ترجمه ارشادالقلوب ديلمى از جناب ابى محمد حسن ديلمى

مقدمه ناشر
مـوضـوع اخلاق ، هميشه مورد توجه علما و دانشمندان اسلامىبـوده اسـت و در ايـن بـاره هـر كـس بـه قدر وسع و بضاعتعلمى خود از آن سخن گفته است و يكى از كتب ارزشمند در اينجـهـت (ارشـاد القـلوب ) تـاءليـف عـالمجليل القدر ابو محمد حسن بن محمد ديلمى است كه با استفادهاز مـواعـظ قـرآنـى و روايـى خـوانـنـده را از ايـن چـشـمـهزلال سيراب مى نمايد.
ايـن دفـتـر بـراى اسـتفاده بهتر و بيشتر ترجمه آن را ـ كهتوسط جناب مستطاب آقاى سيد عباس طباطبائى انجام شده ـبـعد از بررسى و ويراستارى و اعرابگذارى و... در اختيارعـلاقـمـنـدان قـرار مـى دهـد امـيـد اسـت مـوردقبول حق تعالى قرار گيرد.

دفتر انتشارات اسلامى
وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم

مقدمه مترجم
بسم الله الرحمن الرحيم انه خير موفق و معين
و بـعـد چـنـيـن گـويـد: ايـن ذره بـى مقدار ابن ابراهيم عباسطـبـاطـبـائى ـ غفر الله له و لوالديه ـ چون كه كتاب شريفارشـاد القـلوب كـتابى است دينى ، مذهبى و اخلاقى ، و برهر فرد مؤ من و موحد لازم است كه از اين نوع كتب دينى بهرهمـنـد گـردد، و ايـن كـتـاب شريف با عبارات و الفاظ عربىمـرقوم شده و عامه مؤ منين و علاقه مندان را بهره بردارى ازآن مقدور نيست ، لذا اين حقير بر آن شدم كه اين كتاب شريفرا به فارسى ترجمه نموده و در اختيار برادران و خواهراندينى قرار دهم . البته به اين روش كه متن كتاب را تقطيعنموده و ذيل هر قطعه ترجمه آن را ذكر مى نمايم اميد است ،كـه در هـنـگـام مطالعه و استفاده حقير و والدين و اساتيدم رابـه دعـاى خـيـر يـاد فـرمـايـنـد. در ايـن امـر از ذات مقدس حقتـعـالى اسـتـمداد مى خواهيم و از ولى خدا و امام زمان ـ ارواحالعالمين له الفدا ـ استعانت مى نمايم .
مقدمه مؤ لف
بسم الله الرحمن الرحيم الحمد لله رب العالمين و صلىالله عـلى مـحـمـد خـاتم النبيين و على آله الطاهرين ، اما بعدفـانـه لمـا اسـتـولى سلطان الشهوة و الغضب على الادميين ومـجلبه كل منهم لنفسه و اشتغاله عن آخرته و رمسه عملت هذاالكـتـاب و سـميته بارشاد القلوب الى الصواب المنجى منعمل به من اليم العقاب .
بـعـد از اسـتـمـداد از خـداى رحـمـن و رحـيـم و حـمـد و ثـنـاىپـروردگـار عـالمـيـان و فـرسـتـادن رحـمـت بـر مـحمد خاتمپيامبران و آل پاك آن بزرگوار ـ صلوات الله عليهم اجمعينـ چـنـيـن مى فرمايد: چون كه ديدم قوه غضبيه و شهويه براولاد آدم تـسـلط پـيدا كرده و هر كدام از آنها جلب نفع براىخود مى كنند و قبر و آخرت را فراموش كرده اند اين كتاب رانـوشـتـم و آن را بـه نـام (ارشـاد القـلوب الى الصـواب) نـام گـذارى كـردم ، كـه هـر كـس بـه آنعمل كند او را از عذاب دردناك نجات دهد.
موعظه هاى قرآنى
اعـلمـوا رحـمـكـم الله تـعـالى ان الله لم يخلق الدنيا عبثافـتركه سدى ، بل جعل لهم عقولا دلهم بها على معرفته ، وابـان لهـم بـهـا شـواهـد قـدرتـه ودلائل وحـدانيته ، و اعطاهم قوى مكنهم بها من طاعته و الانتهاءعـن مـعـصـيـتـه ، لئلا تـجـب لهـم الحـجـه عـليـه ،فـارسـل اليـهـم انـبـيـاء و خـتـمـهـم بسيد المرسلين محمد بنعبدالله الصادق الامين صلوات الله و سلامه عليه و على آلهاجـمـعـيـن . و انزل عليهم كتبه باالوعد و الوعيد و الترهيب وانـذر و زجـر فـاعـذر. فـقـال جـل مـنقـائل : رسـلا مبشرين و منذرين لئلا يكون للناس على اللهحـجـة بـعـد الرسل ...⁽¹⁾ و قال سبحانه : و لو انا اهلكناهمبعذاب من قبله لقالوا ربنا لولا ارسلت الينا رسولا فنتبعآيـاتـك مـن قـبـل ان نـذل و نـخـزى .⁽²⁾ وقـال سـبـحـانـه : و مـا كـنـا مـعـذبين حتى نبعث رسولا.⁽³⁾ وقـال : يـا ايها الناس قد جاءتكم موعظة من ربكم و شفاء لمافـى الصـدور و هـدى و رحـمـة للمـؤ مـنـيـن .⁽⁴⁾ وقـال سـبـحـانـه : و يـحـذركـم الله نـفـسـه ⁽⁵⁾ وقـال : و اعلموا ان الله يعلم ما فى انفسكم فاحذروه .⁽⁶⁾ وقـال سـبـحـانـه : و اتـقـوا الله و اعلموا انكم ملاقوه .⁽⁷⁾ وقـال : و اتـقـون يـا اولى الالبـاب .⁽⁸⁾ وقـال تـعـالى : و اتـقـوا يـومـا تـرجـعون فيه الى الله ثمتـوفـى كـل نـفـس مـا كـسـبـت و هـم لا يـظـلمـون .⁽⁹⁾ وقـال تـعـالى : و اتـقوا يوما لا تجزى نفس عن نفس شيئا و لايـقـبـل مـنـهـا عـدل و لا تـنـفـعـهـا شـفـاعـة .⁽¹⁰⁾ وقـال سـبـحـانـه : يا ايها الناس اتقوا ربكم و اخشوا يوما لايـجـزى والد عـن ولده و لا مولود هو جاز عن والده شيئا ان وعدالله حـق فـلا تـغـرنـكـم الحـيـوة الدنـيا و لا يغرنكم باللهالغرور.⁽¹¹⁾
