از شهادتم مرا برهنه نكنند، زيرا مى دانم پس از شهادت لباسهايم ربوده خواهد شد».

لباس تنگ و كوتاهى آوردند ولى امام(عليه السلام) آن را نپوشيد و فرمود: «هذا لِباسُ أَهْلِ الذِّمَّةِ ; اين لباس اهل ذمّه (كفّار اهل كتاب) است».

لباس بلندترى آوردند. امام(عليه السلام) آن را پوشيد سپس با بانوان حرم خداحافظى كرد. در آن هنگام حضرت سكينه گريه سر داد. امام وى را به سينه چسبانيد و فرمود:

سَيَطُولُ بَعْدي يا سَكينَةُ فَاعْلَمي *** مِنْكِ الْبُكاءُ إِذَا الْحَمامُ دَهانِي

لا تُحْرِقي قَلْبِي بِدَمْعِكِ حَسْرَةً *** مادامَ مِنّي الرُّوحُ في جُثْماني

وَ إِذا قُتِلْتُ فَاَنْتَ اَوْلى بِالَّذِي *** تَأْتينَهُ يا خَيْرَةَ النِّسْوانِ

«سكينه جان! بدان پس از شهادتم گريه هاى طولانى خواهى داشت.

تا جان در بدن دارم با اشك حسرتت دلم را آتش مزن.

اى بهترين زنان! هنگامى كه شهيد شدم پس تو از هر كس به سوگوارى سزاوارترى».(1)

و در روايت ديگرى آمده است هنگامى كه لباس كهنه آوردند، چند جايش را پاره كرد (تا ارزشى براى بيرون آوردن نداشته باشد) و آن را زير لباس هايش پوشيد ; ولى پس از شهادت امام (دشمن ناجوانمرد پست) آن را نيز از بدنش بيرون آوردند.(2)

* * *

امام(عليه السلام) با دقّت تمام در جاى جاى داستان كربلا، چهره واقعى ياران خود و دشمنانش را ترسيم كرد و براى ثبت در تاريخ به يادگار گذاشت!

امام(عليه السلام) در صحنه هايى كه با ياران فداكار و پاكبازش در شب و روز عاشورا داشت نشان داد كه آنها از ارزنده ترين انسانهاى تاريخ بشر بودند، همان گونه كه نشان داد

1 . مناقب ابن شهر آشوب، ج 4، ص 119.

2 . تاريخ ابن عساكر، ج 14، ص 221 و بحارالانوار، ج 45، ص 54 (با مختصر تفاوت).

[ 461 ]

دشمنانش از پست ترين و فرومايه ترين انسانها بودند. بلكه درندگان و شياطينى بودند در لباس انسان!

يك پيراهن كهنه كه چندين جاى آن را پاره كرده باشند، چه ارزشى دارد كه از تن مبارك امام(عليه السلام) بعد از شهادت بدر آورند و بدن مبارك او را برهنه زير آفتاب سوزان بگذارند، اين نشانه چيست؟

لباس كهنه بپوشيد زير پيرهنش *** از آن كه بر نكند خصم بد گهر ز تنش

لباس كهنه چه حاجت كه زير سمّ ستور *** تنى نماند كه پوشند جامه يا كفنش

در تاريخ آمده است : امام حسين(عليه السلام) هنگامى كه به هفتاد و دو تن از
يارانش نگريست كه به خاك و خون افتاده اند به سوى خيمه رفت و ندا
داد:

«يا سَكينَةُ! يا فاطِمَةُ! يا زَيْنَبُ! يا اُمَّ كُلْثُومِ! عَلَيْكُنَّ مِنِّي السَّلامُ ; اى سكينه! اى فاطمه! اى زينب! اى امّ كلثوم! خداحافظ من هم رفتم».

سكينه فرياد برآورد: پدرجان! آيا تسليم مرگ شده اى؟! امام پاسخ داد:

«كَيْفَ لا يَسْتَسْلِمُ مَنْ لا ناصِرَ لَهُ وَ لا مُعينَ؟ ; چگونه تسليم نشود كسى كه يار و ياورى براى او نمانده است؟».

سكينه گفت: پدر جان! (حال كه چنين است) ما را به حرم جدّمان برگردان!

«هَيْهاتَ، لَوْ تُرِكَ الْقَطا لَنامَ ; هيهات! اگر مرغ قطا را رها مى كردند در آشيانه اش آرام مى گرفت» (اشاره به اين كه ما را رها نخواهند كرد).

[ 462 ]

صداى گريه بانوان برخاست، امام آنان را آرام كرد و به سوى دشمن حملهور شد.(1)

امام حسين(عليه السلام) به دشمنان نزديك شد و خطاب به آنان فرمود:

«يا وَيْلَكُمْ أَتَقْتُلُونِي عَلى سُنَّة بَدَّلْتُها؟ أَمْ عَلى شَريعَة غَيَّرْتُها، أَمْ عَلى جُرْم فَعَلْتُهُ، أَمْ عَلى حَقٍّ تَرَكْتُهُ؟ ; واى بر شما! چرا با من مى جنگيد؟ آيا سنّتى را تغيير داده ام؟ يا شريعتى را دگرگون ساخته ام؟ يا جرمى مرتكب شده ام؟ و يا حقّى را ترك كرده ام؟».

گفتند: «إِنّا نَقْتُلُكَ بُغْضاً لاَِبِيكَ ; بلكه به خاطر كينه اى كه از پدرت به دل داريم، با تو مى جنگيم و تو را مى كشيم».(2)

امام(عليه السلام) چون اين اشعار را مى خواند، بر آنان حلمه ور شد:

كَفَرَ الْقَوْمُ وَ قِدْماً رَغَبُوا *** عَنْ ثَوابِ اللّهِ رَبِّ الثَّقَلَيْنِ

قَتَلَ الْقَوْمُ عَلِيّاً وَ ابْنَهُ *** حَسَنَ الْخَيْرِ كَريمَ الطَّرَفَيْنِ

حَنَقاً مِنْهُمْ وَ قالُوا أَجْمِعُوا *** أُحْشُرُوا النّاسَ إِلى حَرْبِ الْحُسَيْنِ

