كشف التنزيل فى التفسير و التاويل
از سيد محمد ( م ح 1310 ق ) فرزند سيد عبدالغفار رضوى كاشانى , از علما و فقيه اصولى .
تفسير مورد بحث در يك مجلد به زبان عربى و شيوه كلامى و ادبى شامل تمام قرآن كريم از سوره الـحـمـد لـغايت سوره الناس است كه با بهره از روايات و احاديث ائمه اطهار (ع ) و اقوال مفسرين متقدمين شيعه آيات قرآن را تاويل نموده است .
حفيد وى سيد حسين ( م 1385 ق ) در كتاب خود ( العندبيل ) فى التمييز بين الصحيح و العليل به شرح حال مؤلف پرداخته و اين تفسير را از مؤلفات او نام برده است .
نسخه اصل به خط مؤلف نزد حفيد وى سيد محمد رضوى كاشانى صاحب تفسير بهجة التنزيل فى التفسير و التاويل ( - بهجة التنزيل ) موجود است .
منابع : الذريعه , 18/24; معجم الدراسات القرآنية , 244; نقباء البشر, 4/669.
احسن القصص
از عـلى محمد ( 1260 - 1312 ق ) فرزند سيد محمد بن سيد دلدار على نقوى لكنهوى معروف به تاج العلماء, از ائمه فتوى و تقليد در هندوستان و از علما و مفسرين شيعه .
تـفـسـيـر مورد بحث عربى و در شرح و بيان سوره يوسف است كه مفسر با مذاق حكمى و كلامى خـويـش به شيوه اى دلپذير به شرح و تاويل و تفسير آيات سوره يوسف پرداخته است اين كتاب در هندوستان به سال 1305 ق چاپ شده است .
از تاج العلماء دو تفسير ديگر ياد كرده اند: 1) انوار الانظار, در شرح و تفسير سوره نور.
2) ترجمة القرآن , در دو مجلد ترجمه قرآن به زبان اردو كه در هندوستان چاپ و منتشر گرديده است .
مـنـابع : احسن الوديعة , 1/201; اعيان الشيعة , 8/310; الذريعة , 1/288, 4/345; مصفى المقال فى مـصـنـفـى عـلـم الـرجـال , 342; معجم الدراسات القرآنيه , 12; مفسران شيعة , 200; نقباء البشر, 4/1624; مؤلفين كتب چاپى فارسى و عربى , خانبابا مشار, 4/596.
كنزالتفاسير فى تفسير المفردات القرآنية
اثـر شـيـخ عـلى ( 1242 - 1315 ق ) فرزند مولى شيخ جعفر استرآبادى حائرى تهرانى معروف به شريعتمدار, از علماى اماميه و حكيم متاله .
تـفـسـير مورد بحث در يك مجلد به زبان عربى و شيوه كلامى و ادبى شامل بخشى از قرآن كريم است .
مؤلف در اين اثر خود به تفسير مفردات و كلمات غريب و متشابه و مشكلات به سبك ادبى و نحوى پرداخته است .
شريعتمدار استرآبادى آثار ديگرى بدين شرح دارد: 1) نثرالدرر الايتام , در يك مجلد به زبان عربى و شيوه استدلالى و روائى شامل تفسير بخشى از قرآن است .
مؤلف در اين اثر خود آيات احكام قرآن را گردآورى نموده است و به ترتيب كتب فقهيه از طهارت لغايت ديات با بهره از روايات و احاديث خاندان عصمت (ع ) به شرح و بسط پرداخته است .
2) الـدرر الايتام : در يك مجلد به زبان عربى و شيوه استدلالى و روائى تلخيصى است از كتاب نثر الدرر الايتام .
3) دررالاحكام , اين تفسير ضمن پانزده كتاب ديگر مى باشد كه هريك از آنها اختصاص به يك علم از علوم است .
كتاب اول در نحو و كتاب دهم در علم تفسير و مؤلف بحث خويش را به كليات علم تفسير و قرآن مجيد اختصاص داده و كلمات متشابه و غريب را تفسير نموده است .
كتاب يازدهم در تجويد و نحو قرآن مى باشد.
4) تجويد التنزيل فى علم الترتيل , در يك مجلد شامل بخشى از قرآن كريم مى باشد.
مـؤلف اثر خويش را به علم ترتيل و قراءآت قرآن مجيد اختصاص داده و نيز گاهى به نحو و اعراب بعضى از كلمات مى پردازد.
نسخه اصلى آثار فوق كه برشمرديم در تهران نزد احفاد شريعتمدار محفوظ است .
منابع : الذريعة , تحت عناوين فوق ; ريحانة الادب , 3/210 , معجم الدراسات القرآنية , 157, مفسران شيعه , 183; مؤلفين كتب چاپى فارسى و عربى , 4/161.
تفسير صفى عليشاه
اثـر حـاج مـيـرزاحسن ( 1251 - 1316 ق ) فرزند محمد باقر اصفهانى معروف به صفى عليشاه , از اقطاب سلسله نعمت اللهى و سرسلسله صفى عليشاهى .
تفسير مورد بحث در دو مجلد به زبان فارسى و شيوه عرفانى و ادبى شامل تمام قرآن در بحر رمل مسدس بر وزن مثنوى مولوى است .
مؤلف در تاريخ نظم آن چنين سروده است : تاريخ من ارطلب كنى خود گويم تفسير صفى هادى گمراهانم ( 1307 ق ) اين تفسير را نزد صوفيان و عارفان پايگاهى است و در محافل و خانقاههاى خويش آن را مى خوانند و بسيار از ابيات آن را از بر مى كنند.
اين تفسير نخست در 1308 ق در تهران در دو مجلد طبع گرديد سپس در سالهاى 1317 و 1318 و 1324 ق تجديد چاپ شده است .
صفى عليشاه تفسير ديگرى به نام تفسير سوره يوسف تاليف نموده است .
و آن را در يـك مـجـلـد بـه زبان فارسى به شيوه عرفانى و بر مذاق اهل تصوف نثرا تفسير و تاويل نموده كه در 1320 ق در تهران چاپ سنگى گرديده است .
منابع : الذريعة , 4/279; مؤلفين كتب چاپى فارسى و عربى , 2/517; فهرست كتابهاى چاپى فارسى , 1/1395; مفسران شيعه , 186; تفسير و تفاسير جديد, 179.
تفسير صالحى
اثـر شـيـخ مـحـمـدعلى صالحى ( م 1319 ق ) فرزند شيخ محمد صالح برغانى قزوينى , از علما و متكلمين اماميه و اساتيد فقه و اصول حوزه قزوين .
تـفـسـيـر مورد بحث شامل مجموعه اى از رسائل به زبان عربى و فارسى , در بخشى از قرآن كريم است .
مـؤلـف در اين اثر بعضى از آيات و سوره هاى مورد نظر خود را عنوان كرده سپس با مشرب ملايم مـتـشـرعـه بـه رد شيخيه و بابيه پرداخته و اعتقادات خود را به سبك كلامى و فلسفى با بهره از روايات خاندان عصمت و طهارت (ع ) بيان كرده است .
اين تفسير از جمله تفسيرهايى است كه مشاجرات و برخوردهاى عقائد تند قرن سيزدهم هجرى را منعكس مى كند و تاريخ تاليف آنها از 1263 ق لغايت 1266 ق مى باشد.
از جمله سوره هايى كه مؤلف عنوان كرده است : سوره الحمد, سوره الاخلاص , سوره الاعلى , سوره الـرحـمـن , سوره القدر و غيره و از جمله آياتى كه در رد شيخيه و بابيه عنوان كرده آيه : فلما راى القمر بازغا قال هذا ربى است .
ايـن تفسير به فارسى و در رد سيد على محمد باب است كه صريح اقوال او را با روايات و به سبك اسـتـدلالى رد كرده است و نيز تفسير آيه مودة از سوره شورى : قل لا اسئلكم عليه اجرا الا المودة فى القربى و تفسير آيه نور: اللّه نور السموات و الارض و غيره .
اين مجموعه از مخطوطات موقوفه پدرش شيخ محمد صالح برغانى حائرى در كربلا موجود است .
منبع : مقدمه موسوعة البرغانى فى فقه الشيعه , 1/52.
النص الجلى فى امامة مولانا على
مـفـسـر شـيخ ملا حسين ( م 1320 ق ) فرزند باقر بروجردى , از علماى عصر خود ( - بروجردى , حسين ). ايـن تـفسير در شرح و بيان چهل آيه از قرآن كريم كه در شان حضرت على بن ابى طالب (ع ) نازل گـرديـده اسـت و مؤلف پس از استخراج آيات مذكور به شرح و بين ادله وارده بر تنصيص امامت امـيـرالمؤمنين (ع ) با اسانيد فريقين سنى و شيعه مبادرت كرده و آن را بر يك مقدمه و چهل آيه مـنظم كرد كه توسط فرزندش نورالدين بروجردى در 1320 ق در 300 صفحه در تهران و مجددا در سال 1330 ق توسط چاپخانه ميرزا عباس تجديد چاپ و انتشار يافت .
