كشف الحجاب عن وجوه اعجاز بعض آيات الكتاب
اثر شيخ مصطفى ( زنده 1350 ق ) فرزند شيخ مرتضى خوئى , از علماى معاصرين .
تفسير مورد بحث شامل بعضى از آيات قرآن كه مورد ايراد واقع شده مى باشد.
مؤلف آن را در رد اعترافات و اشكالات به شيوه كلامى و به زبان عربى در يك مجلد تدوين نموده است .
اين كتاب در 1366 ق در مشهد چاپ شده است .
منابع : الذريعة , 18/25; معجم الدراسات القرآنية , 245; مؤلفين كتب چاپى فارسى و عربى , 6/238.
تفسير كاشانى
از شيخ سليمان ( م ب 1350 ق ) فرزند ابوالقاسم كاشانى , عالم فقيه .
تفسير مورد بحث به زبان عربى و فارسى است .
مؤلف پس از ذكر قطعه اى از آيات قرآن كريم با ترجمه و تفسير اجمالى به فارسى آيات مذكور را به عـربى تفسير مى نمايد و نيز تحت عنوان فصل فى التفسير و التنزيل , فصل فى بيان الالفاظ, فصل فـى خـواص الـيات , آن را مرتب نموده و با بهره از روايات و احاديث خاندان عصمت (ع ) از تفاسير ديگر نيز گاهى نقل مى كند: جلد اول از آغاز قرآن تا سوره اعراف را دربردارد.
نـسـخه اصل به خط مؤلف از مخطوطات كتابخانه آية اللّه مرعشى در قم ( شماره 6810 ) محفوظ است .
منبع : فهرست نسخه هاى خطى كتابخانه آية اللّه مرعشى قم , 18/9 - 10.
خلاصة التفاسير
اثر شيخ محمود تهرانى ( زنده 1352 ق ) از دانشمندان معاصر.
تفسير مورد بحث در يك مجلد به زبان فارسى و شيوه ادبى شامل تمام قرآن كريم است كه بيشتر به ترجمه شباهت دارد.
در يك صفحه آيات قرآن را آورده و در مقابل آن ترجمه فارسى و بعضى توضيحات لازم داده است .
اين كتاب در 1352 ق به تصحيح مرحوم شعرانى در تهران طبع و منتشر شده است .
مـنـابـع : الـذريعة , 7/220; فهرست كتابهاى چاپى فارسى , 2/1903; معجم الدراسات القرآنية عند الشيعة الامامية , 150; مؤلفين كتب چاپى فارسى و عربى , 6/52.
مقتنيات الدرر
اثر سيد على ( 1270 - 1353 ق ) فرزند سيد حسين موسوى لاريجانى حائرى مشهور به حائرى , از ائمه فتوى و مفسرين اماميه .
تفسير مورد بحث به زبان عربى و تمامى قرآن كريم در دوازده جلد است .
مـؤلـف پـس از ذكـر آيه شريفه قرآن به تفسير آيه مى پردازد و عمده شرح و بيانات وى مستند به روايات و احاديث ائمه اطهار (ع ) مى باشد و از تفسيرهاى كهن و نقل اقوال ابن عباس بهره گرفته است .
اين تفسير در الذريعة سهوا تفسير فارسى معرفى گرديده است كه جلد اول آن در 1337 ش آغاز و جـلـد دوازدهم يعنى تمامى دوره در 1341 ش توسط دارالكتب الاسلامى از چاپ خارج گشته است .
نام كامل آن ( مقتنيات الدرر و ملتقطات الثمر ) است .
حائرى داراى تفسير ديگرى به فارسى است كه براى شاگردان خود در تهران بيان نموده و اكنون مخطوط مى باشد.
مـنابع : الذريعة , 22/35; معجم الدراسات القرآنية , عند الشيعة الاماميه , 286; مؤلفين كتب چاپى فارسى و عربى , 4/178; نقباء البشر, 4/1422.
انوار القرآن
از سـيد راحت حسين ( 1297 - 1355 ق ) فرزند سيد ظاهر حسين رضوى كوپال پورى هندى , از اعيان علماى شيعه .
ايـن تـفـسـيـر بـه زبان اردو در چند جلد بزرگ است و قسمتهايى از آن در مجله الشمس كه در هـنـدوسـتـان مـنـتـشـر مى شد در 1355 ق به چاپ رسيده است و سبك مفسر كلامى روائى با بهره گيرى از روايات و احاديث ائمه اطهار (ع ) مى باشد.
مـنـابـع : الـذريعة , 2/438; معجم الدراسات القرآنية , 33; معجم رجال الفكر و الادب فى النجف , 469; نقباء البشر, 2/716.
قاموس غريب القرآن
اثر شيخ ميرزا محمد ( م 1355 ق ) فرزند شيخ ميرزا حسين خليلى تهرانى , از علما و ادباى اماميه ( - آل خليلى ). ايـن تـفـسير در يك مجلد بزرگ به زبان عربى و به شيوه لغوى و ادبى شامل بخشى از قرآن كريم است .
مـؤلـف اثـر خـويـش را بر حروف الفبائى ترتيب داده و بعد به ترتيب سوره هاى قرآن در سه فصل تـنـظيم نموده نخست نام سوره را ياد مى كند و بعد كلمات غريب و الفاظ مشكله سوره مذكور را ذكـر نـموده و مشهورترين تفسير و معروفترين معانى كلمات را يادآورى مى كند و نيز در حواشى آن تعليقات مفيد و نفيسى افزوده است .
اين كتاب را تفسير كبير خليلى نيز مى نامند.
مـيـرزا مـحـمـد خـلـيل تهرانى اثر ديگرى نيز دارد كه آن را غريب القرآن يا تفسير صغير خليلى ناميده اند.
ايـن كـتـاب تلخيصى است از تفسير كبير مفسر كه براى سهولت متن مطالب آن را خلاصه كرده است .
هر دو تفسير از نظر صاحب الذريعة گذشته است .
نسخه اصل آنن به خط مؤلف در كتابخانه وى در نجف اشرف موجود مى باشد.
مـنـابـع : الـذريعة , 17/17; شعراء الغرى , 10/453 - 464; ماضى النجف و حاضرها, 2/244 - 246; معجم رجال الفكر, 166; معجم الدراسات القرآنية عند الشيعة الاماميه , 223.
آيات ظهور
اثر شيخ عليقلى دهخوارقانى ( م 1355 ق ) از خطباء مشهور آذربايجان , اديب و شاعر شيعى .
تـفـسير مورد بحث در يك مجلد به زبان فارسى و به شيوه استدلالى و ادبى شامل بخشى از قرآن كريم است .
مؤلف در اين اثر 110 آيه از آيات قرآن را كه در شان ظهور حضرت حجت بن الحسن (عج ) و رجعت ايـشـان نازل گرديده است گردآورى نموده سپس با بهره از روايات و احاديث خاندان عصمت و نبوت (ع ) و ذكر اشعار خويش تفسير و تاويل كرده است .
مؤلف اين كتاب را كه در 1350 ق تدوين نموده در حاشيه قصيده غديريه خود در 1351 ق به طبع رسانده است .
مـنـابـع : دانـشمندان آذربايجان , 281; مستدركات الذريعة , 26/18; مؤلفين كتب چاپى فارسى و عربى , 4/574; نقباء البشر, 4/1617.
ناسخ التفاسير
اثـر سيد محمد عصار ( 1266 - 1356 ق ) فرزند سيد محمود حسينى لواسانى مشهور به عصار, از علما و افاضل عصر خويش پدر سيد كاظم عصار.
اين تفسير در سه مجلد به زبان فارسى و به شيوه روائى و استدلالى شامل تمام قرآن كريم است .
مؤلف نخست آيه شريفه را آورده سپس به ترجمه فارسى آن پرداخته و بعد به تناسب سوره , آيات را يـاد مـى كـنـد و بـا بـهره از روايات و احاديث خاندان عصمت و طهارت (ع ) به تفسير و تاويل آنها مبادرت نموده است .
نسخه اصل به خط مؤلف ( شماره 1560 ) ثبت دفتر كتابخانه مركزى آستان قدس رضوى مى باشد.
مـنـابـع : الذريعة , 24/5; فهرست الفبائى كتب خطى كتابخانه مركزى آستان قدس , 574; معجم الدراسات القرآنية عند الشيعة الاماميه , 299; مفسران شيعه , 189.
تفسير كيوان
اثـر مـلا عـباسعلى ( 1277 - 1357 ق ) فرزند شيخ ملا اسماعيل قزوينى معروف به كيوان , حكيم عارف شيعى .
اين تفسير در چهار مجلد به زبان فارسى و به شيوه كلامى و حكمى شامل تمام قرآن كريم .