يا لَقَوْم مِنْ أُناس رُذَّل *** جَمَعُوا الْجَمْعَ لاَِهْلِ الْحَرَمَيْنِ

ثُمَّ سارُوا وَ تَواصَوْا كُلُّهُمْ *** بِاجْتِياحي لِرِضاءِ الْمُلْحِدَيْنِ

لَمْ يَخافُوا اللّهَ في سَفْكِ دَمي *** لِعُبَيْدِاللّهِ نَسْلِ الْكافِرَيْنِ

وَابْنِ سَعْد قَدْ رَماني عَنْوَةً *** بِجُنوُد كَوُكُوفِ الْهاطِلَيْنِ

لا لِشَىْء كانَ مِنّي قَبْلَ ذا *** غَيْرَ فَخْري بِضِياءِ الْفَرْقَدَيْنِ

بِعَلِىِّ الْخَيْرِ مِنْ بَعْدِ النَّبِىِّ *** وَ النَّبِىِّ الْقُرَشِىِّ الْوالِدَيْنِ

1 . بحارالانوار، ج 45، ص 47.

2 . ينابيع المودّة قندوزى، ج 3، ص 79-80 .

[ 463 ]

خَيْرَةُ اللّهِ مِنَ الْخَلْقِ أَبي *** ثُمَّ أُمّي فَأَنَا ابْنُ الْخِيَرَتَيْنِ

فِضَّةٌ قَدْ خَلَصَتْ مِنْ ذَهَب *** فَأَنَا الْفِضَّةُ وَ ابْنُ الذَّهَبَيْنِ

مَنْ لَهُ جَدٌّ كَجَدِّي في الْوَرى؟ *** أَوْ كَشَيْخي فَأَنَا ابْنُ الْعَلَمَيْنِ

فاطِمُ الزَّهْراءِ أُمِّي وَ أَبِي *** قاصِمُ الْكُفْرِ بِبَدْر وَ حُنَيْنِ

عَبَدَاللّهَ غُلاماً يافِعاً *** وَ قُرَيْشٌ يَعْبُدُونَ الْوَثَنَيْنِ

يَعْبُدُونَ اللاّتِ وَ الْعُزّى مَعاً *** وَ عَلِىٌّ كانَ صَلِّى الْقِبْلَتَيْنِ

فَأَبي شَمْسٌ وَ أُمِّي قَمَرٌ *** وَ أَنَا الْكَوْكَبُ وَ ابْنُ الْقَمَرَيْنِ

وَ لَهُ فِي يَوْمِ أُحْد وَقْعَةٌ *** شَفَتِ الْغِلَّ بِفَضِّ الْعَسْكَرَيْنِ

ثُمَّ في الاَْحْزابِ وَ الْفَتْحِ مَعاً *** كانَ فيها حَتْفُ أَهْلِ الْفَيْلَقَيْنِ

في سَبيلِ اللّهِ ماذا صَنَعَتْ *** أُمَّةُ السُّوُءِ مَعَاً بِالْعِتْرَتَيْنِ؟

عِتْرَةُ الْبِرِّ النَّبِىِّ الْمُصْطَفى *** وَ عَلِىِّ الْوَرْدِ يَوْمَ الْجَحْفَلَيْنِ

فاطِمُ الزَّهْراءِ أُمِّي، وَ أَبِي *** وارِثُ الرُّسْلِ وَ مَوْلَى الثَّقَلَيْنِ

طَحَنَ الاَْبْطالَ لَمّا بَرَزُوا *** يَوْمَ بَدْر وَ بِاُحْد وَ حُنَيْنِ

وَ أَخُوا خَيْبَرَ إِذْ بارَزَهُمْ *** بِحُسام صارِم ذي شَفْرَتَيْنِ

وَالَّذي أَوْدى جُيُوشاً أَقْبَلُوا *** يَطْلُبُونَ الْوِتْرَ في يَوْمِ حُنَيْنِ

مَنْ لَهُ عَمٌّ كَعَمِّي جَعْفَرٌ *** وَهَبَ اللّهُ لَهُ أَجْنِحَتَيْنِ

جَدِّى الْمُرْسَلُ مِصْباحُ الْهُدى *** وَ أَبِى الْمُوفي لَهُ بِالْبَيْعَتَيْنِ

بَطَلٌ قَرْمُ هِزَبْرٌ ضَيْغَمٌ *** ماجِدٌ سَمْحٌ قَوِىُّ السّاعِدَيْنِ

عُرْوَةُ الدِّينِ عَليٌّ ذاكُمُ *** صاحِبُ الْحَوْضِ مُصَلِّي الْقِبْلَتَيْنِ

مَعَ رَسُولِ اللّهِ سَبْعاً كامِلا *** ما عَلَى الاَْرْضِ مُصَلٍّ غَيْرُ ذَيْنِ

[ 464 ]

تَرَكَ الاَْوْثانَ لَمْ يَسْجُدْ لَها *** مَعَ قُرَيْش مُذْ نَشاً طَرْفَةَ عَيْن

وَ أَبِي كانَ هِزَبْراً ضَيْغَماً *** يَأْخُذُ الرُّمْحَ فَيَطْعَنْ طَعْنَتَيْنِ

كَتَمَشِّى الاُْسْدِ بَغْياً فَسُقُوا *** كَأْسَ حَتْف مِنْ نَجيعِ الْحَنْظَلَيْنِ

ذَهَبٌ مِنْ ذَهَب في ذَهَب *** وَ لُجَينٌ في لُجَين في لُجَينِ

فَلَهُ الْحَمْدُ عَلَيْنا واجِبٌ *** ما جَرى بِالْفُلْكِ إِحْدي النَّيِّرَيْنِ

خَصَّهُ اللّهُ بِفَضْل وَ تُقى *** فَأَنَا الزّاهِرُ وَ ابْنَ الاَْزْهَرَيْنِ

تَرَكَ الاَْصْنامُ مُنْذُ خَصَّهُ *** وَ رَقا بِالْحَمْدِ فَوْقَ النَّيِّرَيْنِ

وَ أَبادَ الشِّرْكَ في حَمْلَتِهِ *** بِرِجال أُتْرِفُوا في الْعَسْكَرَيْنِ

وَ أَنَا ابْنُ الْعَيْنِ وَ الاُْذْنِ الَّتِي *** أَذْعَنَ الْخَلْقُ لَها في الْخافِقَيْنِ

