خارج حرم رود و در آنجا احرام ببندد، و اگر نمى تواند، از همان جا كه هست احرام ببندد، و عمره او صحيح است.

مسأله 57ـ هرگاه از روى جهل يا فراموشى احرام را ترك كند،و بعد از تمام شدن اعمال متوجّه شود،اعمال او صحيح است.

مسأله 58ـ كسى كه با احرام عمره مفرده وارد مكّه مى شود، در صورتى كه در ماههاى حج (شوّال، ذى القعده و ذى الحجّه) احرام بسته باشد، جايز است آن را عمره تمتّع قرار دهد، و به دنبال آن حجّ تمتّع بجا آورد.

سؤال 59ـ آيا نذر احرام قبل از ميقات براى نايب هم جايز است؟

جواب: اشكال ندارد.

سؤال 60ـ زنى بدون اجازه شوهرش نذر نموده، و قبل از رسيدن به ميقات با نذر محرم مى شود. آيا احرام وى و اعمال پس از آن صحيح است؟

جواب: اگر نذر او منافاتى با حقّ شوهرش ندارد، احرامش صحيح است.

واجبات احرام   

[ 41 ]

مسأله 61ـ نخستين اعمال عمره مفرده «احرام» است و واجبات احرام سه چيز است: پوشيدن لباس احرام، نيّت و گفتن لبيك.

مسأله 62ـ شخصى كه مى خواهد احرام ببندد واجب است قبلا لباسهايى را كه پوشيدنش بر محرم حرام است از تن بيرون آورد، سپس دو جامه احرام را بر تن كند. يكى را (كه ازار گويند) به صورت لنگ دور كمر ببندد، و ديگرى را مانند عبا بر دوش بيندازد (و آن را «رداء» گويند). اين حكم مخصوص مردان است، و براى زنان پوشيدن دو جامه احرام، نه زير لباسها و نه روى لباسها، لازم نيست. بلكه همان لباسها، لباس احرامشان محسوب مى شود.

[ 42 ]

مسأله 63ـ احتياط واجب آن است كه دو جامه احرام و طرز پوشيدن آن به همين شكلى كه معمول است باشد; يعنى لنگ را طورى ببندد كه لااقل از ناف تا زانو را بپوشاند، و رداء را روى شانه بيفكند، به طورى كه بقيّه بدن را بپوشاند، ولى جنس و رنگ خاصّى در جامه احرام شرط نيست، امّا نبايد دوخته باشد.

مسأله 64ـ احتياط واجب آن است كه پوشيدن دو جامه احرام قبل از نيّت و گفتن لبّيك باشد، و اگر بعد از لبّيك بپوشد، احتياط آن است كه لبّيك را دوباره بگويد.

مسأله 65ـ احتياط واجب آن است كه لنگ را به گردن گره نزند، و اگر از روى جهل يا فراموشى گره بزند احتياط آن است كه فوراً باز كند، ولى به احرامش ضررى نمى زند و چيزى بر او نيست (امّا گره زدن آن به دور كمر مانعى ندارد). و بهترين راه آن است كه روى لنگ كمربند يا مانند آن ببندد تا كاملا راحت باشد; امّا گره زدن دو طرف رداء مانعى ندارد. همچنين بستن آن به وسيله سنجاق، يا گذاشتن سنگى در يك طرف حوله و بستن آن با يك قطعه كش يا نخ به طرف ديگر (آن گونه كه در ميان بعضى از حجّاج معمول است) نيز مانعى ندارد; هر چند ترك اين امور بهتر

[ 43 ]

است.

مسأله 66ـ احتياط واجب آن است كه در حال اختيار به يك جامه بلند، كه مقدارى از آن را لنگ و مقدارى را رداء قرار مى دهند، اكتفا نكنند; بلكه بايد دو جامه جداگانه باشد.

مسأله 67ـ احتياط واجب آن است كه در پوشيدن جامه احرام قصدقربت و جلب رضاى الهى داشته باشد، و احتياط مستحب آن است كه به هنگام بيرون آوردن جامه دوخته هم قصد قربت داشته باشد.

مسأله 68ـ تمام چيزهايى كه در لباس نمازگزار شرط است در دو جامه احرام نيز شرط مى باشد; بنابراين لباسهاى احرام بايد پاك باشد، و از اجزاى حيوان حرام گوشت، يا ابريشم خالص، و زربفت نباشد. (در اين حكم، بنابر احتياط واجب، فرقى ميان زن و مرد نيست، هر چند در نماز در مورد پارچه ابريشم و زربفت ميان زن و مرد تفاوت است).

