مجلسى (ره ) گويد: شرم و حياء گرفتگى نفس است از كار بد بخاطر بيم نكوهش و چونبخداى تعالى نسبت داده شود مقصود از آن لازمه آن است كه ترك باشد يعنى خدا آن كار رانكند... تا آنكه گويد:
و در اينجا شبهه ايست كه بايد آنرا دفع كنيم و بخاطر بسيارى از مردم بيايد و آن ايناست : كه چگونه خداى سبحان وعده اجابت داده وخلف وعده اومحال است و گذشته آيات و روايات بسيارى در اين باره آمده ، و دروغ از خداى تعالى وحجت هاى او عليهم السلام ممتنع است (پس چگونه كه بسيارى از دعاها باجابت نرسد)؟
و جواب از اين اعتراض را ممكن است بچند و چه گفت :
اول : اينكه وعده خدا مشروط بمشيت است يعنى اگر بخواهم اجابت كنم و به همين دلالت كندگفتارش كه (در سوره انعام آيه 41) فرمايد: ((و بر طرف كند آنچه را به در گاه اودعا كنيد اگر بخواهد)) .
دوم : اينكه مقصود از اجابت كه خداوند و حجج او فرمودند لازمه آنست كه آن توجه واستماع دعا است يعنى فورا شنيده شود و مورد توجه قرار گيرد ولى در دادن آنچه راخواهد تاءخير كند تا باز او را بخواند و آوازش بشنود چون آن را دوست دارد.
سوم : اينكه اجابت مشروط و خير بودن براى دعا كننده زيرا خداى حكيم بدلخواه بندگاناز آنچه خير و صلاح آنها است دست برندارد.
چهارم : لازم نيست اجابت دعا فورى باشد و ممكن است دعا مستجاب شده باشد ولى ظهورآثار آن روى پاره اى از مصالح به مدت زيادى تاءخير افتد، چنانچه در تفسير گفتارخداى تعالى :((قد اجيبت دعوتكما)) كه خدا به موسى و هارون كه دعا كردند پروردگارااموال ايشان را تباه سازد.. خطاب فرمود: ((كه همانا مستجاب شد دعاى شما)) (سورهيونس آيه 89) حديث شده كه فرمودند: ميان اين خطاب و ميان غرق فرعون و نابودى او وپيروانش (كه براى آن دعا كرده بودند) چهلسال طول كشيد...
(مترجم گويد: مجلسى (ره ) وجوه ديگرى نيز ذكر كرده كه بهمين چهار وجه اكتفاء شد).

*باب اينكه براى دعا به مؤ من الهام شود* بَابُ إِلْهَامِ الدُّعَاءِ

1- عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِاللَّهِ ع هَلْ تَعْرِفُونَ طُولَ الْبَلَاءِ مِنْ قِصَرِهِ قُلْنَا لَا قَالَ إِذَا أُلْهِمَ أَحَدُكُمُ الدُّعَاءَ عِنْدَالْبَلَاءِ فَاعْلَمُوا أَنَّ الْبَلَاءَ قَصِيرٌ اصول كافى جلد 4 صفحه : 219 رواية : 1 1 هشام بن سالم گويد: حضرت صادق (ع ) فرمود: آيا طولانى بودن بلا را از كوتاهىآن مى شناسيد (و مى فهميد چه بلائى طولانى و چه بلائى كوتاه است )؟ عرض كرديم :نه ، فرمود چون در هنگام بلاء به كسى (از شما) الهام شد كه دعا كند بدانيد كه بلاءكوتاه است (و مدت آن سپرى شده ).

2- مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ أَبِي وَلَّادٍ قَالَ قَالَأَبُو الْحَسَنِ مُوسَى ع مَا مِنْ بَلَاءٍ يَنْزِلُ عَلَى عَبْدٍ مُؤْمِنٍ فَيُلْهِمُهُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ الدُّعَاءَ إِلَّاكَانَ كَشْفُ ذَلِكَ الْبَلَاءِ وَشِيكاً وَ مَا مِنْ بَلَاءٍ يَنْزِلُ عَلَى عَبْدٍ مُؤْمِنٍ فَيُمْسِكُ عَنِ الدُّعَاءِإِلَّا كَانَ ذَلِكَ الْبَلَاءُ طَوِيلًا فَإِذَا نَزَلَ الْبَلَاءُ فَعَلَيْكُمْ بِالدُّعَاءِ وَ التَّضَرُّعِ إِلَى اللَّهِ عَزَّوَ جَلَّ اصول كافى جلد 4 صفحه : 219 رواية : 2 2 ابوولاد گويد: حضرت موسى بن جعفر عليهماالسلام فرمود: هيچ بلائى بر بنده مؤمن نازل نشود كه خداى عزوجل بدو الهام دعا كند، جز اينكه بزودى آن بلا برطرف شود،و هيچ بلائى بر بنده مؤ من نازل نگردد كه از دعا كردن خوددارى كند جز اينكه آن بلاطولانى است ، پس هرگاه بلا نازل شد بر شما باد كه بدرگاه خداىعزوجل دعا و زارى كنيد.

