1- عماد افروغ ، نگرش دينى و انتقادى به مفاهيم عمده سياسى . تهران : انتشاراتفرهنگ و دانش ، 1379.
2- نهج البلاغه ، خطبه 214
3- همان ، قصار الحكم ، 31
4- همان ، قصار الحكم ،224
5- شرح نهج البلاغه ، ابن ابى الحديد، جلد9، باب 165، صفحه 261
6- همان ، قصار الحكم ،437
7- همان
8- همان ، قصارالحكم ،476
9- همان ، خطبه 15
10- همان ، قصار الحكم ، 341
11- همان ، نامه 53
12- همان
13- همان
14- شرح نهج البلاغه ، ابن ابى الحديد، جلد 15، باب 334.صفحه 240.
15- همان ،نامه 53
16- همان ، نامه 53
17- همان
18- تاريخچه نظريه هاى جمعيتى تاءليف نويسنده ؛ ص 155.
19- حتى دختر يزدگرد سوم مثل ديگر اسراى جنگى ايران امام سوم ما را از بينصنفى از خواستگاران به همسرى برگزيد.
20- هنوز در برخى از كشورهاى به اصطلاح متمدن زنان از اينقبيل حقوق محرومند.
21- از ظرايف نهج البلاغه است . هم كسانى كه انسان دوستى را مطلق مى كنند و همكسانى كه انسان دوستى را منافى حب الهى مى دانند به اين لطيفه و ظرافت كم توجهكرده اند.
22- آل عمران ، 18.
23- رحمن ،9.
24- حديد، 26.
25- اعراف ، 26.
26- بقره ، 282.
27- مائده ، 96.
28- طلاق ، 3.
29- انعام ، 152.
30- مائده ، 8.
31- يونس ، 47.
32- هود، 85.
33- نحل ، 90.
34- اسرى ، 35.
35- نساء، 58.
36- شعراء، 182.
37- حجرات ، 9.
38- رحمن ، 8.
39- رحمن ، 9.
40- ممتحنه ، 8.
41- يونس ، 54.
42- هود، 84.
43- نساء، 90.
44- محمد مرتضى زبيدى ، تاج العروس ، 10 جلد، چاپاول ، بيروت ، دارمكتبة الحياة ، 1306 ه -.ق ، جلد 8، ص 9
45- محمد فريد وجدى ، دائرة معارف القرن العشرين ، 10 جلد، چاپ سوم ، بيروت، دارالمعرفه ، 1971، جلد6،ص 209.
46- لويس معلوف ، المنجد فى اللغه ، چاپ سوم ، قم ، نشر بلاغت ، 1376.
47- دكتر خليل جر، فرهنگ لاروس عربى - فارسى ، مترجم ، سيد حميد طبيبيان ، چاپپنجم ، تهران ، امير كبير، 1373.ص 1432.
48- فؤ اد افرام البستانى ، فرهنگ عربى - فارسى . ترجمه منجد الطلاب ، مترجم: محمد بندر ريگى چاپ پانزدهم ، تهران ، اسلامى ، 1377،ص 352.
49- فخر الدين طريحى ، مجمع البحرين ، بيروت ، مؤ سسه وفا 1983، جلد 4،ص 268.
50- فخر الدين طريحى ، مجمع البحرين ، 6 جلد، بيروت ، مؤ سسة وفا، 1983،جلد 5،ص 420 و 421.
51- سيد على اكبر قرشى ، قاموس قرآن ، 7 جلد، چاپ دهم ، تهران ، دارالكتبالاسلاميه ، 1367، جلد 4، ص 301
52- نحل ، 90.
53- سيد على اكبر قرشى قاموس قرآن ، 7 جلد، چاپ دهم ، تهران ، دارالكتبالاسلاميه ، 1376، جلد 4، ص 301.
54- يونس ، 4.
55- تفسير صافى ، ذيل آيه 7، سوره الرحمن .
56- اين چهار معنى از كتاب عدل الهى نوشته استاد شهيد مطهرى ، با اندكى تلخيص، اقتباس گرديده است .
57- الحديد، 24.
58- المائده ، 66.
59- آل عمران ، 144.