نَحْنُ أَصْحابُ الْعَبا خَمْسَتُنا *** قَدْ مَلَكْنا شَرْقَها وَ الْمَغْرِبَيْنِ

ثُمَّ جَبْريلُ لَنا سادِسُنا *** وَ لَنَا الْبَيْتُ كَذا وَ الْمَشْعَرَيْنِ

وَ كَذَا الَْمجْدُ بِنا مُفْتَخِرٌ *** شامِخاً يَعْلُوا بِهِ في الْحَسَبَيْنِ

فَجَزاهُ اللّهُ عَنّا صالِحاً *** خالِقَ الْخَلْقِ وَ مَوْلَى الْمَشْعَرَيْنِ

عُرْوَةُ الدِّينِ عَليٌّ الْمُرْتَضى *** صاحِبُ الْحَوْضِ مُعِزُّ الْحَرَمَيْنِ

يَفْرِقُ الصَّفّاِن مِنْ هَيْبَتِهِ *** وَ كَذا أَفْعالُهُ في الْخافِقَيْنِ

وَ الَّذِي صَدَّقَ بِالْخاتَمِ مِنْهُ *** حينَ ساوى ظَهْرَهُ فِي الرَّكْعَتَيْنِ

شيعَةَ الُْمخْتارِ! طيبُوا أَنْفُساً *** فَغَداً تُسْقُونَ مِنْ حَوْضِ اللُّجَيْنِ

فَعَلَيْهِ اللّهُ صَلّى رَبُّنا *** وَحَباهُ تُحْفَةً بِالْحَسَنَيْنِ

«اين قوم كافر شدند و از ديرباز از پاداش خداوندى كه پروردگار جنّ و انس است روى گردان بودند.

آنان با على(عليه السلام) و فرزندش حسن(عليه السلام) ـ كه نيك بود و از پدر و مادرى كريم ـ از

[ 465 ]

روى حسادت جنگيدند.

و اينك گفتند: همگى براى جنگ با حسين(عليه السلام) گرد آييد.

فرياد از مردمى پست كه جماعت را براى كشتن اهل حرمين (مكّه و مدينه) گرد آوردند.

سپس به راه افتادند و به يكديگر جهت دستگيرى من، براى خشنودى ملحدان، توصيه كردند.

براى جلب رضايت عبيدالله (ابن زياد) كه از نسل كافران است، در ريختن خون من از خداوند پروا نكردند و براى جلب رضايت ابن سعد ـ با سپاهيان خود همانند بارانى سيل آسا ـ قهرآميز به سوى من تاختند.

(و اين همه) نه به خاطر آن كه گناهى از من سرزده باشد، جز افتخارم به روشنايى دو ستاره: حضرت على(عليه السلام) ـ بهترين انسان پس از پيامبر(صلى الله عليه وآله) ـ و پيامبر كه پدر و مادرش از قريش اند.

بهترين خلق برگزيده خداوند، پدر و مادرم هستند و من فرزند آن دو برگزيده.

نقره اى برگرفته از طلا، پس من نقره اى هستم كه فرزند دو طلايم.

چه كس در ميان مردم، جدّى همانند جدّ من و يا پدرى چون پدرم دارد. پس من فرزند دو بزرگ هستم.

مادرم فاطمه زهرا است و پدرم همان است كه در جنگ بدر و حنين، سپاه كفر را در هم شكست.

در نوجوانى به عبادت خدا پرداخت در حالى كه قريش بتها را مى پرستيدند.

آنان لات و عزّى (دو بت بزرگ دوران جاهليّت) را عبادت مى كردند در حالى كه پدرم على(عليه السلام) به دو قبله نماز مى گذارد.

پدرم خورشيد و مادرم ماه است و منم ستاره، فرزند آن دو.

براى پدرم در جنگ «اُحد» ماجرايى است كه با شكستن سپاه دشمن دلها را شفا

[ 466 ]

بخشيد.

و نيز افتخارى است در جنگ «احزاب» و «فتح» كه در آن جنگ ها انبوه دشمن به كام مرگ فرو رفتند.

(بگوييد) اين امّت بدكردار، با عترت رسول الله(صلى الله عليه وآله) در راه خدا چه كردند؟

عترت آن نيكوكار، پيامبر برگزيده خدا، و على(عليه السلام) آن جنگ آور روز پيكار.

مادرم فاطمه زهرا(عليها السلام) است و پدرم، وارث پيامبران و مولاى جنّ و انس است.

همو كه در ميدان بدر و احد و حنين، پهلوانان نامدار را در هم كوبيد.

او كه فاتح روز خيبر است و با آن شمشير برّان دو لب، بر آنان تاخت.

آن كسى كه خونخواهان روز حنين را نابود كرد. چه كس عمويى چون عموى من جعفر(عليه السلام) دارد كه خداوند به او دو بال (در برابر قطع شدن دستهايش) عطا كرد.

جدّم، پيامبر، چراغ هدايت است و پدرم كسى است كه به هر دو بيعتش با پيامبر(صلى الله عليه وآله)وفا كرد.

اوست پهلوان، بزرگ، شيرميدان، بزرگوار، بخشنده و داراى بازوان پرتوان.

دستگيره دين على(عليه السلام) است و اوست صاحب حوض كوثر و آن كه به دو قبله نماز گزارد.

هفت سال تنها با پيامبر نماز گزارد، در زمانى كه جز آن دو نمازگزارى بر روى زمين نبود.

از ابتدا بت پرستى را رها كرد و حتّى به يك چشم بر هم زدنى با قريش در سجده به بتها همراه نشد.

پدرم شير ميدان نبرد بود كه با نيزه اش به دشمنان ضربه مى زد.

و چونان شيرى خشمگين جام هاى مرگ را به آنان مى چشاند.

او طلايى است از ريشه طلا در كانون طلايى، و نقره ايى است از ريشه نقره در كانون نقره اى.

[ 467 ]

تا زمانى كه يكى از دو خورشيد و ماه در گردش است، سپاس الهى بر ما واجب است.

چرا كه خداوند او (پدرم) را به فضيلت و تقوى ويژگى بخشيد، پس منم تابناك فرزند تابناكان.

