صفت‏سيزدهم: عداوت و دشمنى

و آن بر دو قسم است: زيرا كه هر كه عداوت كسى را در دل دارد يا آن را در دل‏پنهان مى‏كند و انتظار زمان فرصت را مى‏كشد، يا علانيه و آشكار در صدد ايذا و اذيت‏آن شخصى است كه او را دشمن دارد، و اظهار عداوت او را مى‏كند.

قسم اول: را «حقد و كينه‏» گويند، كه عبارت است از: پنهان كردن عداوت شخصى‏در دل.

و قسم دوم: را «عداوت‏» نامند، و اين ثمره قسم اول است، زيرا كه: چون كينه قوت‏گرفت و عداوت شديد گرديد، خزانه دل از محافظت آن عاجز، و پرده از روى كاربر مى‏دارد.و قسم اول از ثمرات غضب است، زيرا كه: چون آدمى بر ديگرى خشم گيردو به جهت عجز از انتقام يا مصلحتى ديگر آن وقت اظهار غضب نكند و خشم خود رافرو برد و در دل خود پنهان سازد كينه حاصل مى‏شود.و هر يك از اين دو قسم از صفات مهلكه و اخلاق رذيله است.

و از اخبار مستفاد مى‏شود كه: مؤمن كينه ور نيست.و در غالب اوقات صفات مهلكه‏ديگر نيز از كينه و عداوت متولد مى‏گردد، چون حسد و غيبت و دروغ و بهتان وشماتت و اظهار عيب و دورى و ايذاء و سخريت و استهزاء و غير اينها از آفات و اعمال‏محرمه كه دنيا و دين آدمى را فاسد مى‏سازد.

و اگر فرض شود كه هيچ يك از اينها حاصل نشود همان خود بغض و عداوت او ازامراضى است كه نفس قدسى را بيمار، و هميشه روح از آن متالم و در آزار است.آدمى‏را از بساط قرب الهى دور، و از مرافقت‏ساكنان عالم قدس مهجور مى‏گرداند.و صاحب‏خود را منع مى‏كند از آنچه شيوه اهل ايمان و شيمه اخيار و نيكان است، و از بشاشت وشكفتگى و مهربانى و فروتنى و مرافقت و همنشينى نسبت‏به كسى كه كينه او را در دل‏دارد.و خود را از اعانت و قضاء حوائج او باز مى‏دارد.و هر يك از اينها درجه‏اى ازدين را كم مى‏كند و پرده ميان آدمى و ميان بار يافتگان بزم تقرب مى‏گردد.و از اين‏جهت است كه در اخبار و آثار مذمت‏بى‏شمار در خصوص عداوت و دشمنى وارد شده‏است.حتى اينكه حضرت پيغمبر - صلى الله عليه و آله - فرمودند كه: «هيچ وقتى جبرئيل - عليه السلام - به نزد من نيامد مگر اين كه گفت: اى محمد! از عداوت و دشمنى مردم‏احتراز كن‏» . ⁽¹⁾

و فرمودند كه: «جبرئيل هرگز در هيچ امرى اين قدر به من وصيت نكرد كه در خصوص عداوت مردم‏» . ⁽²⁾

و حضرت صادق - عليه السلام - فرمودند كه: «هر كه تخم عداوت بكارد همان را كه كاشته است درو مى‏كند» . ⁽³⁾

معالجه عداوت و دشمنى

و معالجه اين صفت‏خبيثه آن است كه: اول تامل كند در اين كه دشمنى و عداوت،شجره‏اى است كه: به جز اندوه و الم در دنيا ثمرى ندارد.و صفتى است كه: غير از غصه وغم اثرى نمى‏بخشد.ساغرى است كه: به جز زهر جانگزا به كام صاحب خود نريزد.وآتشى است كه: به غير از دود كدورت از آن بر نخيزد، زيرا كه عدو مسكين هميشه بااندوه و غصه قرين، و پيوسته با رنج و محنت همنشين است.به سبب عداوت خاندانهاى كهن بر باد، و دودمان قديم از بيخ و بنياد بر افتاد.و بسا دولتهاى بى‏پايان كه به سبب‏عداوت به نكبت مبدل، و بسا عزتها كه بنيادش به تيشه عداوت سست و مختل گرديده.

بلكه آنچه از كتب و تواريخ و سيره‏ها و احوال مردمان، مكرر معلوم شده آن است كه:

هيچ دولتى به سر نيامد مگر به واسطه عداوت و دشمنى.