مسأله 69ـ در مواردى كه نجس بودن لباس نماز گزار بخشوده شده، در لباس احرام نيز بخشوده شده است.

مسأله 70ـ إزار (لُنگ) بايد بدن نما نباشد، و احتياط واجب آن

[ 44 ]

است كه رداء نيز چنين نباشد.

مسأله 71ـ احتياط واجب آن است كه جامه احرام از پوست نباشد.

مسأله 72ـ احتياط واجب آن است كه جامه احرام منسوج و بافتنى نباشد، و چيزهايى مانند نمد كافى نيست.

مسأله 73ـ واجب نيست هميشه لباس احرام را به تن داشته باشد; بلكه مى تواند براى شستن، يا عوض كردن، يا حمّام رفتن، يا مقصود ديگرى، موقّتاً آن را از تن درآورد.

مسأله 74ـ هرگاه لباس احرام نجس شود بايد آن را بشويد، و اگر ميسّر نبود هر وقت ممكن شد اقدام به تطهير آن مى كند. (و اگر رداء نجس شود مى تواند موقّتاً آن را بردارد) و احتياط آن است كه اگر بدن نيز در حال احرام نجس شود، مبادرت به تطهير آن كند.

مسأله 75ـ اگر جامه احرام يا بدن را تطهير نكند كفّاره ندارد.

مسأله 76ـ هرگاه محرم جامه احرام را بنا بر عللى عوض كرده، بهتر است هنگامى كه وارد مكّه مى شود، براى طواف همان جامه اى را كه در آن محرم شده، بپوشد.

مسأله 77ـ اگر از روى نادانى يا فراموشى در حالى كه پيراهن

[ 45 ]

يا لباسهاى معمولى ديگر در تن دارد احرام ببندد، احرام او صحيح است; ولى بايد فوراً آن لباس را از تن بيرون آورد، و فقط لباس احرام بپوشد، و اگر اين كار از روى علم و عمد باشد، احتياط آن است كه در اين صورت بعد از بيرون آوردن آن لباس و پوشيدن لباس احرام، دوباره نيّت كند و لبّيك بگويد.

مسأله 78ـ هرگاه بعد از احرام به خاطر ندانستن مسأله يا فراموشى، پيراهن به تن كند احرامش صحيح است; ولى بايد آن را از طرف پايين درآورد،و اگر ممكن نشد، بايد آن را بشكافد و بيرون آورد.

مسأله 79ـ هرگاه بيمار باشد و نتواند لباس معمولى خود را در ميقات از تن در آورد، كافى است نيّت احرام كند و لبّيك بگويد، و در صورت امكان لباسهاى معمولى را موّقتاً در آورد و لباس احرام بپوشد و محرم شود، و بعداً اگر ناچار است لباس معمولى خود را به تن كند، و اگر در ميقات اين كار ممكن نشد، و بعداً حال او براى پوشيدن لباس احرام مساعد شد، احتياط واجب آن است كه اگر توانايى دارد به ميقات برگردد، و مجدّداً احرام ببندد، و اگر بازگشت به ميقات ميّسر نبود، از همان جا لباس را عوض مى كند، و تجديد

[ 46 ]

احرام لازم نيست.

مسأله 80ـ پوشيدن بيش از دو جامه (مثلا دو حوله) براى احرام جهت جلوگيرى از سرما يا گرما يا غير آن، اشكالى ندارد.

مسأله 81ـ هرگاه محرم بر اثر سردى هوا، يا علّت ديگر، ناچار شود لباس دوخته بپوشد، اين كار اشكالى ندارد، ولى اگر ممكن است، لباس دوخته را پايين و بالا كند و بر دوش بيندازد، و دست در آستين آن نكند، و احتياط آن است كه آن را پشت و رو نيز بنمايد، و اگر اضطرار به پوشيدن لباس دوخته به اين نوع پوشش رفع نمى شود، مى تواند به طور معمولى لباس بپوشد.

سؤال 82ـ آيا به هنگام پوشيدن لباس احرام، چه در ميقات باشد يا ساعتها قبل از بستن احرام در مدينه صورت گرفته باشد، قصد خاصّى لازم است؟

جواب: هيچ قصدى لازم نيست، بلكه هنگام احرام مطابق آنچه در بحث احرام گذشت نيّت مى كند.

