اسلامی و ثقافت اسلامی است ، يعنی همينطور كه از يك طرف فتوحات تازه‏
می‏شود ، بايد به موازات آن ، فرهنگ و ثقافت اسلامی هم توسعه پيدا كند ،
مردمی كه به اسلام می‏گروند و حتی آنها كه مجذوب اسلام می‏شوند ، اصول و
حقايق و اهداف اسلام ، پوسته و هسته اسلام ، همه اينها را بفهمند و
بشناسند . ولی در اثر اين غفلتی كه در زمان خلفا صورت گرفت يكی از
پديده‏های اجتماعی كه در دنيای اسلامی رخ داد اين بود كه طبقه‏ای در اجتماع‏
اسلامی پيدا شد كه به اسلام علاقمند بود ، به اسلام مؤمن و معتقد بود اما فقط
ظاهر اسلام را می‏شناخت ، با روح اسلام آشنا نبود ، طبقه‏ا ی كه هر چه فشار
می‏آورد فقط روی مثلا نماز خواندن بود نه روی معرفت ، نه روی شناسائی‏
اهداف اسلامی . يك طبقه مقدس ماب و متنسك و زاهد مسلك در دنيای اسلام‏
به وجود آمد كه پيشانيهای اينها از كثرت سجود پينه بسته بود ، كف دستها
و سر زانوهای اينها از بس كه در روی زمينها ( نه در روی فرشها ) سرها را
به سجده گذاشته بودند و دستها و زانوها را روی خاكها و شنها قرار داده‏
بودند و سجده‏های بسيار طولانی - يك ساعته و دو ساعته و پنج ساعته - كرده‏
بودند پينه بسته بود . وقتی كه علی ( ع ) ابن عباس را فرستاد سراغ اينها
هنگامی كه همينها عليه علی ( ع ) طغيان و شورش كرده بودند ، وقتی كه آمد
خبر آورد ، اينجور توضيح داد : " لهم جباه قرحته لطول السجود " ( 1 )
گفت : پيشانيهايشان از كثرت سجده مجروح شده است " وايد كثفنات الابل‏
" دستهايی كه مثل زانوی شتر پينه بسته است " عليهم قمص مرحضة "
لباسهای كهنه زاهد مابانه به تن دارند " و هم مشمرون " از همه بالاتر

پاورقی :
. 1 العقد الفريد ، ج 2 ص . 389

31