60- جمعى از دانشمندان اسلامى ، بحثى درباره مرجعيت و روحانيت ، چاپ دوم ، تهران، انتشار، صفحات 80، 81، 82 (مقاله ولايت و زعامت : علامه سيد محمد حسين طباطبائى ).
61- نهج البلاغه ، خطبه 40.
62- نهج البلاغه - خطبه 33.
63- نهج البلاغه - خطبه 214.
64- همان .
65- خطبه سوم نهج البلاغه - خطبه شقشقيه .
66- همان
67- حضرت آيت الله سيد على خامنه اى ، گفتارى در باب حكومت علوى ، تهران ،حزب جمهورى اسلامى ، صفحات 16، 17، 18.
68- نهج البلاغه ، بخشى از خطبه 131.
69- نهج البلاغه ، حكمت ، 437.
70- حكمت ، 437.
71- نهج البلاغه ، از خطبه 15.
72- نهج البلاغه ، خطبه 3،شقشقيه .
73- نهج البالغه ، خطبه 126.
74- جهت اطلاع از سيره علوى در خصوص عدالت نگاه كنيد به خطبه هاى 15، 16،215، 216 و نامه هاى 38، 45، 46.
75- نهج البلاغه ، خطبه 27.
76- حضرت آيت الله سيد على خامنه اى ، گفتارى در باب حكومت علوى ، ص 27.
77- ميخائيل نعيمه ، نويسنده مسيحى لبنان در مقدمه كتاب الامام على تاءليف جرججرداق مسيحى .
78- شهيد مرتضى مطهرى ، سيرى در نهج البلاغه ، قم ، صدرا، صفحات 28 و29.
79- حضرت آيت الله سيد على خامنه اى ، گفتارى در باب حكومت علوى ، ص 52 و53.
80- قاسم رسا، على بن ابيطالب ، حاج على شمس آريا (شمس آبادى )، چاپ دوم ،انتشارات فروغى ، تهران ، ص 566 و 567.
81- دكتر سيد محمد باقر حجتى ، اسلام و تعليم و تربيت ، بخشاول ، چ 11 دفتر فرهنگ اسلامى ، تهران ، 1366، ص 68 و 69.
82- دكتر سيد محمد باقر حجتى ، اسلام و تعليم و تربيت ، بخش دوم ، چ هفتم ،دفتر نشر فرهنگ اسلامى ، تهران ، 1366، ص 10.
83- ابوالفضل حاذقى ، مقدمه اصول اساسى فن تربيت ، حسين كاظم زادهايرانشهر، چ چهارم ، انتشارات اقبال ، تهران ، 1357، ص الف .
84- همان كتاب ، ص ب .
85- عمادزاده ، چهارده معصوم به نقل از سيد ابراهيم الحسنى السعيدى ، على آيينه حقنما، ج اول ، احرار، تبريز، 1372، ص 58.
86- دو بيت ياد شده را در شب شعرى به تاريخ 16/6/79 به مناسبت بزرگداشتباباطاهر بر مزار آن سوخته دل همدانى از شاعرىروشندل به نام ((روح القدس )) شنيدم .
87- دكتر على شريعتى ، على ، مكتب ، وحدت ، عدالت ، كنفرانس در حسنيه ارشاد بهتاريخ 11/9/1348 ص 7.
88- همان كتاب ، ص 8.
89- مرتضى مطهرى ، داستان و راستان (ج 1 و 2) دفتر انتشارات اسلامى ، قم1362، ص 47 و 48.
90- دكتر حسين رزمجو، شعر كهن فارسى در ترازوى نقد اخلاق اسلامى (ج 1 و 2)ذچ دوم ، مؤ سسه چاپ و انتشارات آستان قدس ، مشهد، 1369، ص 322.
91- سعدى شيرازى ، گلستان ، تصحيح و توضيح غلامحسين يوسفى ، چاول ، انتشارات خوارزمى ، تهران ، 1368 ه - ش ، ص 253.
92- همان كتاب ، ص 328.
93- دكتر حسين رزمجو، شعر كهن فارسى در ترازوى نقد اخلاق اسلامى همان كتاب ،ص 293.