بـدانـيـد خـدا شـمـا را رحـمـت كـنـد ـ كـه خـداىمتعال جلت عظمته دنيا و اهل آن را بيهوده خلق نفرمود كه آن رامـهـمـل واگـذارد، بـلكـه آن را خـلق فـرمـوده و بشر را در آناسـكـان داد و بـه آنها عقل مرحمت فرمود كه به سبب آن خداىخود را بشناسند، و آثار قدرت خود و دليلهاى يگانگى خودرا بـراى آنـهـا ظـاهـر فـرمـايـد. و قـوايـى بـه آنـها داد كهبـتـوانـنـد اطاعت و بندگى او را انجام دهند و از گناهان بازايـسـتـند، تا اينكه آنها بر خدا حجت نداشته باشند. و انبياءرا بـه سـوى آنها فرستاد و آخرين آنها را محمد بن عبداللهصلى الله عليه و آله قرار داد، كه به راستى و امانت در مابـيـن مـردم آخـر زمـان مـبـعـوث گـرديـد و و بر آن پيغمبرانكتابها نازل فرمود، كه در آنها مردم را به رحمت خود اميدوارو از عـذاب تـرسـانـيد و به اين وسيله راه عذر آوردن را برآنـهـا بـسـتـه است . و در قرآن كريم ، كه كتاب پيغمبر آخرزمـان اسـت ، آيـاتـى دربـاره ايـن مـوضـوع مـوجـود اسـت كهبعضى از آنها ذكر مى شود:
پـيـغـمـبـران را فـرسـتاديم كه بشارت به نعمتها دهند و ازعذابها بترسانند تا اين كه بعد از فرستادن آنها مردم برخـدا حـجـت نـداشـتـه بـاشـنـد و اگـرقـبل از فرستادن پيغمبر ما مردم را به هلاكت مى رسانديم ومعذب مى كرديم ، آنها مى گفتند اى خدا، چرا براى ما پيغمبرنـفـرسـتـادى تا پيروى از آيات تو بكنيم پيش از آنكه بهخوارى و ذلت گرفتار شويم . و مشيت ما چنين قرار گرفتهكـه پـيـش از فـرستادن پيغمبر بندگان را عذاب نكنيم . اىمـردم بـه تـحقيق كتابى به وسيله پيغمبر آخر زمان از جانبخدا براى هدايت شما آمد كه شما را نصيحت مى كند، و دردهاىسـيـنـه هاى شما را شفا مى دهد، و براى مؤ منين رحمت و هدايتاسـت . و خـدا شـما را از عذاب خود مى ترساند. و بدانيد كهخدا آنچه در باطن داريد مى داند پس از او بترسيد. و از خدابـتـرسـيـد و بـدانـيـد كـه در مـحـضـرعـدل او حـاضـر خـواهـيـد گـرديـد. اى صـاحـبـانعـقـل از مـن بـترسيد. و بترسيد از روزى كه در آن به سوىخدا بازگشت خواهيد نمود پس هر كس هر چه كرده نتيجه آن راكاملا دريافت خواهد نمود و هيچگونه كم و كسرى براى آنهانيست . بترسيد از روزى كه كسى به عوض ديگرى مجازاتنـخـواهـنـد شـد. و در آن روز عـدلى از آنـهـاقبول نخواهد شد و شفاعتى هم به آنها نفع نخواهد رسانيد.اى مـردم از خـداى خـود بـتـرسـيـد و از روزى كـه پـدران وفـرزنـدان هـيچ كدام به عوض ‍ ديگرى مجازات نخواهند شدوعـده خـدا حـق اسـت پـس دنـيـا شـمـا راگـول نـزنـد و شـيـطـان شـمـا را بـازى نـدهـد كـه بـدونشايستگى اميد رحمت خدا را داشته باشيد.
و قـال سـبـحـانـه : يـا ايها الناس اتقوا ربكم ان زلزلةالسـاعـة شـى ء عـظـيـم .⁽¹²⁾ وقـال سـبـحـانـه تـعـالى : يـا ايها الناس اتقوا ربكم الذىخلقكم من نفس واحدة و خلق منها زوجها و بث منهما رجالا كثيرا ونـسـاء.⁽¹³⁾ و قـال عـزوجـل : يـا عـبـاد فـاتـقون .⁽¹⁴⁾ وقال سبحانه : فاتقوا النار التى وقودها الناس و الحجارة⁽¹⁵⁾ و قـال جل من قائل : اقترب للناس حسابهم و هم فىغفلة معرضون ما ياءتيهم من ذكر من ربهم محدث الا استمعوه وهـم يـلعـبـون ⁽¹⁶⁾ و قـال سـبـحـانه : يا ايها الذين آمنوا لاتـتـبـعوا خطوات الشيطان و من يتبع خطوات الشيطان فانهيـاءمـر بـالفـحـشـاء و المـنـكـر⁽¹⁷⁾ وقال جل و عز من قائل : يا ايها الذين امنوا قوا انفسكم و اهليكمنـارا وقـودهـا النـاس و الحـجـارة عـليها ملائكة غلاظ شداد لايـعـصـون الله مـا امـرهـم و يـفـعـلون مـا يـؤ مـرون ⁽¹⁸⁾ وقـال : يـا ايـهـا الذيـن امنوا اتقوا الله و لتنظر نفس ما قدمتلغـد و اتـقـوا الله ان الله خـبـيـر بـمـا تـعـمـلون . وقـال : و اتقوا الله و اعلموا ان الله شديد العقاب .⁽¹⁹⁾ وقـال : يـا ايـهـا الانـسـان مـا غـرك بـربك الكريم .⁽²⁰⁾ وقال : الم ياءن للذين امنوا ان تخشع قلوبهم لذكر الله و مانـزل مـن الحـق ⁽²¹⁾ و قـال : افـحـسبتم انما خلقناكم عبثا وانـكـم اليـنـا لا تـرجـعـون ⁽²²⁾ وقال : ايحسب الانسان ان يترك سدى الم يك نطفة من منى يمنى⁽²³⁾ فـقال : افاءمن اهل القرى ان ياءتيهم باءسنا بياتاو هم نائمون او امن اهل القرى ان ياءتيهم باءسنا ضحى و هميـلعـبـون .⁽²⁴⁾ و قـال : فـامـا مـن طغى و اثرالحيوة الدنيافـان الجحيم هى الماواى و اما من خاف مقام ربه و نهى النفسعـن الهـوى فـان الجـنـة هـى المـاوى .⁽²⁵⁾ وقـال : اولم نـعـمـركـم مـا يـتـذكـر فـيـه مـن تـذكـر و جـائكمالنـذيـر.⁽²⁶⁾ و قـال : و انـيـبوا الى ربكم و اسلموا له منقـبـل ان يـاءتـيـكـم العـذاب ثـم لا تـنـصـرون .⁽²⁷⁾ وقال : و توبوا الى الله جميعا ايه المومنون لعلكم تفلحون⁽²⁸⁾ و قـال : يـا ايـها الذين امنوا توبوا الى الله توبةنصوحا⁽²⁹⁾ و قال : افلا يتوبون الى الله و يستغفرونهو الله غفور رحيم .⁽³⁰⁾