مـؤلف خود در مقدمه آن مى نويسد: استناد و استدلال اين تفسير فقط بر مدلول لفظى آيه است نـه بـه حديث و خبر اعم از رسول اكرم (ص ) يا حديث به معنى اخص و از ائمه اثنى عشر (ع ) و نيز ايـن تفسير نه اينكه بر مبناى تفسير صافى واصفى و تفسير برهان است كه اكثرا آيات را به اخبار و احـاديث ائمه معصومين (ع ) و گاهى از حضرت پيغمبر (ص ) و نه بر اساس حكمت و عرفان مانند تفسير صدرالمتالهين شيرازى و يا تاويلات محيى الدين اعرابى و يا نيشابورى و غيره باشد.
تـفـسـيـر كـيـوان را مى توان مستدركى بر تفسيرهاى گذشتگان به حساب آورد مگر در وجوه مشترك مانند اعراب و تركيب جمله ها و لغات و لوازم مشتركه كه هيچ تفسير از آن مستثنا نيست و نمى توان خالى از آنها باشد.
زمان نزول هر يك از مكررات قرآن را كيوان خيلى دور از هم مى داند و مى گويد كه عيب ندارد و گـويـنده را از فصاحت و بلاغت نمى اندازد كه يك مطلبى را كه گفته براى قومى دو سال ديگر بـراى قوم ديگر همان مطلب را به همان عبارت بگويد بلكه بى فاصله دو سال نيز زيرا عوض شدن مخاطب مجوز تكرار لفظى و معنوى است .
مؤلف پس از ذكر مقدمه اى كوتاه كه شامل اقسام هنر مفسرين است به تفسير بسمله و بعد تفسير سـوره الـحمد پرداخته و نيز بحث خويش را تحت عنوان بيان اول , و بيان دوم تفسير خويش بيان مى كند و نيز قسمتى از تفسير خود را بين الهلالين به عربى ياد كرده است .
اين تفسير در تهران از 1310 لغايت 1315ش در چهار مجلد طبع گرديده است .
ملا عباسعلى كيوان تفسير ديگرى در سه مجلد به زبان عربى و شيوه عرفانى و كلامى شامل تمام قرآن كريم دارد كه از سوره الحمد آغاز كرده و به سوره الناس ختم كرده است .
مؤلف اين اثر را كتاب ثمرة الحياة يا ميوه زندگانى در شرح حال خويش ذكر نموده است .
نسخه خط مؤلف نزد احفاد وى موجود است .
مـنـابـع : ثـمرة الحياة يا ميوه زندگانى , 10 و اكثر صفحات ; مستدركات الذريعة , 26/221; تفسير كـيـوان چـهـار مـجـلد; مؤلفين كتب چاپى فارسى و عربى , 3/693; مينودر, 2/227; نقباء البشر, 3/1016.
آيات البينات
از شيخ يوسف ( 1291 - 1357 ق ) فرزند احمد گيلانى نجفى , از علماى گيلان اديب و شاعر.
تـفـسـيـر مـورد بـحـث در بـيـان و تـفسير شصت آيه از قرآن كريم است كه اختصاص به فضائل اميرالمؤمنين على بن ابى طالب (ع ) و ائمه معصومين (ع ) دارد.
اين كتاب در رشت به سال 1331 ق طبع شده است .
مـنابع : تاريخ علما و شعراى گيلان , 110; الذريعة , 1/47; مفسران شيعة , 200; مؤلفين كتب چاپى فارسى و عربى , خانبابا مشار, 6/901; معجم رجال الفكر فى النجف , 112.
كـرائم الـقـرآن , اثـر سـيـد ابـوالـقاسم تبريزى ( 1286 - 1362 ق ) فرزند سيد محمدرضا حائرى طباطبائى معروف به علامه , از علماى حائر شريف .
اين تفسير در يك مجلد به زبان عربى شامل بخشى از قرآن است .
مـؤلف در اين اثر به شيوه كلامى و بهره گيرى از روايات و احاديث ائمه اطهار (ع ), بعضى از آيات را كه مورد توجه و نظرش بوده است تاويل و تفسير كرده است .
نسخه اصل به خط مؤلف نزد فرزندش سيد صادق طبيب معروف به علامه در كربلا موجود است .
علامه تبريزى چند تفسير ديگر بر قرآن نوشته است از آن جمله : آداب القرائة : در يك مجلد به زبان عربى و شيوه ادبى شامل بخشى از قرآن .
مؤلف به ذكر قراءآت و تجويد و تفسير بعضى از كلمات غريب و مشكل قرآن پرداخته است .
نسخه اصل به خط مؤلف در كتابخانه وى نزد فرزندش سيد صادق طبيب در كربلا موجود است .
منابع : معجم الدراسات القرآنية عند الشيعة الامامية , 242, نقباء البشر, 1/66 - 68.
انوارالبيان فى تفسير القرآن
اثـر مولوى غلام على ( 1283 - 1367 ق ) فرزند حاج اسماعيل بهاونكرى هندى , از علماى مجاهد شيعه در هندوستان .
وى اكثر عمر خويش را به مبارزه و جهاد و دفاع از تشيع گذراند.
مؤلفات وى از يكصد و بيست مجلد بيشتر است و اكثر آنها به چاپ رسيده از جمله در فنون قرآن و تفسير.
هـمـچـنـيـن مـجله اى به نام راه نجاة به گجراتى منتشر مى كرد كه حاوى نشر فرهنگ خاندان عصمت و نبوت بوده .
تفسير وى به گجراتى در سه مجلد و با بهره گيرى از احاديث و روايات ائمه معصومين (ع ) تاليف گرديده و در هندوستان به چاپ رسيده است .
مـولـوى غـلام عـلـى اثر ديگرى به نام قصص الانبياء دارد كه شامل بخشى از قرآن و شرح و بيان داسـتـانـهـاى پـيامبران از حضرت آدم تا رسول اكرم (ص ) مى باشد كه با بهره گيرى از روايات و احاديث ائمه طاهرين (ع ) تاليف نموده است .
اين كتاب در سه مجلد در هندوستان به چاپ رسيده است .
منابع : الذريعة , 2/421; معجم الدراسات القرآنية عند الشيعة الامامية , 32; نقباء البشر, 4/1659.
تفسير خراسانى حائرى
اثر سيد ميرزا هادى ( 1297 - 1368 ق ) فرزند سيد على بن بجستانى معروف به خراسانى حائرى , از متكلمان و مراجع تقليد شيعه و مشاهير مدرسين حوزه علميه كربلا ( - بجستانى , سيد هادى ). مـؤلـف از مفسران شيعه است كه چهار اثر در علوم تفسير نگاشته است و آنها به شرح زير است : 1) البيان فى تفسير القرآن , در يك مجلد به زبان عربى و شيوه ادبى شامل بخشى از قرآن .
مـؤلـف در مقدمه خود مى نويسد مقصود از تاليف اين تفسير عرض معنى و تفسير الفاظ و لغات و اعراب مى باشد و نسخه موجود قسمتى از قرآن است .
2) تـفـسـير الكبير, در چند مجلد به زبان عربى و شيوه كلامى مؤلف در اين اثر خود تمامى وجوه تـفـسـير آيه را با بهره گيرى از روايات و احاديث ائمه اطهار (ع ) نگاشته است و مجلد اول از آغاز قرآن كريم تا سوره مباركه هود مى باشد.
3) تـفـسير الوسيط, در يك مجلد به زبان عربى و شيوه ادبى و روائى داراى مقدمه و ظاهرا مؤلف موفق به اتمام آن نگشته است .
مؤلف در تفسير هر آيه جوانب ادبى آيه را از لغت و اعراب و ساير موارد ذكر نموده و از روايات ائمه معصومين (ع ) بهره گرفته است .
4) تكمله بر تفسير القمى , در يك مجلد به زبان عربى و شيوه روائى , شامل بخشى از قرآن .
مؤلف در اين اثر خود كه در نوع خويش بى نظير است روايات و احاديث عامه را كه موافق با روايات عـلـى بن ابراهيم قمى در تفسير اوست گردآورى نموده و تكمله اى بر تفسير قمى از طرق عامه نگاشته است .
تـمـامـى تـفـسـيرهاى چهارگانه مفسر به خط مؤلف نزد سبط وى سيد حسين جلالى در كربلا مـحـفـوظ بوده و امروزه نسخه هاى مذكور نزد سيد محمد رضا جلالى از محققين معاصر موجود است .
مـنـابـع : احـسـن الـوديعة , 1/215; الاعلام , 8/59; الذريعة , 6/46; معارف الرجال , 3/232; معجم المؤلفين , 13/216.
محمد و القرآن
اثـر شيخ كاظم ( 1302 - 1369 ق ) فرزند سلمان حلى كاظمى آل نوح , از خطباى منبر حسينى و متكلمان اماميه ( - آل نوح ). تفسير مورد بحث در يك مجلد به زبان عربى شامل بخشى از قرآن كريم است .
مـؤلـف در ايـن اثـر آياتى از قرآن مجيد را كه در شان رسول اكرم (ص ) نازل گرديده گردآورى نموده سپس به سبك كلامى و ادبى و بهره گيرى از روايات و احاديث به تفسير و تاويل مى پردازد.
نسخه اصل به خط مؤلف در كتابخانه او در كاظمين موجود است و در سال 1936 م در بغداد طبع گرديده است .
