ثعلبة بن حاطب از انصار بود، نزد رسول اكرم (ص ) آمده و عرض كرد از خدا بخواه كهمرا ثروت و مال بدهد.
رسول اكرم فرمود: واى بر تو، مال اندكيكه انسان شكر آنرا بتواند بجا آورده ، وبهمان اندازه وظايف خود را انجام بدهد، بهتر ازمال زياديستكه طاقت مسئوليت و حفظ آنرا نداشته باشد.
باز مرتبه ديگر بحضور آنحضرت مشرف شده ، و همان تقاضا را نمود آنحضرتفرمود: سزاوار است كه تو از زندگى و روشن من پيروى و تبعيت كنى ، سوگندبخداوند كه اگر بخواهم كوههاى زمين طلا و نقره گرديده و با من سير كنند ميتوانم .
ثعلبه در مرتبه سوم آمده و اظهار كرد كه : توقع من آنستكه از خداوند بخواهى تا مراثروت بدهد، و سوگند به آن پروردگارى كه تو را مبعوث كرده است ، اگر من مالدار وثروتمند باشم حقوق همه صاحبان حق را تاءديه ميكنمرسول اكرم دعاء فرمود كه : خداوند ثعلبه را ثروت بده !
ثعلبه گوسفند خريد، و آن بر خلاف عادت بچه هاى بسيارى ميزائيد. بطوريكهثعلبه مشغول گوسفندها شد، و تنها نماز ظهر و عصر را ميتوانست بارسول اكرم بخواند، و بقيه نمازهاى خود را نزد گوسفندها ميخواند، و بعد گوسفندهازياد شدند، و ثعلبه فقط ميتوانست نماز جمعه را در جماعت پيغمبر حاضر شود، پس ازمدتى كه گوسفندها خيلى زياد شده بودند، ثعلبه شب و روز در بيابانمشغول آنها شده و بطور كلى از حضور در مسجد پيغمبر (ص ) محروم گشت .
رسول اكرم روزى از اصحاب خود پرسيد كه : ثعلبه چه ميكند؟
گفتند يا رسول الله ، ثعلبه آنقدر گوسفند دارد كه بيابان وسعت آنها را ندارد، وپيوسته با آنها است .
فرمود: واى بر ثعلبه ، واى بر ثعلبه ، واى بر ثعلبه ، و خداوند آيه صدقه رانازل فرمود.
رسول اكرم دو نفر را از قبيله بنى سليم و بنى جهينه معين فرموده و نوشته اى بدستآنها داد كه : حركت كنند و مخصوصا از ثعلبة بن حاطب و از يك مرد ديگريكه از بنىسليم بود زكوة بگيرند، و خصوصيات زكوة را نيز نوشتند، آن دو نفر حركت كرده واول نزد ثعلبه آمدند، و نوشته رسول اكرم (ص ) را باو قرائت كرده و ماءموريت خود راابلاغ كردند.
ثعلبه گفت : اين حكم نيست مگر جزيه يا نظير جزيه كه از كفار و مخالفين گرفتهميشود، شما برويد و كارهاى ديگر خودتانرا انجام بدهيد و سپس اينجا بيائيد.
و اما آن مرديكه از بنى سليم بود: چون خبر ماءموريت آندو نفر را براى جمع و اخذ زكوةبشنيد، شترهاى سالم و خوب خود را جدا كرد و با خود برداشته و از آن دو نفراستقبال نموده و گفت : اين اشترها را تحويل بگيريد، و من با نهايت طيب خاطر اينها راميدهم .
دو نفر ماءمور بجاهاى ديگر نيز سر زده ، و در آخر امر بسوى ثعلبه برگشتند، ثعلبهنوشته رسول اكرم صلى الله عليه و آله و سلم را گرفته و خواند، و باز همان سخنخود را تكرار كرد كه : نيست اين حكم مگر جزيه يا نظير جزيه ، و سپس گفت : شمابسوى مدينه بر گرديد تا من در اين باره خوبتاءمل كنم .