منابع : تاريخ بروجرد, 2/489; الذريعة , تحت عناوين ذكر شده است ; الكرام البررة , 1/380; الماثر و الـثـار, 173; مـؤلـفين كتب چاپى فارسى و عربى , خانبابا مشار, 2/706; معجم الدراسات القرآنية , 303; مفسران شيعه , 201.
اسرار التنزيل
از شيخ مولى حسين ( م 1320 ق ) فرزند باقر بروجردى , از علما و فقهاى متاله .
مولى حسين بروجردى سه تفسير تاليف نموده است بدين شرح : 1) تفسير كبير بروجردى , در چند مجلد به زبان عربى از تمام قرآن به شيوه كلامى و با بهره از احاديث ائمه اطهار (ع ). 2) اسرار التنزيل , كه تلخيصى است از تفسير كبير ياد شده .
3) النص الجلى فى امامة على (ع ), كه در 1320 ق در تهران به چاپ رسيده است .
مـنـابـع : تـاريـخ بروجرد, 2/489; الذريعة , 2/43; الكرام البررة , 1/380; الماثر و الثار, 173; معجم الـدراسـات الـقـرآنـية , 16; مفسران شيعه , 201; مؤلفين كتب چاپى فارسى و عربى , خانبابا مشار, 2/706.
تفسير آيه نور
اثـر شـيخ هادى تهرانى ( 1253 - 1321 ق ) فرزند محمد امين تهرانى نجفى , از علما و ائمه فتوى كه صاحب آراء فلسفى خاص بود.
ايـن تفسير در يك مجلد به زبان عربى و شيوه حكمى اختصاص به تفسير آيه 35 سوره نور اللّه نور السموات و الارض يافته است .
در تهران در 1319 ق چاپ سنگى گرديده است .
مـنـابـع : احـسن الوديعه , 1/166; اعيان الشيعة , 10/233; الذريعة , 4/334; تفسير و تقاسير جديد, 174; الاعـلام , 7/127; مـعـجـم رجال الفكر, 295; معجم المؤلفين , 12/84; مفسران شيعه , 195; مؤلفين كتب چاپى فارسى و عربى , 6/709.
آيات الائمه
از سـيـد مـحمد على ( م 1321 ق ) فرزند سيد مهدى حسينى تهرانى لاريجانى نياكى معروف به تيرفروش , حكيم متاله , از علماى تهران .
ايـن تفسير به زبان فارسى در يك مجلد, در شرح و بيان و تاويل آيات قرآنى كه مربوط به امامت و ولايـت و فـضـائل امـيرالمؤمنين على بن ابى طالب (ع ) و ائمه معصومين (ع ) و خاندان عصمت و طهارت مى باشد.
و از طريق روايات و كلام به بحث پرداخته است .
اين كتاب در 1316 ق در تهران در 342 صفحه چاپ سنگى گرديده است .
منابع : الذريعة , 1/40; الماثر و آثار, 159; معجم الدراسات القرآنية , 5; مؤلفين كتب چاپى فارسى و عربى , خانبابا مشار, 4/424; نقباء البشر فى القرن الرابع عشر, 4/1544; مفسران شيعة , 183.
توضيح اليات
از مولى محمدتقى ( 1226 - 1321 ق ) فرزند محمد حسين كاشانى تهرانى , از علماى شيعه و فقيه محقق .
اين تفسير در بيان و شرح بعضى از آيات قرآن كريم است كه بعضى از مؤمنين از مؤلف تفسير آن را درخواست نموده اند.
و همچنين مفسر آيه : رب المشرقين و رب المغربين را با بهره از روايات و احاديث ائمه اطهار (ع ) تفسير و تاويل نموده است .
اين كتاب در 1297 و 1301 ق در تهران به چاپ رسيده است .
مـولـى مـحـمـدتـقـى كـاشانى تفسير ديگرى به نام ايضاح المشتبهات به شيوه نحوى و ادبى در مشكلات و متشابهات آيات قرآن تاليف نموده است و هر دو كتاب به زبان فارسى مى باشد.
منابع : الاعلام , 6/63; اعيان الشيعة , 9/193; الذريعة , 4/289; معجم الدراسات القرآنية , 116; معجم رجـال الـفـكـر و الادب فى النجف خلال الف عام , 361; مفسران شيعة , 199; مؤلفين كتب چاپى فارسى و عربى , خانبابا مشار, 2/212; نقباء البشر, 1/253; هدية العارفين , 2/392; المثر و الثار, 170; فوائد الرضويه , 437.
تفسير القرآن الحكيم
اثـر مـير محمد كريم ( زنده 1322 ق ) فرزند مير جعفر علوى حسينى موسوى , از علما و مفسرين اماميه .
ايـن تـفسير در سه مجلد به زبان عربى و به شيوه استدلالى شامل تمامى قرآن كريم از آغاز لغايت انجام آن است .
مؤلف پس از ذكر آيه به تفسير و تاويل مى پردازد.
مؤلف از منابع تفسيرى مانند: مجمع البيان , كشاف زمخشرى , تفسير كبير فخر رازى , انوارالتنزيل بيضاوى و لباب التاويل فى معانى التنزيل بهره گرفته است .
مـؤلـف روش خويش را در مقدمه چنين مى نويسد ضمنا ذيل هريك از آيات خلاصه و تاويل آن را اضافه كردم تا فهم مقصود براى نوآموزان آسانتر شده تاويلات نارواى ديگر را بتوانند در برابر آيات شخصا بسنجند.
اين تفسير توسط آقاى صادق نوبرى به فارسى ترجمه و در سه مجلد به چاپ رسيده است .
منبع : تفسير القرآن الحكيم علوى .
برهان البيان
از سـيد ابوالقاسم ( 1249 - 1324 ق ) فرزند حسين بن نقى رضوى لاهورى ,از متكلمين و علماى اماميه در هندوستان .
در ايـن تـفـسـيـر مـؤلـف به شرح و تاويل آيه استخلاف از سوره نور پرداخته و نيز بحث خويش را اختصاص به خلافت و امامت اميرالمؤمنين على (ع ) به استناد آيات قرآن داده است شيخ آقابزرگ تهرانى در الذريعة آن را به زبان اردو دانسته و مى نويسد در هندوستان به چاپ رسيده است .
خانبابا مشار در كتاب مؤلفين كتب چاپى آن را به عربى ضبط كرده است .
سيد ابوالقاسم رضوى لاهورى مؤلف كتاب ديگرى به نام لوامع التنزيل و سواطع التاويل است و آن بـه زبـان فـارسى در 30 جلد و هر جلد براى يك جزء از قرآن به شيوه كلامى و با بهره از روايات و احاديث ائمه اطهار (ع ) تاويل شده است و تا جلد 16 در لاهور چاپ گرديده است .
مـنـابـع : تـذكـرة بـى بها فى تاريخ العلماء, 39; تذكره علماى اماميه پاكستان , 16; الذريعة , 3/94; مـشـاهـير كشمير, 108; معجم الدراسات القرآنية , 41; مؤلفين كتب چاپى فارسى و عربى , خانبابا مشار, 1/252; نقباء البشر, 1/66.
جلاء الضمير فى حل مشكلات آية التطهير
اثر شيخ محمدعلى بحرانى ( م ح 1325 ق ) از احفاد شيخ يوسف بحرانى صاحب حدائق الطرائق , از علماى اخباريه و فقيه محدث .
اين تفسير در يك مجلد به زبان عربى و شيوه روائى شامل آيه تطهير است .
مـؤلـف در ايـن اثـر بـه تفسير آيه 33 سوره احزاب : انما يريد اللّه ليذهب عنكم الرجل اهل البيت و يـطهركم تطهيرا با مشرب اخبارى خود و بهره از روايات و احاديث خاندان عصمت و طهارت (ع ) بـه تـفسير و تاويل آيه پرداخته است و نيز از كتاب سلاسل الحديد جدش شيخ يوسف بحرانى نقل مى كند.
اين تفسير در 1325 ق در بمبئى طبع گرديده است .
منابع : الذريعة , 5/124; معجم الدراسات القرآنية عند الشيعة الامامية , 124; نقباء البشر, 4/1355.
جواهرالايمان فى ترجمة تفسير القرآن
اثر شيخ محمد باقر ( م ح 1326 ق ) فرزند حاج اسماعيل تاجر سيرجانى , معروف به سلطان العلماء, از علماى اماميه و جامع علوم و فنون اسلامى .