مـنـابع : الذريعة , 20/156; اعيان الشيعة , 9/10; الاعلام , 5/215; معجم المؤلفين العراقيين , 3/26; معجم الدراسات القرآنية عند الشيعة الامامية , 264.
القرآن و العترة
اثر شيخ محمدعلى شاه آبادى ( اصفهان 1292 - تهران 1369 ق ) فرزند شيخ محمد جواد اصفهانى معروف به شاه آبادى , از ائمه فتوى و تقليد و مدرسين فلسفه در تهران .
وى از جـمـلـه علماى اماميه است كه چند اثر در علوم قرآن و فنون تفسير از خود باقى گذاشته اسـت : 1) الـقرآن و العترة , اين تفسير در يك مجلد به زبان عربى و شيوه استدلالى و روائى شامل بخشى از قرآن .
مؤلف در اثر خويش آياتى از قرآن را كه در فضائل خاندان عترت و طهارت (ع ) نازل گرديده است گردآورى نموده سپس با مشرب حكمى خود و سبك استدلالى و بهره گيرى از روايات و احاديث ائمه اطهار (ع ) به تفسير و تاويل آنها مى پردازد.
اين اثر در سال 1368 ق در تهران طبع گرديده است .
2) الانـسـان و الفطرة , در يك مجلد به زبان عربى و شيوه استدلالى كه در آن آيه فطرة اللّه التى فطر الناس را عنوان نموده و به اثبات توحيد با مشرب فلسفى و بهره از روايات و احاديث خاندان عصمت و طهارت (ع ) پرداخته است .
و اين تفسير در سال 1368 ق چاپ سنگى گرديده است .
3) الايـمـان و الـرجعة , در يك مجلد به زبان عربى و شيوه حكمى و استدلالى مؤلف آيه اذا وقع الـقـول اخـرجـنـا دابـة را عنوان نموده و با سبك فلسفى و استدلالى و بهره گيرى از روايات و احاديث ائمه اطهار (ع ) بحث زيبائى را در رجعت ياد كرده است .
اين اثر ضمن مجموعه تفسيرهاى ياد شده در سال 1368 ق در تهران طبع گرديده است .
منابع : ريحانة الادب , 3/167; مفسران شيعه , 202; مؤلفين كتب چاپى فارسى و عربى , 4/173.
التبيان فى معانى القرآن
اثـر سيد حسين عرب باغى ( م 1369 ق ) فرزند سيد نصراللّه موسوى عرب باغى ارومى تبريزى , از علماى كثير التاليف قرن چهاردهم .
بيش از هشتاد اثر از خود به يادگار گذاشته ( خانبابا مشار هفتاد و هشت عنوان كتب چاپى وى را ضبط كرده است ). تـفـسـيـر مورد بحث در يك مجلد به زبان فارسى به شيوه كلامى و استدلالى شامل تمامى قرآن كريم است .
شيخ آقابزرگ تهرانى در الذريعة آن را از كتب مطبوع وى ذكر نموده است .
همچنين در علوم قرآن كتاب ديگرى به نام دلائل القرآن دارد در يك مجلد به زبان فارسى در رد مقاله همدانى و در سال 1345 ق در تبريز طبع گرديده است .
مـنـابـع : الـذريـعة , مستدركات , 26/151; مؤلفين كتب چاپى فارسى و عربى , 2/904; نقباء البشر, 2/664.
تحفة الاخوان فى نقد كتاب آلاء الرحمن فى تفسير القرآن
اثـر شـيخ ضياءالدين عبدالحسين ( 1315 - 1370 ق ) فرزند شيخ محمدصادق خاصى كاظمى , از محققان و علماى خاندان آل خاصى ( - آل خاصى ). وى از جـمـلـه مـحـقـقـيـن شيعه است كه چند تفسير در علوم قرآن و فنون تفسير از خود باقى گذاشته و اكثر آنها بر اساس استدراك و نقد است و آنها عبارتند از: 1) تحفة الاخوان فى نقد كتاب آلاء الرحمن در يك مجلد به زبان عربى و شيوه استدلالى شامل بخشى از قرآن كريم .
مـؤلـف اثـر خـويـش را در استدراكات و حواشى و تعليقات و همچنين نقد و تحليل بر تفسير آلاء الـرحـمن شيخ محمدجواد بلاغى ( 1282 - 1352 ق ) قرار داده است نسخه اصل به خط مؤلف در كتابخانه وى در كاظمين محفوظ است .
2) الـنـقـد الـجميل على تفسير انوارالتنزيل : در يك مجلد به زبان عربى و شيوه استدلالى شامل بخشى از قرآن است .
مؤلف در اين اثر مستدركاتى بر حواشى شيخ بهائى بر تفسير انوارالتنزيل ابى سعيد عبداللّه بيضاوى ( م 685 ق ) نگاشته و همچنين نقد و تحليلى بر سخنان بيضاوى دارد.
نسخه اصل به خط مؤلف در كتابخانه مؤلف در كاظمين موجود است .
3) حـواشى و تعليقات بر تفسير تنزيه القرآن عن المطاعن , تاليف عبدالجبار معتزلى در يك مجلد به زبان عربى و شيوه استدلالى شامل بخشى از قرآن كريم .
مؤلف در اين اثر نقد و تحليل نفيسى بر تفسير تنزيه القرآن عن المطاعن نگاشته است .
مـنابع : مستدركات اعيان الشيعة , 1/51; موسوعة الغتباب المقدمة , قسم الكاظمين , 3/90; معجم الدراسات القرآنية عند الشيعة الامامية , 305.
نفحات الرحمان فى تفسير القرآن
اثر شيخ محمد نهاوندى ( زنده در 1370 ق ) فرزند شيخ عبدالرحيم تهرانى نهاوندى خراسانى .
اين تفسير در چهار مجلد به زبان عربى و فارسى شامل تمامى قرآن كريم از آغاز تا انجام است .
داراى مقدمه مبسوط در چهل طرفه .
مـؤلـف ابـتدا بحث خويش را به كليات قرآن مجيد اختصاص داده سپس به تفسير از سوره الحمد شروع نموده است .
شيوه او استدلالى است و از روايات و احاديث خاندان نبوت و طهارت (ع ) نيز بهره گرفته است .
ايـن تـفـسـير بين سالهاى 1357 - 1370 ق در تهران به چاپ سنگى و قطع رحلى طبع گرديده است .
مـنابع : الذريعة , 24/247; فهرست كتابهاى چاپى فارسى , 5/5262; معجم الدراسات القرآنية عند الشيعة الامامية , 305.
نور العرفان و كشف اسرار الفرقان
اثر شيخ محمد ( متولد 1301 ق - زنده در 1370 ق ) فرزند محمد جعفر غروى گلپايگانى ,از علما و افاضل عصر خويش .
تفسير مورد بحث در چهار مجلد به زبان فارسى و شيوه استدلالى شامل مجموعه اى از سوره هاى كوچك قرآنى است كه در تهران چاپ و منتشر گرديده است .
آثار ديگرى در تفسير از غروى گلپايگانى به شرح ذيل وجود دارد: 1) تفسير سوره بقره .
2) تفسير سوره آل عمران و نساء.
3) تفسير سوره هاى مائده و انعام و اعراف .
تفسيرهاى فوق در تهران چاپ و منتشر گرديده است .
4) تفسير سوره حمد به زبان فارسى و شيوه استدلالى در قم طبع گرديده است .
5) تفسير پنج سوره كه در نماز خوانده مى شود: توحيد, حمد, نباء, اعلى , نصر توسط موسسه دينيه سنقر طبع گرديده است .
مـؤلـف به سبك استدلالى و بهره از روايات و احاديث خاندان عصمت و طهارت به تفسير و تاويل سوره هاى ياد شده پرداخته است .
منابع : تفسير و تفاسير جديد, 176, 191, 204; فهرست كتابهاى چاپى فارسى , 1/1391, 5/5334.
التبيين فى شرح آيات المواعظ و البراهين
اثـر شيخ ميرزا ابوتراب قزوينى شهيدى ( 1278 - 1357 ق ) فرزند ميرزا ابوالقاسم بن شهيد ثالث , از علماى اماميه و مفسران شيعه و مراجع تقليد در تهران .
تفسير مذكور در پنج مجلد بزرگ فارسى است .
جزء اول آن از سوره فاتحة الكتاب تا آخر سوره نساء و جزء دوم از اول سوره مائده تا آخر سوره يونس و جزء سوم از اول سوره هود تا آخر سوره حج و جزء چهارم از اول سوره مؤمنون تا آخر سوره زمر و جزء پنجم از اول سوره مؤمن تا آخر قرآن مى باشد.
مـفسر در تفسير خود از شيوه تفسير قرآن به قرآن , و نيز روايات استفاده كرده است و سعى كرده در بعضى از موارد مطالب فلسفى را با معارف آيات و روايات عجين نمايد.
تفسير مذكور جامع است بين حكمت و فلسفه و كلام و روايات و تفسير قرآن با قرآن .
نسخه اصل به خط مؤلف در كتابخانه عبدالحسين شهيدى صالحى در قزوين محفوظ است .