اى مردم از خدا بترسيد بدرستى كه زلزله و لرزش زمين درهـنـگـام به پا شدن قيامت چيز با عظمت و مهمى است . اى مردماز خـدا بـترسيد آن خداى كه همه شما را از آدم خلق كرد و ازاو زنـش را خلق فرمود و از او و زنش در اطراف عالم مردان وزنـان بـسـيـار پـراكـنده كرد. اى بندگان من از من بترسيد.بـتـرسـيـد از آتـشـى كـه آتـش افـروزش مـردم و سنگها مىبـاشـنـد. نـزديـك شـد روز حـسـاب مـردم و آنـهـا درحال غفلت و اعراض از حق مى باشند هر چه يادآوريهاى تازهاز جـانب خدا براى آنها آمد شنيدند و به بازى و سرگرمىاز آن رد شـدنـد. اى اهل ايمان دنبال گامهاى شيطان نرويد وكسى كه پيرو گامهاى شيطان باشد او را به كارهاى زشتو مـنـكـر وامـى دارد و پـيـرو خـود را به هلاكت مى رساند. اىكـسـانـى كـه ايـمـان آورده ايـد نـگـاه داريـد خـود واهـل خـود را از آتـشـى كـه آتـش افـروز آن مـردم و سنگها مىبـاشـنـد و بـر آن آتـش مـلائكـه هـايـى كـه بـااهـل عـذاب بـا درشـتـى و شـدت رفـتـار مـى كـنند موكلند كههـرگـز نـافـرمـانى خدا را نخواهند كرد و آنچه به آنها امرشـود انـجـام دهـنـد. اى كـسـانـى كـه ايـمـان آورده ايـد از خـدابـتـرسـيـد و بـايـد هر كسى به فكر فرداى قيامت باشد وبـبـيـنـد چه پيش فرستاده است و از خدا بترسيد كه خدا بهآنـچـه شـمـا انـجـام مـى دهـيـد آگاه است . و از خدا بترسيد وبدانيد كه عذاب خدا سخت است . اى انسان چه چيز تو را بهخداوند كريمت مغرور كرد و نافرمانى او كردى . آيا وقت آننـشـده كـه قـلبـهـاى مؤ منان براى ياد خدا متواضع و خاشعگـردد و در مـقـابـل آيـات حـقـه الهـى كـهنـازل شـده خـشوع كنند. آيا گمان مى كنيد كه شما بيهوده وبـازيـچـه خلق شديد و به سوى ما بازگشت نخواهيد كرد.آيـا انـسـان گـمـان مـى كـنـد كـه او رامـهـمـل واگـذاريـم و تكليفى از او نخواستيم و از او سئوالىنخواهيم كرد آيا او از نطفه نازل شده خلق نشده . آيا ساكنينشـهـرهـا خـود را ايـمـن مـى دانـند از اين كه بلاى مادر شب درحالى كه به خواب هستند بر آنها فرود آيد يا اينكه ايمننداز ايـن كـه در روز در حـالى كـه بـه بـازى مـشغولند عذابشوند اما كسانى كه طغيان كردند و دنيا را بر آخرت اختيارنـمـودنـد جـايـگـاه آنـان جـهنم است و كسانى كه از خداى خودتـرسـيـدنـد و از خـواسـتـه هـاى بـر خـلاف رضاى خدا چشمپـوشـيـدنـد منزلگاه آنان بهشت است . آيا به شما اين قدرزندگانى نداديم كه به ياد خدا و اصلاح كار خود بيفتيد وآيـا بـيـم دهندگان از عذاب ، يعنى پيغمبران به سوى شمانـيـامـدنـد و شـمـا را از عـذاب الهـى نترساندند و به سوىپروردگار خود باز گرديد و تسليم امر و نهى او گرديدپيش از آن كه عذاب بر شما نازل گردد سپس ‍ يارى نشويدو نـجات نيابيد. اى مؤ منين همگى به سوى خدا باز گرديدتا رستگار گرديد. اى اهل ايمان به سوى خدا باز گرديدو تـصـميم بگيريد كه ديگر به گناه برنگرديد. آيا بهسـوى خـدا بـاز نـمـى گردند و طلب آمرزش ‍ نمى نمايند وحال آن كه خدا آمرزنده و مهربان است .
ثـم خـوفـهـم الله سـبـحـانـه و تـعـالىاحـوال القـيمة و زلزالها و عظيم اخطارها و سمى لهم بعظيمالاسماء و كبير البلاء و طول العناء ليحذروها و يعتدوا لهاو بعظيم الزاد و حسن الازدياد سماها الواقعه ، و الراجفه ، والطامه ، و الصاخه ، و الحاقه ، و الساعه ، و يوم النشور،و يـوم الحـسـره ، و يـوم النـدامـه ، و يـوم المساءله ، و يومالندم ، و يوم الفصل ، و يوم الحق ، و يوم الحساب ، و يومالمـحـاسـبـه ، و يـوم التـلاق ، و يـوم لا يـنـفـعمال و لا بنون الا من اتى الله بقلب سليم .
پـس خـداونـد سـبحان براى اين كه اولاد آدم بترسند و تركگـنـاه كنند آنها را از حالات قيامت و زلزله آن و خطر بزرگآن تـرسـانـد و بـراى آنـان نـامهاى قيامت را، كه دلالت برعـظمت آن و بلاى بزرگ آن و رنج هاى طولانى آن دارد، ذكرفرمود تا اين كه بترسند و براى آن روز توشه بسيار ونيكو مهيا كنند.