تـفسير مورد بحث در يك مجلد به زبان فارسى و شيوه روائى ترجمه اى است از تفسير امام حسن عسكرى (ع ) به فارسى و در 1320 ق در بمبئى چاپ سنگى گرديده است .
منابع : الذريعة , 5/264; مؤلفين كتب چاپى فارسى و عربى , 2/14; نقباء البشر, 1/187.
ناسخ التفاسير و ناصرالنحارير
اثـر شـيـخ عـلـى اكبر ( 1270 - 1326 ق ) فرزند ميرزا شيرمحمد همدانى , عالم مجتهد ملقب به صدرالاسلام .
اين تفسير در يك مجلد به زبان عربى و شيوه لغوى شامل تمام قرآن كريم است .
مؤلف كلمات قرآن را به ترتيب حروف الفبائى آورده به تفسير كلمات قرآن پرداخته است .
در مـقدمه خود مى نويسد تمام منابع وى از كتب شيعه است و از تفاسير سنى نقل نمى كند سپس حدود بيست كتاب را كه از آنها بهره گيرى نموده و از مخذ وى مى باشد نام مى برد.
نسخه اصل به خط مؤلف ( شماره 2469 ) در كتابخانه دانشگاه تهران موجود است .
مـنـابع : الذريعة , 24/5; اعيان الشيعة , 8/171; معجم رجال الفكر, 466; معجم الدراسات القرآنية , 299; معجم المؤلفين , 7/40.
روضة الامثال
از مولى احمد ( م 1327 ق ) فرزند عبداللّه كوزكنانى تبريزى نجفى , از فقها و محققين شيعى .
مؤلف آيات امثال قرآن كريم را استخراج كرده و به تفسير و تاويل آنها پرداخته و در مقدمه گفتار خـود شعب بلاغت و فائدة تمثيل را مورد توجه قرار داده و سپس به تفسير آيات مورد نظر خويش پرداخته است اين كتاب در 1325 ق به چاپ رسيده است .
مـنـابع : آثارالحجة , 1/110, الذريعة , 2/347, 11/288; معجم رجال الفكر و الادب فى النجف , 382; نقباء البشر فى القرن الرابع عشر, 1/109.
تاويل الآيات الباهرة فى فضائل العترة الطاهرة
اثـر شـيخ محمدتقى (1262 ـ 1332 ق ) معروف به آقا نجفى اصفهانى و مسجد شاهى فرزند شيخ محمدباقر ايوانكيفى تهرانى , از علما و ائمه فتوى و تقليد در اصفهان .
تـاويل اليات در يك مجلد به زبان فارسى و شيوه كلامى و روائى شامل بخشى از قرآن كريم است مؤلف آيات قرآن را كه در فضائل و شان حضرت اميرالمؤمنين (ع ) و خاندان عصمت و طهارت (ع ) نـازل گـرديـده گردآورى نموده و با بهره از روايات و احاديث ائمه اطهار (ع ) به تفسير و تاويل مى پردازد.
اين تفسير در 1291 ق در تهران به قطع وزيرى چاپ سنگى گرديده است .
آقـا نـجفى اصفهانى دو تفسير ديگر بدين شرح دارد: 1) اسراراليات , در يك جلد به زبان فارسى و شيوه كلامى و ادبى شامل بخشى از آيات قرآن .
2) خواص اليات , شرح و ترجمه الدرالنظيم فى خواص القرآن العظيم , در يك جلد به زبان فارسى و بـه شـيـوه كلامى شامل تفسير تمام قرآن به ترتيب سوره ها در ترجمه و شرح تفسير الدرالنظيم ابوالسعادات يافعى تميمى است .
اگرچه مؤلف صريحا بيان نكرده است كه ترجمه تفسير يافعى است ولى اشاره مى كند كه آنچه را در ايـن كتاب ياد مى كند منقول از كتب اهل عرفان و خواص سوره ها بر حسب ترتيب الدرالنظيم يافعى است .
اين كتاب در 1299 ق در بمبئى چاپ شده است .
مـنـابـع : اعـيـان الشيعه , 9/196; تذكرة القبور يا دانشمندان اصفهان , 16; الذريعة , 2/38, 3/303, 7/270; فوائد الرضويه , 438; شخصيت شيخ انصارى , 361; المثر و الثار, 161; مكارم الثار, 3/1009; معجم الدراسات القرآنية , 49; معجم رجال الفكر, 295; مؤلفين كتب چاپى فارسى و عربى , 2/198; نقباء البشر, 1/247.
ضياء التفاسير
اثـر سـيـد امـيـرمـحـمد صادق ( م 1333 ق ) فرزند امير ابوالقاسم خوانسارى موسوى , از علما و محدثين شيعه .
تفسير مورد بحث در يك مجلد بزرگ به زبان فارسى وشيوه روائى و استدلالى شامل تمامى قرآن كريم از آغاز لغايت انجام آن مى باشد.
مؤلف پس از ذكر هر آيه , ترجمه مختصر فارسى آن را آورده سپس با بهره از روايات و احاديث ائمه معصومين (ع ) به تفسير و تاويل مى پردازد.
اين تفسير در 1299 ق در تهران به قطع رحلى چاپ سنگى گرديده است .
مـنـابـع : الذريعة , 4/278; فهرست كتابهاى چاپى فارسى , 3/3424; مؤلفين كتب چاپى فارسى و عربى , 3/503.
ترجمة القرآن فى شرايط الايمان
از سـيـد محمد تقى ( 1265 - 1333 ق ) فرزند سيد مير رضا حسينى قزوينى معروف به تقوى , از ائمه فتوى و تقليد و فقهاى عصر خويش ( - تقوى , سيد محمد تقى ). ايـن تـفسير فارسى شامل پانصد آيه از آيات قرآن كريم است كه مؤلف بر مذاق خود آنها را از قرآن مـجـيد انتخاب نموده است و اكثر آنها در حالات اجتماعى مسلمين و كيفيت معامله مسلمين با كفار و معاشرت با يكديگر است .
نسخه اصل به خط مؤلف نزد فرزند ارشد وى سيد جواد تقوى مى باشد.
مـنـابع : اعيان الشيعة , 9/196; الذريعة , 4/123; شجره اجداد, زندگينامه احفاد سيد محمد تقى , 123; مـيـنـودر, 2/191; نـقباء البشر, 1/256; شخصيت شيخ انصارى , 360; معجم رجال الفكر فى النجف , 350.
آفتاب درخشنده
اثر مؤيدالاسلام ميرزا محمد حسن ( 1287 - 1335 ق ) فرزند ميرزا على جابرى اصفهانى .
تفسير مورد بحث به فارسى است و به كليات قرآن كريم و اثبات معجزات قرآنيه مى پردازد اين اثر در 1302 ش در اصفهان چاپ سنگى گرديده است .
منابع , الذريعة , 1/36; مؤلفين كتب چاپى فارسى و عربى , خانبابا مشار, 2/610 - 612.
نورالهدى
اثـر سيد عبدالحسين كمونه ( 1268 - 1336 ق ) فرزند سيد على ثابت آل كمونه نجفى , از علماى نجف اشرف ( - آل كمونه ). تفسير مورد بحث در يك مجلد به زبان عربى و شيوه استدلالى شامل آيه نور.
مـؤلـف ايـن اثر را به تفسير آيه نور اختصاص داده و به سبك استدلالى و بهره از روايات و احاديث خاندان عصمت و نبوت (ع ) به تفسير اين آيه پرداخته است .
نسخه اصل به خط مؤلف در كتابخانه وى در نجف موجود است .
منابع : الذريعة , 24/387; معجم رجال الفكر فى النجف , 380; معجم الدراسات القرآنيه , 310; نقباء البشر, 3/1053; مصفى المقال , 218.
آيات الاحكام فشندى
از شيخ محمدعلى مشهور به شيخ حمزه على ( 1267 - 1338 ق ) فرزند شيخ محمدتقى فشندى قزوينى , از علما و ائمه تقليد قزوين .
مؤلف , آيات احكام قرآن كريم را كه بيش از 300 آيه مى شود استخراج نموده و به شرح و بيان احكام فقهى مذكور پرداخته و بر اساس كتب فقهيه ترتيب داده است كه آغاز آن از كتاب طهارت و پايان در كتاب قضا و شهادات است .
نـسـخـه خـط مـؤلـف از مخطوطات كتابخانه كاتب اين سطور ( عبدالحسين شهيدى صالحى ) مى باشد.
مـنـابـع : مـستدركات اعيان الشيعة , حسن امين , 2/303; موسوعة البرغانى فى فقه الشيعة , 1/21, مينودر, 343, نقباء البشر فى القرن الرابع عشر, 2/682.
علوم القرآن
اثـر سيد محمد هارون ( م 1339 ق ) حسينى زنجيفورى ( ; زنگى پورى ) هندى , از علماى اماميه در هندوستان .