ماءمورين بمدينه برگشتند: و چون رسول اكرم صلى الله عليه و آله و سلم آنها را ديد،پيش از اينكه آنها اظهارى كنند فرمود: واى بر ثعلبه ، سپس آنمرديرا كه از بنى سليمبود دعا كرد، و چون ماءمورين جريان مسافرت خود و كيفيت ملاقات خود با ثعلبه را شرحدادند: اين آيه شريفه نازل شد و منهم من عاهد الله لئن آتانا الله من فضله لنصدقن ولنكونن من الصالحين فلما آتيهم من فضله بخلوا و تولوا و هم معرضون فاعقبهم نفاقافى قلوبهم الى يوم يلقونه بما اخلفوا الله ما وعدوه و بما كانوا يكذبون توبه 79برخى از اين مردم عهد ميكنند با خداوند كه اگر آنانرابفضل خود مال و ثروتى بدهد انفاق كرده و صدقات و حقوق لازمه را بدهند، و چونخداوند متعال بآنان فضل و احسان فرمود: بخل ورزيده و از خدا اعراض ميكنند، و اين كردارناپسند آنانرا بنفاق سوق داده و ايمان خالص و حقيقى را از قلوب آنان سلب وزائل ميكند.
در اينهنگام يكى از نزديكان ثعلبه حاضر بود، بنزد ثعلبه رفته و جريان مذاكراتمجلس را باو گوشزد كرد.
ثعلبه بخدمت رسول اكرم صلى الله عليه و آله و سلم آمده ، و تقاضا كرد كه صدقاتو زكوة اموال او را بپذيرد.
رسول اكرم فرمود: پروردگار متعال مرا منع و نهى كرده است كه از تو زكوة و صدقهقبول كنم .
ثعلبه از محضر آنحضرت بيرون آمده ، و خاك بر سر خود ميريخترسول اكرم فرمود: روى اين جهت بود كه من نميخواستم ثعلبه ثروتمند و مالدار باشد،و ميگفتم : انجام دادن وظائف ثروت سخت است .
ثعلبه بمحل خود مراجعت نمود، و رسول اكرم از دنيا رحلت فرمود.
و پس از رحلت آنحضرت ، ثعلبه پيش ابوبكر و سپس پيش عمر و بعد نزد عثمان آمده ،و حاضر شد كه زكوة اموال خود را بدهد. ولى هر يك از آنان روى فرمايشرسول اكرم و بعلت نپذيرفتن آنحضرت اظهار كردند كه : ما نميتوانيم برخلافعمل پيغمبر خدا كارى كنيم .⁽⁸⁵⁾
نتيجه :
(ان الانسان ليطغى ان رآه استغنى ) آدمى چون خود را بى نياز و مستغنى ديد شروع ميكندبطغيان كردن .
انسان بايد خوب به قصور و احتياج و فقر خود متوجه شده ، و بفهمد كه سر تا پاى اونقص و فقر است ، و صورت و باطن او همه قصور و احتياج است ، او از خود چيزى نداشتهو چيزيرا مالك نيست ، او از خود اراده نافذ و تصميممستقل و تمامى ندارد، او از جريان آينده امور خود آگاه نيست ، او در كليات واصول امور خود در ابتداء و انتهاى هستى خود اختيارى ندارد، او عاجز وجاهل و ذليل و محتاج است .
و يكى از علائم نهايت جهالت و نادانى انسان اينستكه : چون بظاهرمال و ثروتى در اختيار خود ديد، خود را بى نياز و مستغنى تصور كرده ، و چنان غرقغفلت و غرور ميشود كه : گوئى براى هميشه همينحال براى او باقى خواهد بود، و بكلى كسالت و مرض و گرفتارى و پريشانى وبيچارگى و مرگ و مصيبت و عذاب و قيامت و جزاء و وعده هاى الهى را فراموش ‍ كرده ، و ازپروردگار تواناى محيط و عالم غفلت و انحراف ميورزد.