سؤال 83ـ هرگاه شخصى در ميقات، يا محاذات آن، يا ادنى الحل، يا شهر مكّه، و خلاصه هر جا كه وظيفه اش بوده محرم شود، و سپس پشيمان گردد، آيا مى تواند احرامش را بر هم بزند؟

[ 47 ]

جواب: نمى تواند از احرام خارج شود. حتّى اگر لباس احرام را از تن بيرون كند، و لباس دوخته بپوشد، و قصد بيرون آمدن از احرام كند، احرامش به هم نمى خورد، و آنچه به سبب احرام بر او حرام شده حلال نمى شود، و اگر كارى كند كه موجب كفّاره است، بايد كفّاره بدهد و راه خروج از احرام فقط انجام عمره يا حج است كه نيّت آن را كرده است.

سؤال 84ـ بعضى از مردان محرم براى اين كه موقع وزش باد، يا به هنگام سوار شدن ماشين، يا مانند آن، عورت آنها ظاهر نشود، علاوه بر دو حوله احرام، يك متر پارچه ندوخته از وسط پا عبور مى دهند، به گونه اى كه دو طرف پارچه از جلو و عقب زير حوله قرار مى گيرد. اين عمل چه حكمى دارد؟

جواب: اشكال ندارد; ولى اجتناب از اين گونه كارها جز در موارد ضرورى بهتر است.

سؤال 85ـ آيا لباس احرام منحصر به دو جامه است،و نبايد بيشتر باشد؟

جواب: مقدار واجب آن دو جامه است، و زيادتر مانعى

[ 48 ]

ندارد; مشروط بر اين كه مانند لباس احرام باشد، مثلا از حوله هاى متعدّد استفاده كند.

سؤال 86ـ اينجانب به علّت قطع نخاع و عدم كنترل بول و مشكلات ديگر، نمى توانم بدن و لباس احرام خود را پاك نگهدارم، وظيفه ام چيست؟

جواب: آن مقدار كه مى توانيد محافظت كنيد، و آنچه موجب عُسر و حرج است اشكالى ندارد.

سؤال 87ـ اگر لباس احرام زنان به قدرى نازك باشد كه بدن آنها نمايان گردد، آيا به اعمال حجّ آنان ضررى مى رساند؟

جواب: اين كار براى احرام اشكال دارد و طواف و نماز طواف را باطل مى كند.

سؤال 88ـ طبق فتواى بعضى از مراجع كه فرموده اند: «احتياطاً زنان هم مثل مردان محرم شوند» آيا زن بعد از پوشيدن حوله هاى احرام، مى تواند حوله ها را كنار بگذارد، و اعمال حج را با لباس معمولى اش انجام دهد؟

جواب: زنان مى توانند در همان لباسهاى معمولى محرم شوند، و پوشيدن حوله هاى احرام لازم نيست، و به فرض

[ 49 ]

كه احتياطاً با آن محرم شوند، بعد مى توانند بيرون آورند.

سؤال 89ـ اگر جامه احرام را از پول خمس يا زكات نداده خريده باشند، آيا احرام در آن صحيح است؟

جواب: احرام در آن حرام است.

سؤال 90ـ آيا پرداخت خمس لباس احرام، كه معلوم نيست از پول خمس نداده تهيّه شده، يا از پولى كه خمس به آن تعلّق نگرفته (مانند مال الارث) واجب است؟

جواب: با فرض شك در تعلّق خمس، پرداختن خمس آن لازم نيست، هر چند احتياط در آن مطلوب است.

سؤال 91ـ چنانچه شخصى كه سال خمسى نداشته به عمره مفرده مشرّف شود، و با همان پولهاى خمس نداده هزينه هاى عمره، از جمله لباس احرام را تأمين نمايد. عمره او چه حكمى دارد؟

جواب: اعمال او اشكال دارد.

سؤال 92ـ شخصى با پول خمس نداده لباس احرام خريده، و با همان لباس محرم شده، و طواف و نماز طواف را بجا آورده است. اكنون وظيفه اش چيست؟

[ 50 ]

جواب: اگر از روى علم و عمد نبوده، عمره و حجّ او صحيح است، ولى در صورتى كه جاهل مقصّر بوده، احتياط واجب آن است طواف و نماز آن، را اعاده كند.

سؤال 93ـ غسل احرام، زيارت و مانند آن، تا چه زمانى اعتبار دارد؟ و با چه چيزهايى باطل مى شود؟

جواب: تا يك روز معتبر است; و اگر حدث اصغر از او سر زند، به قصد رجا آن را اعاده مى كند، ولى واجب نيست.

