ضعف آن روايتى در مورد پاك بودن پدران (ص ) از زنا