خـداونـد قـيـامت را به اين اسمها ناميده است : واقعه ، راجفه ،طـامـه ، صاخه ، حاقه ، ساعه ، يوم النشور، يوم الحسره ،يـوم النـدامـه ، يـوم المـسـاءله ، يـوم النـدم ، يـومالفـصـل ، يـوم الحـق ، يـوم الحـساب ، يوم المحاسبه ، يومالتـلاق ، و يـوم لا ينفع مال و لابنون الا من اتى الله بقلبسليم .⁽³¹⁾
و قـال تـعـالى : و يـوم يـنفخ فى الصور ففزع من فىالسـمـوات و مـن فـى الارض الا مـن شـاء الله وكـل اتـوه داخـرين و ترى الجبال تحسبها جامدة و هى تمر مرالسـحـاب صـنـع الله الذى اتـقـنكـل شـى ء انـه خـبـيـر بـمـا تـفـعـلون .⁽³²⁾ وقـال : كـانـهـم يـوم يـرون مـا يوعدون لم يلبثوا الا ساعة مننهار بلاغ فهل يهلك الا القوم الفاسقون .⁽³³⁾
و روزى كه در صور دميده شود پس هر كس در آسمانها و زميناسـت بـه فـزع آيـد مـگـر آن كـس كـه خـدا خـواهـد، و هـمـگـىذليـل بـه مـحـشـر آيـنـد و مـى بـيـنـى كـوه ها را كه ثابت وبـرقـرار اسـت و حـال آن كـه مـانـنـد ابـر مى روند، و اين ازكـارهـاى حـكـيـمـانه پروردگار عالم است كه محكم و استوارفـرمـوده اسـت هـر چـيـزى را و او آگـاه بـه كارهاى شماست .گـويـا آنـهـا روزى كـه آنـچـه را وعـده داده شدند ببينند مىپـنـدارنـد كـه مـكـث نـكرده اند مگر ساعتى از روز كه به آنرسيده اند پس آيا هلاك مى شوند مگر مردم گنه كار.
و قال : و استمع يوم يناد المناد من مكان قريب يوم يسمعونالصـيـحـة بـالحـق ذلك يـوم الخـروج .⁽³⁴⁾ وقـال : يـوم تـمـور السـمـاء مـورا و تـسـيـرالجـبـال سـيـرا فـويـل يـؤ مـئذ للمـكـذبـيـن .⁽³⁵⁾ وقـال : يـوم يـكـشـف عـن سـاق و يـدعـون الى السـجـود فـلايـسـتـطـيـعـون خـاشـعـة ابـصـارهـم تـرهـقـهـم ذلة ⁽³⁶⁾ وقـال : يـوم تـكـون السـمـاء كـالمـهـل و تـكـونالجـبـال كـالعهن و لا يسئل حميم حميما يبصرونهم يود المجرملو يفتدى من عذاب يؤ مئذ ببنيه و صاحبته و اخيه و فضيلتهالتـى تـؤ ويـه و مـن فى الارض جميعا ثم ينجيه ⁽³⁷⁾ وقـال : يـوم تـرجـف الارض و الجـبـال و كـانـتالجبال كثيبا مهيلا.⁽³⁸⁾
بشنو و گوش بده نداى روزى را كه منادى حق از جاى نزديكندا مى كند (اشاره به مقدمه قيامت است ) روزى كه مى شنوندمردمان آن صيحه اى كه محقق و واقع خواهد شد و آن روز هنگامخروج از قبور است . روزى كه آسمان موج مى زند موج زدنىو كـوهـهـا بـه راه مـى افتد به راه افتادنى پس ‍ واى در اينروز بـر كـسـانـى كـه تكذيب خدا و پيامبران او را نمودند وگـفـتـه آنـهـا را دروغ پنداشتند. روزى كه سختيها و مشكلاتظـاهـر شود (پس ‍ مؤ منان براى عظمت حق به سجده روند كمااين كه در دنيا براى خدا سجده مى كردند) و به منافقان امرمـى شـود سـجـده كـنـنـد و آنـهـا از وحـشـتى كه دارند نتوانندچـشـمـهـاى آن منافقين از ترس به هم آمده و ذلت آنها را فرامـى گـيـرد. روزى كـه در آن روز آسـمـان چون مس گداخته وذوب شده است و كوهها مانند پشم زده شده باشد و در آن روزهـيچ دوستى از دوستيش ‍ سؤ ال نمى كند. چون حقيقت حالشانبـه آنـان بنمايند گنه كار دوست دارد كه كاش مى توانستبـراى دفـع عـذاب و سـخـتـيـهاى آن روز فرزندان و همسر وبـرادر و خـويـشـانـى كه او را در دنيا پناه مى دادند و جميعآنـچـه در زمـيـن اسـت (هـر گاه متعلق به او بوده باشد) همهاينها را ببخشد و فدا دهد تا از عذاب آن روز نجات پيدا كند.روزى كـه زمـيـن و كـوهـهـا بـه لرزه آيـد و كـوهـهـا مـانـنـدرمل متلاشى گردد و پراكنده شود.
و قـال : فـكـيـف تـتـقـون ان كـفـرتـم يـومـايـجـعـل الولدان شـيـبـا السـمـاء مـنـفـطـر بـه كـان وعـدهمفعولا.⁽³⁹⁾
اگـر كـفـر را بر ايمان اختيار كرديد پس چگونه احتراز مىكـنـيـد از هـول و وحـشـت روزى كـه كـودكـان ازهول آن پير مى شوند آسمان در آن روز شكافته مى گردد ووعده خداوند متعال واقع مى شود.
و قال : الى ربك يومئذ المساق .⁽⁴⁰⁾
رانـدن و سـوق دادن بـنـى آدم بـه وسـيله ملك در آن روز بهسوى پروردگار تو باشد.
و قـال : الى ربـك يـومئذ المستقر ينبؤ الانسان يومئذ بماقدم و اخر.⁽⁴¹⁾
قرارگاه و مرجع در اين روز به سوى خداست و انسان در آنروز به كارها و اعمالى كه پيش از مرگ فرستاده و آنچه ازخود باقى گذاشته آگاهى داده مى شود.
و قـال : هـذا يـوم لا يـنـطـقـون و لا يـؤ ذن لهـم فيعتذرون.⁽⁴²⁾
آن روز روزى است كه حرف نمى زنند و اجازه عذر خواهى بهآنها داده نمى شود.
و قـال : هـذا يوم الفصل جمعناكم و الاولين فان كان لكمكيد فكيدون .⁽⁴³⁾
امروز روزى است كه خوب و بد جدا مى شوند شما و كسانىرا كـه در اول عـالم خـلق كـرديـم جـمـع خواهيم كرد پس اگربـراى شما حيله اى هست پس ‍ آن را براى نجات خود به كاربريد.