مسأله 94ـ نيّت احرام چنين است كه قصد مى كند امورى را كه بعداً به آن اشاره مى شود بر خود حرام بشمرد، و به دنبال آن به اعمال عمره بپردازد، و كافى است با در نظر گرفتن اين معنى، به زبان، يا در قلبش بگويد: «احرام مى بندم براى عمره مفرده براى خودم (يا براى كسى كه از طرف او نيابت دارم) قربة الى الله» و منظورش از «احرام مى بندم» بناگذارى بر تحريم كارهاى مزبور بر خويش است.

[ 51 ]

مسأله 95ـ لازم نيست نيّت را بر زبان جارى كند، بلكه كافى است چنين قصدى در دل او باشد، ولى بهتر است علاوه بر قصد باطنى، بر زبان نيز جارى سازد.

مسأله 96ـ مستحبّ است ولىِّ طفلِ غير مميّز، يا هر كسى كه عهده دار كارهاى كودك است او را محرم كند، و لباس احرام بر وى بپوشاند، و از طرف او نيّت كند; يعنى به هنگام عمره مفرده بگويد: «اين طفل را محرم مى كنم به عمره مفرده قربة الى الله» و در صورت امكان او را وادار كند كه لبّيك بگويد، و اگر توانايى ندارد خودش از طرف او لَبّيك بگويد; امّا اگر ولىّ مى ترسد كه نتواند وظائف مربوط به كودك را بدرستى انجام دهد، بهتر است از محرم كردن وى صرفنظر كند.

مسأله 97ـ هرگاه در موقع نيّت احرام قصد شكستن بعضى از محرّمات را داشته باشد (مثل اين كه در همان موقع در حال سفر باشد، و بدون ضرورت زير سقف اتومبيل يا هواپيما قرار گيرد) براى احرام او خالى از اشكال نيست، و اگر در آغاز نيّت ترك همه را داشته، ولى پس از احرام نيّت او عوض شود، يا بعضى از آن اعمال را مرتكب گردد، ضررى به احرام او نمى زند; هر چند در

[ 52 ]

مواردى بايد كفّاره دهد.

مسأله 98ـ دانستن امورى كه بر محرم حرام است به طور مشروح لازم نيست; بلكه كافى است به طور اجمال نيّت ترك همه را داشته باشد.

سؤال 99ـ هرگاه كسى كه به ديگران «نيّت احرام» و «تلبيه» را تلقين مى كرده، فراموش كند كه خودش نيّت نمايد، وظيفه اش چيست؟

جواب: اگر به قصد انجام عمره تلبيه نگفته، محرم نشده است، و بايد ـ در صورت امكان ـ به ميقات بازگردد و محرم شود، و اگر بازگشت به ميقات ممكن نيست، به خارج حرم مى رود و در آنجا مجدّداً احرام مى بندد.

سؤال 100ـ هرگاه شخصى رجاءاً به احرام عمره مفرده محرم شود، آيا بايد در تمام اعمال عمره كلمه رجاء را در نيّت بياورد، يا اين كار لازم نيست؟

جواب: همين اندازه كه نيّت رجاء در ذهن او نسبت به تمام اعمال عمره وجود دارد كافى است، و لازم نيست كلمه رجاء را تكرار كند.

[ 53 ]

سؤال 101ـ آيا قصد باطل كردن عمره، يا قسمتى از مناسك آن (بدون آن كه هنگامِ قصدِ ابطال عمل را ادامه دهد) موجب بطلان آن مى گردد؟

جواب: قصد ابطال موجب بطلان نمى گردد.

مسأله 102ـ واجب است هنگام احرام «لبّيكهاى چهارگانه» را به عربى صحيح بگويد، و احتياط واجب آن است كه بصورت زير باشد: «لَبَّيْكَ اللّهُمَّ لَبَّيْكَ، لَبَّيْكَ لا شَريكَ لَكَ لَبَّيْكَ، اِنَّ الْحَمْدَ وَ النِّعْمَةَ لَكَ وَ الْمُلْكَ، لا شَريكَ لَكَ; يعنى خداوندا! اجابت (و اطاعت) مى كنم دعوت تو را، و دگر بار هم اجابت مى كنم تو را، همتايى براى تو نيست، اجابت مى كنم تو را، ستايش تنها تو را سزاوار است، و نعمت و ملك از آن تو است، هيچ همتايى ندارى!».

