4- آية الله العظمى حائرى در اراك

آية‏الله‏العظمى حاج شيخ عبدالكريم يزدى حائرى‏رحمه الله

پدر ايشان محمدجعفر نام داشته و مردى پاكدل و مسلمان باايمانى بوده است.كسب او ظاهرا كرباس فروشى و نيزگوسفند فروشى بوده است.

مرحوم آية‏الله حاج شيخ مرتضى حائرى فرزند آن بزرگوار مى‏نويسد: پدرم‏مى‏فرمود براى پدرم از مادرم فرزندى بهوجود نمى‏آمد و او براى فرزنددار شدن بازنهايى ازدواج موقت مى‏كرده است روزى به منزل همسر موقت‏خود مى‏رودتانماز فريضه خود را انجام دهد آن زن براى اينكه خانه را براى شوهر خود خلوت‏كند دختر يتيمى را كه از شوهر متوفاىخود داشته از خانه بيرون مى‏فرستد هوا هم‏سرد بوده و آن دختر مى‏لرزيده و مى‏گفته: مادر من در اين هواى سرد به كجابروم‏و مادر او را به عناوينى راضى مى‏كرده كه بيرون برود.

اين منظره مرحوم محمدجعفر جد ما را بسيار ناراحت مى‏كند و پس از اداى‏فريضه از خانه آن زن بيرون مى‏آيد و مدت اورا مى‏بخشد و مهر او را مى‏پردازد و باخداوند به اين مضمون مناجات مى‏كند كه:

خدايا من ديگر براى پيدا كردن فرزند ازدواج نمى‏كنم كه احيانا طفل يتيم به‏خاطر من آزرده گردد تو اگر بخواهى قدرتدارى كه از همان همسر دائم من كه تاكنون فرزند نياورده به من فرزند بدهى و اگر نخواهى خود دانى، خدايا امر موكولبه‏تو است مى‏خواهى از همان همسر اول فرزند بده مى‏خواهى نده. پس از اين جريان‏مادر مرحوم والد به آن مرحوم،باردار مى‏شود و خداى متعال همين يك فرزند را به‏ايشان عطا مى‏كند و نه پيش از ايشان و نه بعد از ايشان ديگر باردارنمى‏شود و از اين‏جهت ما نه عمو داشته‏ايم و نه عمه. ⁽¹⁾

آية‏الله‏العظمى اراكى در اين مورد لطيفه‏اى نقل مى‏فرمودند: خود آقاى حاج‏شيخ عبدالكريم مى‏فرمود وقتى كه من بچهبودم به مقتضاى بچگى بعضى حركات‏از من سر مى‏زد مادرم مى‏گفت: بچه‏اى‏كه به‏زور از خدا بگيرى بهتر ازاين نمى‏شود. ⁽²⁾

محل تولد مرحوم حاج شيخ قريه مهرجرد، از توابع ميبد اردكان يزد است اماتاريخ تولد ايشان دقيقا معلوم نيست 1276تا 1280 گفته شده است كه شايد همان‏حدود 1280 صحيح باشد.

مرحوم آقا ميرابوجعفر شوهرخاله مرحوم حاج شيخ در يكى از سفرهايى كه‏به مهرجرد مى‏آيد نامه‏اى به ايشان مى‏دهد وحس مى‏كند كه او استعداد علمى غيرمتعارفى دارد از اين رو مى‏گويد اين طفل بايد درس بخواند استعدادش دراين‏روستا ضايع خواهد شد و ايشان را با خود به اردكان مى‏برد و در آنجا على‏الظاهر درمكتب، نصاب و صرف مى‏خواندهاست و پنجشنبه‏ها براى ديدار پدر و مادر به‏مهرجرد مى‏رفته است.

و چون اين ميرابوجعفر اين خدمت را به حاج شيخ كرده بوده، هميشه‏مرحوم حاج شيخ خود را وامدار او مى‏دانسته است.