*باب پيش افتادن در دعا* بَابُ التَّقَدُّمِ فِي الدُّعَاءِ

1- مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍعَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ مَنْ تَقَدَّمَ فِي الدُّعَاءِ اسْتُجِيبَ لَهُ إِذَا نَزَلَ بِهِ الْبَلَاءُ وَ قَالَتِالْمَلَائِكَةُ صَوْتٌ مَعْرُوفٌ وَ لَمْ يُحْجَبْ عَنِ السَّمَاءِ وَ مَنْ لَمْ يَتَقَدَّمْ فِي الدُّعَاءِ لَمْ يُسْتَجَبْلَهُ إِذَا نَزَلَ بِهِ الْبَلَاءُ وَ قَالَتِ الْمَلَائِكَةُ إِنَّ ذَا الصَّوْتَ لَا نَعْرِفُهُ اصول كافى جلد 4 صفحه : 219 رواية : 1 1 حضرت صادق عليه السلام فرمود: هر كه در دعا پيش افتد (يعنى هميشه دعا مى كند واختصاصى به هنگام رسيدن بلا ندارد) بلائى كه به او برسد دعايش مستجاب شود، وفرشتگان گويند: صداى آشنائى است و از بالا رفتن به آسمان ممنوع نگردد، و كسىكه پيشدستى به دعا نكند، چون بلا به او برسد دعايش مستجاب نشود، و فرشتگانگويند ما: اين آواز را نشناسيم

2- عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِيسَى عَنِ ابْنِ سِنَانٍ عَنْ عَنْبَسَةَ عَنْ أَبِيعَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ مَنْ تَخَوَّفَ مِنْ بَلَاءٍ يُصِيبُهُ فَتَقَدَّمَ فِيهِ بِالدُّعَاءِ لَمْ يُرِهِ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّذَلِكَ الْبَلَاءَ أَبَداً اصول كافى جلد 4 صفحه : 220 رواية : 2 2 و نيز آن حضرت عليه السلام فرمود: هر كه از بلائى بترسد كه بدو رسد و پيشاز رسيدن آن بلا در باره (بر طرف شدن ) آن دعا كند خداىعزوجل هرگز آن بلا را بدو ننماياند.

3- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ مَنْصُورِ بْنِيُونُسَ عَنْ هَارُونَ بْنِ خَارِجَةَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِنَّ الدُّعَاءَ فِي الرَّخَاءِ يَسْتَخْرِجُالْحَوَائِجَ فِي الْبَلَاءِ اصول كافى جلد 4 صفحه : 220 رواية : 3 3 و نيز آن حضرت عليه السلام فرمود: دعا درحال راحتى و آسايش نيازمنديهاى در حال بلا را بر مى آورد (يعنى گرفتاريهاى آن زمانرا بر طرف مى كند).

4- عَنْهُ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِيسَى عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع مَنْ سَرَّهُ أَنْ يُسْتَجَابَلَهُ فِي الشِّدَّةِ فَلْيُكْثِرِ الدُّعَاءَ فِي الرَّخَاءِ اصول كافى جلد 4 صفحه : 220 رواية : 4 4 و نيز آن حضرت عليه السلام فرمود: هر كه را خوش آيد (و خواهان است ) كه دعايش درحال سختى به اجابت رسد بايد در حال راحتى و آسايش بسيار دعا كند.