آقـابـزرگ تهرانى آن را در الذريعة ياد نكرده است اما در شرح حال مفسر در نقباء البشر مى نويسد هنگام ملاقاتش با مفسر در تهران آن را نزد وى مشاهده نموده است .
مـيـرزا ابـوتـراب شـهيدى اثر ديگرى به نام تفسير آيه نور دارد كه در 1331 ش در تهران به چاپ رسيده است .
مـنـابـع : مستدركات اعيان الشيعة , حسن امين , 3/5; معجم الدراسات القرآنية , 53; معجم رجال الفكر و الادب , 260; مؤلفين كتب چاپى فارسى و عربى , خانبابا مشار, 1/125; نقباء البشر فى القرن الرابع عشر, 1/28.
الفرقان فى تفسير القرآن
اثـر سـيـد عـلـى نـقى ( م ح 1357 ق ) فرزند ابوالحسن نقوى لكنهوى هندى , از علماى شيعه در هندوستان .
اين تفسير در يك مجلد به زبان عربى شامل تمام قرآن كريم است .
مؤلف در اين اثر پس از ذكر آيات قرآن به شيوه استدلالى و بهره گيرى از روايات و احاديث خاندان نبوت (ع ) به تفسير و تاويل پرداخته و مقدمه اى در بيش از يكصد صفحه به آن نگاشته است .
سپس به تفسير سوره الحمد مى پردازد.
اين اثر در مجله ماهانه الرضوان لكنهو به تدريج تا ذى الحجة سال 1353 ق به طبع رسيده است .
همچنين نسخه اصل به خط مؤلف نزد فرزندانش در لكنهو موجود است .
منابع : الذريعة , 16/174; معجم الدراسات القرآنية عند الشيعة الامامية , 213.
تنزيل الآيات الباهرة فى فضل العترة الطاهرة
اثر سيد عبدالحسين شرف الدين ( 1290 - 1377 ق ) فرزند سيد يوسف موسوى , از متكلمين اماميه و صاحب كتاب گرانقدر المراجعات .
تـفـسـيـر مورد بحث در يك مجلد به زبان عربى و شيوه كلامى و استدلالى شامل بخشى از قرآن كريم است .
مـؤلـف در اثـر خويش آيات نازل شده در شان حضرت اميرالمؤمنين على (ع ) و خاندان عصمت و طـهـارت (ع ) را كه شامل يكصد آيه مى باشد از قرآن گردآورى نموده و با تكيه به صحاح و كتب عامه در اثبات فضائل و امامت اميرالمؤمنين (ع ) تفسير نموده است .
نسخه اصل به خط مؤلف در كتابخانه مؤلف در صور موجود است .
اثـر قـرآن پـژوهـى ديـگر او تفسير آية المودة ( سوره شورى , آيه 22 ) قل لا اسئلكم عليه اجرا الا المودة فى القربى كه در مجله العرفان صيدا طبع گرديده است .
مـنـابع : اعيان الشيعة , 7/457; تكملة امل المل , 256; الذريعة , 4/333, 455; مجله تراثنا, شماره چهارم , سال اول , بهار سال 1406 ق , 52.
آية التطهير فى الخمسة اهل الكساء
اثـر سـيد محيى الدين موسوى غريفى ( زنده در سال 1377 ق ) از علماى شيعه در قرن چهاردهم هجرى .
اين تفسير در يك جلد به زبان عربى و شيوه كلامى شامل شرح آيه تطهير است .
مـؤلف در اين اثر به تفسير آيه 33 سوره الاحزاب ( انما يريد اللّه ليذهب عنكم الرجس اهل البيت و يطهركم تطهيرا ) به سبك استدلالى با بهره گيرى از روايات و احاديث ائمه اطهار (ع ) پرداخته و اثبات نموده است كه اين آيه در حق پنج تن آل عباء (ع ) نازل گرديده است .
اين اثر در سال 1377 ق در نجف اشرف چاپخانه العلميه طبع گرديده است .
منبع : مجله تراثنا شماره چهارم , سال اول , بهار 1406 ق , 51.
تفسير جابرى
اثـر شـيـخ محمدحسن ( شيراز 1287 - اصفهان 1376 ق ) فرزند على بن محمود جابرى انصارى اصفهانى , از علماى اصفهان .
تفسير مورد بحث در دو مجلد به زبان فارسى و شيوه استدلالى شامل بخشى از قرآن كريم است .
مؤلف در اين اثر به تفسير سوره حمد و قسمتى از سوره بقره پرداخته است بدين ترتيب كه پس از ذكر آيه به سبك استدلالى و بهره از روايات و احاديث خاندان عصمت و نبوت (ع ) به تفسير و تاويل آيه مى پردازد.
مـجـلـد اول در اصـفـهـان ( سال 1327 ش ) در پانصد صفحه و مجلد دوم در 366 صفحه طبع گرديده است .
منابع : تفسير و تفاسير جديد, 175; فهرست كتابهاى چاپى فارسى , 1/1388; نقباء البشر, 1/415.
آية التطهير
اثر سيد محمد سعيد ( 1333 - 1378 ق ) فرزند سيد ناصر حسين بن سيد حامد حسين آل صاحب عـبـقـات , از عـلماى شيعه در هندوستان ( - آل صاحب عبقات ) اين تفسير در يك مجلد به زبان عـربـى شامل شرح آيه 33 سوره احزاب ( انما يريد اللّه ليذهب عنكم الرجس اهل البيت و يطهركم تطهيرا ) است .
مؤلف به شيوه كلامى و با بهره گيرى از روايات و احاديث عامه به تفسير مى پردازد.
نسخه اصل به خط مؤلف در كتابخانه صاحب عبقات در هندوستان موجود است .
اثر ديگر او تفسير آية الولاية در يك مجلد به زبان عربى .
مـؤلـف در ايـن اثـر به تفسير آيه ولايت به سبك كلامى و با بهره گيرى از روايات و احاديث عامه پرداخته , خلافت و امامت حضرت اميرالمؤمنين على (ع ) را اثبات نموده است .
نسخه اصل به خط مؤلف در كتابخانه صاحب عبقات در هندوستان موجود است .
منابع : مقدمه عبقات , 1/149 - 151; معجم الدراسات القرآنية عند الشيعة الامامية , 10.
كانون عفت قرآن
اثر شيخ محمدباقر كمره اى ( 1323 ق ـ زنده در 1415 ق ) فرزند احمد كمره اى خمينى , از علماى محقق معاصر.
مـؤلف تفسيرهاى گوناگون مختلف بر چند سوره از قرآن كريم نگاشته است كه دو تفسير از آن ميان به طبع رسيده است يكى به نام كانون عفت قرآن و دومى به نام كانون حكمت قرآن .
1) كانون عفت قرآن , در يك مجلد به زبان فارسى شامل تفسير سوره مباركه يوسف است .
مؤلف پس از ذكر آيات به سبك كلامى و بهره گيرى از روايات و احاديث ائمه اطهار (ع ) به تفسير و تاويل مى پردازد.
اين اثر در سال 1324 ش در تهران در 285 صفحه طبع گرديده است .
2) كانون حكمت قرآن , در يك مجلد به زبان فارسى شامل تفسير سوره لقمان است .
مـؤلف پس از ذكر آيه به سبك كلامى و روائى و با بهره گيرى از روايات و احاديث ائمه اطهار (ع ) به تفسير و تاويل مى پردازد.
اين اثر در سال 1323 ش در تهران طبع گرديده است .
منابع : الذريعة , 17/258; معجم الدراسات القرآنية , 240; مؤلفين كتب چاپى فارسى و عربى , 2/12; تفسير و تفاسير جديد, 179.
تفسير اردوبادى
اثـر شيخ محمدعلى ( 1312 - 1380 ق ) فرزند ميرزا ابوالقاسم اردوبادى تبريزى نجفى , از علماى معاصر.
اين تفسير در يك مجلد به زبان عربى است .
مؤلف در اواخر عمر خويش به تفسير قرآن مجيد پرداخت و اجل به او مهلت نداد كه آن را به اتمام برساند.
فقط يك مجلد را پايان داد.
اين اثر آخرين تاليفات اوست .
و آن را بـه سـبك كلامى و ادبى داراى شواهد شعر و بيان اعراب و لغت و تفسير كلمات غريب و با استفاده از روايات ائمه معصومين (ع ) نگاشتته است .
نسخه اصل به خط وى در كتابخانه او در نجف اشرف موجود است .
اثر ديگر اين مؤلف تفسير سوره اخلاص , در يك رساله مختصر به زبان عربى و شيوه كلامى است .
اين تفسير در مجله تراثنا ( شماره چهارم , سال اول بهار سنه 1406, 199 - 208 ) با تحقيق و مقدمه شيخ جعفر بن شيخ عباس حائرى به طبع رسيده است .
