چون رسول اكرم (ص ) از دنيا رحلت فرمود: جمعى از انصار بسوى سعد بن عباده (رئيسقبيله خزرج ) متوجه شده و در سقيفه (محلى بود كه از شاخه هاى خرما سقف آنرا پوشانيدهو براى فصل دادن امور در آنجا اجتماع مينمودند) جمع شدند.
سعد بن عباده در آنروز مريض بوده و قوت حركت كردن و سخن گفتن را نداشت ، فرمود اورا هم بسققيفه منتقل نموده ، و آهسته شروع بخطبه خواندن و سخن گفتن نمود.
سخنان او را پسرش قيس بن سعد بآواز بلند بجماعت انصار ميرسانند و سخنان او از اينقبيل بود: شما سوابق حسنه و فضيلتهاى بيشمارى داريد، مهاجرين را يارى كرديد،پيغمبر اسلام را در راه ترويج دين مقدس او كمك نموديد، با دشمنان و مخالفين او جنگ وستيزه داشتيد، و در اثر خدمات و فعاليتهاى شما بود كه آئين حق پيشرفت نموده و ريشههاى لغو و باطل از سرزمين شما كنده شد، فضيلتهائيرا كه شما داريد ديگران ندارند،پيغمبر خدا پيوسته و تا آخرين روز زندگى خود از شما راضى بود، پس بايد كوششكنيد تا منصب خلافت رسول الله از ميان جمعيت شما بيرون نرود، و با دارا بودن اين مقام ،شرافت و فيلت هميشگى را حيازت نمائيد.
جماعت انصار سخنان او را تصديق نموده ، و ميگفتند ما همه درمقابل نظر و راءى و صلاح بينى شما تسليم و اطاعت ورزيده و همه براى خلافت شماحاضر و راضى و موافق هستند.
ابوبكر و عمر در خانه پيغمبر بودند كه از اين جريان آگاهى يافته ، و با نهايتشتاب از آنجا بيرون آمده ، و بسوى سقيفه حركت كردند، و در وسط راه ابوعبيدة بن جراحنيز بآنها ملحق ميشود.
عمر ميگويد: ما سه نفر وارد سقيفه شديم ، جماعت انصار و اشراف در آنجا حاضر و سعدبن عباده مشغول سخن گفتن بود، و چون ميترسيدم كه ابوبكر شروع بسخن كرده ، وآنطوريكه بايد نتواند حق سخن را اداء كند: خواستم خود بسخن گفتن آغاز كنم .
ابوبكر بمن اشاره كرد كه تو ساكت باش و در اين هنگام خود را براى خطابه حاضركرده ، و با صداى بلند مردمرا بسوى خويش ‍ متوجه نموده و گفت ما مهاجرين حق سبقت درقبول دين اسلام را داشته و از جهت قبيله بر قبائل ديگر عرب برترى داريم ، ما از قبيله واز قوم و خويشاوندان رسول اكرم هستيم ، و البته شما انصار همفضائل زيادى داريد: شما بوديد كه بمهاجرين جا داديد، و در راه ترويج دين اسلام ازهرگونه مساعى جميله كوتاهى ننموديد و نسبت بمهاجرين كمترين حسد و بخلى نورزيده ،و ايثار بنفس كرديد (اشاره ميكرد بآيه والذين تبوء والدار - سوره حشر) و شما برادرانما هستيد، و شما اولى هستيد بمقام تسليم و رضا درمقابل تقديرات پروردگار، پس در اين مورد هم بسى بجا و مناسب است كه : اظهار محبت ودوستى كرده و ايثار بنفس نموده : و نسبت بمهاجرين كه در اين امر اولويت دارندبخل و حسد نورزيد، و اگر از من مشورت و صلاح بطلبيد: صلاح شما در اين مى بينم كهالآن از يكى از اين دو نفر (ابوعبيده ، عمر) بيعت كنيد، و هر كدامينرا كه انتخاب كنيد از هرجهت بمورد و سزاوار خواهد بود.
ابوعبيده و عمر گفتند: ما سزاوار اين امر نيستيم ، و تا شما هستيد كسى را اهليت مقام خلافتنباشد، و همه در مقابل مقام شما خاضع هستند، شما رفيق غار پيغمبر بوديد، و شما بوديدكه جاى پيغمبر نماز خوانديد، شما خود از هر جهت لايق و سزاوار هستيد براى اين امر.