ايـن كـتـاب به زبان اردوست و مؤلف به تفسير آيات قرآن كريم كه دلالت در علوم و فنون علميه است اشاره كرده و پس از استخراج آنها از قرآن مبسوطا تفسير و تاويل نموده است .
اين كتاب در هندوستان به چاپ رسيده است .
حـسينى زنجيفورى سه كتاب ديگر تاليف كرده است : 1) توحيد القرآن , در اين كتاب آيات توحيد كلية از قرآن استخراج و به زبان اردو شرح و تفسير شده است .
اين كتاب در هندوستان چاپ شده است .
2) امـامة القرآن , مؤلف آيات قرآن مربوط به امامت حضرت على بن ابى طالب و ائمه اطهار (ع ) را استخراج كرده و به زبان اردو ترجمه و تفسير نموده است .
اين كتاب در هندوستان به طبع رسيده است .
3) خـلاصـة الـتفاسير, به زبان عربى و خلاصه اى از سه كتاب : توحيد القرآن , امامة القرآن و علوم القرآن است .
منابع : الذريعة الى تصانيف الشيعة , 15/327; معجم الدراسات القرآنية عند الشيعة الامامية , 201.
بوارق القهر فى تفسير سورة الدهر
اثر شيخ حبيب اللّه شريف ( 1262 - 1340 ق ) فرزند شيخ على كاشانى , از علما و ائمه فتوى .
اين تفسير در يك مجلد به زبان عربى و شيوه كلامى و استدلالى شامل بخشى از قرآن كريم است .
مـؤلـف اين اثر را به سوره مباركه الدهر اختصاص داده است و پس از ذكر آيه , به تفسير و تاويل آن مى پردازد.
مؤلف اثرات متعدد ديگرى از خود به يادگار گذاشته است كه سيد جواد شبر در كتاب خود ادب الـطـف و شـيخ آقابزرگ تهرانى در الذريعة به تفسيرهاى سوره اخلاص , سوره فاتحه , سوره فتح , سوره اعلى , سوره كوثر و سوره ملك اشاره كرده اند.
مـنـابع : ادب الطف او شعراء الحسين (ع ), 9/46; الذريعة , 4/339; و مستدركات الذريعة , 26/109; مصفى المقال فى مصنفى علم الرجال , 120; نقباء البشر, 1/360.
آيات النازلة فى شان على (ع )
اثر سيد عبدالحسين ( 1264 - 1324 ق ) فرزند سيد عبداللّه موسوى لارى , از علماى فارس .
ايـن تفسير در يك مجلد به زبان عربى و شيوه كلامى و روائى شامل آياتى از قرآن كه در فضائل و شان حضرت اميرالمؤمنين على بن ابى طالب و خاندان عصمت و نبوت (ع ) نازل گشته است .
مؤلف با بهره از روايات و احاديث ائمه اطهار (ع ) و منابع كهن به تفسير و تاويل آنها پرداخته است .
اين كتاب در 1319 ق در شيراز چاپ سنگى شده است .
سـيـد عـبـدالحسين چهار اثر ديگر تاليف نموده است بدين شرح : 1) اليات النازلة فى ذم الظلم و الـجور يا تفسير آيات الظالمين , در يك مجلد به زبان عربى و شيوه كلامى شامل بيش از چهارصد آيه از قرآن كه در ذم ظلم و جور و غاصبين حقوق آل محمد (ص ) نازل گرديده است .
مؤلف با بهره از روايات و احاديث ائمه اطهار (ع ) و منابع ديگر آنها را تفسير و تاويل نموده است .
اين تفسير در 1314 ق چاپ سنگى شده است .
2) الـتـنـزيل فى بعض المتشابهات , در يك مجلد به زبان عربى كه در آن آيات متشابهات قرآن را گـردآورى نـمـوده سپس به تفسير و تاويل آنها به سبك لغوى و ادبى با بهره از روايات و احاديث ائمه معصومين (ع ) پرداخته است .
نسخه اصل به خط مؤلف نزد فرزندش سيد على معروف به آية اللاهى در لار موجود است .
3) الـمحكم و المتشابه , در يك مجلد به زبان عربى و به شيوه ادبى كه مؤلف در آن آيات محكم و مـتـشـابـه را از قـرآن مجيد گردآورى نموده سپس به سبك ادبى و كلامى و با بهره از روايات و احاديث ائمه اطهار (ع ) و منابع متقدمين به تفسير و تاويل آنها پرداخته است .
اصل به خط مؤلف نزد فرزندش در لار موجود است .
4) قـراءة اهل البيت (ع ), در يك مجلد به زبان عربى و شيوه ادبى مؤلف در اين اثر قراءآت قرآن را كه از طريق ائمه معصومين (ع ) رسيده است با اشاره به نحو و لغت شرح و بيان نموده است .
نسخه اصل به خط مؤلف نزد فرزندش در لار موجود است .
مـنـابع : دانشمندان و سخن سرايان فارسى , 3/578; الذريعة , 1/48; معارف الرجال , 2/37; معجم الـدراسـات الـقـرآنيه , 8; معجم رجال الفكر فى النجف , 388; مفسران شيعه , 200; مؤلفين كتب چاپى فارسى و عربى , 3/751; نقباء البشر, 3/1048.
الجمان الحسان فى احكام القرآن
اثـر سـيـد مـحـمود ( متولد 1345 ق ) فرزند سيد مهدى دهسرخى اصفهانى , از علما و اصوليين اماميه .
تفسير مورد بحث در يك مجلد به زبان عربى شامل بخشى از قرآن كريم .
مؤلف آيات احكام را جمع كرده سپس با بهره از روايات ائمه اطهار (ع ) به سبك استدلالى به بحث فقهى آيات پرداخته است .
اين تفسير ابتدا در تهران در 1378 ق چاپ سنگى گرديده سپس در نجف تجديد طبع شده است .
مـنـابـع : معجم الدراسات القرآنية عند الشيعة الامامية , 124; مؤلفين كتب چاپى فارسى و عربى , 6/32.
البيان فى تفسير بعض سور القرآن
از سـيـد عـبـد عـلـى مـعروف به سيد ابوتراب ( 1217 - 1346 ق ) فرزند سيد ابوالقاسم موسوى خوانسارى نجفى , از ائمه فتوى و تقليد و مدرسين حوزه علميه نجف .
مـؤلـف بـا انتخاب بعضى از سوره هاى قرآن كريم و بهره از روايات خاندان عصمت و نبوت (ع ) به تفسير آيات سوره هاى مذكور پرداخته است .
نسخه اصل به خط مؤلف را شيخ آقابزرگ تهرانى در كتابخانه مفسر در نجف اشرف مشاهده نموده است .
سـيد عبد على كتاب ديگرى به نام لب الالباب فى تفسير احكام الكتاب دارد كه آيات الاحكام را از قـرآن اسـتـخـراج كرده و آنها را با بهره گيرى از روايات و احاديث اهل بيت (ع ) و به ترتيب كتب فقهيه - از طهارت تا ديات - مرتب كرده و بحث و تفسير نموده است .
نسخه آن به خط مؤلف در كتابخانه وى در نجف ديده شده است .
مـنـابع : احسن الوديعه , 2/3; اعيان الشيعة , 8/29; الذريعة , 3/172; ريحانة الادب , 3/187; مصفى الـمقال , 24; معجم الدراسات القرآنية , 44; معجم رجال الفكر و الادب فى النجف , 172; مفسران شيعه , 199; مؤلفين كتب چاپى فارسى و عربى , خانبابا مشار, 1/122; نقباء البشر, 1/27.
آيات الحجة و الرجعة
اثـر شـيـخ مـحمد على ( زنده در 1350 ق ) فرزند شيخ حسن على همدانى حائرى , از محققين و فقيه اصولى .
اين تفسير به دو مساله حجت و رجعت اختصاص داده شده است كه مؤلف 313 آيه از قرآن كريم به تـعـداد اصـحـاب و انـصـار حـضرت حجت بن الحسن (عج ) هنگام ظهور وى و همچنين به عدد اصحاب حضرت رسول (ص ) در جنگ بدر را شرح و تفسير كرده و بهه همان ترتيب سوره ها و آيات در قـرآن تـنـظيم نموده سپس با بيان وافى و رسا و ذكر نكات دقيق و تحقيقات ظريف و بهره از روايـات ائمـه معصومين (ع ) به بيان آيات مذكور پرداخته است و داراى فهرست منظمى است كه محل آيه و سوره اى را كه در آن كلمه حضرت حجت (عج ) تاويل گرديده معين مى دارد.
مـنـابـع : الـذريـعـة الى تصانيف الشيعة , 1/47; معجم الدراسات القرآنية , عند الشيعة الامامية , 6; مفسران شيعه , 183.
| | | |
كشف التنزيل فى التفسير و التاويل
از سيد محمد ( م ح 1310 ق ) فرزند سيد عبدالغفار رضوى كاشانى , از علما و فقيه اصولى .
تفسير مورد بحث در يك مجلد به زبان عربى و شيوه كلامى و ادبى شامل تمام قرآن كريم از سوره الـحـمـد لـغايت سوره الناس است كه با بهره از روايات و احاديث ائمه اطهار (ع ) و اقوال مفسرين متقدمين شيعه آيات قرآن را تاويل نموده است .
حفيد وى سيد حسين ( م 1385 ق ) در كتاب خود ( العندبيل ) فى التمييز بين الصحيح و العليل به شرح حال مؤلف پرداخته و اين تفسير را از مؤلفات او نام برده است .
نسخه اصل به خط مؤلف نزد حفيد وى سيد محمد رضوى كاشانى صاحب تفسير بهجة التنزيل فى التفسير و التاويل ( - بهجة التنزيل ) موجود است .
منابع : الذريعه , 18/24; معجم الدراسات القرآنية , 244; نقباء البشر, 4/669.
احسن القصص
از عـلى محمد ( 1260 - 1312 ق ) فرزند سيد محمد بن سيد دلدار على نقوى لكنهوى معروف به تاج العلماء, از ائمه فتوى و تقليد در هندوستان و از علما و مفسرين شيعه .
تـفـسـيـر مورد بحث عربى و در شرح و بيان سوره يوسف است كه مفسر با مذاق حكمى و كلامى خـويـش به شيوه اى دلپذير به شرح و تاويل و تفسير آيات سوره يوسف پرداخته است اين كتاب در هندوستان به سال 1305 ق چاپ شده است .
از تاج العلماء دو تفسير ديگر ياد كرده اند: 1) انوار الانظار, در شرح و تفسير سوره نور.
2) ترجمة القرآن , در دو مجلد ترجمه قرآن به زبان اردو كه در هندوستان چاپ و منتشر گرديده است .
مـنـابع : احسن الوديعة , 1/201; اعيان الشيعة , 8/310; الذريعة , 1/288, 4/345; مصفى المقال فى مـصـنـفـى عـلـم الـرجـال , 342; معجم الدراسات القرآنيه , 12; مفسران شيعة , 200; نقباء البشر, 4/1624; مؤلفين كتب چاپى فارسى و عربى , خانبابا مشار, 4/596.
كنزالتفاسير فى تفسير المفردات القرآنية
اثـر شـيـخ عـلى ( 1242 - 1315 ق ) فرزند مولى شيخ جعفر استرآبادى حائرى تهرانى معروف به شريعتمدار, از علماى اماميه و حكيم متاله .
تـفـسـير مورد بحث در يك مجلد به زبان عربى و شيوه كلامى و ادبى شامل بخشى از قرآن كريم است .
مؤلف در اين اثر خود به تفسير مفردات و كلمات غريب و متشابه و مشكلات به سبك ادبى و نحوى پرداخته است .
شريعتمدار استرآبادى آثار ديگرى بدين شرح دارد: 1) نثرالدرر الايتام , در يك مجلد به زبان عربى و شيوه استدلالى و روائى شامل تفسير بخشى از قرآن است .
مؤلف در اين اثر خود آيات احكام قرآن را گردآورى نموده است و به ترتيب كتب فقهيه از طهارت لغايت ديات با بهره از روايات و احاديث خاندان عصمت (ع ) به شرح و بسط پرداخته است .
2) الـدرر الايتام : در يك مجلد به زبان عربى و شيوه استدلالى و روائى تلخيصى است از كتاب نثر الدرر الايتام .
3) دررالاحكام , اين تفسير ضمن پانزده كتاب ديگر مى باشد كه هريك از آنها اختصاص به يك علم از علوم است .
كتاب اول در نحو و كتاب دهم در علم تفسير و مؤلف بحث خويش را به كليات علم تفسير و قرآن مجيد اختصاص داده و كلمات متشابه و غريب را تفسير نموده است .
كتاب يازدهم در تجويد و نحو قرآن مى باشد.
4) تجويد التنزيل فى علم الترتيل , در يك مجلد شامل بخشى از قرآن كريم مى باشد.
مـؤلف اثر خويش را به علم ترتيل و قراءآت قرآن مجيد اختصاص داده و نيز گاهى به نحو و اعراب بعضى از كلمات مى پردازد.
نسخه اصلى آثار فوق كه برشمرديم در تهران نزد احفاد شريعتمدار محفوظ است .
منابع : الذريعة , تحت عناوين فوق ; ريحانة الادب , 3/210 , معجم الدراسات القرآنية , 157, مفسران شيعه , 183; مؤلفين كتب چاپى فارسى و عربى , 4/161.
تفسير صفى عليشاه
اثـر حـاج مـيـرزاحسن ( 1251 - 1316 ق ) فرزند محمد باقر اصفهانى معروف به صفى عليشاه , از اقطاب سلسله نعمت اللهى و سرسلسله صفى عليشاهى .
تفسير مورد بحث در دو مجلد به زبان فارسى و شيوه عرفانى و ادبى شامل تمام قرآن در بحر رمل مسدس بر وزن مثنوى مولوى است .
مؤلف در تاريخ نظم آن چنين سروده است : تاريخ من ارطلب كنى خود گويم تفسير صفى هادى گمراهانم ( 1307 ق ) اين تفسير را نزد صوفيان و عارفان پايگاهى است و در محافل و خانقاههاى خويش آن را مى خوانند و بسيار از ابيات آن را از بر مى كنند.
اين تفسير نخست در 1308 ق در تهران در دو مجلد طبع گرديد سپس در سالهاى 1317 و 1318 و 1324 ق تجديد چاپ شده است .
صفى عليشاه تفسير ديگرى به نام تفسير سوره يوسف تاليف نموده است .
و آن را در يـك مـجـلـد بـه زبان فارسى به شيوه عرفانى و بر مذاق اهل تصوف نثرا تفسير و تاويل نموده كه در 1320 ق در تهران چاپ سنگى گرديده است .
منابع : الذريعة , 4/279; مؤلفين كتب چاپى فارسى و عربى , 2/517; فهرست كتابهاى چاپى فارسى , 1/1395; مفسران شيعه , 186; تفسير و تفاسير جديد, 179.
تفسير صالحى
اثـر شـيـخ مـحـمـدعلى صالحى ( م 1319 ق ) فرزند شيخ محمد صالح برغانى قزوينى , از علما و متكلمين اماميه و اساتيد فقه و اصول حوزه قزوين .
تـفـسـيـر مورد بحث شامل مجموعه اى از رسائل به زبان عربى و فارسى , در بخشى از قرآن كريم است .
مـؤلـف در اين اثر بعضى از آيات و سوره هاى مورد نظر خود را عنوان كرده سپس با مشرب ملايم مـتـشـرعـه بـه رد شيخيه و بابيه پرداخته و اعتقادات خود را به سبك كلامى و فلسفى با بهره از روايات خاندان عصمت و طهارت (ع ) بيان كرده است .
اين تفسير از جمله تفسيرهايى است كه مشاجرات و برخوردهاى عقائد تند قرن سيزدهم هجرى را منعكس مى كند و تاريخ تاليف آنها از 1263 ق لغايت 1266 ق مى باشد.
از جمله سوره هايى كه مؤلف عنوان كرده است : سوره الحمد, سوره الاخلاص , سوره الاعلى , سوره الـرحـمـن , سوره القدر و غيره و از جمله آياتى كه در رد شيخيه و بابيه عنوان كرده آيه : فلما راى القمر بازغا قال هذا ربى است .
ايـن تفسير به فارسى و در رد سيد على محمد باب است كه صريح اقوال او را با روايات و به سبك اسـتـدلالى رد كرده است و نيز تفسير آيه مودة از سوره شورى : قل لا اسئلكم عليه اجرا الا المودة فى القربى و تفسير آيه نور: اللّه نور السموات و الارض و غيره .
اين مجموعه از مخطوطات موقوفه پدرش شيخ محمد صالح برغانى حائرى در كربلا موجود است .
منبع : مقدمه موسوعة البرغانى فى فقه الشيعه , 1/52.
النص الجلى فى امامة مولانا على
مـفـسـر شـيخ ملا حسين ( م 1320 ق ) فرزند باقر بروجردى , از علماى عصر خود ( - بروجردى , حسين ). ايـن تـفسير در شرح و بيان چهل آيه از قرآن كريم كه در شان حضرت على بن ابى طالب (ع ) نازل گـرديـده اسـت و مؤلف پس از استخراج آيات مذكور به شرح و بين ادله وارده بر تنصيص امامت امـيـرالمؤمنين (ع ) با اسانيد فريقين سنى و شيعه مبادرت كرده و آن را بر يك مقدمه و چهل آيه مـنظم كرد كه توسط فرزندش نورالدين بروجردى در 1320 ق در 300 صفحه در تهران و مجددا در سال 1330 ق توسط چاپخانه ميرزا عباس تجديد چاپ و انتشار يافت .
منابع : تاريخ بروجرد, 2/489; الذريعة , تحت عناوين ذكر شده است ; الكرام البررة , 1/380; الماثر و الـثـار, 173; مـؤلـفين كتب چاپى فارسى و عربى , خانبابا مشار, 2/706; معجم الدراسات القرآنية , 303; مفسران شيعه , 201.
اسرار التنزيل
از شيخ مولى حسين ( م 1320 ق ) فرزند باقر بروجردى , از علما و فقهاى متاله .
مولى حسين بروجردى سه تفسير تاليف نموده است بدين شرح : 1) تفسير كبير بروجردى , در چند مجلد به زبان عربى از تمام قرآن به شيوه كلامى و با بهره از احاديث ائمه اطهار (ع ). 2) اسرار التنزيل , كه تلخيصى است از تفسير كبير ياد شده .
3) النص الجلى فى امامة على (ع ), كه در 1320 ق در تهران به چاپ رسيده است .
مـنـابـع : تـاريـخ بروجرد, 2/489; الذريعة , 2/43; الكرام البررة , 1/380; الماثر و الثار, 173; معجم الـدراسـات الـقـرآنـية , 16; مفسران شيعه , 201; مؤلفين كتب چاپى فارسى و عربى , خانبابا مشار, 2/706.
تفسير آيه نور
اثـر شـيخ هادى تهرانى ( 1253 - 1321 ق ) فرزند محمد امين تهرانى نجفى , از علما و ائمه فتوى كه صاحب آراء فلسفى خاص بود.
ايـن تفسير در يك مجلد به زبان عربى و شيوه حكمى اختصاص به تفسير آيه 35 سوره نور اللّه نور السموات و الارض يافته است .
در تهران در 1319 ق چاپ سنگى گرديده است .
مـنـابـع : احـسن الوديعه , 1/166; اعيان الشيعة , 10/233; الذريعة , 4/334; تفسير و تقاسير جديد, 174; الاعـلام , 7/127; مـعـجـم رجال الفكر, 295; معجم المؤلفين , 12/84; مفسران شيعه , 195; مؤلفين كتب چاپى فارسى و عربى , 6/709.
آيات الائمه
از سـيـد مـحمد على ( م 1321 ق ) فرزند سيد مهدى حسينى تهرانى لاريجانى نياكى معروف به تيرفروش , حكيم متاله , از علماى تهران .
ايـن تفسير به زبان فارسى در يك مجلد, در شرح و بيان و تاويل آيات قرآنى كه مربوط به امامت و ولايـت و فـضـائل امـيرالمؤمنين على بن ابى طالب (ع ) و ائمه معصومين (ع ) و خاندان عصمت و طهارت مى باشد.
و از طريق روايات و كلام به بحث پرداخته است .
اين كتاب در 1316 ق در تهران در 342 صفحه چاپ سنگى گرديده است .
منابع : الذريعة , 1/40; الماثر و آثار, 159; معجم الدراسات القرآنية , 5; مؤلفين كتب چاپى فارسى و عربى , خانبابا مشار, 4/424; نقباء البشر فى القرن الرابع عشر, 4/1544; مفسران شيعة , 183.
توضيح اليات
از مولى محمدتقى ( 1226 - 1321 ق ) فرزند محمد حسين كاشانى تهرانى , از علماى شيعه و فقيه محقق .
اين تفسير در بيان و شرح بعضى از آيات قرآن كريم است كه بعضى از مؤمنين از مؤلف تفسير آن را درخواست نموده اند.
و همچنين مفسر آيه : رب المشرقين و رب المغربين را با بهره از روايات و احاديث ائمه اطهار (ع ) تفسير و تاويل نموده است .
اين كتاب در 1297 و 1301 ق در تهران به چاپ رسيده است .
مـولـى مـحـمـدتـقـى كـاشانى تفسير ديگرى به نام ايضاح المشتبهات به شيوه نحوى و ادبى در مشكلات و متشابهات آيات قرآن تاليف نموده است و هر دو كتاب به زبان فارسى مى باشد.
منابع : الاعلام , 6/63; اعيان الشيعة , 9/193; الذريعة , 4/289; معجم الدراسات القرآنية , 116; معجم رجـال الـفـكـر و الادب فى النجف خلال الف عام , 361; مفسران شيعة , 199; مؤلفين كتب چاپى فارسى و عربى , خانبابا مشار, 2/212; نقباء البشر, 1/253; هدية العارفين , 2/392; المثر و الثار, 170; فوائد الرضويه , 437.
تفسير القرآن الحكيم
اثـر مـير محمد كريم ( زنده 1322 ق ) فرزند مير جعفر علوى حسينى موسوى , از علما و مفسرين اماميه .
ايـن تـفسير در سه مجلد به زبان عربى و به شيوه استدلالى شامل تمامى قرآن كريم از آغاز لغايت انجام آن است .
مؤلف پس از ذكر آيه به تفسير و تاويل مى پردازد.
مؤلف از منابع تفسيرى مانند: مجمع البيان , كشاف زمخشرى , تفسير كبير فخر رازى , انوارالتنزيل بيضاوى و لباب التاويل فى معانى التنزيل بهره گرفته است .
مـؤلـف روش خويش را در مقدمه چنين مى نويسد ضمنا ذيل هريك از آيات خلاصه و تاويل آن را اضافه كردم تا فهم مقصود براى نوآموزان آسانتر شده تاويلات نارواى ديگر را بتوانند در برابر آيات شخصا بسنجند.
اين تفسير توسط آقاى صادق نوبرى به فارسى ترجمه و در سه مجلد به چاپ رسيده است .
منبع : تفسير القرآن الحكيم علوى .
برهان البيان
از سـيد ابوالقاسم ( 1249 - 1324 ق ) فرزند حسين بن نقى رضوى لاهورى ,از متكلمين و علماى اماميه در هندوستان .
در ايـن تـفـسـيـر مـؤلـف به شرح و تاويل آيه استخلاف از سوره نور پرداخته و نيز بحث خويش را اختصاص به خلافت و امامت اميرالمؤمنين على (ع ) به استناد آيات قرآن داده است شيخ آقابزرگ تهرانى در الذريعة آن را به زبان اردو دانسته و مى نويسد در هندوستان به چاپ رسيده است .
خانبابا مشار در كتاب مؤلفين كتب چاپى آن را به عربى ضبط كرده است .
سيد ابوالقاسم رضوى لاهورى مؤلف كتاب ديگرى به نام لوامع التنزيل و سواطع التاويل است و آن بـه زبـان فـارسى در 30 جلد و هر جلد براى يك جزء از قرآن به شيوه كلامى و با بهره از روايات و احاديث ائمه اطهار (ع ) تاويل شده است و تا جلد 16 در لاهور چاپ گرديده است .
مـنـابـع : تـذكـرة بـى بها فى تاريخ العلماء, 39; تذكره علماى اماميه پاكستان , 16; الذريعة , 3/94; مـشـاهـير كشمير, 108; معجم الدراسات القرآنية , 41; مؤلفين كتب چاپى فارسى و عربى , خانبابا مشار, 1/252; نقباء البشر, 1/66.
جلاء الضمير فى حل مشكلات آية التطهير
اثر شيخ محمدعلى بحرانى ( م ح 1325 ق ) از احفاد شيخ يوسف بحرانى صاحب حدائق الطرائق , از علماى اخباريه و فقيه محدث .
اين تفسير در يك مجلد به زبان عربى و شيوه روائى شامل آيه تطهير است .
مـؤلـف در ايـن اثـر بـه تفسير آيه 33 سوره احزاب : انما يريد اللّه ليذهب عنكم الرجل اهل البيت و يـطهركم تطهيرا با مشرب اخبارى خود و بهره از روايات و احاديث خاندان عصمت و طهارت (ع ) بـه تـفسير و تاويل آيه پرداخته است و نيز از كتاب سلاسل الحديد جدش شيخ يوسف بحرانى نقل مى كند.
اين تفسير در 1325 ق در بمبئى طبع گرديده است .
منابع : الذريعة , 5/124; معجم الدراسات القرآنية عند الشيعة الامامية , 124; نقباء البشر, 4/1355.
جواهرالايمان فى ترجمة تفسير القرآن
اثر شيخ محمد باقر ( م ح 1326 ق ) فرزند حاج اسماعيل تاجر سيرجانى , معروف به سلطان العلماء, از علماى اماميه و جامع علوم و فنون اسلامى .
تـفسير مورد بحث در يك مجلد به زبان فارسى و شيوه روائى ترجمه اى است از تفسير امام حسن عسكرى (ع ) به فارسى و در 1320 ق در بمبئى چاپ سنگى گرديده است .
منابع : الذريعة , 5/264; مؤلفين كتب چاپى فارسى و عربى , 2/14; نقباء البشر, 1/187.
ناسخ التفاسير و ناصرالنحارير
اثـر شـيـخ عـلـى اكبر ( 1270 - 1326 ق ) فرزند ميرزا شيرمحمد همدانى , عالم مجتهد ملقب به صدرالاسلام .
اين تفسير در يك مجلد به زبان عربى و شيوه لغوى شامل تمام قرآن كريم است .
مؤلف كلمات قرآن را به ترتيب حروف الفبائى آورده به تفسير كلمات قرآن پرداخته است .
در مـقدمه خود مى نويسد تمام منابع وى از كتب شيعه است و از تفاسير سنى نقل نمى كند سپس حدود بيست كتاب را كه از آنها بهره گيرى نموده و از مخذ وى مى باشد نام مى برد.
نسخه اصل به خط مؤلف ( شماره 2469 ) در كتابخانه دانشگاه تهران موجود است .
مـنـابع : الذريعة , 24/5; اعيان الشيعة , 8/171; معجم رجال الفكر, 466; معجم الدراسات القرآنية , 299; معجم المؤلفين , 7/40.
روضة الامثال
از مولى احمد ( م 1327 ق ) فرزند عبداللّه كوزكنانى تبريزى نجفى , از فقها و محققين شيعى .
مؤلف آيات امثال قرآن كريم را استخراج كرده و به تفسير و تاويل آنها پرداخته و در مقدمه گفتار خـود شعب بلاغت و فائدة تمثيل را مورد توجه قرار داده و سپس به تفسير آيات مورد نظر خويش پرداخته است اين كتاب در 1325 ق به چاپ رسيده است .
مـنـابع : آثارالحجة , 1/110, الذريعة , 2/347, 11/288; معجم رجال الفكر و الادب فى النجف , 382; نقباء البشر فى القرن الرابع عشر, 1/109.
تاويل الآيات الباهرة فى فضائل العترة الطاهرة
اثـر شـيخ محمدتقى (1262 ـ 1332 ق ) معروف به آقا نجفى اصفهانى و مسجد شاهى فرزند شيخ محمدباقر ايوانكيفى تهرانى , از علما و ائمه فتوى و تقليد در اصفهان .
تـاويل اليات در يك مجلد به زبان فارسى و شيوه كلامى و روائى شامل بخشى از قرآن كريم است مؤلف آيات قرآن را كه در فضائل و شان حضرت اميرالمؤمنين (ع ) و خاندان عصمت و طهارت (ع ) نـازل گـرديـده گردآورى نموده و با بهره از روايات و احاديث ائمه اطهار (ع ) به تفسير و تاويل مى پردازد.
اين تفسير در 1291 ق در تهران به قطع وزيرى چاپ سنگى گرديده است .
آقـا نـجفى اصفهانى دو تفسير ديگر بدين شرح دارد: 1) اسراراليات , در يك جلد به زبان فارسى و شيوه كلامى و ادبى شامل بخشى از آيات قرآن .
2) خواص اليات , شرح و ترجمه الدرالنظيم فى خواص القرآن العظيم , در يك جلد به زبان فارسى و بـه شـيـوه كلامى شامل تفسير تمام قرآن به ترتيب سوره ها در ترجمه و شرح تفسير الدرالنظيم ابوالسعادات يافعى تميمى است .
اگرچه مؤلف صريحا بيان نكرده است كه ترجمه تفسير يافعى است ولى اشاره مى كند كه آنچه را در ايـن كتاب ياد مى كند منقول از كتب اهل عرفان و خواص سوره ها بر حسب ترتيب الدرالنظيم يافعى است .
اين كتاب در 1299 ق در بمبئى چاپ شده است .
مـنـابـع : اعـيـان الشيعه , 9/196; تذكرة القبور يا دانشمندان اصفهان , 16; الذريعة , 2/38, 3/303, 7/270; فوائد الرضويه , 438; شخصيت شيخ انصارى , 361; المثر و الثار, 161; مكارم الثار, 3/1009; معجم الدراسات القرآنية , 49; معجم رجال الفكر, 295; مؤلفين كتب چاپى فارسى و عربى , 2/198; نقباء البشر, 1/247.
ضياء التفاسير
اثـر سـيـد امـيـرمـحـمد صادق ( م 1333 ق ) فرزند امير ابوالقاسم خوانسارى موسوى , از علما و محدثين شيعه .
تفسير مورد بحث در يك مجلد بزرگ به زبان فارسى وشيوه روائى و استدلالى شامل تمامى قرآن كريم از آغاز لغايت انجام آن مى باشد.
مؤلف پس از ذكر هر آيه , ترجمه مختصر فارسى آن را آورده سپس با بهره از روايات و احاديث ائمه معصومين (ع ) به تفسير و تاويل مى پردازد.
اين تفسير در 1299 ق در تهران به قطع رحلى چاپ سنگى گرديده است .
مـنـابـع : الذريعة , 4/278; فهرست كتابهاى چاپى فارسى , 3/3424; مؤلفين كتب چاپى فارسى و عربى , 3/503.
ترجمة القرآن فى شرايط الايمان
از سـيـد محمد تقى ( 1265 - 1333 ق ) فرزند سيد مير رضا حسينى قزوينى معروف به تقوى , از ائمه فتوى و تقليد و فقهاى عصر خويش ( - تقوى , سيد محمد تقى ). ايـن تـفسير فارسى شامل پانصد آيه از آيات قرآن كريم است كه مؤلف بر مذاق خود آنها را از قرآن مـجـيد انتخاب نموده است و اكثر آنها در حالات اجتماعى مسلمين و كيفيت معامله مسلمين با كفار و معاشرت با يكديگر است .
نسخه اصل به خط مؤلف نزد فرزند ارشد وى سيد جواد تقوى مى باشد.
مـنـابع : اعيان الشيعة , 9/196; الذريعة , 4/123; شجره اجداد, زندگينامه احفاد سيد محمد تقى , 123; مـيـنـودر, 2/191; نـقباء البشر, 1/256; شخصيت شيخ انصارى , 360; معجم رجال الفكر فى النجف , 350.
آفتاب درخشنده
اثر مؤيدالاسلام ميرزا محمد حسن ( 1287 - 1335 ق ) فرزند ميرزا على جابرى اصفهانى .
تفسير مورد بحث به فارسى است و به كليات قرآن كريم و اثبات معجزات قرآنيه مى پردازد اين اثر در 1302 ش در اصفهان چاپ سنگى گرديده است .
منابع , الذريعة , 1/36; مؤلفين كتب چاپى فارسى و عربى , خانبابا مشار, 2/610 - 612.
نورالهدى
اثـر سيد عبدالحسين كمونه ( 1268 - 1336 ق ) فرزند سيد على ثابت آل كمونه نجفى , از علماى نجف اشرف ( - آل كمونه ). تفسير مورد بحث در يك مجلد به زبان عربى و شيوه استدلالى شامل آيه نور.
مـؤلـف ايـن اثر را به تفسير آيه نور اختصاص داده و به سبك استدلالى و بهره از روايات و احاديث خاندان عصمت و نبوت (ع ) به تفسير اين آيه پرداخته است .
نسخه اصل به خط مؤلف در كتابخانه وى در نجف موجود است .
منابع : الذريعة , 24/387; معجم رجال الفكر فى النجف , 380; معجم الدراسات القرآنيه , 310; نقباء البشر, 3/1053; مصفى المقال , 218.
آيات الاحكام فشندى
از شيخ محمدعلى مشهور به شيخ حمزه على ( 1267 - 1338 ق ) فرزند شيخ محمدتقى فشندى قزوينى , از علما و ائمه تقليد قزوين .
مؤلف , آيات احكام قرآن كريم را كه بيش از 300 آيه مى شود استخراج نموده و به شرح و بيان احكام فقهى مذكور پرداخته و بر اساس كتب فقهيه ترتيب داده است كه آغاز آن از كتاب طهارت و پايان در كتاب قضا و شهادات است .
نـسـخـه خـط مـؤلـف از مخطوطات كتابخانه كاتب اين سطور ( عبدالحسين شهيدى صالحى ) مى باشد.
مـنـابـع : مـستدركات اعيان الشيعة , حسن امين , 2/303; موسوعة البرغانى فى فقه الشيعة , 1/21, مينودر, 343, نقباء البشر فى القرن الرابع عشر, 2/682.
علوم القرآن
اثـر سيد محمد هارون ( م 1339 ق ) حسينى زنجيفورى ( ; زنگى پورى ) هندى , از علماى اماميه در هندوستان .
ايـن كـتـاب به زبان اردوست و مؤلف به تفسير آيات قرآن كريم كه دلالت در علوم و فنون علميه است اشاره كرده و پس از استخراج آنها از قرآن مبسوطا تفسير و تاويل نموده است .
اين كتاب در هندوستان به چاپ رسيده است .
حـسينى زنجيفورى سه كتاب ديگر تاليف كرده است : 1) توحيد القرآن , در اين كتاب آيات توحيد كلية از قرآن استخراج و به زبان اردو شرح و تفسير شده است .
اين كتاب در هندوستان چاپ شده است .
2) امـامة القرآن , مؤلف آيات قرآن مربوط به امامت حضرت على بن ابى طالب و ائمه اطهار (ع ) را استخراج كرده و به زبان اردو ترجمه و تفسير نموده است .
اين كتاب در هندوستان به طبع رسيده است .
3) خـلاصـة الـتفاسير, به زبان عربى و خلاصه اى از سه كتاب : توحيد القرآن , امامة القرآن و علوم القرآن است .
منابع : الذريعة الى تصانيف الشيعة , 15/327; معجم الدراسات القرآنية عند الشيعة الامامية , 201.
بوارق القهر فى تفسير سورة الدهر
اثر شيخ حبيب اللّه شريف ( 1262 - 1340 ق ) فرزند شيخ على كاشانى , از علما و ائمه فتوى .
اين تفسير در يك مجلد به زبان عربى و شيوه كلامى و استدلالى شامل بخشى از قرآن كريم است .
مـؤلـف اين اثر را به سوره مباركه الدهر اختصاص داده است و پس از ذكر آيه , به تفسير و تاويل آن مى پردازد.
مؤلف اثرات متعدد ديگرى از خود به يادگار گذاشته است كه سيد جواد شبر در كتاب خود ادب الـطـف و شـيخ آقابزرگ تهرانى در الذريعة به تفسيرهاى سوره اخلاص , سوره فاتحه , سوره فتح , سوره اعلى , سوره كوثر و سوره ملك اشاره كرده اند.
مـنـابع : ادب الطف او شعراء الحسين (ع ), 9/46; الذريعة , 4/339; و مستدركات الذريعة , 26/109; مصفى المقال فى مصنفى علم الرجال , 120; نقباء البشر, 1/360.
آيات النازلة فى شان على (ع )
اثر سيد عبدالحسين ( 1264 - 1324 ق ) فرزند سيد عبداللّه موسوى لارى , از علماى فارس .
ايـن تفسير در يك مجلد به زبان عربى و شيوه كلامى و روائى شامل آياتى از قرآن كه در فضائل و شان حضرت اميرالمؤمنين على بن ابى طالب و خاندان عصمت و نبوت (ع ) نازل گشته است .
مؤلف با بهره از روايات و احاديث ائمه اطهار (ع ) و منابع كهن به تفسير و تاويل آنها پرداخته است .
اين كتاب در 1319 ق در شيراز چاپ سنگى شده است .
سـيـد عـبـدالحسين چهار اثر ديگر تاليف نموده است بدين شرح : 1) اليات النازلة فى ذم الظلم و الـجور يا تفسير آيات الظالمين , در يك مجلد به زبان عربى و شيوه كلامى شامل بيش از چهارصد آيه از قرآن كه در ذم ظلم و جور و غاصبين حقوق آل محمد (ص ) نازل گرديده است .
مؤلف با بهره از روايات و احاديث ائمه اطهار (ع ) و منابع ديگر آنها را تفسير و تاويل نموده است .
اين تفسير در 1314 ق چاپ سنگى شده است .
2) الـتـنـزيل فى بعض المتشابهات , در يك مجلد به زبان عربى كه در آن آيات متشابهات قرآن را گـردآورى نـمـوده سپس به تفسير و تاويل آنها به سبك لغوى و ادبى با بهره از روايات و احاديث ائمه معصومين (ع ) پرداخته است .
نسخه اصل به خط مؤلف نزد فرزندش سيد على معروف به آية اللاهى در لار موجود است .
3) الـمحكم و المتشابه , در يك مجلد به زبان عربى و به شيوه ادبى كه مؤلف در آن آيات محكم و مـتـشـابـه را از قـرآن مجيد گردآورى نموده سپس به سبك ادبى و كلامى و با بهره از روايات و احاديث ائمه اطهار (ع ) و منابع متقدمين به تفسير و تاويل آنها پرداخته است .
اصل به خط مؤلف نزد فرزندش در لار موجود است .
4) قـراءة اهل البيت (ع ), در يك مجلد به زبان عربى و شيوه ادبى مؤلف در اين اثر قراءآت قرآن را كه از طريق ائمه معصومين (ع ) رسيده است با اشاره به نحو و لغت شرح و بيان نموده است .
نسخه اصل به خط مؤلف نزد فرزندش در لار موجود است .
مـنـابع : دانشمندان و سخن سرايان فارسى , 3/578; الذريعة , 1/48; معارف الرجال , 2/37; معجم الـدراسـات الـقـرآنيه , 8; معجم رجال الفكر فى النجف , 388; مفسران شيعه , 200; مؤلفين كتب چاپى فارسى و عربى , 3/751; نقباء البشر, 3/1048.
الجمان الحسان فى احكام القرآن
اثـر سـيـد مـحـمود ( متولد 1345 ق ) فرزند سيد مهدى دهسرخى اصفهانى , از علما و اصوليين اماميه .
تفسير مورد بحث در يك مجلد به زبان عربى شامل بخشى از قرآن كريم .
مؤلف آيات احكام را جمع كرده سپس با بهره از روايات ائمه اطهار (ع ) به سبك استدلالى به بحث فقهى آيات پرداخته است .
اين تفسير ابتدا در تهران در 1378 ق چاپ سنگى گرديده سپس در نجف تجديد طبع شده است .
مـنـابـع : معجم الدراسات القرآنية عند الشيعة الامامية , 124; مؤلفين كتب چاپى فارسى و عربى , 6/32.
البيان فى تفسير بعض سور القرآن
از سـيـد عـبـد عـلـى مـعروف به سيد ابوتراب ( 1217 - 1346 ق ) فرزند سيد ابوالقاسم موسوى خوانسارى نجفى , از ائمه فتوى و تقليد و مدرسين حوزه علميه نجف .
مـؤلـف بـا انتخاب بعضى از سوره هاى قرآن كريم و بهره از روايات خاندان عصمت و نبوت (ع ) به تفسير آيات سوره هاى مذكور پرداخته است .
نسخه اصل به خط مؤلف را شيخ آقابزرگ تهرانى در كتابخانه مفسر در نجف اشرف مشاهده نموده است .
سـيد عبد على كتاب ديگرى به نام لب الالباب فى تفسير احكام الكتاب دارد كه آيات الاحكام را از قـرآن اسـتـخـراج كرده و آنها را با بهره گيرى از روايات و احاديث اهل بيت (ع ) و به ترتيب كتب فقهيه - از طهارت تا ديات - مرتب كرده و بحث و تفسير نموده است .
نسخه آن به خط مؤلف در كتابخانه وى در نجف ديده شده است .
مـنـابع : احسن الوديعه , 2/3; اعيان الشيعة , 8/29; الذريعة , 3/172; ريحانة الادب , 3/187; مصفى الـمقال , 24; معجم الدراسات القرآنية , 44; معجم رجال الفكر و الادب فى النجف , 172; مفسران شيعه , 199; مؤلفين كتب چاپى فارسى و عربى , خانبابا مشار, 1/122; نقباء البشر, 1/27.
آيات الحجة و الرجعة
اثـر شـيـخ مـحمد على ( زنده در 1350 ق ) فرزند شيخ حسن على همدانى حائرى , از محققين و فقيه اصولى .
اين تفسير به دو مساله حجت و رجعت اختصاص داده شده است كه مؤلف 313 آيه از قرآن كريم به تـعـداد اصـحـاب و انـصـار حـضرت حجت بن الحسن (عج ) هنگام ظهور وى و همچنين به عدد اصحاب حضرت رسول (ص ) در جنگ بدر را شرح و تفسير كرده و بهه همان ترتيب سوره ها و آيات در قـرآن تـنـظيم نموده سپس با بيان وافى و رسا و ذكر نكات دقيق و تحقيقات ظريف و بهره از روايـات ائمـه معصومين (ع ) به بيان آيات مذكور پرداخته است و داراى فهرست منظمى است كه محل آيه و سوره اى را كه در آن كلمه حضرت حجت (عج ) تاويل گرديده معين مى دارد.
مـنـابـع : الـذريـعـة الى تصانيف الشيعة , 1/47; معجم الدراسات القرآنية , عند الشيعة الامامية , 6; مفسران شيعه , 183.
| | | |