وى از آن زمان كه مورد توجّه خاصّ خداوند قرار گرفت، بتها را رها كرد و در ستايش، از ماه و خورشيد پيشى گرفت.

و در حمله هاى خود به ستمگران از سپاه دشمن، شرك را نابود ساخت.

و منم زاده آن چشم و گوش (حق) كه مردم شرق و غرب عالم بدان معتقدند.

ماييم اصحاب خمسه عبا كه شرق و غرب عالم را مالكيم.

جبرئيل، ششمين ما است و بيت و مشعر از ما است.

مجد و بزرگوارى، افتخارش به ما است، افتخارى كه او را در دنيا و آخرت بالا برد.

خداوندى كه آفريننده جهانيان و صاحب مشاعر است به او (پدرم) از جانب ما پاداش نيك عنايت كند.

دستگيره دين، على مرتضى است. همو كه صاحب حوض كوثر و عزّت بخش حرم خدا و رسول خداست.

از هيبت و كردارش، صف هاى حقّ و باطل در شرق و غرب عالم از هم جدا مى شود.

او كسى است كه انگشتر خويش را در حال ركوع به سائل بخشيد.

اى شيعيان برگزيده! شادمان باشيد كه فرداى قيامت از حوض نقره فامش سيراب خواهيد شد.

بر او خداوند ـ پروردگار ما ـ درود فرستاد و حسن(عليه السلام) و حسين(عليه السلام) را به وى هديه كرد».(1)

1 . اين اشعار به صورت متفرّق در اين كتاب ها آمده است: فتوح ابن اعثم، ج 5، ص 210-212 ; مناقب ابن شهر آشوب، ج 4، ص 86-88 ; احتجاج طبرسى، ج 2، ص 101-103 ; معالى السبطين، ج 2، ص 11-12 ; بحارالانوار، ج 45، ص 47-48 و ينابيع المودّة، ج 3، ص 80-81.

[ 468 ]

امام على بن الحسين(عليه السلام) فرمود: هنگامى كه (در روز عاشورا) كار بر امام حسين(عليه السلام) سخت شد،همراهان حضرت ديدند، در اين صحنه پر خطر كه هر كس رنگ از چهره اش مى پريد و لرزه بر اندامش مى افتاد، امام و ياران خاصّش، چهره هاشان درخشان و اندامشان آرام و دلهايشان هر لحظه مطمئن تر مى شد و برخى به برخى ديگر مى گفتند: به آنان بنگريد كه از مرگ باكى ندارند. در اين هنگام امام(عليه السلام)فرمود:

«صَبْراً بَنِي الْكِرامِ، فَمَا الْمَوْتُ إِلاّ قَنْطَرَةٌ تَعْبَرُ بِكُمْ عَنِ الْبُؤُسِ وَ الضَّرّاءِ إِلَى الْجِنانِ الْواسِعَةِ وَ النَّعيمِ الدّائِمَةِ، فَأَيُّكُمْ يَكْرَهُ أَنْ يَنْتَقِلَ مِنْ سِجْن إِلى قَصْر، وَ ما هُوَ لاَِعْدائِكُمْ إِلاّ كَمَنْ يَنْتَقِلُ مِنْ قَصْر إِلى سِجْن وَ عَذاب. إِنَّ أَبِي حَدَّثَنِي عَنْ رَسُولِ اللّهِ(صلى الله عليه وآله): «إِنَّ الدُّنْيا سِجْنُ الْمُؤْمِن، وَ جَنَّةُ الْكافِرِ، وَ الْمَوْتُ جِسْرُ هؤلاءِ إِلى جَنَّاتِهِمْ، وَ جِسْرُ هؤُلاءِ إِلى جَحِيمِهِمْ;
اى بزرگ زادگان! شكيبا باشيد. مرگ فقط پلى است كه شما را از سختى ها و دشوارى ها به بهشت پهناور و نعمت هاى جاودان برساند!. كدام يك از شما نمى خواهد كه از زندانى به كاخى درآيد؟ ولى مرگ براى دشمنانتان جز انتقال از كاخى به زندان و عذابى شديد نيست. پدرم از رسول خدا(صلى الله عليه وآله) نقل كرده كه فرمود:

دنيا زندان مؤمن و بهشتِ كافر است و مرگ پل مؤمنان به بهشت و پل كافران به دوزخ خواهد بود!».

سپس امام(عليه السلام) افزود:

«ما كَذَبْتُ وَلاَ كُذِّبْتُ ; (لحظه موعود فرا رسيده) «نه دروغ گفته ام و نه به من دروغ گفته شده است!».(1)

* * *

لبخند زدن بر مرگ، برافروخته شدن چهره ها در آستانه شهادت و آرامش دلها در

1 . معانى الاخبار صدوق، ص 288-289، ح 3 (باب معنى الموت).

[ 469 ]

آخرين لحظات زندگى، تنها براى كسانى ميسّر است كه شوق ديدار يار تمام وجودشان را پركرده، و دنيا را زندان و قفسى مى دانند كه مرگ در راه رضاى پروردگار درهاى آن را مى گشايد و به اوج آسمان قرب خدا پرواز مى كنند.

آرى انسان محبوس، در آستانه آزادى در پوست خود نمى گنجد و با آرامشِ آميخته با اشتياق، زندانى را ترك مى گويد. از درون قفس بيرون پريده بر شاخسار جنان قرار مى گيرد، و نغمه شادى سر مى دهد.

آرى چنين است، حال اوليا و دوستان خاصّ خدا!

