توحيدش عجيب است ، موعظه‏اش عجيب است ، دعا و عبادتش عجيب است ،
تحليل تاريخ زمان خودش هم عجيب است . علی وقتی تحليل می‏كند معاويه را
، تحليل می‏كند عثمان را ، تحليل می‏كند خوارج را ، تحليل می‏كند ساير
جريانها را ، عجيب تحليل می‏كند . از جمله علی عليه السلام درباره خوارج‏
اينطور می‏فرمايد : « ثم انتم شرار الناس » شما بدترين مردم هستيد . به‏
اين مقدس مابها می‏گويد شما بدترين مردم هستيد چرا ؟ ما اگر باشيم‏
می‏گوييم : ای آقا ، بالاخره هر چه باشد آدمهای بی ضرری هستند ، آدمهای‏
خوبی هستند . ما اينجور آدمها را می‏گوئيم آدمهای خوب . از نظر ما اينها
آدمهای خوب هستند . ولی آيا می‏دانيد چرا علی می‏گويد شما بدترين مردم‏
هستيد ؟ جمله بعدش اين است : « و من رمی به الشيطان مراميه و ضرب به‏
تيهه » . شما به اين دليل بسيار مردم بدی هستيد كه شما تيرهايی هستيد در
دست شيطانها ، شيطان شما را به منزله تير قرار می‏دهد ، در كمان خودش‏
می‏گذارد و هدف خود را می‏كوبد . علی ( ع ) می‏گويد : شما ابزار بسيار
قاطعی هستيد در دست شيطانها . و اين را هم توجه داشته باشيد كه در زمان‏
علی عليه السلام يك طبقه منافق امثال عمر و عاص و معاويه پيدا شده بودند
كه اينها عالم و دانا بودند و واقعيتها را می‏دانستند ، والله علی را از
ديگران بهتر می‏شناختند . اين شهادت تاريخ است كه معاويه به علی ارادت‏
داشت و با او می‏جنگيد . ( دنيا طلبی ، حرص ، عقده روحی داشتن ، از
اينها غافل نمانيد ) دليلش اين است كه بعد از شهادت علی عليه السلام هر
كس از صحابه نزديك علی [ نزد او می‏آمد ] به او می‏گفت علی را برای من‏
توصيف كن . وقتی توصيف می‏كردند اشكهايش جاری می‏شد و می‏گفت : هيهات‏
كه ديگر روزگار مانند

43