منابع : معجم الدراسات القرآنية عند الشيعة الامامية , 87; نقباء البشر, 4/1332; مؤلفين كتب چاپى فارسى و عربى , 121 - 122.
| | | |
كشف الحجاب عن وجوه اعجاز بعض آيات الكتاب
اثر شيخ مصطفى ( زنده 1350 ق ) فرزند شيخ مرتضى خوئى , از علماى معاصرين .
تفسير مورد بحث شامل بعضى از آيات قرآن كه مورد ايراد واقع شده مى باشد.
مؤلف آن را در رد اعترافات و اشكالات به شيوه كلامى و به زبان عربى در يك مجلد تدوين نموده است .
اين كتاب در 1366 ق در مشهد چاپ شده است .
منابع : الذريعة , 18/25; معجم الدراسات القرآنية , 245; مؤلفين كتب چاپى فارسى و عربى , 6/238.
تفسير كاشانى
از شيخ سليمان ( م ب 1350 ق ) فرزند ابوالقاسم كاشانى , عالم فقيه .
تفسير مورد بحث به زبان عربى و فارسى است .
مؤلف پس از ذكر قطعه اى از آيات قرآن كريم با ترجمه و تفسير اجمالى به فارسى آيات مذكور را به عـربى تفسير مى نمايد و نيز تحت عنوان فصل فى التفسير و التنزيل , فصل فى بيان الالفاظ, فصل فـى خـواص الـيات , آن را مرتب نموده و با بهره از روايات و احاديث خاندان عصمت (ع ) از تفاسير ديگر نيز گاهى نقل مى كند: جلد اول از آغاز قرآن تا سوره اعراف را دربردارد.
نـسـخه اصل به خط مؤلف از مخطوطات كتابخانه آية اللّه مرعشى در قم ( شماره 6810 ) محفوظ است .
منبع : فهرست نسخه هاى خطى كتابخانه آية اللّه مرعشى قم , 18/9 - 10.
خلاصة التفاسير
اثر شيخ محمود تهرانى ( زنده 1352 ق ) از دانشمندان معاصر.
تفسير مورد بحث در يك مجلد به زبان فارسى و شيوه ادبى شامل تمام قرآن كريم است كه بيشتر به ترجمه شباهت دارد.
در يك صفحه آيات قرآن را آورده و در مقابل آن ترجمه فارسى و بعضى توضيحات لازم داده است .
اين كتاب در 1352 ق به تصحيح مرحوم شعرانى در تهران طبع و منتشر شده است .
مـنـابـع : الـذريعة , 7/220; فهرست كتابهاى چاپى فارسى , 2/1903; معجم الدراسات القرآنية عند الشيعة الامامية , 150; مؤلفين كتب چاپى فارسى و عربى , 6/52.
مقتنيات الدرر
اثر سيد على ( 1270 - 1353 ق ) فرزند سيد حسين موسوى لاريجانى حائرى مشهور به حائرى , از ائمه فتوى و مفسرين اماميه .
تفسير مورد بحث به زبان عربى و تمامى قرآن كريم در دوازده جلد است .
مـؤلـف پـس از ذكـر آيه شريفه قرآن به تفسير آيه مى پردازد و عمده شرح و بيانات وى مستند به روايات و احاديث ائمه اطهار (ع ) مى باشد و از تفسيرهاى كهن و نقل اقوال ابن عباس بهره گرفته است .
اين تفسير در الذريعة سهوا تفسير فارسى معرفى گرديده است كه جلد اول آن در 1337 ش آغاز و جـلـد دوازدهم يعنى تمامى دوره در 1341 ش توسط دارالكتب الاسلامى از چاپ خارج گشته است .
نام كامل آن ( مقتنيات الدرر و ملتقطات الثمر ) است .
حائرى داراى تفسير ديگرى به فارسى است كه براى شاگردان خود در تهران بيان نموده و اكنون مخطوط مى باشد.
مـنابع : الذريعة , 22/35; معجم الدراسات القرآنية , عند الشيعة الاماميه , 286; مؤلفين كتب چاپى فارسى و عربى , 4/178; نقباء البشر, 4/1422.
انوار القرآن
از سـيد راحت حسين ( 1297 - 1355 ق ) فرزند سيد ظاهر حسين رضوى كوپال پورى هندى , از اعيان علماى شيعه .
ايـن تـفـسـيـر بـه زبان اردو در چند جلد بزرگ است و قسمتهايى از آن در مجله الشمس كه در هـنـدوسـتـان مـنـتـشـر مى شد در 1355 ق به چاپ رسيده است و سبك مفسر كلامى روائى با بهره گيرى از روايات و احاديث ائمه اطهار (ع ) مى باشد.
مـنـابـع : الـذريعة , 2/438; معجم الدراسات القرآنية , 33; معجم رجال الفكر و الادب فى النجف , 469; نقباء البشر, 2/716.
قاموس غريب القرآن
اثر شيخ ميرزا محمد ( م 1355 ق ) فرزند شيخ ميرزا حسين خليلى تهرانى , از علما و ادباى اماميه ( - آل خليلى ). ايـن تـفـسير در يك مجلد بزرگ به زبان عربى و به شيوه لغوى و ادبى شامل بخشى از قرآن كريم است .
مـؤلـف اثـر خـويـش را بر حروف الفبائى ترتيب داده و بعد به ترتيب سوره هاى قرآن در سه فصل تـنـظيم نموده نخست نام سوره را ياد مى كند و بعد كلمات غريب و الفاظ مشكله سوره مذكور را ذكـر نـموده و مشهورترين تفسير و معروفترين معانى كلمات را يادآورى مى كند و نيز در حواشى آن تعليقات مفيد و نفيسى افزوده است .
اين كتاب را تفسير كبير خليلى نيز مى نامند.
مـيـرزا مـحـمـد خـلـيل تهرانى اثر ديگرى نيز دارد كه آن را غريب القرآن يا تفسير صغير خليلى ناميده اند.
ايـن كـتـاب تلخيصى است از تفسير كبير مفسر كه براى سهولت متن مطالب آن را خلاصه كرده است .
هر دو تفسير از نظر صاحب الذريعة گذشته است .
نسخه اصل آنن به خط مؤلف در كتابخانه وى در نجف اشرف موجود مى باشد.
مـنـابـع : الـذريعة , 17/17; شعراء الغرى , 10/453 - 464; ماضى النجف و حاضرها, 2/244 - 246; معجم رجال الفكر, 166; معجم الدراسات القرآنية عند الشيعة الاماميه , 223.
آيات ظهور
اثر شيخ عليقلى دهخوارقانى ( م 1355 ق ) از خطباء مشهور آذربايجان , اديب و شاعر شيعى .
تـفـسير مورد بحث در يك مجلد به زبان فارسى و به شيوه استدلالى و ادبى شامل بخشى از قرآن كريم است .
مؤلف در اين اثر 110 آيه از آيات قرآن را كه در شان ظهور حضرت حجت بن الحسن (عج ) و رجعت ايـشـان نازل گرديده است گردآورى نموده سپس با بهره از روايات و احاديث خاندان عصمت و نبوت (ع ) و ذكر اشعار خويش تفسير و تاويل كرده است .
مؤلف اين كتاب را كه در 1350 ق تدوين نموده در حاشيه قصيده غديريه خود در 1351 ق به طبع رسانده است .
مـنـابـع : دانـشمندان آذربايجان , 281; مستدركات الذريعة , 26/18; مؤلفين كتب چاپى فارسى و عربى , 4/574; نقباء البشر, 4/1617.
ناسخ التفاسير
اثـر سيد محمد عصار ( 1266 - 1356 ق ) فرزند سيد محمود حسينى لواسانى مشهور به عصار, از علما و افاضل عصر خويش پدر سيد كاظم عصار.
اين تفسير در سه مجلد به زبان فارسى و به شيوه روائى و استدلالى شامل تمام قرآن كريم است .
مؤلف نخست آيه شريفه را آورده سپس به ترجمه فارسى آن پرداخته و بعد به تناسب سوره , آيات را يـاد مـى كـنـد و بـا بـهره از روايات و احاديث خاندان عصمت و طهارت (ع ) به تفسير و تاويل آنها مبادرت نموده است .
نسخه اصل به خط مؤلف ( شماره 1560 ) ثبت دفتر كتابخانه مركزى آستان قدس رضوى مى باشد.
مـنـابـع : الذريعة , 24/5; فهرست الفبائى كتب خطى كتابخانه مركزى آستان قدس , 574; معجم الدراسات القرآنية عند الشيعة الاماميه , 299; مفسران شيعه , 189.
تفسير كيوان
اثـر مـلا عـباسعلى ( 1277 - 1357 ق ) فرزند شيخ ملا اسماعيل قزوينى معروف به كيوان , حكيم عارف شيعى .
اين تفسير در چهار مجلد به زبان فارسى و به شيوه كلامى و حكمى شامل تمام قرآن كريم .
