اباصلت هروى شاگرد عارف امام هشتم حضرت رضا (عليه السلام ) گويد: از حضرترضا (عليه السلام ) شنيدم كه چنين فرمود:
خداوند متعال به يكى از پيامبرانش وحى كرد: وقتى كه صبح كردى (با پنج چيزروبرو مى شوى ، در برابر آن ها اين پنج كار را انجام بده .
1 - نخستين چيزى را كه با آن ملاقات مى كنى ، آن را بخور.
2 - دومين چيز را كه با آن روبرو مى شوى ، بپوشان .
3 - سومين چيز را بپذير.
4 - چهارمين چيز را مايوس و نااميد مكن .
5 - از پنجمين چيز، بگريز و فرار كن .
آن پيامبر (صلى الله عليه وآله ) تصميم قاطع گرفت تا فرمانهاى خداوند را بجاآورد، با عزمى راسخ و آهنين ، صبح از خانه بيرون آمد، نخستين چيزى را كه در برابرشديد، كوه عظيم سياه بود، او همانجا ايستاد و با خود گفت : بايد فرمان خدا رابجا آورم ، ولى فرما خدا اين بود كه اولين چيز را بخورد، چگونه اين كوه بزرگ رابخورم ؟
حيران و سرگردان بود تا اينكه با خود گفت : خداوند هرگز انسان را به چيزى كهاز طاقت و توان او بيرون است ، امر نمى كند، با تصميم قاطع به سوى آن كوه رفت تاآن را بخورد، هر چه به آن نزديك تر مى شد، آن كوه ، كوچكتر مى شد، تا وقتى كه اوبه آن كوه رسيد، آن را به اندازه يك لقمه يافت ، آن لقمه را برداشت و خورد، كه لقمهاى بسيار مطبوع و خوش مزه بود.
آن پيامبر از آنجا عبور كرد، دومين چيزى كه سر راه خود ديد طشت طلا بود، با خودگفت : به فرمان خداوند بايد دومين چيزى را كه با آن روبرو مى شوم بپوشانم ،گودالى حفر كرد و آن طشت طلا را در ميان آن گودال گذاشت و روى آن خاك ريخت و آن راپوشاند.
سپس از آنجا عبور كرد، ناگاه توجه نمود كه طشت طلا آشكار شده است :
و از آنجا نيز عبور كرد، ناگهان ديد پرنده اى پرواز مى كند، باز شكارى آن پرنده راتعقيب نموده تا به صيد خود درآورد، آن پرنده به سوى آن پيامبر آمد، آن پيامبر با خودگفت : خداوند به من فرمان داده كه وقتى با سومين چيز ملاقات كردم ، آن را بپذيرم ، ازاين رو آستين خود را گشود و آن پرنده كه به سوى او پناه آورده بود،داخل آستين او شد.
پس از اين جريان ، ملاحظه كرد كه باز شكارى بالاى سرش پر پر مى زند و مىگويد: صيد مرا بده ، كه مدتى است در تعقيب آن بودم ، ولى او را گرفتى و مرامحروم نمودى .
آن پيامبر (صلى الله عليه وآله ) به ياد فرمان خدا افتاد كه فرمود: وقتى با چهارمينچيز برخورد كردى ، او را مايوس مكن ، از اين رو آن پيامبر، مقدار گوشتى از جايى يافتو آن را بجاى آن پرنده ، به باز شكارى داد، و باز شكارى خشنود رفت .
آن پيامبر، اين حادثه را نيز پشت سر گذاشت و از اين گردنه نيز رد شد تا رسيد بهلاشعه متعفن و بدبوى مردارى كه در زمين افتاده بود و حشرات آن رامى خوردند، بيادش آمدكه خداوند فرمود: اگر با پنجمين چيز برخورد نمودى ، از آن بگريز و فرار كن ، ازاينرو به شتاب از آنجا دور شد و گريخت .
سرانجام به سوى خانه برگشت و خوابيد و در عالم خواب به او گفته شد: تو بهآنچه از طرف خدا مامور بودى انجام دادى ، آيا مى دانى اين امور پنجگانه چهبود؟ او عرض كرد نه .
خداوند به او وحى كرد:
1 - آن كوه ، خشم بنده است كه وقتى خشمگين مى شود، انسانيت خود را فراموشمى كند، هرگاه او قدر و مقام انسان خود را شناخت و خشم خود راكنترل كرد، سرانجام ، آن خشم (با آن سرسختىمثل كوه ، براى او و در برابر تصميم آهنين او) همچون لقمه خوشگوارى خواهد شد.
2 - اما منظور از آن طشت طلا، عمل صالح (كار نيك ) است كه وقتى بنده (راهاخلاص را پيمود و بخاطر دورى از ريا) آن را پوشاند، خداوند آن را آشكار مى كند، تانيكوكار را، به آن كار نيك زينت بخشد، بعلاوه ذخيره هاى ديگرى كه نتيجهاعمال نيك او است و برايش وجود دارد.
3 - اما منظور از آن پرنده ، مردى است كه به سوى تو مى آيد تا تو را نصيحت كند، بهسوى آن برو و اندرزش را بپذير (نگذار پرواز كند و يا نابود شود، فرصت را غنيمتبشمار و آن پندها را بپذير.).
4 - اما منظور از آن باز شكارى ، مردى است كه براى نياز به سوى تو مى آيد،او را نااميد مكن و نيازش را برآور.
5 - اما منظور از آن لاشه گوشت متعفن مردار غيبت (و بدگويى در غياب مومنان )است ، كه از آن بگريز و فرار كن . ⁽²⁵⁷⁾
نتيجه اينكه : هر گاه از پنج گردنه بگذرى ، بر قلهكمال اخلاقى مى رسى .
1 - خشم خود را هر چند چون كوه زمخت و سخت باشدكنترل كن فرو خور و بدان كه اگر تصميم بگيرى مى توانى اين كوه را همچون يكلقمه خوشگوار به دهان بگذارى و آن را هضم كنى ، خشمت را نيز اين چنين در خود هضم كن(مگر در موارد استثنايى چون جهاد و پيكار با دشمنان خدا آن هم در حدودى كه اسلام اجازهداده است ).
2 - اگر كار نيك خود را مخلصانه انجام دهى ، و براى دورى از هر گونه شائبه ريا،مخفى سازى ، خداوند آن را آشكار خواهد ساخت .
3 - نصيحت و اندرز خير خواهان متعهد را بپذير و آن را در وجود خود پناه ده و بپذير، تاتو نيز در پناه آن به سعادت برسى ، نگذار كه آن اندرزهاى سودمند درچنگال صياد هواى نفست نابود گردند.
4 - به نيازمندان توجه كن ، و نيازشان را برآور، و گرنه كارشان به طغيان مى كشد وخرمن هستى تو را مى سوزاند آرى يكى از اركان اقتصاد خوب ، توجه همه جانبه بهنيازمندان و مستضعفان است .
5 - از بدگويى و غيبت پشت سر مومنان بپرهيز بلكه بگريز و فرار كن ، و خود را الودهاين و آن مساز، و از اين گردنه هاى پنجگانه بگذر و با دستورات حياتبخش اخلاقىاسلامى خود را بساز، تا پله هاى كمال را بپيمايى ، و به آنجا رسى كه سعدى گفت :