انصار گفتند: قسم بخداوند كه ما نسبت بمراتبفضل مهاجرين حسد نمى ورزيم ، و ما مهاجرين را دوست ميداريم ولى ميترسم از اين كه درنتيجه مسامحه و تساهل ما ديگران باين امر سبقت جويند، و مهاجرين و انصار از اين محرومبمانند، و بهتر است كه : براى اين امر دو نفر بنوبت و ترتيب (يكى از مهاجرين و يكىاز انصار) انتخاب شوند، و در اين صورت براى هميشه مهر و محبت در ميان ما و شمابرقرار بوده ، و اختلافى پديدار نخواهد شد.
ابوبكر باز بسخن آغاز كرده و پس از حمد پروردگار و معرفى كردن از مقام مهاجرين ،گفت : شما بهتر است حدود و حقوق مهاجرين را حفظ كرده ، و تقدم وفضل آنرا انكار ننمائيد، و صلاح در اين است كه امير را از مهاجرين و وزير را از انصارانتخاب نمائيد، و با صلاح ديد و مشورت همديگر امور مسلمين را اداره كنيد.
حباب بن منذر بپا ايستاده و بانصار خطاب كرده گفت : متوجه باشيد كه امروز شما كثرتو تسلط و قدرت و ثروت و عزت داريد، و ديگران در تحت نفوذ و در زير سايه شمازندگانى ميكنند، شما بايد از اختلاف نظر و اختلاف كلمه دورى كرده ، و باكمال يگانگى و اتحاد در گرفتن حق ثابت و نصيب خود پافشارى نمائيد، و بدانيد كهدر اين شهر شما اسلام توسعه و قوت و در مساجد شما صفهاى جماعت براى نماز اقامهشده و با شمشيرهاى شما بود كه مخالفين مغلوب و منكوب گشتند پس ‍ شما سزاوارتربر اين امر هستيد، و لااقل رضايت ندهيد مگر اينكه از ميان شما نيز اميرى انتخاب بشود.
عمر گفت : هيهات چنين چيزى نمى شود، بودن دو امير در يك مملكت مانند جاى دادن دو شمشيراست در يك غلاف ، ما از قوم و خويشاوندان پيغمبر اكرم هستيم ، و مردم حاضر نخواهند شدكه : مقام خلافت از قبيله پيغمبر بيرون رود، مگر آنكسانيكه با مقام و ميراث پيغمبرمخالفت داشته باشند.
جباب بن منذر گفت : اى گروه انصار در گرفتن حقوق خودتان كوتاهى نكنيد، و بسخناناين چند نفر گوش فرا ندهيد، و اگر كسى درمقابل افكار شما تسليم نميشود از شهر خودتان او را بيرون كنيد، امروز قدرت و اختياربا شما است ، و شما اولويت باين امر داريد و با شمشيرهاى شما اسلام رونق گرفته است.
عمر گفت : حباب بن منذر با من سابقه عداوت دار، و من تصميم گرفتم با او پس از اينسخن نگويم .
ابوعبيده گفت : اى جماعت انصار شما تا امروز از دين حق حسد مى ورزيد، در اين هنگام گفت :اگر چه ما انصار سوابق حسنه و فضائل زيادى داريم ، ولى براى خدمات و مجاهدات خودبجز رضاى و طاعت پروردگار اجرى در نظر نگرفته ، و منظورى بجز خداوندمتعال نداريم ، و چون پيغمبر خدا از طايفه قريش بود: البته خويشاوندان و قبيله او دراين امر اولويت خواهند داشت ، و ما را سزاوار نباشد كه در مقام و ميراث آنحضرت بمنازعه وخلاف برخيزيم .
در اين هنگام ابوبكر باز شروع بسخن گفتن كرده و گفت : من از تفرقه و اختلاف شماسخت بيمناك هستم ، و شما را روى نصيحت و خلوص نيت به بيعت اين دو نفر (ابوعبيده وعمر) دعوت ميكنم ، هر كدامين را كه اختيار ميكند: انتخاب نموده و از اختلاف بپرهيزيد.
عمر گفت : پناه ميبرم بخدا كه با بودن شما چنين امرى صورت گيرد، شما از هر جهت تقدمو اولويت داريد، شما صاحب رسول الله و افضل مهاجرين هستيد تقاضا ميكنم : دست خودتانرا بدهيد بيعت كنيم .
چون عمر و ابوعبيده بقصد بيعت نزديك ابوبكر ميشدند: بشيربن سعد بآنها سبقتگرفته و بيعت نمود.
حباب بن منذر به بشيربن سعد خطاب كرد: اى بشير نابود بشوى كه حسد ورزيدن برپسر عمويت سعد بن عباده تو را بر اين عمل وادار كرد كه حسد ورزيدن بر پسر عمويتسعد بن عباده تو را بر اين عمل وادار كرد.