94- مرتضى مطهرى ، تعليم و تربيت در اسلام ، چ بيست و پنجم ، انتشاراتصدرا، 1374، ص 334.
95- احمد احمدى بيرجندى و سيد على تقوى زاده ، مدايح رضوى در شعر فارسى ، چدوم ، 1372، مؤ سسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوى ص 20.
96- ناصر خسرو، ديوان به نقل از همان كتاب ص 2.
97- جواد فاضل ، سخنان على (ع ) از نهج البلاغه ، به اهتمام حسن سادات ناصرى. چ بيستم 1398، مؤ سسه مطبوعاتى علمى ، ص 744.
98- نهج البلاغه ، به نقل از غلامحسين يوسفى ، بوستان (سعدى نامه ) چ دوم ،انتشارات خوارزمى ، تهران ، 1363، ص 246.
99- على بى ابيطالب (ع )، كلمات قصار، به كوشش ابوالقاسم حالت ، ترجمهبه فارسى و انگليسى و رباعيات فارسى ، ص 8.
100- انما الاعمال بالنيات ، ترجمه احياء علوم الدين ، 6/1010، 1021، 1027.به نقل از دكتر غلامحسين يوسفى ، روانهاى روشن ، چاول ، انتشارات يزدان ، تهران ، 1363، ص 6.
101- نية المؤ منين خير من عمله ، همان كتاب 6/1021، بهنقل از دكتر غلامحسين يوسفى ، همان كتاب و همان صفحه .
102- ((اخلصوا اعمالكم لله فان اللهلايقبل الا ما خلص اله )) فيض القدير، 1/217. بهنقل از همان كتاب ، ص 8.
103- حديث امام صادق (ع ) الحياة ، ج 1، ص 290 بهنقل از حجة الاسلام جواد محدثى ، مجموعه آثار، دومين كنگره جهانى حضرت رضا(ع )، ج 3،1368، ص 131.
104- الكافى ، ج 2، ص 78. به نقل از همان كتاب و همان صفحه .
105- دكتر غلامحسين يوسفى ، روانهاى روشن ، همان كتاب ، ص 4.
106- سعدى شيرازى ، بوستان (سعدى نامه )، تصحيح و توضيح غلامحسينيوسفى ، چ دوم ، انتشارات خوارزمى ، تهران ، 1363، ص 133.
107- من سائر عيبك ، فهو عدوك ، انما سمى العدو لانه يعدو عليك ، فمن داهنك فىمعايبك ، فهو العدو.
108- معايبك اعجاب المره بنفسه ، دليل على ضعف عقله . نيز رك : الحياة ، تدوين محمد رضاحكيمى ، محمد حكيمى ، دو جلد، (دفتر نشر و فرهنگ اسلامى ) تهران ، 1399 ه - ق1/153، 154، 164، 168، 169، 171، 177، 178، 179. بهنقل از دكتر غلامحسين يوسفى ، روانهاى روشن ، همان كتاب ، ص 207.
109- دكتر غلامحسين يوسفى ، روانهاى روشن همان كتاب ، ص 16.
110- على بن ابيطالب ، نهج البلاغه ، (خطبه ها، نامه ها، و سخنان حكمت ) دكتراسدالله مبشرى ، چ پنجم دفتر نشر فرهنگ اسلامى ، تهران 1371، ص 319.
111- على بن ابيطالب (ع )، كلمات قصار، به كوشش ابوالقاسم حالت ، همانكتاب ، ص 17.
112- مولوى ، جلال الدين ، آفتاب معنوى ،(چهل داستان از مثنوى ) به كوشش نادر ورزين پور، چاول ، امير كبير، تهران ، 1365، ص 381.
113- مولوى ، جلال الدين ، مثنوى معنوى ، نيكلسون ، چ چهارم ، دفتراول ، انتشارات مولى ، تهران ، 1365، ص 229.
114- گفتار فلسفى جوان از نظر عقل و احساسات ، هيئت نشر معارف اسلامى ، چاپ15، ص 7.
115- قاضى ناصح الدين ابى الفتح عبد الواحد بن محمد التميمى الامدى (متوفى550 ه - ق /1155م ) غررالحكم و درالكليم ترتيب و تدقيق عبد الحسن دهينى ، بيروتلبنان ، دار الهادى ، 1413 ه -/ 1992م ، ص 236 حديث 26.