درخت دوستى بنشان كه كام دل به بار آردنهال دشمنى بر كن كه رنج‏بى‏شمار آردو اكثر آن است كه: مطلقا از كينه و عداوت، ضررى به آنكه او را دشمن دارندنمى‏رسد.و بعد از آن ملاحظه عاقبت آن را در آخرت بنمايد كه آدمى را به عذاب اليم‏مى‏رساند.و چون اين امور را تامل كرد، و متنبه گرديد كه: عاقل هميشه خود را در حالتى‏باقى نمى‏دارد كه مضرات آن به او عايد، و دشمن از آن منتفع گردد، پس سعى نمايد كه‏با آن شخصى كه عداوت و كينه دارد رفتار دوستانه و گفتار مشفقانه به عمل آورد.و بااو به مهربانى و شكفتگى ملاقات كند.و در قضاى حوايج او سعى نمايد.و در مجامع ومحافل، نيكيهاى او را اظهار نمايد.بلكه نسبت‏به او زياده از ديگران نيكى و احسان كندتا نفس را گوشمالى داده بينى شيطان را بر خاك مالد.و پيوسته چنين رفتار كند تا آثارعداوت از دل او بر طرف شود.

و ضد اين صفت‏«نصيحت‏» است، كه عبارت است از: خير خواهى و نيك پسندى برديگران.و آن نيز بر دو قسم است: باطنى و ظاهرى.

اولى: عبارت از آن است كه: به دل، طالب خوبى و خير مسلمين باشد.

دومى: آن است كه خير و صلاح ايشان را به جا آورد.

و شرافت اين صفت‏بسيار، و فضيلت آن بى‏شمار است، همچنان كه در بيان صفت‏حسد مذكور خواهد شد.

فصل: مذمت ضرب، فحش، لعن و طعن

بدان كه: از آثار و لوازمى كه بر حقد و عداوت مترتب مى‏گردد، ضرب و فحش ولعن و طعن است.و بسا باشد كه اينها از مجرد غضب نيز صادر گردند.و مى‏شود كه به‏جهت همنشينى اوباش و اراذل، و مصاحبت فساق و جهال، و كسانى كه هرزه‏گو و معتادبه فحش دادن هستند، فحش دادن عادت كسى شود كه بدون دشمنى و غضبى فحش به‏زبان او جارى گردد.

و شكى نيست كه همه اين امور، مذموم است و قبيح، و در شريعت غرا، حرام صريح‏اند.و موجب «حبط‏» ⁽⁴⁾ اعمال و مولد خسران مآل‏اند.و «مليين‏» ⁽⁵⁾ و حكماء ومتشرعه و ساير عقلاء بر خباثت آنها متفق، و عقل و شرع بر حرمت آنهادو شاهد صادق.

اما ضرب: كه عبارت است از: زدن با دست، يا چوب، يا آلتى ديگر.پس بدون‏جهت‏شرعيه، در حرمت آن شكى نيست.و هيچ طايفه از طوايف بنى آدم، و هيچ فرقه‏از فرق عالم، بى‏جهت و سبب شرعى تجويز زدن كسى را نكرده‏اند.و در اخبار و آثار،نهى صريح از آن شده و وارد شده است كه:

«هر كه مردى را تازيانه زند حق - تعالى - او را تازيانه‏اى از آتش خواهد زد» . ⁽⁶⁾

و اما فحش و دشنام و هرزه زبانى و بدگوئى: منشاء همه اينها خباثت نفس و دنائت‏طبع است.و هر كه زبان او به اينها دراز، البته خبيث النفس و از جمله اراذل و اوباش،معدود است.بلكه از بعضى اخبار مستفاد مى‏شود كه: رذل مخصوص شخصى است كه‏مضايقه نداشته باشد از اينكه هر چه بگويد و هر چه به او بگويند.

و حضرت پيغمبر - صلى الله عليه و آله - فرمودند كه: «مؤمن نيست كسى كه طعنه زن‏و لعن كن و فحش گوى و هرزه زبان است‏» . ⁽⁷⁾

و نيز فرمودند كه: «بهشت‏حرام است‏بر هر فحش دهنده‏» . ⁽⁸⁾

و در روايت ديگر از آن سرور مروى است كه: «هرزه‏گوئى و پرده‏درى از شعبه‏هاى‏نفاق است‏» . ⁽⁹⁾

و نيز از آن حضرت منقول است كه: «چهار نفرند كه اهل دوزخ از آنها متاذى‏اند:

يكى از آنها مردى خواهد بود كه پيوسته چرك از دهان او جارى خواهد بود، و آن‏كسى است كه در دنيا فحش گوى بوده‏» . ⁽¹⁰⁾

و نيز از آن جناب مروى است كه: «بهشت‏حرام است‏بر هر فحاش هرزه‏گوى كم‏حيائى كه باك نداشته باشد از اينكه هر چه بگويد و از هر چه از براى او بگويند.وچنين شخصى را اگر تفتيش و تفحص كنى و به حقيقت امر او بر خورى يا ولد الزنا است،يا نطفه پدرش با نطفه شيطان ممزوج شده، و اين شخص به وجود آمده...» . ⁽¹¹⁾

(يعنى در وقت معاشرت و مجامعت پدرش، شيطان نيز در جماع با او شريك شده) .

و در حديثى ديگر است كه هر گاه ببينى مردى را كه مضايقه ندارد از اينكه هر چه‏بگويد و هر چه در حق او بگويند، بدانيد كه او ولد الزنا است، يا به شراكت‏شيطان هم‏رسيده‏» . ⁽¹²⁾

و نيز از آن جناب مروى است كه:

«از جمله بدان و اشرار بندگان خدا كسى است كه: مردم به جهت فحش گفتن او از همنشينى او كراهت داشته باشند» . ⁽¹³⁾

و مروى است از آن حضرت كه:

«دشنام دادن به مؤمن، فسق است.و كشتن او كفراست.و غيبت او معصيت است.و حرمت مال او مثل حرمت‏خون اوست‏» . ⁽¹⁴⁾

و فرمود كه:

«بدترين مردم نزد خدا - در روز قيامت - كسانى هستند كه مردم آنها را اكرام و احترام كنند از بيم شر ايشان‏» . ⁽¹⁵⁾

و حضرت امام جعفر صادق - عليه السلام - فرمودند كه:

«از جمله علامات شراكت‏شيطان در نطفه آدمى، - كه هيچ تشكيكى در آن نيست - اين است كه: آدمى فحاش باشد و باكى نداشته باشد از آنچه بگويد و از آنچه به او بگويند» . ⁽¹⁶⁾

و نيز آن حضرت فرمودند كه:

«هر كه مردم از زبان او بترسند، او در آتش خواهدبود» . ⁽¹⁷⁾

«و دشمن‏ترين مخلوقات خدا در نزد خدا بنده‏اى است كه مردم از زبان او حذر نمايند» .

و از حضرت كاظم - عليه السلام - پرسيدند از حال دو نفر كه يكديگر را دشنام مى‏دادند فرمودند كه: «هر كدام ابتداى به دشنام كرده‏اند ظالم‏ترند و گناه هر دو بر اوست، مادامى كه آن ديگرى تعدى و زياده‏روى به او نكند» . ⁽¹⁸⁾

و مخفى نماند كه حقيقت فحش، عبارت است از: اظهار كردن امور قبيحه به الفاظ صريحه.و بيشتر اوقات در الفاظ مجامعت و آلات جماع و آنچه از اين قبيل است‏يافت مى‏شود.و ارباب فساد و بى‏شرمان را عبارات فاحشه چند است كه ذكر مى‏كنند آنها را، و اهل شرافت و صاحبان نفوس طيبه متعرض آنها نمى‏شوند.بلكه اگر هم ذكر آنها ضرورى شود به كنايه و رمز بيان مى‏نمايند.

و بعضى گفته‏اند كه: خداوند عالم به خاطر حيا، كنايه فرمود از جماع، به لمس و مس و دخول و مباشرت، و عبارات قبيحه آنها را ذكر نفرمود. ⁽¹⁹⁾

و اين مخصوص به وقاع و جماع نيست، بلكه از قضاء حاجت - از بول و غايط - هم به كنايه و رمز گفتن اولى است از الفاظ صريحه ركيكه.

پس ارباب حيا بايد عبارات صريحه آنها را به زبان نياورند.و همچنين امثال اينها ازآنچه در عرف مستهجن و ركيك و مذموم و قبيح باشد.

پس چنانچه بخواهد از زبان زن خود يا زن ديگرى سخنى نقل كند نگويد: زن من،يا زن تو چنين گفت.بلكه بگويد: پرده نشينان خانه من، يا خانه تو يا مادر اطفال چنين‏گفت، يا در خانه چنين گفتند.بلكه از ذكر نام زن در امثال اين زمان كه عرفا قبيح شده‏احتراز كند و ملاحظه نكند كه اسماء زنان پيغمبر - صلى الله عليه و آله - و ائمه - عليهم‏السلام - مذكور مى‏شده، زيرا كه: در زمان سابق اين مستهجن نبود و به جهت طريقه‏سابق، حال هم قبحى در ذكر نام ايشان نيست.چون در همه از منه ذكر كرده‏اند و دركتب نوشته‏اند.

و همچنين كسى را علتى در بدن باشد كه از اظهار آن شرم كند اگر ذكر آن ضرورى‏شود تصريح نكند بلكه به كنايه بگويد، مثلا اگر كسى «مبروص‏» ⁽²⁰⁾ است‏يا «اقرع‏» ⁽²¹⁾ باشدو خواهد از سبب آن يا وقت آن از او سئوال كند نگويد: تو در چه وقت پيس شدى؟ ياسر تو به چه سبب كچل شد؟ بلكه بگويد: اين عارضه كى از براى تو روى داد؟ يا چه‏وقت اين ناخوشى عارض تو شد؟ زيرا كه جميع اين تصريحات داخل فحش‏اند.

و بدان كه جميع الفاظى كه متضمن بى‏شرمى و فحش هستند همه مذموم و قبيح‏اند،گو بعضى قبيح‏تر و ذم آن شديدتر باشد، خواه در مقام دشنام و اذيت‏بگوئى يا در محل‏شوخى و مزاح، يا مقامى ديگر.و چون اين عبارات مختلف‏اند در قباحت، بعضى ازآنها مكروه و بعضى از آنها حرام‏اند و بعضى حرام را تخصيص داده‏اند به صورتى كه‏در مقام دشنام و اذيت‏باشد نه در مقام شوخى يا به جهت عادت به هرزه‏گوئى.و دونيست كه بعضى الفاظ كه بسيار فاحش هستند حرام باشند اگر چه در مقام دشنام نباشند.

و اما لعن: و معنى آن راندن و دور كردن از خداست.پس شكى در بدى آن نيست.

و جايز نيست‏شرعا لعن كردن بر كسى مگر كسى كه متصف به صفتى باشد كه آن صفت‏به نص شريعت موجب دورى او از خدا باشد و مجوز لعن او باشد.و ذم شديد در اخبار در خصوص لعن كردن رسيده.

از امام محمد باقر - عليه السلام - مروى است كه:

«روزى حضرت پيغمبر - صلى الله عليه و آله - خطبه خواندند و فرمودند كه: مى‏خواهيد خبر دهم شما را به بدان شما؟ عرض كردند: بلى يا رسول الله.فرمود: كسى كه عطاى خود را از ديگران منع مى‏كند، وبنده خود را مى‏زند، و تنها سفر مى‏كند.پس مردم چنين گمان كردند كه خداوند بنده‏اى بدتر از چنين شخصى مخلوقى نيافريده.سپس حضرت فرمودند مى‏خواهيد خبر دهم‏شما را به بدتر از اين؟ عرض كردند بلى.فرمودند كه: فحش دهنده لعن كننده، كه هروقت نزد او اسم مؤمنين مذكور شود ايشان را لعن كند و اسم او نيز چون نزد مؤمنين مذكور گردد او را لعن نمايند» . ⁽²²⁾

و حضرت امام محمد باقر - عليه السلام - فرمودند كه:

«چون لعنت از دهان شخصى بيرون آيد ميان او و آن شخص كه به او لعنت‏شده تردد مى‏كند، اگر آن شخص مستحق لعن باشد به او متعلق مى‏شود و اگر نباشد به صاحبش برمى‏گردد» . ⁽²³⁾

و از اين حديث مستفاد مى‏گردد كه: لعن به كسى كه سزاوار لعن نباشد، بر مى‏گردد به‏لعن كننده.

پس بايد نهايت احتراز را نمود و لعن نكرد كسى را مگر آنانى كه از صاحب شريعت مقدسه تجويز لعن ايشان شده.و والد ماجد حقير - قدس سره - در كتاب «جامع‏السعادات‏» فرموده است كه: آنچه [در شريعت] تجويز شده، لعن كردن به كافرين و فاسقين و ظالمين است. - همچنان كه در قرآن وارد شده است - ⁽²⁴⁾ و شكى در جواز لعن اينها بر سبيل عموم نيست، به اين نوع كه بگوئى: «لعنة الله على الكافرين يا على الظالمين يا على الفاسقين‏» .و فرموده‏اند كه: شخصى متصف به يكى از اين صفات باشد حق آن است كه مى‏توان او را لعن كرد. ⁽²⁵⁾