و قال : ان يوم الفصل كان ميقاتا يوم ينفخ فى الصورفـتـاءتـون افـواجا و فتحت السماء فكانت ابوابا و سيرتالجـبـال فـكـانـت سـرابا ان جهنم كانت مرصادا للطاغين مابالابـثـيـن فـيـهـا احـقـابا لا يذوقون فيها بردا و لا شرابا الاحـميما و غساقا... يوم يقوم الروح و الملائكة صفا لا يتكلمونالا من اذن له الرحمن و قال صوابا ذلك اليوم الحق فمن شاءاتـخـذ الى ربـه مـآبا انا انذرناكم عذابا قريبا يوم ينظرالمـرء مـا قـدمـت يـداه و يـقـول الكـافـر يـا ليـتـنـى كـنـتترابا.⁽⁴⁴⁾
بـدرسـتـى كـه قـيـامـت كـه يـكـى از نـامـهـاى آن (يـومالفـصـل ) اسـت ، وعـده گـاه و وقـت جـزاىاعمال و حساب و ثواب و عقاب است . روزى كه در صور دميدهشود پس خلايق و جماعت مردم محشور شوند. و فوج فوج بهجانب حشر روان گردند و باز مى شود آسمان و به صورتدربـهـايـى ظـاهـر مـى گـردد كـه عـالم انـسـان به عالم ملكمـتصل مى گردد و كوهها پراكنده شود و به صورت سرابو آب نـمـا درآيـد بـدرسـتـى كـه گـذرگـاه و مـنـزلگـاهاهل طغيان جهنم است كه در آن سالهاى متمادى مكث خواهند نمود ودر آنجا چيز خنك و آب خوشگوار نخواهند چشيد مگر آبهاى داغو آبهاى گنديده بدبو...
قـيامت روزى است كه روح (مراد از روح روحى است كه در شبقـدر بـا مـلائكـه نـزول مـى كـنـد) و مـلائكـه در صـف قـرارگـرفـتـه بـاشند و كسى را قدرت تكلم و حرف زدن نباشدمـگر آن كس كه خدا به او اذن دهد و كلام نيكو بگويد كه حقمـحـض بـاشـد. چـنين روزى حق است و لامحاله واقع خواهد شد.پـس هر كس مى خواهد براى آن روز مهيا شود و در جوار رحمتخـداى خود منزلگاهى براى خود تهيه نمايد كه ثواب متقينرا دريابد و از عذاب اهل طغيان نجات پيدا نمايد. به درستىكـه مـا مى رسانيم شما را از عذاب نزديكتر (مراد عذاب قيامتاسـت چـون حـق است نزديك است ). و در آن روز هر كس آنچه ازاعمال انجام داده و پيش فرستاده خواهد ديد و به آن نظر مىكند. و كافر مى گويد اى كاش من خاك بى شعور بودم تااز احـوال و عـذابهاى امروز نجات پيدا مى كردم . (در آن روزنـجـات تـنـهـا بـراى شيعيان است ، چون كفار مقام آنها را مىبـيـنـنـد آرزو مـى كـنـند كه اى كاش ما از شيعيان بوديم ). وتـراب اشـاره اسـت به كنيه (ابوتراب ) كه حضرترسول صلى الله عليه و آله به حضرت اميرالمؤ منين عليهالسلام مرحمت فرمود.
و قـال تعالى : يوم ترجف الراجفه تتبعها الرادفة قلوبيؤ مئذ واجفة ابصارها خاشعة .⁽⁴⁵⁾
يـعـنـى روزى كـه در نفخه اول در صور دميده شود و زمين رابـلرزانـد و دنـبـال آن نـفـخـه دوم بـاشـد در آن روز قـلبـهـاتـرسـنـاك و مـضـطـرب گـردنـد و از شـدت وهول آن چشمها به زير باشد.
و قـال : يوم يتذكر الانسان ما سعى و برزت الجحيم لمنيرى .⁽⁴⁶⁾
روزى كـه انـسان سعى و كوشش خود را به ياد آورد و جهنمبراى بينندگان ظاهر شود.
و قـال : يـوم يـكـون النـاس كـالفراش المبثوث و تكونالجبال كالعهن المنفوش فاما من ثقلت موازينه فهو فى عيشةراضـيـة و امـا مـن خفت موازينه فامه هاوية و ما ادريك ماهية نارحامية .⁽⁴⁷⁾
روزى كـه مـردم مـانـنـد مـلخهاى پراكنده از قبور خود خارج ومتفرق مى گردند و كوهها مانند پشم زده شده متلاشى شوندپس آن كس كه اعمال او سنگين و با قيمت باشد (وقتى كه بااعمال پيغمبر و امامان موازنه و سنجيده شود) او (در بهشت ) ودر عـيـش مـورد رضـايـت خـود مـى بـاشـد و آن كـس كه پس ازمـوازنـه اعمال او بى ارزش و خفيف باشد پس ‍ هاويه جايگاهاوسـت و چه چيز تو را دانا كرده كه هاويه چيست آن آتش پرحرارت و بسيار گرم و سوزاننده است :
و قـال تـعـالى : يـوم نـقـول لجـهـنـمهل امتلات و تقول هل من مزيد.⁽⁴⁸⁾
روزى كـه بـه جـهـنـم خـطـاب كـنـيـم و گوييم آيا از كفار واهل معاصى پر شدى و او مى گويد آيا بيش از اين هست و مىشود زيادتر باشد.
و قـال : و وضع الكتاب فترى المجرمين مشفقين مما فيه ويقولون يا ويلتنا ما لهذا الكتاب لا يغادر صغيرة و لا كبيرةالا احصيها.⁽⁴⁹⁾
در قيامت وقتى نامه عمل خلايق به دست آنها داده مى شود پسمى بينى گنهكاران را كه ترسناك مى باشند از آنچه در آننـامـه هـاست و مى گويند واى بر ما اين چگونه كتابى استكـه واگـذار نمى كند گناه كوچك و بزرگى را مگر اين كهآن را به شمار آورده .
و كـرر سـبـحـانـه ذكـرهـا فـى مـواضـع كـثـيـره و لميخل سوره من القرآن الا و ذكرها فيها ليكون ذلك ابلغ فىتـخـويـف النـاس و اوكـد فى وجوب الحجه عليهم و تبصرهلهـم و شـفـقـه عـليـهـم و انـذارا و اعـذارا اليهم و موعظه لهمفـتـدبـروهـا و فـرغوا قلوبكم لها و لا تكونوا من الغافلين.