116- شيخ كلينى (م 328 / 329 ه - ق ) الاصول الكافى ، تهران ، مكتبة الصدوق ، 1381 ه - ق 135/2.
117- رك : ابن هشام ، سيرت رسول (ص )، ترجمه قاضى ابر قوه ، تصحيح دكترمهدوى ، تهران ، 1361، جلد 1، ص 430.
118- جهت اطلاع بيشتر از فعاليتهاى مصعب رك : همان ص 438 - 430.
119- ابن اثير، اسد العابه فى معرفة الصحابة ، جلد 3ذيل حرف (ع ) شماره 3532، ص 556.
120- همان مآخذ و همان صفحه .
121- ابن اثير، اسد الغاله فى معرفة الصحابة ، جلد 1،ذيل عنوان اسامة بن زيد ص 80.
122- محمد بن كاتب واقدى (230-168 ه - ق )، طبقات ، ترجمه دكتر مهدوى دامغانى، انتشارات فرهنگ و انديشه ، 1374، 184/2 و محمد بن عمر واقدى مغازى ، ترجمهمهدوى دامغانى ، تهران ، مركز نشر دانشگاهى ، 1366، 855/2.
123- ابن سعد، طبقات ، 184/2 و واقدى ، معازى ، 855/3.
124- علامه شهيد مرتضى مطهرى ، حماسه حسينى ، تهران ، انتشارات صدرا،1361، جلد 1، ص 225-224.
125- ابن اثير، الكامل فى التاريخ دار صادر بيروت ، 1399 ه - ق /1979-262-261/3 و تاريخ طبرى ، ترجمه پاينده ، انتشارات اساطير2435/6 وعندالمقصود، الامام على بن ابيطالب ترجمه سيد مهدى جعفرى 1354، 324-322/3
126- ابن اثير الكامل فى التاريخ 262/3.
127- عبدالفتاح عبدالمقصود، امام على بن ابيطالب ،393/4.
128- عبد الفتاح عبد المقصود، امام على بن ابيطالب ، 393/4.
129- نهج البلاغه ، ترجمه فيض الاسلام ، خطبه 11.
130- جهت اطلاع بيشتر رك : عبد الفتاح عبد المقصود. امام على بن ابيطالب (ع ) درجاى ديگر ايشان به توقف محمد پس از گرفتن پرچم اشاره مى كند: جلد 3 ص 336دينورى نيز به اين مطلب اشاره كرده است اخبارالطوال ، ترجمه دكتر دامغانى ، تهران ، نشر نى ، 1371، ص 186-185.
131- عبد الفتاح عبد المقصود، امام على ابن ابيطالب ، 362-360/3.
132- گفتار فلسفى جوان از ديدگاه عقل و احساسات ، ص 43.
133- ابن اعثم كوفى ، الفتوح ، ترجمه احمد مستوفى هروى (قرن 6) تصحيحغلامرضا طباطبايى مجد، تهران ، انتشارات و آموزش انقلاب اسلامى 1372، ص 371.
134- همان ص 666.
135- الهيارى عليرضا، كميل ، تهران ، دفتر نشر فرهنگ اسلامى ، ص 2، 1 ومغيفيه محمد جواد، شيعه و زمامداران خودسر، ترجمه مصطفى زمانى ، قم ، سلسله انتشاراتاسلام شناسى ص 119-118.
136- سوره عنكبوت آيات 2 و 3.
137- نصر بن مزاحم منقرى (متوفى 212ه - ق ) پيكار صفين ، تصحيح عبدالسلاممحمد هارون ترجمه پرويز اتابكى ، تهران ، شركت انتشارات علمى و فرهنگى ، 1375،ص 617.
138- نصر بن مزاحم ، پيكار صفين ، صص 169-618.
139- عبد الفتاح عبد المقصود، امام على ابن ابيطالب ، 187/5.
140- همان ص 270.
141- شيخ مفيد، الجمل ، تحقيق السيد على مير شريفى ، قم ، مكتب الاعلام الاسلامى1371 ه - ق ، ص 258 - 257.