مسأله 103ـ احتياط واجب آن است از افزودن لبّيك پنجم و عبارات ديگر خوددارى شود; مگر آنچه در مستحبّات خواهد آمد.

مسأله 104ـ واجب است لبّيكهاى چهارگانه فوق را، همانند

[ 54 ]

تكبيرة الاحرام نماز، به طور صحيح اداء كند.

مسأله 105ـ در صورتى كه زائر نتواند اين عبارات را با عربى صحيح ادا كند، بايد آن را ياد بگيرد، و اگر نتواند، يا وقت نباشد، كافى است ديگرى شمرده شمرده براى او بخواند و او تكرار نمايد، و چنانچه قادر بر تلفّظ صحيح نباشد، احتياط آن است آنچه را مى تواند بخواند، و ترجمه آن را نيز بگويد.

مسأله 106ـ شخص گنگ بجاى گفتن «لبّيك» با دست خود اشاره مى كند،و زبان خود را طبق معمول حركت مى دهد، و بهتر است علاوه بر اين، كسى به نيابت از او نيز لبّيك بگويد، ولى واجب نيست.

مسأله 107ـ كودكان نيز مى توانند براى عمره مُحرم شوند، و چنانچه خودشان تميز بدهند «لبّيك» را همراه با نيّت مى گويند، و اگر غير مميّز باشند كسى از طرف آنها نيّت مى كند و لبّيك مى گويد، و هرگاه كسى در ميقات بيهوش باشد، از طرف او نيز مى توان نيّت كرد و لبّيك گفت.

مسأله 108ـ در احرام فقط يك بار لبّيك گفتن (به صورتى كه گفته شد) واجب است، و بعد از آن، مستحبّ است آن را در حالات

[ 55 ]

مختلف به مقدار امكان تكرار كند; يعنى در موقع سوار شدن بر مركب و پياده شدن، و گذشتن از پستيها و بلنديها، و پس از خواب، و بعد از نمازها تكرار مى نمايد، و بهتر است مردان صداى خود را به لبّيك بلند كنند.

مسأله 109ـ در احرام عمره مفرده واجب است هنگام مشاهده كعبه اگر از مكّه براى احرام به خارج رفته است، و هنگام داخل شدن به منطقه حرم اگر از خارج مكّه به سوى آن مى آيد، لبّيك را قطع كند.

مسأله 110ـ هرگاه محرم «لبّيك» واجب را، چه عمداً و چه بر اثر عذر، نگفته باشد، محرّمات احرام بر او حرام نمى شود، و اگر چيزى از محرّمات احرام كه كفّاره دارد انجام دهد، كفّاره بر او واجب نمى شود. همچنين اگر «لبّيك» اوّل را با ريا باطل كند. مسأله 111ـ پيش از گفتن «لبّيك» اعمالى كه بر محرم حرام است، بر او حرام نمى شود; هر چند نيّت احرام كرده، و لباس احرام را نيز پوشيده باشد. بنابراين، اگر قبل از گفتن لبّيك چيزى از آنها را بجا آورد كفّاره اى ندارد، و در حقيقت «لبّيك» مانند «اللّه اكبر» اوّل نماز است، كه تا آن را نگويد وارد نماز نمى شود، و هرگاه شك كند كه

[ 56 ]

«لبّيك» گفته يا نه؟ باز هم چيزى بر او حرام نمى شود.

مسأله 112ـ هرگاه در ميقات باشد و شك كند لبّيك گفته، يا نه بايد لبّيك را بگويد، و اگر از ميقات گذشته، احتياط آن است اگر مى تواند بازگردد و لبّيك را بگويد، و اگر نمى تواند، در همانجا بگويد، و اگر لبّيك گفته، امّا نمى داند صحيح گفته يا نه؟ بنابر درست گفتن مى گذارد، و احرامش صحيح است.

مسأله 113ـ اگر لبّيك را فراموش كند، يا به خاطر ندانستن مسأله آن را نگويد، واجب است در صورت امكان به ميقات برگردد و احرام ببندد و لبّيك بگويد، و اگر نتواند برگردد، و هنوز داخل حرم نشده، همانجا لبّيك مى گويد، و اگر داخل حرم شده، واجب است به خارج حرم بازگردد، و در آنجا احرام ببندد و لبّيك بگويد، و چنانچه نمى تواند بازگردد، همانجا محرم مى شود و لبّيك مى گويد، و اگر بعد از اتمام عمره يادش بيايد، عمل او صحيح است.