آية‏الله حاج شيخ مرتضى حائرى مى‏نويسد: دختر ميرابوجعفر در مشهدمقدس بود به محض اينكه پسر او فوت شدمرحوم والد كسى را به مشهد فرستادندو آن دخترخاله پيرزن و عابده و زاهده را به منزل آوردند و به اهل خانه مى‏گفتندكه‏اگر من قدرت داشتم و آفتابه مستراح دختر خاله را خودم برايش پر مى‏كردم حق‏پدرش را ادا نكرده بودم، افسوس كهپيرم و قدرت ندارم شماها كاملا مراقب آن‏علويه محترمه باشيد. ⁽³⁾

آن مرحوم مقدمات و ادبيات را در اردكان و شهر يزد مى‏خواند و سپس براى‏ادامه تحصيل به كربلا مشرف مى‏شود.

آية‏الله حاج شيخ مرتضى حائرى مى‏فرموده‏اند: شنيده‏ام كه ايشان هجده‏ساله بودند كه با مادرشان به كربلا رفتند و دوسال هم در كربلا در زمان فاضل‏اردكانى اقامت كرده‏اند و شرح لمعه و قوانين را در كربلا خوانده‏اند و بعد به صلاح‏ديد وامر و سفارش مرحوم فاضل اردكانى ⁽⁴⁾ به سامرا مشرف شده‏اند فاضل اردكانى‏براى مرحوم ميرزاى شيرازى نامه‏اىمى‏نويسند و ايشان بعد از خواندن نامه،اظهار مى‏كند كه من طبق اين نامه به شما اخلاص پيدا كردم و ماه رمضان رابامادرتان مهمان ما باشيد و در همين منزل به سر بريد پس از ماه رمضان براى شماحجره‏اى در مدرسه آماده مى‏كنم واما مادر شما در اندرونى ما باشد تا وقتى كه‏عيال بگيريد. ⁽⁵⁾

به اين ترتيب خداوند منان توسط ميرابوجعفر و سپس فاضل اردكانى‏و سپس ميرزاى شيرازى مقدمات كامل شدن حاجشيخ را فراهم مى‏سازد تا درآينده خدمتى مانند تاسيس حوزه علميه قم را انجام دهد.

مرحوم حاج شيخ در سامرا كه مركز علمى آن روز بوده در محضر اساتيدى‏بزرگ به تكميل دروس خود پرداخت. استاداناو در سامرا به اين شرح است:

1. مرحوم ميرزا شيرازى بزرگ.

2. مرحوم آقا ميرزا محمدتقى شيرازى (ميرزاى دوم يا ميرزاى كوچك)

3. مرحوم آقا ميرزا ابراهيم محلاتى شيرازى.

4. مرحوم حاج شيخ فضل‏الله نورى.

5. آقا سيد محمد فشاركى اصفهانى رضوان‏الله تعالى عليهم.

عمده تلمذ مرحوم آقاى حاج شيخ نزد اين استاد بوده و اين استاد هم درميان شاگردانش به آن مرحوم عنايتى مخصوصداشته است.

خود ايشان مى‏فرموده: ما عده‏اى در اطراف مرحوم آقا سيدمحمد فشاركى‏بوديم ولى يك عنايت مخصوصى به خصوصبه من داشت.

مرحوم آقاى حاج شيخ هم به اين استاد خيلى عنايت داشته و به همين‏جهت‏بعد از رحلت ميرزاى شيرازى تا زمانى كهسيدمحمد فشاركى در سامرا بودايشان در سامرا ماند و پس از چند ماه كه ايشان به نجف اشرف هجرت كرد مرحوم‏آقاىحائرى هم نيز به نجف مشرف شد و در نجف هم علاوه بر درس آقاى آخوندخراسانى ملازم درس مرحوم فشاركى بود وپس از فوت مرحوم فشاركى (1316)سفر اول ايشان به اراك واقع شد.