مـؤلف خود در مقدمه آن مى نويسد: استناد و استدلال اين تفسير فقط بر مدلول لفظى آيه است نـه بـه حديث و خبر اعم از رسول اكرم (ص ) يا حديث به معنى اخص و از ائمه اثنى عشر (ع ) و نيز ايـن تفسير نه اينكه بر مبناى تفسير صافى واصفى و تفسير برهان است كه اكثرا آيات را به اخبار و احـاديث ائمه معصومين (ع ) و گاهى از حضرت پيغمبر (ص ) و نه بر اساس حكمت و عرفان مانند تفسير صدرالمتالهين شيرازى و يا تاويلات محيى الدين اعرابى و يا نيشابورى و غيره باشد.
تـفـسـيـر كـيـوان را مى توان مستدركى بر تفسيرهاى گذشتگان به حساب آورد مگر در وجوه مشترك مانند اعراب و تركيب جمله ها و لغات و لوازم مشتركه كه هيچ تفسير از آن مستثنا نيست و نمى توان خالى از آنها باشد.
زمان نزول هر يك از مكررات قرآن را كيوان خيلى دور از هم مى داند و مى گويد كه عيب ندارد و گـويـنده را از فصاحت و بلاغت نمى اندازد كه يك مطلبى را كه گفته براى قومى دو سال ديگر بـراى قوم ديگر همان مطلب را به همان عبارت بگويد بلكه بى فاصله دو سال نيز زيرا عوض شدن مخاطب مجوز تكرار لفظى و معنوى است .
مؤلف پس از ذكر مقدمه اى كوتاه كه شامل اقسام هنر مفسرين است به تفسير بسمله و بعد تفسير سـوره الـحمد پرداخته و نيز بحث خويش را تحت عنوان بيان اول , و بيان دوم تفسير خويش بيان مى كند و نيز قسمتى از تفسير خود را بين الهلالين به عربى ياد كرده است .
اين تفسير در تهران از 1310 لغايت 1315ش در چهار مجلد طبع گرديده است .
ملا عباسعلى كيوان تفسير ديگرى در سه مجلد به زبان عربى و شيوه عرفانى و كلامى شامل تمام قرآن كريم دارد كه از سوره الحمد آغاز كرده و به سوره الناس ختم كرده است .
مؤلف اين اثر را كتاب ثمرة الحياة يا ميوه زندگانى در شرح حال خويش ذكر نموده است .
نسخه خط مؤلف نزد احفاد وى موجود است .
مـنـابـع : ثـمرة الحياة يا ميوه زندگانى , 10 و اكثر صفحات ; مستدركات الذريعة , 26/221; تفسير كـيـوان چـهـار مـجـلد; مؤلفين كتب چاپى فارسى و عربى , 3/693; مينودر, 2/227; نقباء البشر, 3/1016.
آيات البينات
از شيخ يوسف ( 1291 - 1357 ق ) فرزند احمد گيلانى نجفى , از علماى گيلان اديب و شاعر.
تـفـسـيـر مـورد بـحـث در بـيـان و تـفسير شصت آيه از قرآن كريم است كه اختصاص به فضائل اميرالمؤمنين على بن ابى طالب (ع ) و ائمه معصومين (ع ) دارد.
اين كتاب در رشت به سال 1331 ق طبع شده است .
مـنابع : تاريخ علما و شعراى گيلان , 110; الذريعة , 1/47; مفسران شيعة , 200; مؤلفين كتب چاپى فارسى و عربى , خانبابا مشار, 6/901; معجم رجال الفكر فى النجف , 112.
كـرائم الـقـرآن , اثـر سـيـد ابـوالـقاسم تبريزى ( 1286 - 1362 ق ) فرزند سيد محمدرضا حائرى طباطبائى معروف به علامه , از علماى حائر شريف .
اين تفسير در يك مجلد به زبان عربى شامل بخشى از قرآن است .
مـؤلف در اين اثر به شيوه كلامى و بهره گيرى از روايات و احاديث ائمه اطهار (ع ), بعضى از آيات را كه مورد توجه و نظرش بوده است تاويل و تفسير كرده است .
نسخه اصل به خط مؤلف نزد فرزندش سيد صادق طبيب معروف به علامه در كربلا موجود است .
علامه تبريزى چند تفسير ديگر بر قرآن نوشته است از آن جمله : آداب القرائة : در يك مجلد به زبان عربى و شيوه ادبى شامل بخشى از قرآن .
مؤلف به ذكر قراءآت و تجويد و تفسير بعضى از كلمات غريب و مشكل قرآن پرداخته است .
نسخه اصل به خط مؤلف در كتابخانه وى نزد فرزندش سيد صادق طبيب در كربلا موجود است .
منابع : معجم الدراسات القرآنية عند الشيعة الامامية , 242, نقباء البشر, 1/66 - 68.
انوارالبيان فى تفسير القرآن
اثـر مولوى غلام على ( 1283 - 1367 ق ) فرزند حاج اسماعيل بهاونكرى هندى , از علماى مجاهد شيعه در هندوستان .
وى اكثر عمر خويش را به مبارزه و جهاد و دفاع از تشيع گذراند.
مؤلفات وى از يكصد و بيست مجلد بيشتر است و اكثر آنها به چاپ رسيده از جمله در فنون قرآن و تفسير.
هـمـچـنـيـن مـجله اى به نام راه نجاة به گجراتى منتشر مى كرد كه حاوى نشر فرهنگ خاندان عصمت و نبوت بوده .
تفسير وى به گجراتى در سه مجلد و با بهره گيرى از احاديث و روايات ائمه معصومين (ع ) تاليف گرديده و در هندوستان به چاپ رسيده است .
مـولـوى غـلام عـلـى اثر ديگرى به نام قصص الانبياء دارد كه شامل بخشى از قرآن و شرح و بيان داسـتـانـهـاى پـيامبران از حضرت آدم تا رسول اكرم (ص ) مى باشد كه با بهره گيرى از روايات و احاديث ائمه طاهرين (ع ) تاليف نموده است .
اين كتاب در سه مجلد در هندوستان به چاپ رسيده است .
منابع : الذريعة , 2/421; معجم الدراسات القرآنية عند الشيعة الامامية , 32; نقباء البشر, 4/1659.
تفسير خراسانى حائرى
اثر سيد ميرزا هادى ( 1297 - 1368 ق ) فرزند سيد على بن بجستانى معروف به خراسانى حائرى , از متكلمان و مراجع تقليد شيعه و مشاهير مدرسين حوزه علميه كربلا ( - بجستانى , سيد هادى ). مـؤلـف از مفسران شيعه است كه چهار اثر در علوم تفسير نگاشته است و آنها به شرح زير است : 1) البيان فى تفسير القرآن , در يك مجلد به زبان عربى و شيوه ادبى شامل بخشى از قرآن .
مـؤلـف در مقدمه خود مى نويسد مقصود از تاليف اين تفسير عرض معنى و تفسير الفاظ و لغات و اعراب مى باشد و نسخه موجود قسمتى از قرآن است .
2) تـفـسـير الكبير, در چند مجلد به زبان عربى و شيوه كلامى مؤلف در اين اثر خود تمامى وجوه تـفـسـير آيه را با بهره گيرى از روايات و احاديث ائمه اطهار (ع ) نگاشته است و مجلد اول از آغاز قرآن كريم تا سوره مباركه هود مى باشد.
3) تـفـسير الوسيط, در يك مجلد به زبان عربى و شيوه ادبى و روائى داراى مقدمه و ظاهرا مؤلف موفق به اتمام آن نگشته است .
مؤلف در تفسير هر آيه جوانب ادبى آيه را از لغت و اعراب و ساير موارد ذكر نموده و از روايات ائمه معصومين (ع ) بهره گرفته است .
4) تكمله بر تفسير القمى , در يك مجلد به زبان عربى و شيوه روائى , شامل بخشى از قرآن .
مؤلف در اين اثر خود كه در نوع خويش بى نظير است روايات و احاديث عامه را كه موافق با روايات عـلـى بن ابراهيم قمى در تفسير اوست گردآورى نموده و تكمله اى بر تفسير قمى از طرق عامه نگاشته است .
تـمـامـى تـفـسـيرهاى چهارگانه مفسر به خط مؤلف نزد سبط وى سيد حسين جلالى در كربلا مـحـفـوظ بوده و امروزه نسخه هاى مذكور نزد سيد محمد رضا جلالى از محققين معاصر موجود است .
مـنـابـع : احـسـن الـوديعة , 1/215; الاعلام , 8/59; الذريعة , 6/46; معارف الرجال , 3/232; معجم المؤلفين , 13/216.
محمد و القرآن
اثـر شيخ كاظم ( 1302 - 1369 ق ) فرزند سلمان حلى كاظمى آل نوح , از خطباى منبر حسينى و متكلمان اماميه ( - آل نوح ). تفسير مورد بحث در يك مجلد به زبان عربى شامل بخشى از قرآن كريم است .
مـؤلـف در ايـن اثـر آياتى از قرآن مجيد را كه در شان رسول اكرم (ص ) نازل گرديده گردآورى نموده سپس به سبك كلامى و ادبى و بهره گيرى از روايات و احاديث به تفسير و تاويل مى پردازد.
نسخه اصل به خط مؤلف در كتابخانه او در كاظمين موجود است و در سال 1936 م در بغداد طبع گرديده است .
مـنـابع : الذريعة , 20/156; اعيان الشيعة , 9/10; الاعلام , 5/215; معجم المؤلفين العراقيين , 3/26; معجم الدراسات القرآنية عند الشيعة الامامية , 264.
القرآن و العترة
اثر شيخ محمدعلى شاه آبادى ( اصفهان 1292 - تهران 1369 ق ) فرزند شيخ محمد جواد اصفهانى معروف به شاه آبادى , از ائمه فتوى و تقليد و مدرسين فلسفه در تهران .
وى از جـمـلـه علماى اماميه است كه چند اثر در علوم قرآن و فنون تفسير از خود باقى گذاشته اسـت : 1) الـقرآن و العترة , اين تفسير در يك مجلد به زبان عربى و شيوه استدلالى و روائى شامل بخشى از قرآن .
مؤلف در اثر خويش آياتى از قرآن را كه در فضائل خاندان عترت و طهارت (ع ) نازل گرديده است گردآورى نموده سپس با مشرب حكمى خود و سبك استدلالى و بهره گيرى از روايات و احاديث ائمه اطهار (ع ) به تفسير و تاويل آنها مى پردازد.
اين اثر در سال 1368 ق در تهران طبع گرديده است .
2) الانـسـان و الفطرة , در يك مجلد به زبان عربى و شيوه استدلالى كه در آن آيه فطرة اللّه التى فطر الناس را عنوان نموده و به اثبات توحيد با مشرب فلسفى و بهره از روايات و احاديث خاندان عصمت و طهارت (ع ) پرداخته است .
و اين تفسير در سال 1368 ق چاپ سنگى گرديده است .
3) الايـمـان و الـرجعة , در يك مجلد به زبان عربى و شيوه حكمى و استدلالى مؤلف آيه اذا وقع الـقـول اخـرجـنـا دابـة را عنوان نموده و با سبك فلسفى و استدلالى و بهره گيرى از روايات و احاديث ائمه اطهار (ع ) بحث زيبائى را در رجعت ياد كرده است .
اين اثر ضمن مجموعه تفسيرهاى ياد شده در سال 1368 ق در تهران طبع گرديده است .
منابع : ريحانة الادب , 3/167; مفسران شيعه , 202; مؤلفين كتب چاپى فارسى و عربى , 4/173.
التبيان فى معانى القرآن
اثـر سيد حسين عرب باغى ( م 1369 ق ) فرزند سيد نصراللّه موسوى عرب باغى ارومى تبريزى , از علماى كثير التاليف قرن چهاردهم .
بيش از هشتاد اثر از خود به يادگار گذاشته ( خانبابا مشار هفتاد و هشت عنوان كتب چاپى وى را ضبط كرده است ). تـفـسـيـر مورد بحث در يك مجلد به زبان فارسى به شيوه كلامى و استدلالى شامل تمامى قرآن كريم است .
شيخ آقابزرگ تهرانى در الذريعة آن را از كتب مطبوع وى ذكر نموده است .
همچنين در علوم قرآن كتاب ديگرى به نام دلائل القرآن دارد در يك مجلد به زبان فارسى در رد مقاله همدانى و در سال 1345 ق در تبريز طبع گرديده است .
مـنـابـع : الـذريـعة , مستدركات , 26/151; مؤلفين كتب چاپى فارسى و عربى , 2/904; نقباء البشر, 2/664.
تحفة الاخوان فى نقد كتاب آلاء الرحمن فى تفسير القرآن
اثـر شـيخ ضياءالدين عبدالحسين ( 1315 - 1370 ق ) فرزند شيخ محمدصادق خاصى كاظمى , از محققان و علماى خاندان آل خاصى ( - آل خاصى ). وى از جـمـلـه مـحـقـقـيـن شيعه است كه چند تفسير در علوم قرآن و فنون تفسير از خود باقى گذاشته و اكثر آنها بر اساس استدراك و نقد است و آنها عبارتند از: 1) تحفة الاخوان فى نقد كتاب آلاء الرحمن در يك مجلد به زبان عربى و شيوه استدلالى شامل بخشى از قرآن كريم .
مـؤلـف اثـر خـويـش را در استدراكات و حواشى و تعليقات و همچنين نقد و تحليل بر تفسير آلاء الـرحـمن شيخ محمدجواد بلاغى ( 1282 - 1352 ق ) قرار داده است نسخه اصل به خط مؤلف در كتابخانه وى در كاظمين محفوظ است .
2) الـنـقـد الـجميل على تفسير انوارالتنزيل : در يك مجلد به زبان عربى و شيوه استدلالى شامل بخشى از قرآن است .
مؤلف در اين اثر مستدركاتى بر حواشى شيخ بهائى بر تفسير انوارالتنزيل ابى سعيد عبداللّه بيضاوى ( م 685 ق ) نگاشته و همچنين نقد و تحليلى بر سخنان بيضاوى دارد.
نسخه اصل به خط مؤلف در كتابخانه مؤلف در كاظمين موجود است .
3) حـواشى و تعليقات بر تفسير تنزيه القرآن عن المطاعن , تاليف عبدالجبار معتزلى در يك مجلد به زبان عربى و شيوه استدلالى شامل بخشى از قرآن كريم .
مؤلف در اين اثر نقد و تحليل نفيسى بر تفسير تنزيه القرآن عن المطاعن نگاشته است .
مـنابع : مستدركات اعيان الشيعة , 1/51; موسوعة الغتباب المقدمة , قسم الكاظمين , 3/90; معجم الدراسات القرآنية عند الشيعة الامامية , 305.
نفحات الرحمان فى تفسير القرآن
اثر شيخ محمد نهاوندى ( زنده در 1370 ق ) فرزند شيخ عبدالرحيم تهرانى نهاوندى خراسانى .
اين تفسير در چهار مجلد به زبان عربى و فارسى شامل تمامى قرآن كريم از آغاز تا انجام است .
داراى مقدمه مبسوط در چهل طرفه .
مـؤلـف ابـتدا بحث خويش را به كليات قرآن مجيد اختصاص داده سپس به تفسير از سوره الحمد شروع نموده است .
شيوه او استدلالى است و از روايات و احاديث خاندان نبوت و طهارت (ع ) نيز بهره گرفته است .
ايـن تـفـسـير بين سالهاى 1357 - 1370 ق در تهران به چاپ سنگى و قطع رحلى طبع گرديده است .
مـنابع : الذريعة , 24/247; فهرست كتابهاى چاپى فارسى , 5/5262; معجم الدراسات القرآنية عند الشيعة الامامية , 305.
نور العرفان و كشف اسرار الفرقان
اثر شيخ محمد ( متولد 1301 ق - زنده در 1370 ق ) فرزند محمد جعفر غروى گلپايگانى ,از علما و افاضل عصر خويش .
تفسير مورد بحث در چهار مجلد به زبان فارسى و شيوه استدلالى شامل مجموعه اى از سوره هاى كوچك قرآنى است كه در تهران چاپ و منتشر گرديده است .
آثار ديگرى در تفسير از غروى گلپايگانى به شرح ذيل وجود دارد: 1) تفسير سوره بقره .
2) تفسير سوره آل عمران و نساء.
3) تفسير سوره هاى مائده و انعام و اعراف .
تفسيرهاى فوق در تهران چاپ و منتشر گرديده است .
4) تفسير سوره حمد به زبان فارسى و شيوه استدلالى در قم طبع گرديده است .
5) تفسير پنج سوره كه در نماز خوانده مى شود: توحيد, حمد, نباء, اعلى , نصر توسط موسسه دينيه سنقر طبع گرديده است .
مـؤلـف به سبك استدلالى و بهره از روايات و احاديث خاندان عصمت و طهارت به تفسير و تاويل سوره هاى ياد شده پرداخته است .
منابع : تفسير و تفاسير جديد, 176, 191, 204; فهرست كتابهاى چاپى فارسى , 1/1391, 5/5334.
التبيين فى شرح آيات المواعظ و البراهين
اثـر شيخ ميرزا ابوتراب قزوينى شهيدى ( 1278 - 1357 ق ) فرزند ميرزا ابوالقاسم بن شهيد ثالث , از علماى اماميه و مفسران شيعه و مراجع تقليد در تهران .
تفسير مذكور در پنج مجلد بزرگ فارسى است .
جزء اول آن از سوره فاتحة الكتاب تا آخر سوره نساء و جزء دوم از اول سوره مائده تا آخر سوره يونس و جزء سوم از اول سوره هود تا آخر سوره حج و جزء چهارم از اول سوره مؤمنون تا آخر سوره زمر و جزء پنجم از اول سوره مؤمن تا آخر قرآن مى باشد.
مـفسر در تفسير خود از شيوه تفسير قرآن به قرآن , و نيز روايات استفاده كرده است و سعى كرده در بعضى از موارد مطالب فلسفى را با معارف آيات و روايات عجين نمايد.
تفسير مذكور جامع است بين حكمت و فلسفه و كلام و روايات و تفسير قرآن با قرآن .
نسخه اصل به خط مؤلف در كتابخانه عبدالحسين شهيدى صالحى در قزوين محفوظ است .