طايفه اوس از اين عمل بشيرينى بى نهايت خوشحال گشته ، و بهمديگر ميگفتند: اگرسعد بن عباده مقام خلافت را حيازت ميكرد، براى هميشه طايفه خزرج را براى شماهابرترى و فضيلت بود.
و پس از اين جريان حاضرين بسوى ابوبكر متوجه شده و دست او را گرفته و بيعتميكردند، و ازدحام آنها طورى شد كه : نزديك بود سعد بن عباده را زير لگد بگذارند.
سعد بن عباده از ازدحام مردم سخت در فشار و زحمت واقع و ميگفت آهسته حركت كنيد كه مراكشتيد.
از حاضرين يكى گفت (گوينده عمر بود) او را بكشيد كه خدا او را بكشد، سپس نزد بنىهاشم آمده ، و بحضرت على بن ابيطالب (ع ) تكليف نمودند كه : لازمست بابى بكر بيعتنمائى !
اميرالمؤ منين فرمود: هرگز شما را بيعت نميكنم ، من نسبت بمقام خلافت بشماها تقدم واولويت دارم ، اگر بخاطر قرابت و نزديكى پيغمبر دعوى اين مقام نموده و خودتان را برانصار مقدم داشتيد: نزديكترين همه مردم برسول خدا من هستم ، و اگر انصاف بدهيد، من درحيوة و ممات پيغمبر از همه نزديكتر و بر همه اولويت داشته ، و براى اين امر طوريكههمه ميدانند سزاوارترم ، و اگر بخواهيد ظلم كنيد: خود ميدانيد.
عمر گفت : دست از شما برنميدارم مگر اينكه بيعت كنيد.
امير المؤ منين خطاب فرمود: تو اين شير را ميدوشى كه نصف آنرا خود بنوشى : و امروزاين امر را محكم ميكنى كه خود فردا استفاده ببرى ولى سوگند بخداى من بسخن تو اعتمادنخواهم كرد.
ابوبكر گفت اگر شما بيعت نكنيد مجبور نخواهيم شد.
ابوعبيده گفت : شما جوان هستيد و اينها پيرمردان طايفه هستند و معرفت و اطلاع و تجربهاينها بيش از شما است ، و بهتر است كه فعلا اين امر را بابى بكر واگذار نمائيد، واگر بقائى شد: البته شما سزاوارتر و لايق تر هستيد، از جهتفضل و ديانت و علم و فهم و سابقه و نسب و داماد بودن .
اميرالمؤ منين فرمود: اى گروه مهاجر! مقام عظمت پيغمبر اكرم را از خانه اش بخانه هاىخودتان منتقل نكنيد، و اين حق را از اهلش غصب ننمائيد، سوگند بخدا كه ما سزاوارتر باينامر هستيم :
زيرا كه ما اهل بيت پيغمبريم و بمقام او نزديكتريم ، و تا روزيكه در ميان ما كسى هست كهعالم بكتاب خدا و فقيه در دين پروردگار و مطلع بر سننرسول اكرم و آگاه از امور رعيت و حافظ حقوق مردم و مانع از ظلم و فساد و شر ميباشدكسى را در امر خلافت طمعى نبايد باشد، پس مراقبت نمائيد كه از صراط حق تجاوز نكردهو از راههاى كج و خطرناك عبور نكنيد.
بشيربن سعد انصارى گفت : اگر جماعت انصار اين سخنها را پيش از بيعت ابى بكرشنيده بودند، هرگز اختلافى در ميان آنها بوقوع نه پيوسته و همه بر بيعت تو اتفاقمينمودند.
پس از اين جريان ، امير المؤ منين دختر پيغمبر را شبها باسبى سوار كرده : و بخانه هاىانصار رفته و از آنها براى گرفتن حق خود و طرفدارى از حقيقت استمداد ميطلبيد.
انصار ميگفتند: اى دختر پيغمبر! اگر امير المؤ منين پيش از بيعت ابى بكر باين امر پيشقدمميشد: البته همه باو بودند، و هر كسى از جانب اوعدول نميكرد.
امير المؤ منين فرمود: آيا سزاوار بود كه من جنازهرسول خدا را در روى زمين و بدون كفن و دفن ترك كرده ودنبال گرفتن حق خود باشم .