در سال 1313 مرحوم حاج ميرزا محمود پسر مرحوم حاج آقا محسن اراكى،مرحوم حاج شيخ را به مكه مى‏برد كه در اينسال مرحوم حاج‏آقا مصطفى پسرديگر مرحوم حاج آقا محسن هم مشرف بوده است و در سال 1316 به اصرار همان‏حاجميرزامحمود، مرحوم حاج شيخ به اراك مى‏آيند و تا سال 1324 يعنى هشت‏سال در اراك مشغول تدريس و افاداتبوده‏اند و داستانهاى بين ايشان و مرحوم‏حاج آقا محسن عراقى نيز مربوط به اين دوره از اقامت ايشان در اراك است ويكى‏از شاگردان اين دوره هشت‏ساله او، مرحوم شيخ جعفر شيثى استاد آية‏الله‏العظمى‏اراكى است، و در سال 1324 بهنجف مراجعت مى‏كنند.

در آغاز داستان مشروطه در نجف بوده‏اند و براى دور شدن از نزاع مشروطه‏و استبداد با رفيق شفيق خود مرحوم حاجشيخ محمدرضا اصفهانى صاحب‏وقاية‏الاذهان به كربلا مهاجرت مى‏نمايند و در آنجا با ايشان و برخى علماى طرازاولمباحثه كمپانى داشته‏اند.

در اين دوران اقامت در كربلا كه تا سال 1332 به طول انجاميد مرحوم حاج‏شيخ مايملك پدرى خود را در يزد مى‏فروشندو در كربلا خانه مى‏خرند و قصدتوطن مى‏نمايند و به تدريس مى‏پردازند.

مرحوم حاج شيخ فوق‏العاده به كربلا علاقه داشتند و نقل شده كه در اواخرعمر هم مى‏فرمودند من آرزو دارم كه باز بهكربلا بروم و به طور مزاح مى‏گفتند آرزوبر جوانان عيب نيست. و به عنوان اشتياق مى‏فرمودند: افسوس كه ديگرنمى‏توانم‏به كربلا بروم با اين بارى كه از امور مادى و معنوى مردم بر دوش من است.

و در كربلا در آغاز هجرت از ايران به كربلا و يا در هجرت از نجف به كربلاداستانى پيش آمد، كه در بخش مصاحبه‏هاىاين كتاب ياد خواهد شد.

آية‏الله حاج شيخ مرتضى حائرى مى‏نويسند: دو خواب ديده شده كه دلالت‏مى‏كند بر اينكه روح معظم‏له بعد از وفات بهكربلا سوق داده شده است. ⁽⁶⁾

در سال 1332 مرحوم حاج آقا اسماعيل فرزند ديگر حاج آقا محسن (ظاهرابعد از فوت همسر دوم حاج شيخ) ايشان رابه اراك مى‏برد و اين بار كه اقامت‏مرحوم حاج شيخ تا سال 1340 يعنى سال هجرت به قم و تاسيس حوزه علميه‏طولمى‏كشد اراك به صورت حوزه علميه در مى‏آيد و از اطراف و اكناف طالبان‏علم به آنجا جذب تا از درس مرحوم حاج شيخو يا از حوزه اراك استفاده نمايند.

از شاگردان اراك ايشان و نيز محصلان حوزه اراك گرچه هنوز به درس ايشان‏نرسيده بودند اما با ايشان به قم هجرتكردند چند نفرى را مى‏شناسيم كه تعدادى‏از آنها از اعاظم علما و فقها، كه در بخش پنجم آمده، مى‏باشند.

پى‏نوشتها:

1) آية‏الله مؤسس، ص 16.

2) همان، ص 17.

3) همان، ص 21.

4) متوفاى 1302 يا 1305.

5) آية‏الله مؤسس، ص 23 و 29.

6) همان، ص 28. خوابها در بخشهاى آينده نقل خواهد شد.