آقـابـزرگ تهرانى آن را در الذريعة ياد نكرده است اما در شرح حال مفسر در نقباء البشر مى نويسد هنگام ملاقاتش با مفسر در تهران آن را نزد وى مشاهده نموده است .
مـيـرزا ابـوتـراب شـهيدى اثر ديگرى به نام تفسير آيه نور دارد كه در 1331 ش در تهران به چاپ رسيده است .
مـنـابـع : مستدركات اعيان الشيعة , حسن امين , 3/5; معجم الدراسات القرآنية , 53; معجم رجال الفكر و الادب , 260; مؤلفين كتب چاپى فارسى و عربى , خانبابا مشار, 1/125; نقباء البشر فى القرن الرابع عشر, 1/28.
الفرقان فى تفسير القرآن
اثـر سـيـد عـلـى نـقى ( م ح 1357 ق ) فرزند ابوالحسن نقوى لكنهوى هندى , از علماى شيعه در هندوستان .
اين تفسير در يك مجلد به زبان عربى شامل تمام قرآن كريم است .
مؤلف در اين اثر پس از ذكر آيات قرآن به شيوه استدلالى و بهره گيرى از روايات و احاديث خاندان نبوت (ع ) به تفسير و تاويل پرداخته و مقدمه اى در بيش از يكصد صفحه به آن نگاشته است .
سپس به تفسير سوره الحمد مى پردازد.
اين اثر در مجله ماهانه الرضوان لكنهو به تدريج تا ذى الحجة سال 1353 ق به طبع رسيده است .
همچنين نسخه اصل به خط مؤلف نزد فرزندانش در لكنهو موجود است .
منابع : الذريعة , 16/174; معجم الدراسات القرآنية عند الشيعة الامامية , 213.
تنزيل الآيات الباهرة فى فضل العترة الطاهرة
اثر سيد عبدالحسين شرف الدين ( 1290 - 1377 ق ) فرزند سيد يوسف موسوى , از متكلمين اماميه و صاحب كتاب گرانقدر المراجعات .
تـفـسـيـر مورد بحث در يك مجلد به زبان عربى و شيوه كلامى و استدلالى شامل بخشى از قرآن كريم است .
مـؤلـف در اثـر خويش آيات نازل شده در شان حضرت اميرالمؤمنين على (ع ) و خاندان عصمت و طـهـارت (ع ) را كه شامل يكصد آيه مى باشد از قرآن گردآورى نموده و با تكيه به صحاح و كتب عامه در اثبات فضائل و امامت اميرالمؤمنين (ع ) تفسير نموده است .
نسخه اصل به خط مؤلف در كتابخانه مؤلف در صور موجود است .
اثـر قـرآن پـژوهـى ديـگر او تفسير آية المودة ( سوره شورى , آيه 22 ) قل لا اسئلكم عليه اجرا الا المودة فى القربى كه در مجله العرفان صيدا طبع گرديده است .
مـنـابع : اعيان الشيعة , 7/457; تكملة امل المل , 256; الذريعة , 4/333, 455; مجله تراثنا, شماره چهارم , سال اول , بهار سال 1406 ق , 52.
آية التطهير فى الخمسة اهل الكساء
اثـر سـيد محيى الدين موسوى غريفى ( زنده در سال 1377 ق ) از علماى شيعه در قرن چهاردهم هجرى .
اين تفسير در يك جلد به زبان عربى و شيوه كلامى شامل شرح آيه تطهير است .
مـؤلف در اين اثر به تفسير آيه 33 سوره الاحزاب ( انما يريد اللّه ليذهب عنكم الرجس اهل البيت و يطهركم تطهيرا ) به سبك استدلالى با بهره گيرى از روايات و احاديث ائمه اطهار (ع ) پرداخته و اثبات نموده است كه اين آيه در حق پنج تن آل عباء (ع ) نازل گرديده است .
اين اثر در سال 1377 ق در نجف اشرف چاپخانه العلميه طبع گرديده است .
منبع : مجله تراثنا شماره چهارم , سال اول , بهار 1406 ق , 51.
تفسير جابرى
اثـر شـيـخ محمدحسن ( شيراز 1287 - اصفهان 1376 ق ) فرزند على بن محمود جابرى انصارى اصفهانى , از علماى اصفهان .
تفسير مورد بحث در دو مجلد به زبان فارسى و شيوه استدلالى شامل بخشى از قرآن كريم است .
مؤلف در اين اثر به تفسير سوره حمد و قسمتى از سوره بقره پرداخته است بدين ترتيب كه پس از ذكر آيه به سبك استدلالى و بهره از روايات و احاديث خاندان عصمت و نبوت (ع ) به تفسير و تاويل آيه مى پردازد.
مـجـلـد اول در اصـفـهـان ( سال 1327 ش ) در پانصد صفحه و مجلد دوم در 366 صفحه طبع گرديده است .
منابع : تفسير و تفاسير جديد, 175; فهرست كتابهاى چاپى فارسى , 1/1388; نقباء البشر, 1/415.
آية التطهير
اثر سيد محمد سعيد ( 1333 - 1378 ق ) فرزند سيد ناصر حسين بن سيد حامد حسين آل صاحب عـبـقـات , از عـلماى شيعه در هندوستان ( - آل صاحب عبقات ) اين تفسير در يك مجلد به زبان عـربـى شامل شرح آيه 33 سوره احزاب ( انما يريد اللّه ليذهب عنكم الرجس اهل البيت و يطهركم تطهيرا ) است .
مؤلف به شيوه كلامى و با بهره گيرى از روايات و احاديث عامه به تفسير مى پردازد.
نسخه اصل به خط مؤلف در كتابخانه صاحب عبقات در هندوستان موجود است .
اثر ديگر او تفسير آية الولاية در يك مجلد به زبان عربى .
مـؤلـف در ايـن اثـر به تفسير آيه ولايت به سبك كلامى و با بهره گيرى از روايات و احاديث عامه پرداخته , خلافت و امامت حضرت اميرالمؤمنين على (ع ) را اثبات نموده است .
نسخه اصل به خط مؤلف در كتابخانه صاحب عبقات در هندوستان موجود است .
منابع : مقدمه عبقات , 1/149 - 151; معجم الدراسات القرآنية عند الشيعة الامامية , 10.
كانون عفت قرآن
اثر شيخ محمدباقر كمره اى ( 1323 ق ـ زنده در 1415 ق ) فرزند احمد كمره اى خمينى , از علماى محقق معاصر.
مـؤلف تفسيرهاى گوناگون مختلف بر چند سوره از قرآن كريم نگاشته است كه دو تفسير از آن ميان به طبع رسيده است يكى به نام كانون عفت قرآن و دومى به نام كانون حكمت قرآن .
1) كانون عفت قرآن , در يك مجلد به زبان فارسى شامل تفسير سوره مباركه يوسف است .
مؤلف پس از ذكر آيات به سبك كلامى و بهره گيرى از روايات و احاديث ائمه اطهار (ع ) به تفسير و تاويل مى پردازد.
اين اثر در سال 1324 ش در تهران در 285 صفحه طبع گرديده است .
2) كانون حكمت قرآن , در يك مجلد به زبان فارسى شامل تفسير سوره لقمان است .
مـؤلف پس از ذكر آيه به سبك كلامى و روائى و با بهره گيرى از روايات و احاديث ائمه اطهار (ع ) به تفسير و تاويل مى پردازد.
اين اثر در سال 1323 ش در تهران طبع گرديده است .
منابع : الذريعة , 17/258; معجم الدراسات القرآنية , 240; مؤلفين كتب چاپى فارسى و عربى , 2/12; تفسير و تفاسير جديد, 179.
تفسير اردوبادى
اثـر شيخ محمدعلى ( 1312 - 1380 ق ) فرزند ميرزا ابوالقاسم اردوبادى تبريزى نجفى , از علماى معاصر.
اين تفسير در يك مجلد به زبان عربى است .
مؤلف در اواخر عمر خويش به تفسير قرآن مجيد پرداخت و اجل به او مهلت نداد كه آن را به اتمام برساند.
فقط يك مجلد را پايان داد.
اين اثر آخرين تاليفات اوست .
و آن را بـه سـبك كلامى و ادبى داراى شواهد شعر و بيان اعراب و لغت و تفسير كلمات غريب و با استفاده از روايات ائمه معصومين (ع ) نگاشتته است .
نسخه اصل به خط وى در كتابخانه او در نجف اشرف موجود است .
اثر ديگر اين مؤلف تفسير سوره اخلاص , در يك رساله مختصر به زبان عربى و شيوه كلامى است .
اين تفسير در مجله تراثنا ( شماره چهارم , سال اول بهار سنه 1406, 199 - 208 ) با تحقيق و مقدمه شيخ جعفر بن شيخ عباس حائرى به طبع رسيده است .
منابع : معجم الدراسات القرآنية عند الشيعة الامامية , 87; نقباء البشر, 4/1332; مؤلفين كتب چاپى فارسى و عربى , 121 - 122.
| | | |