142- ابن اعثم كوفى ، الفتوح ، ص 425 و ابن قتيبه (270 ه - ق ) الامامة والسيامة ، طبع محمد مصطفى فهمى واخوته ، مصر، 321، مى نويسد: فرماندهى پيادهنظام را به عهده داشت .
143- عبد الفتاح عبد المقصود، امام على بن ابيطالب ، 439-438/3 و ابن اعثمكوفى الفتوح ص 440.
144- ابو اسحاق ابراهيم بن محمد ثقفى كوفى اصفهانى (متوفى 283 ه - ق )الغارات با مقدمه و حواشى و تعليقات مير جلال الدين حسينى رموى (محدث ) تهران1359 ه - ق . جلد 1 ص 226.
145- همان ص 227 و ابو محمد حسن بن على بن حسين بن شعبه حرانى (ابن شيعهحرانى )، قرن 4 ه - ق ، تحف العقول ، قم ، منشورات مكتب بصيرتى ، 1390 ه - ق ، ص119.
146- جهت اطلاع از متن نامه ها رك : حسن ابراهيم حسن ، تاريخ الاسلام ، قاهره ، مكتبةالنهصة المصريه ، 1964 م ، الجزء الاول ص 238-234.
147- ابو اسحاق ابراهيم بن محمد ثقفى كوفى اصفهانى ، الغارات ، ص 254-226 و ابن شعبه حرانى ، تحف العقول 122-119.
148- الهيارى عليرضا، كميل ، ص 80-79 و على بن حسين الهاشمى الخطيب ،كميل بن زياد نخعى ، بغداد، مطبهة الارشاد، 1381 ه - ق . مقدمه .
149- الهيارى عليرضا، كميل ، ص 34.
150- ابن اعثم كوفى ، الفتوح ، ص 714.
151- همان ص 715.
152- رك : نهج البلاغه ترجمه عبدالمحمد آيتى نامه 61 و نيز ترجمه فيضالاسلام نامه 61.
153- ابن اعثم كوفى ، الفتوح ص 716-715.
154- على بن حسين هاشمى خطيب ، كميل بن زياد نخعى ، ص 15، وحيد رخانى(مشقاقعلى ) حسين ، كميل محرم اسرار اميرالمؤ منين ، تهران ، انتشارات فواد، 1371، ص134.
155- عليرضا اللهيارى ، كميل ص 107-105 و مغينه محمد جواد، شيعه و زمامدارانخودسر، ص 119.
156- اسراء، 70.
157- بقره 281 و 123 و 48./ نساء 173./ انعام 164 و 132 و 49./ زمر 70./ مؤمن 18./ سجده 46.
158- بقره ، 34/ نهج البلاغه ، الدكتور، صبحى صالح ، (بيروت 1378 ه - ق ،افست فى ايران 1351 ه - ق ) خطبه 1. ص 42.

159- بقره / 24./ نهج البلاغه ، همان ، خطبه 192، ص 286./ ترجمه متن از عبدالمجيد معادى خواه ، فرهنگ آفتاب (تهران نشر ذره 1372) ج 1، ص 496.
160- نهج البلاغه ، سيد جعفر شهيدى ، (تهران : انتشارات ، آموزش انقلاب اسلامى1371)، نامه 25، ص 286 و نامه 26 ص 288 و نامه 51، ص 324.
161- همان ، قصار شماره 322، ص 419./ محمد باقر المجلسى ، بحار الانوار(بيروت ، مؤ سسه الوفاء 1403 ه - 1989 م ) ج 76، ص 299.
162- ابن ابى الحديد، شرح نهج البلاغه ، تحقيق : محمدابوالفضل ابراهيم (بيروت : داراحياء انراس العربى ، 1385 ه ق ، 1965 م ) ج 3 ،صص 4-203.
163- نهج البلاغه ، پيشين ، قصار شماره 37، ص 366.
164- براى نمونه رك : همان خطبه 5، ص 14، ص 16.
165- محمد تقى جعفرى ، حكمت اصول سياسى اسلام (تهران ، بنياد نهج البلاغه ،1369) ص 319.