خـداى مـتـعـال جـلت عـظـمته در جاهاى بسيارى از قرآن كريمقـيـامـت را ذكـر فـرموده و سوره اى از قرآن خالى از ذكر آننـگـذاشـتـه . اين از آن جهت است كه بيشتر سبب ترس مردمانگردد، و حجت بر آنها بيشتر تمام شود، و سبب بينايى آنهاباشد. و چون محبت و مهربانى او به بندگانش زياد است ومـى خـواهـد آنـهـا را از عـذاب بـترساند و راه عذر را بر آنهاببندد و آنها را موعظه كند لذا قيامت را زياد ذكر مى فرمايد.پـس قـرآن را بـا تـدبـر بـخوانيد و قلبهاى خود را براىفـهـم حـقـايـق آن فـارغ سـازيـد و ازاهـل غـفـلت نـبـاشـيـد. پـس بـه درسـتـى كـه خـداىمتعال چنين مى فرمايد:
افـلا يـتـدبـرون القـرآن ام عـلى قـلوب اقـفـالهـا فانتبهبالتدبر و التفكر و التبصر و الاعتبار.⁽⁵⁰⁾
آيـا در قـرآن تـدبـر نـمى كنند تا به راه سعادت خود پىبـبـرنـد يـا ايـن كـه قفل بر قلبهاى آنها زده شده كه حقايققرآن و ذكر خدا در قلوب آنها اثرى نخواهد كرد.
حـاصـل ايـن كـه اگـر گـوش قـلب بـاز باشد و با تدبرقـرآن را بـخـوانـد از خـواب غفلت بيدار مى گردد. پس بهسـبـب تـدبـر در قـرآن و فـكـر نـمودن در اطراف حقايق آن ،مـخصوصا آنچه مربوط به وقايع قيامت است ، بيدار شو وپـس ‍ از فكر كردن بينايى به دست آور و راه نجات خود راپيدا كن و از گذشته ها عبرت بگير.
فـان النـبـى صـلى الله عـليـه و آلهقـال : آتـيـكـم الفـتـن كـقـطـع الليـل المـظـلم . قـالوا يـارسول الله فبم النجاة قال : عليكم بالقرآن فانه من جعلهامـامـه قاده الى الجنة و من جعله خلفه ساقه الى النار و هواوضـح دليـل الى خـيـر سـبـيل من قال به صدق و من حكم بهعدل و من اخذ به اءجر و من عمل به وفق .
پـس بـه درسـتى كه پيغمبر صلى الله عليه و آله فرمود:فتنه هايى كه مانند قطعه هاى شب ظلمانى و تار است متوجهشـمـا گـرديـده اسـت . اصـحـاب عـرض كـردنـد: يـارسـول الله الحـال كـه ايـن فتنه به ما رو آورده و براى ماخطرناك است نجات ما در چيست ؟ فرمود: بر شما باد كه درخدمت قرآن باشيد، چون كسى كه قرآن را پيشواى خود قراردهـد و بـه دنـبـال راهـنـمـايى آن برود او را به سوى بهشترهبرى مى كند. و هر كه از آن پيشى گرفت و او را پشت سرخـود قـرار داد و به احكام آن پاى بند نباشد قرآن او را بهسـوى جـهـنـم سـوق مـى دهـد. و قـرآن كـريـمدليل واضحى است براى پيمودن بهترين راهها كه راه بهشتبـاشـد. كـسـى كـه گـفـتار او از طريق قرآن باشد چنين كسراسـتـگو است . و كسى كه در قضا يا قرآن را حكم قرار دهداز روى عـدالت حـكـم كـرده اسـت و كـسى كه به قرآن متمسكشود و او را دست آويز خود قرار دهد اجر و مزد و پاداش خوببـه او مـى دهـنـد. و كـسى كه در كارهايش پيرو قرآن باشدموفق مى شود و به هدف خود نائل مى گردد.
و قـال امـيـرالمـؤ مـنـيـن عـليـه السـلام مـادحـا للمـؤ مـنالعامل به : و قد الزم الكتاب زمامه امامه و هو قائده و دليلهيـحل حيث حل ثقله و ينزل حيث كان منزله و لا يدع للخير غايةالا امها و لا منزلة الا قصدها.
حـضـرت امـيـرالمـؤ مـنـين عليه السلام در مدح مؤ منى كه بهقـرآن عـمل مى كند چنين فرموده : هميشه ملازم قرآن است قرآنرا امـام و پـيـشواى خود قرار داده و اختيار خود را به او داده وقـرآن قـائد و دليـل اوسـت كه از هر طرف او مى رود آن مؤ مننـيـز بـه دنـبـال او حـركـت مى كند در جايى كه قرآن به اودسـتـور دهـد بار خود را فرود مى آورد و جايى را كه او معينكند و منزل و مسكن مى سازد و هيچ خيرى را وانمى گذارد مگراين كه آن را قصد مى كند و هيچ منزلت و مقامى نيست مگر اينكه قصد آن مى كند.
و قـال عـليـه السلام : القرآن ظاهره انيق و باطنه عميق لاتفنى عجائبه و لا تنقضى غرائبه و لا تكشف الظلمات الا بهفـتـفـكروا و انزجروا بقوله تعالى : و انذرهم يوم الازفة اذالقـلوب لدى الحـناجر كاظمين ما للظالمين من حميم و لا شفيعيطاع .⁽⁵¹⁾
قـرآن ظـاهرش سبب تعجب عقلاست ؛ چون معجزه اى است كه ازاتيان به مثلش عاجزند و باطن او عميق است ، يعنى كسى بهبـاطن و حقايق او پى نبرده مگر آنهايى كه قرآن در خانوادهآنـهـا نـازل شـد، كـه وجـود مـقـدس ‍ مـحـمـد وآل او صـلوات الله عـليـهـم اجـمعين بوده باشند. امور عجيب ومـحـيـر العـقـول آن تـمـام نـشدنى نيست ، يعنى در هر عصر وزمـانـى مـردم بـه هـر مـقـام عـلمـى و ادراك بـرسـنـد درمقابل قرآن عاجزند. و چيزهاى عجيب و غريب او گذشتنى نيست، يـعـنـى بـه مـرور زمـان قـصـه هـا و نقلهاى عجيب آن از بيننـخـواهـد رفـت . هر كس در هر ظلمت و تاريكى گرفتار شودفـقـط قـرآن سـبـب نـجـاتش از آن بلا و ظلمت است ، يعنى راهنـجاتى به غير آن نخواهد يافت . پس فكر كنيد در قرآن وخود را با اين آيات كريمه از گناهان و معاصى باز داريد.
خدا به پيغمبرش مى فرمايد: بترسان آنها را از روزى كهآمدن آن نزديك است هنگامى كه قلبها و جانها از خوف و دهشتبالا آمده و به حنجره و حلق برسد. در حالى كه غيظ و غضبخـود را فـرو بـرنـد؛ چـون از اعـمـال آن عـاجزند. در آن روزبـراى ظـالمـان دوسـتى كه از آنان حمايت كند نيست و شفيعىكه بتواند شفاعت كند يافت نشود.