آنگاه امام(عليه السلام) بر مركب خود سوار شده و در برابر سپاه دشمن قرار گرفت و فرمود:

«يا أَهْلَ الْكُوفَةِ! قُبْحاً لَكُمْ وَ تَرْحاً، وَ بُؤْساً لَكُمْ وَ تَعْساً، اِسْتَصْرَخْتُمُونا وَالِهينَ فَأَتَيْناكُمْ مُوجِبينَ، فَشَحَذْتُمْ عَلَيْنا سَيْفاً كانَ في أَيْمانِنا، وَ جِئْتُمْ عَلَيْنا ناراً نَحْنُ أَضْرَمْناها عَلى عَدُوِّكُمْ وَ عُدُوِّنا، فَأَصْبَحْتُمْ وَ قَدْ آثَرْتُمُ الْعَداوَةَ عَلَى الصُّلْحِ مِنْ غَيْرِ ذَنْب كانَ مِنّا إِلَيْكُمْ، وَ قَدْ أَسْرَعْتُمْ إِلَيْنا بِالْعِنادِ، وَ تَرَكْتُمْ بَيْعَتَنا رَغْبَةً فِي الْفَسادِ، ثُمَّ نَقَضْتُمُوها سَفَهاً وَ ضِلَّةً لِطَواغيتِ الاُْمَّةِ، وَ بَقِيَّةِ الاَْحْزابِ، وَ نَبَذَةِ الْكِتابِ، ثُمَّ أَنْتُمْ هؤُلاءِ تَتَخاذَلُونَ عَنّا وَ تَقْتُلُونا، أَلا لَعْنَةُ اللّهِ عَلَى الظّالِمينَ ; اى كوفيان! رويتان زشت و سياه باد! و غم و اندوه قرينتان، و به سختى و مرگ گرفتار شويد! شما ما را مشتاقانه براى فريادرسى خود خوانديد، ولى چون به سوى شما آمديم، شمشيرى كه در دستان ما بود، بر ضدّ ما به كار بستيد. و آتشى كه ما بر ضدّ دشمنان شما و خود افروخته بوديم، آن را در برابر ما شعلهور ساختيد! بدون آن كه از ما گناهى نسبت به شما سرزده باشد. عداوت و دشمنى را بر صلح و آشتى برگزيديد، و به دشمنى با ما شتافتيد و با غوطهور شدن

[ 470 ]

در فساد، بيعتى را كه با ما بسته بوديد، رها ساخته و ـ از روى جهل و نادانى و پيروى گمراهانه از سركشان امّت و بازماندگان احزاب جاهليّت و دورافكنان كتاب الهى ـ آن را شكستيد.

آرى، شما همان كسانى هستيد كه دست از يارى ما برداشتيد و ما را به كشتن داديد. لعنت خدا بر ظالمان باد!».(1)

* * *

همه مى دانيم كوفيان با نماينده امام(عليه السلام) بيعت كرده بودند و در نامه هاى خود وعده هرگونه همكارى و ايثار و فداكارى داده بودند، امّا اين گروه سست و ناتوان و نادان و بى اراده، همين كه با نخستين مشكل يعنى تهديدهاى ابن زياد روبه رو شدند، همه چيز را به فراموشى سپردند; نه تنها پيمان ها را شكستند و دست از يارى امام(عليه السلام)برداشتند، بلكه شمشيرى كه براى يارى او آماده كرده بودند به روى او كشيدند و آن را به خون او آغشته كردند!

و اين است سرنوشت افراد ترسو و بى اراده. اين است پايان شوم عمر پيمان شكنان بىوفا.

امام(عليه السلام) در روز عاشورا در حالى كه به سوى ميدان شهادت گام بر مى داشت شمشير از نيام كشيده به معرّفى خويش پرداخت و اتمام حجّت نمود، تا فردا نگويند ما او را نشناختيم و براى اين هدف، از اشعار جالب و پرمعنايى كه خود سروده بود، و در اعماق دلها نفوذ مى كرد، بهره گرفت و فرمود:

اَنَا ابْنُ عَلِيِّ الطُّهْرِ مِنْ آلِ هاشِم *** كَفاني بِهذا مَفْخَراً حينَ اَفْخَرُ

1 . فتوح ابن اعثم، ج 5، ص 212-213.

[ 471 ]

وَ جَدّي رَسُولُ اللّهِ اَكْرَمُ مَنْ مَضى *** وَ نَحْنُ سِراجُ اللّهِ فِى الاَْرْضِ نَزْهَرُ

وَ فاطِمَةُ أُمّي مِنْ سُلالَةِ اَحْمَدَ *** وَ عَمِّي يُدْعى ذَالْجَناحَيْنِ جَعْفَرُ

وَ فينا كِتابُ اللّهِ أُنْزِلُ صادِقاً *** وَ فينَا الْهُدى وَ الْوَحْىُ بِالْخَيْرِ يُذْكَرُ

وَ نَحْنُ أَمانُ اللّهِ لِلنّاسِ كُلِّهِمْ *** نُسِرُّ بِهذا في الاَْنامِ وَ نَجْهَرُ

وَ نَحْنُ وُلاةُ الْحَوْضِ نَسْقي وُلاتَنا *** بِكَأْسِ رَسُولِ اللّهِ ما لَيْسَ يُنْكَرُ

وَ شيعَتُنا في النّاسِ أَكْرَمُ شيعَة *** وَ مُبْغِضُنا يَوْمَ الْقِيامَةِ يَخْسَرُ

بِنا بَيَّنَ اللّهُ الْهُدى مِنْ ضَلالَة *** وَ يَغْمَرُ بِنا آلاءَهُ وَ يَطْهَرُ

إِذا ما أَتى يَوْمَ الْقِيامَةِ ظامِئاً *** اِلَى الْحَوْضِ يَسْقيهِ بِكَفَّيْهِ حَيْدَرُ

اِمامٌ مُطاعٌ اَوْجَبَ اللّهُ حَقَّهُ *** عَلَى النّاسِ جَمْعاً وَالَّذي كانَ يَنْظُرُ

فَطُوبى لِعَبْد زارَنا بَعْدَ مَوْتِنا *** بِجَنَّةِ عَدْن صَفْوُها لا يُكَدَّرُ

«منم فرزند على پاك، از خاندان هاشم كه اگر بخواهم افتخار كنم همين افتخار مرا بس است!

جدّم رسول خدا است كه گرامى ترين انسان ها است و ماييم چراغ فروزان الهى در زمين.

و مادرم فاطمه(عليها السلام) از دودمان احمد است و عمويم جعفر است كه به صاحب دو بال خوانده مى شود.

و كتاب خدا در خاندان ما به راستى نازل شد و در ميان ما است كه وحى و هدايت به نيكى ياد مى شود.

ما براى تمام مردم امان خداييم، چه آن را براى مردم پنهان كنيم يا آشكار سازيم.