166- نهج البلاغه ، پيشين ، نامه 53، ص 326.
167- محمد تقى جعفرى ، پيشين ، ص 319.
168- تعبير حضرت خطاب به حاكم مصر چنين است : ولو تكونن عليهم سبعا ضارباتقتتموا اكلهم . و مباش همچون جانورى شكارى (درنده ) كه خوردن شان را غنيمت شمارى ،نهج البلاغه ، پيشين ، نامه 53، ص 326.
169- محمد بن الحسن الحرالعاملى ، وسائل الشيعه ، تحقيق : عبد الرحيم الربانىالشيرازى (بيروت : داراحياء التراس العربى ، 1430 ه - 1983 م .
170- همان ، ج 2، ص 476.
171- ههمان ، ج 18، ص 415 / ابو الحسن ابراهيم بن محمد ثقفى كوفى اصفهانى ،الغاراة (تهران ، انتسارات انجمن آثار ملى ، 1355)، ج 1، ص 231-230.
172- محمد بن الحسن الحرالعاملى ، پيشين ، ج 26، ص 318، ج 21، ص 199.
173- محمد باقر المجلسى ، پسشين ، ج 41، ص 53 و ج 74، ص 157.
174- نهج البلاغه ، پيشين ، نامه 53، ص 331.
175- همان ، ص 336.
176- همان ، ص 340.
177- سوره صف ، آيه 3.
178- همان ، ص 337.
179- همان ، ص 337.
180- همان ، 327./ محمد تقى جعفرى ، پيشين ، ص 218-217.
181- همان ، خطبه 136، ص 134،/ على اكبر عليخانى . توسعه سياسى ازديدگاه امام على (ع ) (تهران : شركت چاپ و نشر سازمان اسلامى ، 1377) ص 50-149.
182- نهج البلاغه ، پيشين ، نامه 53، ص 335.
183- همان ، ص 5-235.
184- همان .
185- همان .
186- ابوالفرج الاصفهانى ، مقاتل الطالبيين (قم : منشورات - رضى ، 1405 ه -ق )، ص 24.
187- نهج البلاغه ، پيشين ، خطبه 136، ص 134.
188- همان ، خطبه 206، ص 240.
189- طبوعات ، 1989م ) ج 3، ص 544./ ابوالحسن على بن عيسى بن ابى الفتح اربلى ، كشفالغمه فى معرفة الائمه (بيروت ، دار الاضواء 1405 ه - ق ، 1985) ص 123./ابوالحسن على بن حسين المسعودى ، مروج الذهب ، ابوالقاسم پاينده (تهران ، شركتانتشارات علمى و فرهنگى ، 1370)، ج 2، ص 405.
190- محمد بن الحسن الحرالعاملى ، پيشين ، ج 11، ص 62.
191- چند بيت برگزيده از يكى از غزلهاى ((عليرضا قزوه )) شاعر معاصر.
192- يث شريف را به نظر علامه جعفرى (ره ) علاوه بر شيعيان ،اهل سنت نيز نقل نموده اند من جمله ((ابن عساكر)) در تاريخ ((مدينه و دمشق )) و ملاعلىقوشچى در شرح ((تجريد الاعتقاد)) خواجه نصيرنگ : مقدمه علامه جعفرى بر ((المجمالمفهوس من نهج البلاغه )) محمدى دشتى - ص 2.
193- نهج البلاغه ، خطبه 189، قسمت 5 ((من به راههاى آسمان آشناتر از راههاىزمين هستم )).
194- مقدمه شرح نهج البلاغه - سيد رضى (ره ) - مترجم : على دوانى - انتشاراتنهج البلاغه - چاپ چهارم - 1359 ص 23.
195- بخشى از خطه 233 - نهج البلاغه .
196- مثنوى - مولانا جلال الدين بلخى .
197- سوره مباركه زخرف - آيه 71((آنچه نفوس را بدانميل باشد و چشمها را شوق و لذت ...)).
198- نهج البلاغه - حكمت 238.
199- نهج البلاغه - حكمت 211.
200- نهج البلاغه - حكمت 456.
201- سعد الدين كافى در قرن هفتم گويد: