دهد، و شب بعد از طواف خونى ببيند كه تمام شرايط عادت ماهيانه را داشته باشد، اگر يقين كند كه بعد از ديدن لك (در شب قبل از طواف) خون در باطن بوده و قطع نشده، آن لك احكام حيض دارد و طواف و نماز طوافش باطل است، ولى عمره او صحيح است، امّا بايد طواف و نماز طواف را (بعد از قطع عادت و انجام غسل) اعاده كند، ولى اگر شك دارد، يا يقين دارد كه آن لك مدّتى قطع شده (و اين خون تازه اى است)، حكم حيض ندارد و اعمالش صحيح است.

مسأله 341ـ هرگاه كسى مشغول طواف واجب باشد و وضوى او باطل شود، تجديد وضو مى كند و باز مى گردد. اگر حدّاقل چهار دور را تمام كرده بود، بقيّه را بجا مى آورد، و اگر كمتر از چهار دور بوده از اوّل شروع مى كند، و اگر زن در حال طواف عادت ماهانه شود، فوراً از مسجد الحرام خارج مى شود، و حكم او نيز بعد از پاك شدن همين است.

مسأله 342ـ اگر به خاطر پيش آمدن حاجت ضرورى براى خودش يا يكى از برادران و خواهران دينى، طواف واجب خود را قطع كند، مطابق مسأله سابق عمل مى نمايد.

[ 121 ]

مسأله 343ـ هرگاه در اثناء طواف بيمارى شديدى به او دست دهد كه قادر بر اتمام طواف نباشد طواف را قطع مى كند، و پس از بهبودى اگر چهار دور را تكميل كرده بوده، باقيمانده را بجا مى آورد، و اگر كمتر از آن بوده، طواف را از سر مى گيرد، و اگر بيمارى ادامه يافت و نتوانست شخصاً طواف كند، او را طواف مى دهند، و اگر به اين صورت نيز نتوانست طواف كند، نايب مى گيرد.

مسأله 344ـ هرگاه طواف مستحب را رها كند و دنبال كارى برود (خواه ضرورى باشد، يا غير ضرورى) هنگامى كه باز مى گردد مى تواند از همانجا كه رها كرده ادامه دهد; خواه چهار دور تمام شده باشد، يا نه.

مسأله 345ـ نشستن در حال طواف براى رفع خستگى مانعى ندارد; ولى احتياط واجب آن است كه موالات عرفى به هم نخورد (يعنى مطابق معمول طواف را پشت سر هم و بدون فاصله زياد بجا آورد).

سؤال 346ـ شخصى پس از انجام تقصير متوجّه مى شود كه در حال طواف و نماز طواف وضو نداشته، يا وضويش باطل بوده،

[ 122 ]

اكنون چه وظيفه اى دارد؟ آيا لازم است مجدّداً لباس احرام بپوشد، و طواف كند؟

جواب: طواف و نماز طواف را اعاده كند، و عمره او صحيح است، و پوشيدن لباس احرام لازم نيست.

سؤال 347ـ وضوى يكى از حُجّاج در دور آخر طواف باطل شد. طواف را با همان حالت به پايان رسانده، سپس وضو گرفته و طواف را از اوّل شروع كرده، و پس از آن نماز طواف و سعى و تقصير را انجام داده است، آيا عمل او صحيح مى باشد؟

جواب: طواف دوّم و اعمال پس از آن صحيح است; هر چند مى توانست طواف اوّل را پس از وضو تكميل و به آن قناعت نمايد.

سؤال 348ـ شخصى به نيابت از پدر، عمره مفرده اى انجام داده، و روز بعد به نيابت از مادر احرام مى بندد و در اثناى عمره دوّم متوجّه مى شود كه طواف و نماز طواف عمره اوّل را بدون وضو انجام داده است. اكنون وظيفه اش چيست؟

جواب: طواف و نماز عمره اوّل را اعاده مى كند، و عمره دوّم را به قصد رجا ادامه مى دهد (توجّه داشته

[ 123 ]

باشيد كه در يك ماه قمرى بيش از يك عمره نمى توان انجام داد; مگر به قصد رجا، يعنى به اميد اين كه مطلوب باشد، نه به طور قطعى).

سؤال 349ـ كسى كه وظيفه اش وضوى جبيره اى و تيمّم بوده، از روى جهل و نادانى به احكام شرعى بدون تيمّم اعمال عمره را انجام داده است، وظيفه اش چيست؟

جواب: طواف و نماز آن بايد اعاده شود، و احتياط آن است كه اعمال بعد از آن را هم اعاده نمايد.

سؤال 350ـ هنگام اذان صبح به مسجد الحرام رسيديم. سرپرست كاروان گفت: «كمى صبر كنيد، پس از نماز صبح طواف مى كنيم». بر اثر خستگى زياد خوابم برد، و چون آب در دسترس خود نمى ديدم تيمّم كردم، و طواف و نماز طواف را با تيمّم انجام دادم. آيا اعمال من صحيح است؟

جواب: در صورتى كه براى شما امكان داشته وضو بگيريد، هر چند كه به منزل برويد و مثلا براى روز بعد اعمال را انجام دهيد، تيمّم صحيح نبوده است. وظيفه شما اين است كه طواف و نماز طواف را اعاده كنيد، و اگر

[ 124 ]

خودتان نمى توانيد، بايد نايب بگيريد.

سؤال 351ـ شخصى در طواف واجب احساس مى كند لباس احرامش نجس شده، ولى اعتنا نمى كند،و با همان حال طواف و اعمال بعد را انجام مى دهد، سپس لباسش را بررسى نموده، يقين پيدا مى كند كه در حال طواف چنين شده است، و بدون جبران اعمال به وطن باز مى گردد. اكنون وظيفه اش چيست؟ آيا هنوز در حال احرام است؟

جواب: اگر در حال طواف يقين نداشته كه وضويش باطل و احرامى اش نجس شده (هر چند بعد از اعمال يقين پيدا كرده باشد)، از احرام خارج شده است، ولى بايد طواف و نماز آن را اعاده كند و اگر شخصاً نمى تواند، بايد نايب بگيرد.

سؤال 352ـ خانمى طبق تاريخ تولّدش، بيش از پنجاه سال شمسى دارد، و يك سال و نيم است كه عادت ماهانه نشده; ولى در حال احرام خون مى بيند. آيا مى توان در يائسگى او ترديد كرد؟ وظيفه او چيست؟

جواب: هرگاه شرايط و صفات عادت ماهيانه را نداشته

[ 125 ]

باشد، حكم مستحاضه را دارد و با انجام وظيفه مستحاضه حج و طواف او صحيح است.

سؤال 353ـ هرگاه زنان سيّده پس از شصت سال، و غير سيّده بعد از پنجاه سال، چند روز متوالى خونى ببينند، كه همه نشانه هاى حيض را داشته باشد، براى طواف و نماز طواف چه كنند؟

جواب: در صورت داشتن تمام نشانه هاى حيض، حكم حيض را دارد. در ضمن زنان سادات در محيط ما حكم زنان قرشيّه را ندارند، و آنها نيز در پنجاه سالگى قمرى (حدود 5/48 سال شمسى) يائسه مى شوند، يعنى هرگونه خون مشكوكى ببينند حكم استحاضه را دارد.

سؤال 354ـ خانمى در حال طواف مستحاضه قليله مى شود. وظيفه اش چيست؟

جواب: اگر بعد از تمام شدن دور چهارم بوده، پس از تجديد وضو و تطهير بدن و لباس، طواف را تمام مى كند، و اگر قبل از تمام شدن دور چهارم بوده، پس از تجديد وضو و تطهير، طواف را از اوّل شروع مى كند.

سؤال 355ـ زن مستحاضه اى پس از انجام غسل و وضو

[ 126 ]

مشغول طواف مى شود، ولى در اثناء طواف لك مى بيند. وظيفه اش چيست؟

جواب: اگر خون او مستمر است و به وظيفه اش عمل كرده، و در حدّ امكان از خروج خون جلوگيرى نموده، وظيفه اى ندارد، ولى اگر خون كاملا قطع شده و غسل كرده، سپس خون جارى شده، حكم حدث جديد را دارد.

سؤال 356ـ زن مستحاضه كه بايد غسل كند و وضو بگيرد، و با اين كار فاصله اى بين اعمال او پيش مى آيد، كه گاهى از اوقات طولانى است، مثل اين كه بايد براى غسل به منزل برود. آيا اين فاصله اشكال ندارد؟

جواب: همانطور كه قبلا گفته شد، هنگامى كه مستحاضه وظيفه غسل خود را براى نمازها انجام دهد به حكم طاهر است، و غسل ديگرى براى طواف و نماز طواف لازم نيست.

سؤال 357ـ خانم مستحاضه اى طبق وظيفه اش غسل كرد، يا وضو گرفت، و مشغول طواف شد. در بين طواف، نماز ظهر شروع

[ 127 ]

شد. طواف را قطع كرد و نمازش را خواند. پس از نماز، با همان وضو يا غسل طوافش را ادامه داد. آيا طوافش صحيح است؟

جواب: هرگاه مستحاضه كثيره غسلهاى نماز خود را به موقع بجا آورد، غسل ديگرى مطلقا براى طواف و نماز طواف بر او واجب نيست.

سؤال 358ـ بعضى از بانوان براى جلوگيرى از عادت ماهيانه، مخصوصاً جهت اعمال حج، قرص مى خورند; ولى با اين حال به هنگام احرام لكّه هاى مختصرى مى بينند. آيا ضررى به اعمال آنها مى زند؟

جواب: لكّه هاى مزبور، اگر سه روز مستمرّاً ادامه نيابد، حكم استحاضه را دارد، و ضررى به اعمال حج نمى زند، و بايد مطابق اعمال استحاضه عمل كنند و چنانچه فقط لكّه هايى ديده و ادامه نداشته، تنها وضو بر آنان واجب است، و غسل ندارد.

سؤال 359ـ خانمى كه پس از طواف عمره، خون ديده است وظيفه اش نسبت به نماز و اعمال بعدى چيست؟ ممكن است حيض باشد و ممكن است با خوردن قرص قطع شود؟

[ 128 ]

جواب : اگر احتمال قطع خون با خوردن قرص مى دهد پس از تطهير و وضو و انجام اعمال مستحاضه، نماز طواف را بخواند و سعى و تقصير و طواف نساء را بجا آورد و چنانچه بعد معلوم شود كه اعمال را در حال حيض انجام داده، نماز طواف و طواف نساء و نماز آن را پس از پاك شدن اعاده كند و اگر يقين به حيض بودن خون مى دهد از مسجد بيرون رود و پس از پاك شدن، نماز طواف و اعمال پس از آن را انجام دهد و در صورت تنگى وقت براى نماز طواف عمره و طواف نساء و نماز آن، نايب بگيرد.

سؤال 360ـ اگر صاحب عادت «وقتيّه و عدديّه» كه عدد روزهاى عادتش همواره مثلا هفت روز است، روز هفتم پاك شود و غسل كند، سپس اعمال حج را بجا آورد، ولى بعداً لك ببيند، اعمالش چگونه است؟

جواب: هرگاه اعمال او در حال پاكى واقع شده، صحيح است.

سؤال 361ـ نظم عادت ماهانه بعضى از خانمها به خاطر

[ 129 ]

مصرف قرص جلوگيرى بر هم مى خورد; به طورى كه گاه به مدّت طولانى مرتّب خون يا لك مى بينند. وظيفه اين دسته از زنان در حج چيست؟

جواب: اگر خون سه روز استمرار داشته باشد، و در ايّام عادت ديده شود، هر چند به اين صورت كه پس از شروع تا سه روز باطن آلوده باشد، محكوم به حكم حيض است. در غير اين صورت، احكام استحاضه را دارد.

سؤال 362ـ خانمى عادت ماهانه نمى شود; ولى هر دو ماه يكبار دو سه روزى لك و ترشّحات مى بيند، وظيفه اش چيست؟

جواب: اگر خون، هر چند در داخل و باطن، تا سه روز استمرار نداشته، حكم استحاضه را دارد.

سؤال 363ـ خانمى بر اثر جهل و ناآگاهى از احكام شرع، پس از پاك شدن از عادت ماهانه، خيال مى كرده جنب است، و لهذا نيّت غسل جنابت كرده، و با همين اعمال را بجا آورده است. عمره او چه حكمى دارد؟

جواب: اگر منظورش انجام غسل براى عادت ماهانه بوده، و اسم آن را جنابت گذاشته، عملش صحيح است.

[ 130 ]

سؤال 364ـ شخصى پس از به جا آوردن اعمال متوجّه مى شود كه غسل مسّ ميّت بر او واجب بوده، و هنوز آن را انجام نداده است. آيا عمره اش صحيح است؟

جواب: هرگاه غسل واجب يا مستحبّ ديگرى انجام داده كفايت مى كند، و اعمالش صحيح است و اكنون وظيفه اى ندارد، ولى اگر هيچ غسلى نكرده، هر چند عمره او اشكالى ندارد، امّا واجب است طوافها و نمازهاى آن را اعاده كند، و اگر خودش قادر نيست نايب بگيرد.

سؤال 365ـ دختر مجرّدى در اوائل سن بلوغ جنب شده، و تا كنون غسل جنابت نكرده; ولى غسلهايى مانند غسل حيض يا جمعه را انجام داده، و با اين كيفيّت به عمره رفته است. لطفاً بفرمائيد:

1ـ عبادتهايى كه بعد از آن حالت تاكنون انجام داده چه وضعى دارد؟

2ـ آيا هنوز از احرام خارج نشده، و جميع محرّمات احرام بر او حرام است؟

3ـ عمره او چه حكمى دارد، و اكنون وظيفه اش چيست؟

[ 131 ]

جواب: هرگاه غسل ديگرى انجام داده كفايت مى كند; بنابراين، اعمالى كه بعد از غسل حيض يا جمعه انجام داده، از جمله عمره او، صحيح است، ولى نمازهايى را كه بعد از جنابت و قبل از اوّلين غسل خوانده بايد به تدريج قضا كند، و اگر بعد از جنابت تا زمان انجام عمره هيچ غسلى نكرده، بايد طوافهاى واجب و نمازهاى آن را دوباره بجا آورد، و اگر نمى تواند، نايب بگيرد، و تا زمانى كه اين اعمال را اعاده نكرده، بايد از بوى خوش و ازدواج و محرّماتى كه با طواف نساء حلال مى شود، احتياطاً اجتناب كند.

سؤال 366ـ هر گاه شخص محرم جنب شود و آب برايش ضرر داشته باشد و وقت تنگ باشد، آيا طواف و نماز آن با تيمم كافى است يا بايد نايب هم بگيرد؟

جواب: كافى است و نايب گرفتن لازم نيست.

سؤال 367ـ خانمى به تصوّر اين كه پاك شده، طواف و نماز طوافش را بجا آورده، مشغول سعى مى شود. در اثناء سعى متوجّه مى شود كه هنوز پاك نشده است، وظيفه اش چيست؟ اگر بعد از

[ 132 ]

سعى متوجّه اين موضوع شود، تكليفش چه مى باشد؟

جواب: در فرض اوّل سعى را قطع مى كند، و پس از پاك شدن، طواف و نماز طواف و سعى را اعاده نمايد و در فرض دوم نيز اعاده طواف و نماز طواف لازم است، و احتياطاً سعى را هم اعاده مى كند.

سؤال 368ـ اگر خانمى به نيّت عمره مفرده محرم، و پس از آن عادت شود، و در همه روزهايى كه در مكّه است در حال عادت باشد، براى عمره مفرده بايد چه كند؟ اگر بدون انجام اعمال به ايران آمده، چه وظيفه اى دارد؟

جواب: در فرض سؤال بايد براى طواف و نماز نايب بگيرد، و بقيّه اعمال عمره را خودش بجا آورد، و چنانچه به ايران آمده، بايد برگردد و اعمالش را انجام دهد، و اگر نمى تواند برگردد، بايد براى اعمال عمره نايب بگيرد، ولى بايد خودش تقصير نموده، و ترتيب بين تقصير و ساير اعمال را مراعات كند، و تا اعمال عمره را انجام ندهد، در احرام باقى مى ماند.

[ 133 ]

سؤال 369ـ وظيفه مسلوس (كسى كه بى اختيار قطرات بول از او خارج مى شود) نسبت به طواف و نماز طواف چيست؟

جواب: اگر در زمان خاصّى بيماريش تخفيف پيدا مى كند، به گونه اى كه مى تواند در آن زمان طواف و نماز طواف را با وضو و بدنِ پاك به جا آورد، بايد اين اعمال را در آن زمان انجام دهد و اگر چنين وقتى ندارد، در صورتى كه زحمت زيادى نداشته باشد، هر بار كه وضويش باطل شد تجديد وضو كند، و اگر زحمت زياد دارد، براى طواف يك وضو، و براى نماز هم يك وضو مى گيرد، و نايب گرفتن لازم نيست.

سؤال 370ـ شخصى عمل جرّاحى كرده، و فعلا كيسه اى به او بسته اند كه پيوسته قطرات بول در آن مى ريزد; خواه از مجراى بول، يا از محلّى كه جرّاحى و سوراخ شده است. آيا چنين شخصى حكم مسلوس را دارد؟

جواب:آرى، حكم مسلوس را دارد كه حكم آن در

[ 134 ]

پاسخ قبل گذشت.

سؤال 371ـ مُحرمى كه مبتلا به خروج ريح است (يعنى مرضى دارد كه نمى تواند از خارج شدن باد جلوگيرى كند) و در طول سال شايد يكى دو ماه بيماريش تخفيف پيدا كند، ولى نوعاً به فاصله يكى دو دقيقه وضويش باطل مى شود، تكليفش چيست؟

جواب: چنانچه نتواند در اثناء طواف وضو بگيرد، يا اين كار زحمت زياد داشته باشد، مى تواند براى طواف به يك وضو اكتفا كند، و براى نماز طواف وضوى ديگرى بگيرد. هر چند در اثناء طواف و نماز، وضويش باطل شود، و نيازى به نايب گرفتن نيست.

سؤال 372ـ پيرمردى سلس بول دارد و خود را براى طواف از تنجيس لباس و مسجد حفظ نمى كند و به راهنمايى و ارشاد ديگران توجه ندارد; آيا مى تواند براى طواف نايب بگيرد؟

جواب: بايد نايب بگيرد.

سؤال 373ـ مدّتى است، كه به علّت بيمارى و در اثر عمل

[ 135 ]

جرّاحى، مبطون هستم و خروج مدفوع را احساس نمى كنم. بدين جهت از كيسه مخصوصى استفاده نموده، و براى وضو و نماز طبق رساله عمل مى كنم. با توجّه به اين كه سال آينده، انشاء الله، به زيارت خانه خدا نائل مى شوم، وظيفه ام در رابطه با مراسم حج چيست؟

جواب: چنانچه زمانى باشد كه بتوانيد طواف و نماز طواف را بدون خروج آن انجام دهيد، بايد همان زمان را انتخاب نموده، و اعمالتان را انجام دهيد و اگر چنين چيزى امكان پذير نيست، و به هيچ وجه خروج آن را احساس نمى كنيد، طواف را با يك وضو، و نماز طواف را با وضوى ديگر انجام دهيد.

مسأله 374ـ بدن و لباس طواف كننده (خواه در طواف واجب، يا مستحب) بايد از هر نجاستى پاك باشد; حتّى بعضى از نجاسات كه در نماز بخشوده شده (مانند خون كمتر از يك درهم) در طواف بخشوده نيست، ولى در مورد خون زخمها، اگر شستن آن باعث

[ 136 ]

مشقّت و عسر و حرج باشد، ضررى براى طواف ندارد.

مسأله 375ـ اگر لباسهاى كوچك مانند جوراب، شب كلاه و هميان، كه به تنهايى نمى توان با آن ستر عورت كرد، نجس باشد عيبى ندارد.

مسأله 376ـ اگر تطهير خون قروح و جروح مشقّت داشته باشد، شستن آن لازم نيست; ولى احتياط واجب آن است كه به مقدارى كه مى توان بدن را تطهير كرد، و لباس را عوض نمود، و موجب مشقّت نيست، انجام دهد.

مسأله 377ـ در صورتى كه بتواند با تأخير انداختن طواف، خود و لباس خويش را بدون مشقّت تطهير كند، احتياط آن است كه چنين نمايد; به شرط آن كه وقت باقى باشد.

مسأله 378ـ هرگاه لباس يا بدن نجس باشد، و نداند يا مى دانسته و فراموش كرده، چنانچه بعد از طواف بفهمد طوافش صحيح است، و اگر در حال طواف بفهمد بايد لباس خود را عوض كند، و با لباس پاك طواف را ادامه دهد، و اگر لباس پاكى همراه ندارد طواف را متوقّف مى كند، و لباس يا بدن را آب مى كشد، سپس باقيمانده طواف را به جا مى آورد، و طوافش صحيح است;

[ 137 ]

خواه قبل از تكميل كردن دور چهارم باشد، يا بعد از آن.

مسأله 379ـ اگر شك داشته باشد كه لباس يا بدنش نجس است يا پاك، مى تواند در آن حال طواف كند; خواه بداند قبلا پاك بوده، يا نداند، ولى اگر يقين داشته باشد كه قبلا نجس بوده، و نداند كه آن را تطهير كرده يا نه، نمى تواند در آن حال طواف كند، بلكه بايد ابتدا تطهير كند، و سپس طواف نمايد.

مسأله 380ـ اگر در بين طواف بدن يا لباس او نجس شود، دست از طواف بر مى دارد، و لباس يا بدنش را آب مى كشد، سپس طواف را از همانجا كه قطع كرده بود ادامه مى دهد،و طوافش صحيح است; خواه قبل از تكميل چهار دور باشد، يا بعد از آن.

مسأله 381ـ اگر در بين طواف نجاستى در بدن يا لباس خود ملاحظه كند، و احتمال دهد كه در همان حال طواف حاصل شده، طبق مسأله قبل عمل مى كند.

سؤال 382ـ شخصى در دور ششم طواف نجاستى در بدن خود مشاهده كرده، و يقين دارد كه از دورهاى قبل بوده است، ولى بدون توجّه به اين مطلب، طواف را تكميل كرده، و پس از تطهير بدن طواف را اعاده مى نمايد، سپس بقيّه اعمال عمره را به انجام

[ 138 ]

مى رساند. آيا اعمال او صحيح است؟

جواب: عمل او اشكالى ندارد.

سؤال 383ـ شخصى در حين طواف متوجّه اندكى خون بر بينى خود مى شود. با دستمال آن را پاك كرده، و طواف را به انجام مى رساند. آيا طوافش صحيح است؟

جواب: اگر بينى او نجس شده بايد آن را آب بكشد، و طواف را تكميل كند، و اگر اين كار را نكرده، احتياط آن است كه بعد از تطهير آن را تكميل كند و نماز بخواند، سپس طواف و نماز را اعاده كند.

سؤال 384ـ اگر بچّه هاى كوچك در حال طواف يا سعى در قنداقه خود بول كنند، چه حكمى دارند؟

جواب: حجّ آنها صحيح است; انشاء الله.

مسأله 385ـ هرگاه مردى ختنه نكرده باشد، طوافش باطل است، و احتياط واجب آن است كه پسر نابالغ نيز ختنه كرده باشد.

مسأله 386ـ اگر بچّه ختنه نشده را وادار به احرام كنند، يا او را

[ 139 ]

محرم نمايند، احرام او صحيح است; ولى تمام طوافهاى او اشكال دارد. بنابراين، چنين فردى در احرام باقى مى ماند، و در آمدن از احرام براى او مشكل مى شود; مگر آن كه او را ختنه كنند، و سپس طواف كند، يا او را طواف دهند.

مسأله 387ـ اگر كسى ختنه كرده به دنيا بيايد، طوافش صحيح است.

مسأله 388ـ هرگاه كسى از روى عمد، يا فراموشى، يا ندانستن مسأله، طواف را بدون ختنه انجام دهد، طوافش باطل است.

سؤال 389ـ تكليف كسى كه ختنه او به طور ناقص انجام شده، و با اين حال اعمال حج را به جا آورده، چه مى باشد؟

جواب: احتياط واجب آن است كه بعد از ختنه صحيح و كامل، طوافها و نماز طوافها را اعاده كند، و اگر نمى تواند به مكّه برود، نايب مى گيرد.

سؤال 390ـ اگر شخصى را به طور ناقص ختنه كرده باشند، به اين معنى كه قسمت بالاى آلت كاملا هويدا نيست، ولى در حال نعوظ آشكار مى گردد. آيا چنين شخصى ختنه شده محسوب، و طوافهايش صحيح است؟ اگر پاسخ منفى است، و ختنه بر آن

[ 140 ]