مسأله 114ـ جايز نيست لبّيك واجب را از ميقات تأخير بيندازد، و اگر عمداً تأخير بيندازد، بايد به وظيفه كسى كه بدون احرام از ميقات عبور كرده عمل كند; يعنى اگر مى تواند بازگردد.

سؤال 115ـ بعضى از زائران ايرانى، كلماتى مانند «لبّيك»،

[ 57 ]

«غير»، «يوم» و مانند آن را به گونه اى ادا مى كنند كه گاه احساس مى شود متمايل به كسره است. در مقابل بعضى از اهل دقّت، يا وسواسيها، اظهار مى دارند كه فتحه بايد كاملا ظاهر شود، و به هنگام تلفّظ چنان اشباع مى كنند كه شبيه به «الف» مى شود (و لبّياك مى گويند) در حالى كه اساتيد قرائت زبان عربى و حتّى خود عربها نيز به دقّتى كه گروه دوّم لازم مى دانند، ادا نمى كنند. لطفاً بفرمائيد طرز صحيح قرائت اين كلمات چگونه است؟

جواب: در اين گونه مسائل بايد به تلفّظ اهل لسان توجّه كرد; و از آنجا كه اهل لسان فتحه را به صورتى كه گروه دوّم معتقدند نمى گويند، احتياط آن است كه از آن پرهيز شود; و آنچه از اهل لسان بارها شنيده ايم اين است كه فتحه را كمى مايل به كسره ادا مى كنند، و همين صحيح است.

سؤال 116ـ يكى از حُجّاج شنوايى خود را به كلّى از دست داده، و زبانش هم لكنت دارد، و قادر بر تكلّم صحيح نمى باشد. مسؤولين و دوستانش به اين موضوع توجّه نداشته، و آن شخص در ميقات نيّت نكرده، و تلبيه هم نگفته، و به همين شكل همراه

[ 58 ]

بقيّه وارد مكّه شده است، وظيفه او چيست؟

جواب: بايد به ميقات برگردد و با نيّت و تلبيه مُحرم شود; هر چند با بردن همراه باشد، و اگر نمى تواند به ميقات بازگردد، بايد در خارج از حرم محرم شود، و اگر نمى تواند تلبيه را، هر چند با تلقين، صحيح بگويد احتياط آن است كه به هر نحو مى تواند بگويد، و ترجمه اش را نيز بر زبان آورد.

سؤال 117ـ چنانچه پس از خروج از ميقات متوجّه شود كه تلبيه را نگفته، يا نيّت نكرده، يا به جهت ديگرى احرامش درست نبوده، و از طرفى نمى تواند از نيمه راه به ميقات برگردد، بلكه بايد به مكّه بيايد، و از آنجا به ميقات بازگردد. وظيفه چنين شخصى چيست؟

جواب: بايد از أدنى الحلّ به نيّت عمره مفرده محرم گردد.

سؤال 118ـ آيا خانمها مى توانند تلبيه را به گونه اى بلند بگويند كه مرد نامحرم صداى آنها را بشنود؟

جواب: اشكالى ندارد.

[ 59 ]

مسأله 119ـ لازم نيست محرم به هنگام احرام بستن، از حدث اصغر و اكبر پاك باشد، بنابراين بدون وضو، و در حال جنابت يا حيض، يا نفاس مى تواند محرم شود. (البتّه روشن است كه در صورت جنابت و حيض و نفاس هم بايد خارج از مسجد محرم شود)، بلكه غسل احرام بر زن حائض و نفساء نيز مستحب است.

مسأله 120ـ اگر احرام را فراموش كند و بعد از پايان مناسك و اعمال متوجّه شود، عمره او صحيح است.

مسأله 121ـ احرام كسى كه ختنه نشده صحيح است، ولى طواف و نماز طواف هاى او اشكال دارد، و در احرام باقى مى ماند. مگر آن كه ختنه كرده و سپس طواف و نماز طواف را بجاى آورد.

مسأله 122ـ اگر بچّه ختنه نشده را وادار به احرام كنند، يا او را محرم نمايند، احرام او صحيح است; ولى تمام طوافهاى او اشكال دارد. بنابراين، چنين فردى در احرام باقى مى ماند، و در آمدن از احرام براى او مشكل مى شود; مگر آن كه او را ختنه كنند، و سپس طواف كند، يا او را طواف دهند.

[ 60 ]