و ماييم صاحب حوض كوثر كه دوستان خود را با جام رسول خدا(صلى الله عليه وآله) ـ كه قابل انكار نيست ـ سيراب مى كنيم.

شيعيان ما در ميان مردم گرامى ترين پيروان هستند و دشمنان ما در روز قيامت

[ 472 ]

زيان خواهند ديد.

خداوند به وسيله ما هدايت را از گمراهى آشكار ساخته و نعمت هاى خويش را فراوان و پاكيزه كرد.

هنگامى كه روز قيامت تشنه اى بر حوض كوثر وارد شود «حيدر» با دو دست مباركش او را سيراب مى كند.

امامى است فرمانروا كه خداوند حقّش را بر همه مردم واجب كرده، و كسى است كه ناظر اعمال (مردم) است.

به بنده اى كه پس از مرگِ ما به زيارت ما نايل شود، بهشت جاودان ـ كه زلال آن هرگز تيره نشود ـ مژده باد!».(1)

* * *

امام(عليه السلام) در روز عاشورا تمام برنامه هاى خود را با دقّت به پيش مى برد، و چون مى دانست اين حادثه بزرگ و بى نظير براى هميشه در دل تاريخ ثبت خواهد شد، راه را بر تمام عذر و بهانه هايى كه ممكن بود چهره آن را دگرگون سازد، مى بست.

از جمله در آخرين لحظات عمر در حالى كه به نشانه آمادگى براى پيكار و شهادت شمشير را از نيام درآورده بود، ضمن اشعار رسايى ـ بار ديگر ـ به معرّفى خود
پرداخت.

از خودش، از پدرش، از جدّش رسول خدا(صلى الله عليه وآله) از مادرش حضرت زهرا(عليها السلام)، و از عمويش جعفر(عليه السلام) سخن گفت، سپس به اين حقيقت اشاره كرد كه قرآن و اسلامى را كه همه شما ظاهراً به آن افتخار مى كنيد، در خانه ما نازل شده; و پناهگاه شما در قيامت نيز ما هستيم.

و عجبا كه اين سخنان كه هر خفته اى را بيدار و هر مستى را هشيار مى كرد، در آن

1 . مناقب ابن شهر آشوب، ج 4، ص 88 ; فتوح ابن اعثم، ج 5، ص 213-214 و رجوع شود به : بحارالانوار، ج 45، ص 48-49.

[ 473 ]

كوردلان مؤثّر نيفتاد!

اين اشعار كه در نوع خود بى نظير است، بيانگر مكتب امام حسين(عليه السلام) و عمق افكار آن حضرت در روز عاشورا است:

فَإِنْ تَكُنِ الدُّنْيا تُعَدُّ نَفيسَةً *** فَإِنَّ ثَوابَ اللّهِ أَعْلى وَ أَنْبَلُ

وَ إِنْ يَكُنِ الاَْبْدانُ لِلْمَوتِ اُنْشِأَتْ *** فَقَتْلُ امْرِىء بِالسَّيْفِ فِي اللّهِ أَفْضَلُ

وَ إِنْ يَكُنِ الاَْرْزاقُ قِسْماً مُقَدَّراً *** فَقِلَّةُ سَعْيِ الْمَرْءِ في الْكَسْبِ أَجْمَلُ

وَ إِنْ تَكُنِ الاَْمْوالُ لِلتَّرْكِ جَمْعُها *** فَما بالُ مَتْرُوك بِهِ الْمَرْءُ يَبْخَلُ

«اگر دنيا چيزى ارزشمند شمرده شود، به يقين پاداش الهى برتر و ارزشمندتر است.

و اگر بدن ها براى مرگ آفريده شده، مطمئنّاً شهادت در راه خدا به وسيله شمشير بهتر است!

اگر رزق و روزى براى بشر مقدّر و معيّن شده، پس اجتناب از حرص در كسب مال زيباتر است.

اگر جمع آورى اموال براى وانهادن (و به ديگران سپردن) است پس چرا آدمى نسبت به انفاق آن بخل بورزد؟!».(1)

قُندوزى دانشمند معروف اهل سنّت اضافه بر اشعار بالا، اين اشعار را نيز از گفته امام(عليه السلام) ذكر مى كند:

عَلَيْكُمْ سَلامُ اللّهِ يا آلَ اَحْمَدَ *** فَإِنّي أَراني عَنْكُمُ الْيَوْمَ أَرْحَلُ

1 . بحارالانوار، ج 45، ص 49 و مقتل الحسين خوارزمى، ج 2، ص 33 (با مختصر تفاوت).

[ 474 ]

أَرى كُلَّ مَلْعوُن ظَلُوم مُنافِق *** يَرُومُ فَنانا جَهْرَةً ثُمَّ يَعْمَلُ

لَقَدْ كَفَرُوا يا وَيْلَهُمْ بِمُحَمَّد *** وَ رَبُّهُمْ ما شاءَ في الْخَلْقِ يَفْعَلُ

لَقَدْ غَرَّهُمْ حِلْمُ الإِلهِ لاَِنَّهُ *** حَليمٌ كَريمٌ لَمْ يَكُنْ قَطُّ يَعْجَلُ

«اى خاندان احمد! سلام خدا بر شما باد! من چنين مى بينم كه امروز از ميان شما كوچ خواهم كرد!

هر ملعون ستمگر منافقى را مى بينم كه آشكارا آهنگ نابودى ما كرده و سپس عمل مى كند!

اى واى بر آنان! كه به محمّد(صلى الله عليه وآله) و پروردگارشان ـ كه هر چه اراده كند درباره مردم انجام مى دهد ـ كفر ورزيده اند!

شكيبايى خداوند آنان را مغرور ساخته، چرا كه خداوند حليم و كريمى است كه شتاب نمى كند» (ولى سرانجام از آنها انتقام سختى مى گيرد).(1)

* * *

اين اشعار از يك سو، اندرز و نصيحت و پيامى است به تمام انسانها كه در هر عصر و هر زمان زندگى مى كنند.

به آنها مى گويد: تن به ذلّت ندهيد، زندگى اين زندگى دنيا نيست، سراى جاويدان و دار بقاء الله، جايگاه اصلى ماست.