5- عَنْهُ عَنْ أَبِيهِ عَنْ عُبَيْدِ اللَّهِ بْنِ يَحْيَى عَنْ رَجُلٍ عَنْ عَبْدِ الْحَمِيدِ بْنِ غَوَّاصٍ الطَّائِيِّعَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ كَانَ جَدِّي يَقُولُ تَقَدَّمُوا فِي الدُّعَاءِ فَإِنَّالْعَبْدَ إِذَا كَانَ دَعَّاءً فَنَزَلَ بِهِ الْبَلَاءُ فَدَعَا قِيلَ صَوْتٌ مَعْرُوفٌ وَ إِذَا لَمْ يَكُنْ دَعَّاءً فَنَزَلَبِهِ بَلَاءٌ فَدَعَا قِيلَ أَيْنَ كُنْتَ قَبْلَ الْيَوْمِ اصول كافى جلد 4 صفحه : 220 رواية : 5 5 محمد بن مسلم گويد: حضرت صادق عليه السلام فرمود: جدم مى فرمود: در دعا پيشدستى كنيد (و پيش از آنكه گرفتار شويد دعا كنيد) زيرا چون بنده اى بسيار دعا كند وبلائى به او رسد و دنبالش دعا كند گفته شود: آوازى آشنا است ، و چون بسيار دعا نكند(و پردعا نباشد) و بلائى به او رسد و دنبالش دعا كند بدو گفته شود: تا به امروزكجا بودى ؟.

6- الْحُسَيْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ مُعَلَّى بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْوَشَّاءِ عَمَّنْ حَدَّثَهُ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ الْأَوَّلِ عقَالَ كَانَ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ ع يَقُولُ الدُّعَاءُ بَعْدَ مَا يَنْزِلُ الْبَلَاءُ لَا يُنْتَفَعُ بِهِ اصول كافى جلد 4 صفحه : 221 رواية : 6 6 حضرت موسى بن جعفر عليهماالسلام فرمود: هميشه على بن الحسين عليهماالسلام مىفرمود: دعاى بعد از رسيدن بلاسود ندارد.

توضيح :

مجلسى (ره ) گويد اين روايت حمل شود بر اينكه پيش از آن عادت بدعا كردن نداشته ومقصود از سود نداشتن هم سود كامل است .

*باب يقين داشتن باجابت در حال دعا* بَابُ الْيَقِينِ فِي الدُّعَاءِ

1- عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ سُلَيْمٍ الْفَرَّاءِ عَمَّنْ حَدَّثَهُ عَنْ أَبِيعَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِذَا دَعَوْتَ فَظُنَّ أَنَّ حَاجَتَكَ بِالْبَابِ اصول كافى جلد 4 صفحه : 221 رواية : 1 1 حضرت صادق (ع ) فرمود: هرگاه دعا كردى گمان كن كه حاجتت بر در خانه است .

شرح :

مجلسى (ره ) گويد: كلينى (ره ) گمان را حمل بر يقين كرده و به معناى يقين دانسته بهقرينه آنچه در حديث (1) باب آينده بيايد، و ممكن استحمل بر معناى ظاهر خود آن كه گمان است شود زيرا يقين با جابتمشكل است ، مگر اينكه گفته شود مقصود يقين بوعده اجابت باشد كه خدا فرموده است ، درصورتيكه دعاء با شرائطش باشد.

*باب اقبال و رو آوردن و توجه بدعا* بَابُ الْإِقْبَالِ عَلَى الدُّعَاءِ

1- عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ سَيْفِ بْنِ عَمِيرَةَ عَنْ سُلَيْمَانَ بْنِعَمْرٍو قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ لَا يَسْتَجِيبُ دُعَاءً بِظَهْرِ قَلْبٍسَاهٍ فَإِذَا دَعَوْتَ فَأَقْبِلْ بِقَلْبِكَ ثُمَّ اسْتَيْقِنْ بِالْإِجَابَةِ اصول كافى جلد 4 صفحه : 221 رواية : 1 1 سليمان بن عمرو گويد: شنيدم حضرت صادق (ع ) مى فرمود: خداىعزوجل اجابت نكند دعائى كه از روى دل غافل باشد، پس هرگاه دعا كردى بهدل توجه كن و يقين داشته باش كه اجابت شود.

2- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْأَشْعَرِيِّ عَنِ ابْنِ الْقَدَّاحِ عَنْأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ص لَا يَقْبَلُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ دُعَاءَ قَلْبٍ لَاهٍ وَ كَانَعَلِيٌّ ع يَقُولُ إِذَا دَعَا أَحَدُكُمْ لِلْمَيِّتِ فَلَا يَدْعُو لَهُ وَ قَلْبُهُ لَاهٍ عَنْهُ وَ لَكِنْ لِيَجْتَهِدْ لَهُ فِيالدُّعَاءِ اصول كافى جلد 4 صفحه : 222 رواية : 2 2 حضرت صادق (ع ) فرمود: اميرالمؤ منين صلوات اللّه عليه فرموده است : خداىعزوجل دعاى دل غافل و سرگرم بلهو را نپذيرد، و على عليه السلام هميشه مى فرمود: هرگاه يكى از شماها براى مرده اى دعا كند، در حالى كه دلش از اوغافل دعا نكند، بلكه در دعاى بر او كوشش كند (يعنى براستى ازدل دعا كند).

شرح :

مجلسى (ره ) گويد: اينكه تخصيص بمرده داده شده است براى اينستكه مرده بدعانيازمندتر است ، يا براى آنستكه در ميان مردم شايع شده ومعمول است كه براى سر سلامتى كه ميروند طبقمعمول و مرسوم براى مرده دعا مى كنند بدون اينكه توجه و تصميمى در دعا داشته باشندو منظور امام عليه السلام اينست كه اين دعاى براى مرده نيست و معناىاول ظاهرتر است .

3- مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ سَيْفِ بْنِ عَمِيرَةَعَنْ سُلَيْمٍ الْفَرَّاءِ عَمَّنْ ذَكَرَهُ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِذَا دَعَوْتَ فَأَقْبِلْ بِقَلْبِكَ وَ ظُنَّحَاجَتَكَ بِالْبَابِ اصول كافى جلد 4 صفحه : 222 رواية : 3 3 امام صادق عليه السلام فرمود: هر گاه دعا كردى بهدل توجه كن و گمان كن كه حاجتت بر در خانه است .

4- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ سَيْفِ بْنِعَمِيرَةَ عَمَّنْ ذَكَرَهُ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ لَا يَسْتَجِيبُ دُعَاءً بِظَهْرِ قَلْبٍقَاسٍ اصول كافى جلد 4 صفحه : 222 رواية : 4 4 و نيز آن حضرت عليه السلام فرمود: بدرستى كه خداىعزوجل اجابت نكند دعائى كه از روى دل سخت و با قساوت باشد.

5- عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ أَبِي عَبْدِاللَّهِ ع قَالَ لَمَّا اسْتَسْقَى رَسُولُ اللَّهِ ص وَ سُقِيَ النَّاسُ حَتَّى قَالُوا إِنَّهُ الْغَرَقُ وَ قَالَرَسُولُ اللَّهِ ص بِيَدِهِ وَ رَدَّهَا اللَّهُمَّ حَوَالَيْنَا وَ لَا عَلَيْنَا قَالَ فَتَفَرَّقَ السَّحَابُ فَقَالُوايَا رَسُولَ اللَّهِ اسْتَسْقَيْتَ لَنَا فَلَمْ نُسْقَ ثُمَّ اسْتَسْقَيْتَ لَنَا فَسُقِينَا قَالَ إِنِّيدَعَوْتُ وَ لَيْسَ لِي فِي ذَلِكَ نِيَّةٌ ثُمَّ دَعَوْتُ وَ لِيَ فِي ذَلِكَ نِيَّةٌ اصول كافى جلد 4 صفحه : 222 رواية : 5 5 و نيز آن حضرت عليه السلام فرمود: هنگاميكهرسول خدا صلى اللّه عليه و آله طلب باران كرد و باران آمد تا جائى كه گفتند: غرقمى شويم و رسول خدا صلى اللّه عليه و آله بدست مبارك اشاره كرد و آنها رابرگرداند، و گفت : خدايا باطراف ما باران بفرست و بر ما نفرست ، پس ابرها پراكندهشدند (و گرد شهر مدينه را حلقه وار گرفتند و باطراف مدينه باريدند، اصحاب ومسلمانان ) عرض كردند: اى رسول خدا يكبار ديگر نيز براى ما طلب باران كردى ولىباران بر ما نباريد و دومين بار كه طلب باران كردى بر ما باريد؟ (اين چگونه بود؟)فرمود: من (در اولين بار كه ) دعا كردم تصميم نداشتم ، سپس كه دعا كردم تصميم داشتم.

اصول كافي ثقةالاسلام كليني جلد چهارم