و قـال تـعـالى : و انذرهم يوم الحسرة اذ قضى الاءمروهمفى غفلة و هم لا يؤ منون .⁽⁵²⁾
بـتـرسـان آنها را از روزى كه حسرت و اندوه آن روز بسياراست ؛ زيرا كه وقت گذشته و امر به پايان رسيده و ديگرقـادر بـر جـبران تقصيرات نيستند پس حسرت او بى اندازهاست . و با اين كه چنين روزى را در پيش دارند هنوز در غفلتبه سر مى برند و ايمان نمى آورند.
و قـال تـعالى : ازفت الازفة ليس لها من دون الله كاشفة⁽⁵³⁾
نـزديـك شـد قـيامت و غير از حق تعالى كسى وقت وقوع آن رانمى داند.
و قـال : و انـذر النـاس يـوم يـاءتـيـهـم العـذابفـيـقـول الذيـن ظـلمـوا ربـنـا اخـرنـا الىاجـل قـريـب نـجـب دعـوتـك و نـتـبـع الرسـل (فاجابهم ): اولمتـكـونـوا اقـسـمـتـم مـن قـبـل مـا لكـم مـنزوال و سـكنتم فى مساكن الذين ظلموا انفسهم و تبين لكم كيففعلنا بهم و ضربنا لكم الامثال .⁽⁵⁴⁾
بـتـرسـان مـردم از روزى كـه عـذاباستيصال گريبان آنها را بگيرد پس ‍ ظالمان مى گويند اىخـداى مـا عـذاب مـا را تـا مدت كوتاهى عقب بينداز تا اين كهدعـوت تو را اجابت كنيم و از پيغمبران پيروى بنماييم . درجـواب آنـهـا فـرمـايـد: آيـا شـمـا نـبـوديـد كـهقـبل از عذاب و بيچاره شدن قسم ياد مى كرديد و مى گفتيد:براى ما زوال و نيستى وجود ندارد و ما در دنيا هميشه مخلد مىبـاشـيـم و در خـانـه هـاى ظـالمـان گـذشـتـه سـاكـن شـديـدحـال آن كـه بـراى شـما ظاهر و آشكار شد كه چون آنها بهظـلم كـردنـد ما چگونه از آنها انتقام گرفتيم . و جريان آنهارا بـراى شـمـا بـازگو كرديم و آنها را براى شما ضربالمثل قرار داديم كه شايد عبرت بگيريد.
و قـال تـعـالى : الا يظن اولئك انهم مبعوثون ليوم عظيميوم يقوم الناس ‍ لرب العالمين .⁽⁵⁵⁾
آيا اينها نمى دانند كه بعد از مردن براى حضور پيدا كردندر روز بـا عظمت قيامت برانگيخته مى شوند آن روز كه همهخلق اولين و آخرين براى اجابت پروردگار عالميان از جاىخود از قبور برمى خيزند.
و قال : يوم تجد كل نفس ما عملت من خير محضرا و ما عملتمـن سـوء تـود لو ان بينها و بينه امدا بعيدا و يحذركم اللهنفسه و الله روف بالعباد.⁽⁵⁶⁾
روزى هست كه هر كس عمل خيرى در دنيا انجام داده آن را در نزدخـود حـاضـر مـى بـيـنـد و آنـچـه ازاعـمـال بـد و ناپسند از او سرزده از نهايت نفرت و ناراحتىآرزو مـى كـنـد كـه اى كـاش بـيـن او و ايـنعـمـل مـسـافـت بـسـيـار بـعـيـد بـود كـه جـمـع بـيـن او و آنعـمل نمى شد. و پروردگار عالم با اين بيانات شما را امرمـى فـرمـايـد كـه از او بترسيد و كارى نكنيد كه آن روز ازعمل خود برائت بجوييد و بيزار باشيد و بدانيد كه خداوندعالم به بندگانش بسى مهربان است .
و قـال : يـوم تـرونـهـا تـذهـلكـل مـرضـعـة عـمـا ارضـعـت و تـضـعكـل ذات حـمـل حـمـلهـا و تـرى الناس سكارى و ما هم بسكارىولكن عذاب الله شديد.⁽⁵⁷⁾
قـيـامـت روزى اسـت كـه مـى بـيـنـى از دهـشت و وحشت آن هر زنشـيردهنده از طفل شيرخوار خود غفلت مى كند و هر زن باردارو حـامـله از وحـشـت حـمـل خود را سقط مى كند و مى اندازد و مىبـيـنـى مـردمـان را كـه مـانـنـد مـسـتـان حـركـت مـى كـنـنـد وحـال آن كـه آنـها مست نيستند ليكن عذاب خدا شديد است و آنهااز شدت عذاب و هول و وحشت آن چنينند.
و قـال : يـومـا يجعل الولدان شيبا السماء منفطر به كانوعده مفعولا.⁽⁵⁸⁾
قـيـامـت روزى اسـت كـه از هـول و وحـشـت آناطفال پير مى شوند و آسمان شكافته مى شود اين وعده خداواقع خواهد شد پس ‍ بترسيد.
فاحذروا عبادالله يوم تشب فيه رؤ وس الصغار و تسكرالكبار و تضع الجبال .
پـس بـتـرسـيـد بندگان خدا از روزى كه در آن روز سرهاىاطـفـال از دهـشـت سـفيد شود و بزرگان مانند مستان باشند وكوههاى پهن شوند.
و قـال سـبـحـانـه : يـوم تـبـيـض وجـوه و تـسـود وجـوه.⁽⁵⁹⁾
قـيـامت روزى است كه صورتهايى سفيد است و صورتهايىسياه است .
و قـال : يـؤ مئذ يصدر الناس اشتاتا ليرو اعمالهم فمنيـعـمـل مـثـقـال ذرة خـيـرا يـره و مـن يـعـمـلمثقال ذرة شرا يره .⁽⁶⁰⁾
آن روز مـردم پـراكـنـده از قـبـور خود به سوى قيامت روانندبـراى ايـن كـه اعـمالشان به آنها نشان داده شود پس كسىكـه بـه قـدر ذره اى عمل خوب و نيك داشته باشد مى بيند وهر كس به قدر ذره اى عمل بد داشته باشد آن را خواهد ديد.
و قال : يوم لا يغنى مولى عن مولى شيئا و لا هم ينصرون.⁽⁶¹⁾
روزى كـه رفـع نـيـاز و گـرفـتـارى نـمـى كـنـد دوستى ازدوستى و آنها يارى نمى شوند.
و قـال : يـوم يفر المرء من اخيه و امه و ابيه و صاحبته وبنيه لكل امرى ء منهم يؤ مئذ شاءن يغنيه .⁽⁶²⁾
روزى كـه شـخـص از بـرادرش ، و مـادر و پـدرش و هـمسر وفـرزنـدانـش فـرار مـى كند براى هر كدام از آنها در آن روزگـرفـتـارى اسـت كه او را فرصت رسيدن به ديگرى نمىدهد.
و قـال : يـوم تـاءتـى كـل نـفـستـجـادل عـن نـفـسها و توفى كل نفس ما عملت و هم لا يظلمون.⁽⁶³⁾
روزى كـه هـر كـسـى تـنـهـا براى خود مجادله و دفاع كند وكسى به فكر كسى ديگر نباشد (و گويد: خدايا مرا نجاتبده خدايا مرا نجات بده ) و هر كس هر عملى انجام داده مزد آنكاملا به او داده مى شود و ظلمى به او نخواهد شد.
و قـال : يـوم يـنـظـر المـرء مـا قـدمـت يـداه ويقول الكافر يا ليتنى كنت ترابا.⁽⁶⁴⁾
روزى كه هر كس هر چه كرده در پيش روى خود حاضر بيند وكافران (از فرط عذاب ) آرزو كنند كه اى كاش خاك بوديم.
و قال : يوم لا ينفع الظالمين معذرتهم و لهم اللعنه و لهمسوء الدار.⁽⁶⁵⁾
روزى كـه بـراى ظـالمـان عـذر خـواهـى نـفـعى نمى بخشد وبراى آنها است لعنت و براى آنهاست خانه بد (جهنم ).
و قـال : وجـى ء يومئذ بجهنم يومئذ يتذكر الانسان و انىله الذكـرى يـقـول يـا ليتنى قدمت لحيوتى فيومئذ لا يعذبعذابه احد و لا يوثق وثاقه احد.⁽⁶⁶⁾
در اين روز جهنم را بياورند در اين روز انسان متذكر كار خودمـى گـردد آن تـذكـر چـه فـايـده اى بـهحال او دارد در آن روز مى گويد: اى كاش براى اين زندگىدائمى خودم از آن دار فانى چيزى فرستاده بودم پس در اينروز هيچ كس مانند عذاب او عذاب نمى شود و هيچ كس در شدتو سختى مانند او نيست .
و قال تعالى : يوم تبدل الارض غير الارض و السمواتو برزوا لله الواحد القهار.⁽⁶⁷⁾
قيامت روزى است كه زمين بدل و عوض شود به غير اين زمينو نـيـز آسمان و خلايق در محضر ربوبى خداى يگانه قهاركـه تـسـلط و قـدرت بر هر چه دارد ظاهر شوند و اين ظهوربراى محاسبه اعمال است .
و قـال : و يـوم نـسـيـر الجـبـال و تـرى الارض بـارزة وحـشـرنـاهـم نـغـادر مـنـهـم احـدا و عرضوا على ربك صفا لقدجـئتـمـونـا كـمـا خـلقـنـاكـم اول مـرة بـل زعـمـتـم ان لننجعل لكم موعدا.⁽⁶⁸⁾ و تركتم ما خولناكم وراء ظهوركم ومـا نـرى مـعـكـم شفعائكم الذين زعمتم انهم فيكم شركاء لقدتقطع بينكم و ضل عنكم ما كنتم تزعمون .⁽⁶⁹⁾
روزى كـه كـوهـهـا را مـتـلاشـى و پـراكنده مى كنيم و زمين رامـشـاهـده مـى كـنى در حالى كه ظاهر است ، (يعنى هيچ پست وبـلنـدى درخـت و گـيـاهـى نـيـسـت كـه بـا سـايـه خـود آن رابپوشاند) و خلق را محشور كنيم و يكى از آنها را وانگذاريمو در مـقـام حـكومت عدل الهى عرضه شوند و حضور پيدا كننددر حـالى كـه بـه صـفـوف مـرتـب ايـستاده باشند. به آنهاگـفـتـه شـود بـه تـحـقـيـق بـه سـوى مـا آمـديـد چـنانچه دراول بار شما را خلق نموديم بر خلاف آنچه شما تصور مىكـرديـد كـه بـراى شما وعدگاهى قرار نداده ايم و آنچه راكـه در دنـيـا در اختيار شما قرار داديم و ما به سبب آنها بهشـمـا تفضل نموديم واگذاشتيد و نمى بينم با شما شفيعانشما را كه گمان مى كرديد آنها با ما در شما شركت دارند.بـه تحقيق ميان شما و آنها جدايى افتاد و پنهان شد از شماآنچه را گمان مى كرديد.
و قـال : يـوم نـطـوى السـمـاء كـطـىالسجل للكتب .⁽⁷⁰⁾
روزى كـه آسـمـانـهـا را به هم مى پيچيم مانند پيچيدن كاغذبراى كتاب .
و قال : يوم تشهد عليهم السنتهم و ايديهم و ارجلهم بماكانوا يعملون .
روزى كـه زبـانـهايشان و دستهايشان و پاهايشان بر آنانبه آنچه در دنيا انجام داده اند، شهادت و گواهى دهد.
و قال : و يخافون يوما كان شره مستطيرا.
از روزى مى ترسند كه شر آن فاش و ظاهر است .
و قـال : و نـضع الموازين القسط ليوم القيمة فلا تظلمنـفـس شـيـئا و ان كـان مـثـقـال حـبـة مـنخردل اتينا بها و كفى بنا حاسبين .⁽⁷¹⁾
مـيـزانـهـاى عـدل بـراى روز قـيامت قرار دهيم پس هيچ گونهظـلمـى بـه كـسـى نـخـواهـد شـد. و اگـراعـمـال آنـهـا كـم يـا زيـاد بـاشـد به معرض سنجش آوريم .گـرچـه در كـمـى و كـوچكى به مقدار سنگينى دانه خشخاشبـاشـد آن را حـاضـر و بـسـنـجـيـم ، و ما كافى هستيم براىحساب ، چون چيزى از كارهاى بندگان بر ما پوشيده نيست وعلم به جزئى و كلى آن داريم .
و قـال : يـا بـنـى انـهـا ان تـك مـثـقـال حـبـة مـنخـردل فـتـكـن فـى صـخـرة او فى السموات او فى الارضياءت بها ان الله لطيف خبير.⁽⁷²⁾

ترجمه ارشادالقلوب ديلمى از جناب ابى محمد حسن ديلمى