توزينهای بسيار دقيق شيميايی به عمل آمد و معلوم شد كه در ضمن فعل وانفعالاتی كه مولد حرارت هستند ، يك مقدار ماده از بين میرود ، مثلا وزنآب حاصل از تركيب هيدروژن و اكسيژن ، درست برابر مجموع وزن هيدروژن واكسيژن نيست ، بلكه مقداری كمتر از آن است . بنابراين بعضی از انفعالاتبا كاهش جرم انجام میگيرد ( يك مقدار از جرم ، كاسته و تبديل به حرارتمیشود ) منتها با توزينهای معمولی كه يك شيميدان با آن سروكار دارد ،اين كاهش بسيار جزئی مورد توجه قرار نمیگيرد . از اين رو يك نفرشيميدان امروز هم ممكن است بگويد كه در فعل و انفعالات شيميايی مقدارجرم ثابت است ، ولی با اشل دقيق فيزيكی وقتی میخواهند سنجش كنندمیگويند نه ، مجموع جرمهای شركت كننده در فعل و انفعال مساوی است بامجموع جرمهای حاصل از آن بعلاوه آن مقدار انرژی كه توليد شده است ( يعنیدر ازای آن انرژی هم يك مقدار از ماده صرف شده است ) . پس اگربخواهيم اين قانون را صحيحتر و دقيقتر بيان كنيم بايد بگوييم : در فعل وانفعالات شيميايی مجموع مادههای شركت كننده قبل از فعل و انفعال برابراست با مجموع مواد حاصله بعد از فعل و انفعال بعلاوه معادل آن انرژیای كهتوليد شده است . اين قانون لاوازيه است و به تمام جهان و اصل خلقت ربطیندارد و فقط در حيطه فعل و انفعالات شيميايی است . اما سؤال دوم راجع به تبديل ماده به انرژی و تعريف انرژی است . انرژیعبارت است از استعداد انجام كار فيزيكی و در فارسی هم به آن میگويند "كار مايه " كه ترجمه خوبی از انرژی است . قدر مسلم اين است كه انرژيهابه همديگر تبديل میشوند . مثلا انواع انرژيهای مكانيكی به يكديگر قابلتبديل است . حرارت يك نوع بخصوصی از انرژی جنبشی است ، چون حرارتمعلول حركت اتمها يا ملكولهای تشكيل دهنده جسم است . به اين ترتيبانرژی مكانيكی قابل تبديل به انرژی حرارتی است ، مانند برخورد چكش بهسندان كه در اثر اين برخورد ، انرژی مكانيكی به ذرات تشكيل دهنده سندانمنتقل میشود و آن اتمها ارتعاشات بيشتری پيدا میكنند و ما احساس میكنيمكه حرارت سندان بالا رفته است ، كه در واقع علت گرم شدن آن همان تغييرانرژی جنبشی ذرات سندان است . اين مسأله تبديل انرژيهای مختلف بهيكديگر از دير زمان مسلم بوده و تازگی ندارد . اما مسألهای كه از زماناينشتين به بعد مورد بحث قرار گرفته و تازگی دارد ، مسأله تبدل ماده بهانرژی است . اين مسأله از نظر فلاسفه ، از نقطه نظر معرفی كردن اساسعالم مطرح بود و از نظر علم فيزيك هم مطرح بود ، برای اينكه واقعامیخواستند ببينند كه آيا ماده قابل تبديل به انرژی است ؟ و از اين موضوعاستفاده عملی بكنند . بالاخره |