حضرت فاطمه مى فرمود: پسر عمويم على بن ابيطالب آنچه را كه وظيفه داشت و آنچهرا كه سزاوار او بود بجا آورده است ، ولى اين جماعت كارى كردند كه در روز جزا درپيشگاه احديت باز خواست و مسؤ ل خواهند شد.⁽³¹⁾
نتيجه :
مقصود ما در اين كتاب ذكر قصه هاى گذشتگان و پند اخذ كردن و نتيجه ادبى و اخلاقىگرفتن است و بحثهاى فلسفى و تحقيقى از رشته ما بيرون است ، و در اين مورد بخاطرتنبه و بيدراى افراد مسلمانان و براى رفع اختلاف كلمه و تشتت آراء مسلمين ميگوئيم كه :مقام خلافت از دو حال خارج نيست ، با يك منصب الهى و منزلت خدادادى است ، و يا مقامى استكه از انتخاب و اختيار مردم تحصيل ميشود.
در صورت اول : پس چرا رسول اكرم آنرا معين نفرموده است ؟
و چرا ابوبكر علامتى يا معجزه اى براى دعوت خود بدست نداشته است ؟
و چرا بابوعبيده و عمر تعارف كرده و آنها را بمردم معرفى مينمود؟ و چرا از راههاى ديگراستدلال كرده و اصل مطلب را اظهار نميكرد؟ و چرا تا اين اندازه براى حيازت آن مقام(مقاميكه ثابت و برقرار بوده و با هيچ اختلاف و فعاليتى از بين نميرفت ) شتاب و عجلهميكرد كه حتى از تجهيز و دفن رسول اكرم (ص ) رو گردانيده ؟ و در اينجا ايثار بنفس ازجانب انصار چه معنى داشت ؟ و در اين صورتاستدلال كردن باقوم و خويشى پيغمبر و هم قبيله بودن يعنى چه ؟ و آيا رفيق غار بودنچه تناسبى با مقام ولايت و منصب الهى دارد؟ و آيا نماز خواندن بجاى پيغمبر (اگرصحيح باشد) چه ملازمه اى با اين منصب دارد؟ در صورتيكه همه آن اشخاصى كه ايامسفرهاى رسول اكرم بجاى آنحضرت در مدينه خليفه بودند: در محراب او نماز همميخواندند؟ و آيا تقسيم اين مقام بامارت و وزارت و رشوه دادن بانصار چه معنى داشت ؟ واگر اين منصب در اثر وراثت و قرابت با رسول اكرمحاصل ميشود، آيا على بن ابيطالب و اهل بيت اطهار پيغمبر كجا بودند، و چرا از اين وراثتمحروم شدند؟ و آيا در اين صورت مؤ ظف بودند كه همه را مجبور باطاعت و بيعت نمايند،اين چه كاسه است كه گرمتر از آش است ؟ چرا پيغمبر اكرم كسى را مجبور بپذيرفتن ديناسلام نميكرد؟ اين چه منصب الهى بود كه دختر پيغمبر و پسر عموى پيغمبر تا اين اندازهدر مقابل آن مخالفت نمودند بجائيكه عمر بگويد، خانه شانرا ميسوزانم ؟ اين چه منصبالهى بود كه على بن ابيطالب با آن مقامات زهد و تقوى و ورع و خوف از خدا و ايمانمحكم سوگند ياد ميكرد كه از اين امر پيروى نخواهم كرد؟ اين چه منصب الهى بود كهپيرى و سالخوردگى و ريش سفيدى در آن مدخليت داشت ؟ آيا خداوندمتعال در موارد ارسال رسولانيكه جوان بودند از اين معنى غفلت فرموده است ، و يا در آنزمانها مردم پير و سالخورده وجود نداشتند؟ و اگر اين منصب الهى مخصوص ‍ ابى بكربود پس سخن ابى عبيده (خطاب ميكند باميرالمؤ منين كه اين امر را فعلا بابى بكرواگذار كنيد) چه معنى داست ؟
و در صورت دوم كه اين منصب مبتنى بر انتخاب مردم باشد:
پس همه اختلافات مذهبى و تفسيق و تكفير يعنى چه ؟ انتخاب كردن يا منتخب شدن يك نفربراى مقام رياست چه ربطى بايمان و عقيده دارد، كسى دلش ميخواهد از تبعه دولت ايرانباشد، دومى از تبعه دولت عراق ، سومى از پاكستان ، چهارمى از مصر، پنجمى ازتركيه ، ششمى از يمن ، هفتمى از سوريه ، هشتمى از حجاز، نهمى از اندونزى ، دهمى ازافغان ، آيا اين ده نفر با هم ديگر اختلاف عقيده دارند؟ ايرانى با حجازى هر دو مسلمان وبرادرند اگر چه سلطان يا رئيس دولت حجاز در نظر ايرانى بسيار آدم بدى باشد، مانسبت بابى بكر يا عمر يا عثمان (كه رئيس دولت وقت بودند) خوشبين يا بدبين باشيمچه ربطى باعتقادات دينى ما دارد؟ ما ميگوئيم مردم نميتوانند طبق نظر و صلاح دينخودشان پيغمبر يا جانشين پيغمبر را معين كنند، ما مى گوئيم على بن ابيطالب (ع ) ازجانب پروردگار و بمعرفى پيغمبر اكرم (ص ) براى مقام و خلافت انتخاب شده است ، آياسخن بدى گفته ايم ؟ اگر شما اشكال و اعتراضى داريد بما چه مربوط است ، برويد وبا خداى خودتان جدال و بحث كنيد، پس ما كه از نظر پيغمبر و از امر خداوندامتثال و اطاعت ميكنيم كافر مى شويم ؟ ما ميگوئيم ابوبكر و عمر نسبت باهلبيت پيغمبرتوهين و جسارت و ظلم و ستم كردند، و همينطورى كه على بن ابيطالب و دختر پيغمبر ازآنها ناراضى بودند: ما هم ناراضى هستيم ، و طوريكه دختر پيغمبر از آنها ناراضىبودند: ما هم ناراضى هستيم ، و طوريكه دختر پيغمبر آنها را معاقب ومسئول ميدانست : ما هم آنها را معاقب و مسئول ميدانيم ، آيا فكر بدى ميكنيم ؟
ايمان و اطمينان و اعتقاد ما باهلبيت و اعتقاد ما باهلبيت كه از هر جهت (تقوى ، علم ، فضيلت ،عدالت ، معرفت ) بر ديگران برترى داشتند بيش تر از ديگران است : آيا ما كافر مىشويم ؟ ما ابوبكر و عمر و عثمان را اينكه پس از پيغمبر حق اهلبيت را غصب و دربارهاهل عصمت و طهارت ظلم كردند: ظالم و غاصب ميدانيم ، آيا گمراه هستيم ؟ ما ابوبكر رابرئيس دولت اسلامى بودن قبول ميكنيم ، ولى ميگوئيم اين مقام مربوط به خوبى و بدىنيست ، آرى ابوبكرى كه با هزاران مقدمه كه در روز سقيفه چيده شده بود، خود را براىمقام رياست دولت كانديد كرد (و امروز هم دولتها همينطورى روى كار ميآيند، دعوى ايمان ووطن پرستى و طرفدارى از عدالت و حق كرده ، و با هزاران تبليغات غلط و حرفهاىدروغ و تزوير و رياكارى خود را بر مردم عوام و ملت نادانتحميل مى كنند) و هزاران اعمال ناشايست و برخلاف حقيقت و عدالت را ترويج نموده و يكمشت مردم جاهل را باكراه و اجبار و تطميع باطراف خود جمع نموده : آيا سزاوار است در اينقرن مشعشع او را بنام يك پيشواى الهى و آسمانى بفرزندان خود معرفى كنيم ؟ آيا ازانصاف است كه : دست از مرد حقيقت و مظهر علم و تقوى و دانش ورجل الهى و شخصيت برجسته جهان انسانيت بر كشيده و از ابى بكر و عمر كه فاقدهرگونه كمالات و فضايل روحانى هستند پيروى كنيم ، مگر عقيده آزاد نيست ؟ مگر بزور واجبار ميتوان در قلوب مردم ايمان و عقيده درست كرد؟ من اگر نتوانستم بتقوى و عدالت و علمكسى معتقد باشم : آيا كافر ميشوم ؟ اى مسلمانان جهان ! اى برادران من ! بيدار شويد وبخود آئيد و دست از تفرقه و بدبينى و اختلاف بكشيد، بيش از اين كوركورانه و روىتقليد جاهلانه بمقدسات دينى خود استهزاء و توهين نكنيد، بيجهت و روى حرفهاىنابخردانه همديگر را تكفير و تفسيق ننمائيد، آنچه را كه خداى شما فرموده است :بپذيريد، و در آنمطالبيكه با نظر و فكر بشر درست مى شود: دقتكامل و فكر عميق نمائيد، من خودم را آزاد دانسته و با نيت و قصد صاف و خالص باينمطالب اشاره كردم : ولى شما از حرفهاى من تقليد نكنيد، بلكه در سخنان من خوببيانديشيد و بتاريخ مراجعه نمائيد و حقيقت را دريابيد.