و توهم اين را كه شخص معين گاه است از اين صفت توبه كند و با اسلام و با توبه از دنيا برود راهى ندارد، زيرا كه مستفاد از قرآن و احاديث‏آن است كه: شخص معينى را لعن مى‏توان نمود.بلكه از اخبار برمى‏آيد كه لعن بر بعضى‏از اهل جهود و عناد بهترين عبادات و اقرب قربات است‏خداى تعالى در حق جماعتى مى‏فرمايد:

«اولئك عليهم لعنة الله و الملائكة و الناس اجمعين‏». ⁽²⁶⁾

و در حق جماعتى ديگر مى‏فرمايد:

«اولئك يلعنهم الله و يلعنهم اللاعنون‏». ⁽²⁷⁾

و حضرت پيغمبر - صلى الله عليه و آله - فرمودند كه:

«خدا لعنت كند دروغگو را و اگر چه به مزاح باشد» . ⁽²⁸⁾

و چون ابو سفيان هزار بيت در هجو آن سرور گفت، آن حضرت فرمودند:

«پروردگارا! من شعر نمى‏توانم گفت و سزاوار من نيست كه شعر بگويم به عوض هرحرفى از اين اشعار او را هزار لعنت كن‏» . ⁽²⁹⁾

و حضرت امير المؤمنين - عليه السلام - جماعتى را لعن كردند.و مروى است كه:

«آن‏جناب در قنوت نمازهاى واجبى، معاويه و عمرو عاص و ابو موسى اشعرى و ابو الاعورسلمى را لعن مى‏فرمودند. ⁽³⁰⁾

و چنانچه لعن ايشان را از جمله عبادات نمى‏دانستند با وجود اينكه حلم او از همه‏مردم بيشتر و گذشت او از همه افزون‏تر بود در نماز اين اشخاص را لعن نمى‏فرمودند.

و در روايتى ديگر است كه:

«آن حضرت در قنوت نمازهاى نافله دو بت قريش را كه ابو بكر و عمر است لعن مى‏نمود» . ⁽³¹⁾

و حضرت امام جعفر صادق - عليه السلام - در عقب هر نمازى چهار مرد را لعن مى‏كردند. ⁽³²⁾

و كسى كه ملاحظه كند رفتار حضرت امام حسن - عليه السلام - را با معاويه عليه اللعنه و اصحاب او كه چگونه به آنها لعن مى‏كردند.و احاديث و اخبارى كه در لعن مستحقين لعن از رؤساى اهل ضلال باسمائهم رسيده تتبع كند مى‏داند كه اين از شعار دين است.

و حضرت كاظم - عليه السلام - ابو حنيفه را لعن فرمودند. ⁽³³⁾

و منع از لعن كه رسيده است در لعن بر كسى است كه مستحق آن نباشد.

و آنچه نقل شده كه: امير المؤمنين - عليه السلام - از لعن اهل شام نهى فرمود. ⁽³⁴⁾

اگرصحيح باشد شايد به جهت اين بود كه گاه در ميان ايشان كسى بوده كه مستحق لعن نبوده يا اميد اسلام بعضى از ايشان را داشته.

و بالجمله لعن كردن به رؤساى ظلم و ضلالت و مجاهرين به كفر و فسق جايز و بلكه مستحب است.و بر غير اينها حرام است، تا يقين نشود كه متصف است‏به يكى ازصفاتى كه موجب لعن مى‏شود، و بايد يقين به اين كند و به مجرد ظن و تخمين نمى‏توان‏اكتفا نمود.

و بدان كه گناه لعن، بر اشخاصى كه مرده‏اند و ثابت نيست كه مستحق لعن باشند بيشتر، و وبال آن افزون‏تر است.

حضرت رسول - صلى الله عليه و آله - فرمودند كه:

«مردگان را دشنام مدهيد، كه‏ايشان رسيدند به آنچه پيش فرستاده‏اند» . ⁽³⁵⁾

و همچنين خوب نيست لعن كردن بر جمادات و حيوانات.