حيف از اين بدن كه در بستر بيمارى بميرد! چه زيباست كه سرانجام در راه خدا به خون آغشته گردد و در صف شهيدان جاى گيرد!

و از سوى ديگر، نشان مى دهد كه امام(عليه السلام) با افتخار به استقبال شهادت مى رود، و از هيچ چيز نمى هراسد. بر چهره مرگ، مرگى كه در راه خداست، مرگى كه الهام بخش بندگانِ دربند، در طول تاريخ خواهد بود، لبخند مى زند، و از ميدان كربلا به همه

1 . ينابيع المودة، ج 3، ص 81.

[ 475 ]

جبّاران پيغام مى فرستد كه از قدرت دو روزه خود مغرور نشويد، بدبختى و رسوايى در انتظار شماست!

امام(عليه السلام) به ميدان آمد و مبارز طلبيد، هر كس از پهلوانان سپاه دشمن پيش آمد او را به خاك افكند، تا آنجا كه بسيارى از آنان را به هلاكت رساند آنگاه به ميمنه (به جانب راست سپاه) حمله كرد و فرمود: «اَلْمَوْتُ خَيْرٌ مِنْ رُكُوبِ الْعارِ ; مرگ بهتر از زندگى ننگين است». سپس به ميسره (جانب چپ سپاه) يورش برد و فرمود:

أَنَا الْحُسَيْنُ بْنُ عَلِىِّ *** آلَيْتُ أَنْ لا أَنْثَني

أَحْمي عِيالاتِ أَبي *** أَمْضي عَلى دينِ النَّبِىِّ

«منم حسين بن على(عليه السلام)، سوگند ياد كردم كه (در برابر دشمن) سر فرود نياورم، از خاندان پدرم حمايت مى كنم و بر دين پيامبر رهسپارم!».(1)

و در روايت ديگر آمده است، امام(عليه السلام) فرمود: «مَوْتٌ في عِزٍّ خَيْرٌ مِنْ حَياة في ذُلٍّ ; مرگ با عزّت بهتر از زندگى با ذلّت است!».(2)

* * *

اين شعار كه «مرگ با عزّت از زندگى ننگين بهتر است» از مهمترين پيام هاى عاشورا است، پيامى كه مى تواند سراسر تاريخ بشر را روشن سازد، و به استعمار و استثمار و بردگى انسانها پايان دهد.

مردم غالباً از ترس ذلّت ذليل مى شوند، و از ترس ظلم تن به ظلم و ستم مى دهند و جباران و ظالمان نيز از همين نقطه ضعف استفاده مى كنند.

1 . بحارالانوار، ج 45، ص 49 و مناقب ابن شهر آشوب، ج 4، ص 119-120.

2 . بحارالانوار، ج 44، ص 192 و مناقب ابن شهر آشوب، ج 4، ص 75-76.

[ 476 ]

درست است كه امام حسين(عليه السلام) با اين شعار به استقبال يزيديان رفت و در يك نبرد نابرابر شهيد شد، امّا شهادت او سرآغازى براى قيام هاى مكرّر بر ضدّ مزدوران بنى اميّه و بنى مروان، و فرزندان «آكلة الاكباد» شد، كه مى رفت آثار رسول خدا(صلى الله عليه وآله) را محو و نابود كنند و سنّت هاى جاهلى را به جاى آنان بنشانند!

خدا مى خواست نهال اسلام با اين خون هاى پاك آبيارى شود و دشمنان اسلام و منافقان قسم خورده رسوا گردند.

و نيز خدا مى خواست مكتبى ساخته شود كه آزادى خواهان جهان در طول تاريخ در آن درس آزادگى و افتخار بياموزند و بدانند «مرگ با عزّت و افتخار، بهتر از زندگى ننگين است»!

امام(عليه السلام) به هر سو يورش برد و گروه عظيمى را به خاك افكند.

عمر سعد فرياد برآورد: «آيا مى دانيد با چه كس مى جنگيد؟ او فرزند همان دلاور ميدان ها و قهرمانان عرب است، از هر سو به وى هجوم آوريد».

بعد از اين فرمان چهار هزار تيرانداز از هر سو امام(عليه السلام) را هدف قرار دادند و از سوى ديگر به جانب خيمه هاحملهور شدند وميان آن حضرت و خيامش فاصله انداختند.

امام(عليه السلام) فرياد برآورد:

«وَيْحَكُمْ يا شيعَةَ آلِ أَبي سُفْيانَ! إِنْ لَمْ يَكُنْ لَكُمْ دينٌ، وَ كُنْتُمْ لا تَخافُونَ الْمَعادَ، فَكُونُوا أَحْراراً في دُنْياكُمْ هذِهِ، وَارْجِعُوا إِلى أَحْسابِكُمْ إِنْ كُنْتُمْ عَرَبَاً كَما تَزْعُمُونَ ; واى
بر شما! اى پيروان آل ابى سفيان! اگر دين نداريد و از حسابرسى روز قيامت نمى ترسيد لااقل در دنياى خود آزاده باشيد، و اگر خود را عرب مى دانيد به خلق و خوى عربى خويش پايبند باشيد».

[ 477 ]

شمر صدا زد: اى پسر فاطمه! چه مى گويى؟ امام(عليه السلام) فرمود: «أَنَا الَّذي أُقاتِلُكُمْ، وَ تُقاتِلُوني، وَ النِّساءُ لَيْسَ عَلَيْهِنَّ جُناحٌ، فَامْنَعُوا عُتاتَكُمْ وَ طُغاتَكُمْ وَ جُهّالَكُمْ عَنِ التَّعَرُّضِ لِحَرَمي ما دُمْتُ حَيّاً ; من با شما جنگ دارم و شما با من، ولى زنان كه گناهى
ندارند، پس تا زمانى كه زنده هستم، سپاهيان طغيانگر و نادان خود را از تعرّض به حرم من باز داريد».

شمر گفت: راست مى گويد. آنگاه به لشكريان خويش رو كرد و گفت: «از حرم او دست برداريد و به خودش حمله كنيد كه به جانم سوگند هماوردى است بزرگوار!».