و مروى است كه:

«هيچ كس لعن به زمين نمى‏كند مگر اينكه زمين مى‏گويد: لعنت‏برهر كدام كه گناهكارتريم‏» . ⁽³⁶⁾

و حضرت رسول - صلى الله عليه و آله - انكار فرمودند بر زنى كه ناقه را لعن كرد و برمردى كه شترى را لعن نمود. ⁽³⁷⁾

نفرين به مسلمان

و مخفى نماند كه دعاى بد و نفرين به مسلمانان كردن نيز مانند لعن كردن است ومذموم است.و خوب نيست‏حتى بر ظلمه، مگر در صورتى كه از شر و ضرر او آدمى‏مضطر و ناچار گردد.

و در حديث است كه:

«گاه است مظلوم اين قدر نفرين ظالم مى‏كند كه مكافات ظلم او مى‏شود و زياد مى‏آيد، و اين زيادتى از براى ظالم باقى مى‏ماند و روز قيامت مطالبه‏مى‏كند» . ⁽³⁸⁾

و اما ضد اين، كه دعاى خير باشد از براى برادر دينى بهترين طاعات و فاضل‏ترين عبادات است.و فايده آن بى‏حد، و ثواب آن خارج از «حيز عد» ⁽³⁹⁾ است‏بلكه درحقيقت كسى كه دعا به ديگرى كند دعا به خود كرده.حضرت رسول - صلى الله عليه‏و آله - فرمودند كه: «چون كسى در غياب برادر خود به او دعا كند فرشته گويد: از براى‏تو هم مثل اين باشد» . ⁽⁴⁰⁾

و فرمودند كه:

«در حق برادر مستجاب مى‏شود دعائى كه در حق خود مستجاب نمى‏شود» . ⁽⁴¹⁾

و از حضرت امام زين العابدين - عليه السلام - مروى است كه: «چون ملائكه بشنوندكه بنده مؤمن برادر خود را دعا مى‏كند در غياب او، يا او را به خوبى ياد مى‏كند، گويند:

خوب برادرى هستى از براى برادرت، دعاى خير به او مى‏كنى و حال اينكه او حاضرنيست، و او را به خير ياد مى‏كنى خدا به تو داد دو مقابل آنچه از براى او خواستى.و ثناكرد بر تو دو مقابل آنچه ثنا كردى بر او.و از براى تو است فضيلت‏بر او» . ⁽⁴²⁾

و اخبار در اين خصوص بى‏حد است ⁽⁴³⁾ و چه كرامتى از اين بالاتر است كه هديه‏اى ازدعا و طلب آمرزش از تو به برادر مؤمنت رسد و حال آنكه او در زير طبقات خاك‏خوابيده.

و تامل كن كه روح او به چه حد از تو شاد مى‏شود كه اهل و فرزندانش ميراث او راقسمت مى‏كنند و در مال او عيش و تنعم مى‏نمايند و تو او را در تاريكى‏هاى شب يادمى‏كنى و از خدا آمرزش او را مى‏طلبى و هديه از براى او مى‏فرستى.

و پيغمبر خدا - صلى الله عليه و آله - فرمودند كه: «ميت در قبر مانند كسى است كه به‏دريا غرق شده باشد، هر چه را ديد چنگ به آن مى‏زند كه شايد نجات يابد.و منتظردعاى كسى است كه به او دعا كند از: فرزند و پدر و برادر خويش.و از دعاى زندگان‏نورهائى مانند كوهها داخل قبور اموات مى‏شود.و اين مثل هديه‏اى است كه زندگان ازبراى يكديگر مى‏فرستند.پس چون كسى از براى ميتى استغفارى يا دعائى كرد فرشته‏اى‏آن را بر طبقى مى‏گذارد و از براى ميت مى‏برد و مى‏گويد: اين هديه‏اى است كه فلان‏برادرت يا فلان خويشت از براى تو فرستاده است و آن ميت‏به اين سبب شاد و فرحناك‏مى‏شود» . ⁽⁴⁴⁾

و اما طعن زدن بر مسلمين: و آن نيز از اعمال ذميمه و افعال سيئه است، و باعث ضرردنيوى و عذاب اخروى مى‏گردد.

و حضرت امام محمد باقر - عليه السلام - فرمودند كه: «هيچ كس بر مؤمنى طعنه‏نمى‏زند مگر اينكه مى‏ميرد به بدترين مردنها» . ⁽⁴⁵⁾

و بدان كه: اينها كه مذكور شد از فحش و لعن و طعن، از آفات زبان است و از براى زبان آفات بسيار است از: غيبت، دروغ، سخريه، استهزاء، شوخى، و غير اينها، - كه‏مذكور خواهد شد - .و ضد همه اينها سكوت و صمت است.و تفصيل اينها خواهد آمد.

انشاء الله.