سپاه دشمن از هر طرف به سوى امام(عليه السلام) حمله ور شدند و امام در جستجوى آب به سوى فرات رفت ولى سپاهيان همگى هجوم آوردند و مانع شدند.(1)

* * *

امام(عليه السلام) با اين شعار خود، دشمن را شرمنده كرده، فرمود: «اگر دين نداريد و از خدا و قيامت نمى ترسيد لا اقل آزاد مرد باشيد و راه و رسم آزادگى را فراموش نكنيد».

در ميدان نبرد، نظاميان در برابر هم قرار دارند و غير نظاميان مخصوصاً زنان و كودكان طرف نيستند، حمله به آنها نهايت ناجوانمردى و نشانه پستى حمله كننده است.

ولى اين شعار پيامى فراتر از اينها دارد، اين شعار همه جهانيان را مخاطب مى سازد و به آنها مى گويد حتّى اگر تابع دين و مذهبى نيستيد، اصول انسانيّت و شرافت انسانى و اخلاق بشرى را فراموش نكنيد، در واقع اين همان شعار رعايت «حقوق بشر» است كه امروز سخن از آن بسيار مى گويند و كمتر عمل مى كنند.

1 . مقتل الحسين خوارزمى، ج 2، ص 33 ; بحارالانوار، ج 45، ص 50-51.

[ 478 ]

در روز عاشورا امام حسين(عليه السلام) به سوى فرات روانه شد كه شمر گفت: به خدا سوگند! به آن نخواهى رسيد تا در آتش درآيى!

شخص ديگرى گفت: يا حسين! آيا آب فرات را نمى بينى كه مثل شكم ماهى مى درخشد؟! به خدا سوگند! از آن نخواهى چشيد تا آن كه با لب تشنه از جهان چشم بپوشى!

امام(عليه السلام) گفت: «اَللّهُمَّ أَمِتْهُ عَطَشاً ; خدايا! او را تشنه بميران!».

راوى مى گويد: به خدا سوگند پس از نفرين امام آن شخص به مرض عطش گرفتار شد، به گونه اى كه پيوسته مى گفت: به من آب دهيد! آبش مى دادند تا آنجا كه آب از دهانش مى ريخت ولى همچنان مى گفت: آبم دهيد كه تشنگى مرا كشت! پيوسته اين چنين بود تا آن كه به هلاكت رسيد!

آنگاه مردى از سپاه دشمن به نام «ابوالحتوف جعفى» تيرى به سوى امام رها كرد. تير به پيشانى امام اصابت كرد. آن را بيرون كشيد، خون بر چهره و محاسن امام جارى شد، عرض كرد:

«اَللّهُمَّ إِنَّكَ تَرى ما أَنَا فيهِ مِنْ عِبادِكَ هؤُلاءِ الْعُصاةِ، اَللّهُمَّ أَحِصَّهُمْ عَدَداً، وَ اقْتُلْهُمْ بَدَداً، وَ لا تَذَرْ عَلى وَجْهِ الاَْرْضِ مِنْهُمْ أَحَداً، وَ لا تَغْفِرْ لَهُمْ أَبَداً ; خدايا! تو شاهدى كه
از اين مردم سركش به من چه مى رسد. خدايا! جمعيّت آنان را اندك كن و آنان را با بيچارگى و بدبختى بميران، و از آنان كسى را بر روى زمين مگذار و هرگز آنان را نيامرز!».

سپس همانند شير خشمگين به آنان حمله كرد، و به هر كس كه مى رسيد او را با شمشيرش بر خاك مى افكند، اين در حالى بود كه تيرها از هر سو مى باريد و بر بدن امام(عليه السلام) مى نشست و مى فرمود:

[ 479 ]

«يا أُمَّةَ السُّوءِ! بِئْسَما خَلَّفْتُمْ مُحَمَّداً في عِتْرَتِهِ، أَما إِنَّكُمْ لَنْ تَقْتُلُوا بَعْدي عَبْداً مِنْ عِبادِ اللّهِ فَتُهابُوا قَتْلَهُ، بَلْ يُهَوِّنُ عَلَيْكُمْ عِنْدَ قَتْلِكُمْ إِيّاىَ، وَ ايْمُ اللّهِ إِنّي لاََرْجُوا أَنْ يُكْرِمَنِي رَبِّي بِالشَّهادَةِ بِهَوانِكُمْ، ثُمَّ يَنْتَقِمُ لي مِنْكُمْ مِنْ حَيْثُ لا تَشْعُرُونَ ; اى بدسيرتان! شما در
مورد خاندان پيامبر(صلى الله عليه وآله) بد عمل كرديد. آرى! شما پس از كشتن من از كشتن هيچ بنده اى از بندگان خدا هراسى نداريد، چرا كه با كشتن من قتل هر كس برايتان آسان خواهد بود. به خدا سوگند! من اميدوارم كه پروردگارم شما را خوار و مرا به شهادت (در راهش) گرامى بدارد. آنگاه از جايى كه گمان نمى بريد انتقام مرا از شما بگيرد!».

حصين بن مالك سكونى فرياد برآورد و گفت: «اى پسر فاطمه! چگونه خداوند انتقام تو را از ما بگيرد؟».

امام(عليه السلام) فرمود:

«يُلْقي بَأْسُكُمْ بَيْنَكُمْ وَ يَسْفِكُ دِماءَكُمْ، ثُمَّ يَصُبُّ عَلَيْكُمُ الْعَذابَ الاَْليمَ; نزاع و اختلاف در ميانتان مى افكند و خونتان را مى ريزد آنگاه شما را به عذاب دردناك گرفتار مى سازد».

امام(عليه السلام) همچنان مى جنگيد تا آن كه زخم هاى بسيارى بر بدن مباركش وارد شد.(1)

در روايتى آمده است:

هنگامى كه دشمنان، امام را آماج تيرها قرار دادند تير به گلوى امام اصابت كرد و فرمود:

«بِسْمِ اللّهِ وَ لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ إِلاّ بِاللّهِ، وَ هذا قَتيلٌ في رِضَى اللّهِ ; به نام خداوند و هيچ حركت و نيرويى جز از جانب خدا نيست و اين شهيدى است در راه رضاى خدا!».(2)

* * *

1 . مقتل الحسين خوارزمى، ج 4، ص 34 و بحارالانوار، ج 45، ص 51-52.

2 . مناقب ابن شهر آشوب، ج 4، ص 120.

[ 480 ]