( مِسْكينٌ مُحِبُّ الدُّنْيا يَسْقُطُ مِنْهُ دِرْهَمٌ فَيَظِلُّ نَهارَهُ يَقُولُ: اِنّا للّه وَ اِنّا اِلَيْهِ راجِعُونَوَ يَنْقُصُ عُمْرُهُ وَ دينُهُ وَ لايَحْزُنُ عَلَيْهِما؛ )
يـعـنـى بـى چاره محب دنيا، يك درهم از او ساقط مى شود روز خود را مى گذراند به گفتنكـلمـه اسـتـرجاع ، و كم مى شود از عمر و دينش و محزون نمى شود بر آنها. پس شايستهاست كه آدمى بر عمر خود شحيح باشد و بر عمر تلف شده خود تاءسّف خورد.
و به مفاد فرمايش حضرت اميرالمؤ منين عليه السلام :
( مَنْ كَرَمِ الْمَرْءُ بُكائُهُ عَلى ما مَضى مِنْ زَمانِهِ وَ حَنينُهُ اِلى اَوْطانِهِ وَ حِفْظُهُ قَديمَ اِخْوانِهِ)
بـر ايام گذشته خود زارى نمايد، و روى نياز به درگاه حضرت بارى نمايد، و تداركمافات و طلب عفو از تقصيرات خود كند.(46)
يازدهم ـ قالَ عليه السلام :
( اِنَّ مِنْ سَعادَةِ الْمَرْءِ اَنْ يَكُونْ مَتْجرُهُ فى بَلَدِهِ وَ يَكُونَ خُلَطائُهُ صالِحينَ وَ يَكُونَ لَهُوَلَدٌ يَسْتَعينُ بِهِمْ؛ )
يعنى از سعادت و نيكبختى مرد آن است كه سوداگرى و تجارتگاه او در شهرش باشد، وبا آنانكه آميزش و معاشرت دارد صالح و نيكوكار باشند براى او فرزندانى باشد كهاز ايشان يارى و استعانت جويد.(47)
مـؤ لف گـويـد: كـه كـلمـات بـسـيـار از حضرت امام زين العابدين عليه السلام در پند ونـصـيـحـت و زهـد و مـوعـظـت نـقـل شـده و مـعلوم است كه در كلمات آن جناب آثارى عظيمه استخصوصا ندبه هايى كه از آن حضرت نقل شده .
از ابـوحمزه ثمالى مروى است كه فرمود: من نشنيدم احدى از مردم ، ازهد از حضرت على بنالحـسـيـن زيـن العـابـدين عليه السلام بوده باشد مگر آنچه به من رسيده از اميرالمؤ منينعليه السلام و على بن الحسين عليه السلام چنان بود كه هرگاه تكلم مى فرمود در زهد ومـوعـظـه ، بـه گـريه در مى آورد هركس را كه در محضر شريفش حضور داشت .(48)
چـون ايـن كـتـاب شـريـف گنجايش ذكر آن كلمات عاليه و جواهر غاليه را ندارد من به چندجمله از آن ندبه ها تبرك جسته و به آن اكتفا مى نمايم .
( قالَ عليه السلام فى نُدْبُتِهِ الْمَرْويَّةِ عَنِ الزُّهَرى :
يا نْفسُ! حَتّامَ اِلَى الحَياةِ سُكوُنُك ، وَ اِلَى الدُّنيا وَ عِمارَتِها رُكُونُك ، اَمَا اعْتَبَرْتَ بِمَنْمَضى مِنْ اَسْلافِكِ، وَ مَنْ وارَتْهُ الاَرْضُ مِنْ اُلاّفِكِ وَ مَنْ فُجِعْتُ بِهِ مِنْ اِخْوانِكِ، وَ نَقَلْتِ اِلىدارِ الْبِلى مِنْ اَقْرانِكِ: )
فَهُمْ فى بُطُونِ الاَرض بَعْدَ ظُهُورها
|
مَحاسِنُهُمْ فيها بَوال ذَوائِرُ
|
خَلَتْ دُورُهُمْ مِنْهُمْ وَ اَقْوَتْ عِراصُهُمْ
|
وَ ساقَتْهُمُ نَحْوَ الْمَنايَا الْمَقادِرُ
|
وَ خَلُّوا عَنِ الدُّنيْا وَ ما جَمَعُوالَها
|
وَ ضَمَّتْهُمْ تَحْتَ التُّرابِ الْحَفائرُ
|
حـاصل فرمايش آن حضرت اين است : اى نفس ! تا چند و تا به كى به حيات و زندگانىدنـيـا دل بـسـتـه اى ، و بـه ايـن جـهـان و عـمـارت كـردن آن ركـون وميل نموده اى ؟
آيـا عـبـرت نـمـى گـيـرى بـه گذشتگان از پدرانت و آنانك پنهان كرد زمين از دوستانت وكـسـانـى كـه مـصـيبت ايشان را دريافتى از برادرانت و اشخاصى كه به گور سپردى ازهمگنانت ؟ همانا ايشان در شكم زمين شدند بعد از ايشان خانه ها و عرصه هاى محاسن ايشانو راند ايشان را به سوى مرگ تقديرات و بگذشتند از دنيا و بگذشتند آنچه را كه از آنجمع كرده بودند و در زير خاك گور پنهان شدند.
( كـَمِ اخـْتـَرَمـَتْ اَيـْدِى الْمَنُونِ، مِنْ قُرُونٍ، وَ كَمْ غَيَّرَتِ الاَرضُ بِبِلاها، وَ غَيَّبَتْ فىثَراها، مِمَّنْ عاشَرْتِ مِنْ صُنُوفِ النّاسِ وَ شَيَّعْتِهِمْ اِلَى اْلاِ رْماسِ: )
وَ اَنْتِ عَلَى الدُّنيا مُكِبُّ مُنافِسٌ
|
لِخُطّابِها فيها حَريصٌ مُكاثِرٌ
|
عَلَى خَطَرٍ تُمْسى وَ تُصْبِحُ لاهِيا
|
اَتَدْرى بِماذا لَوْ عَقَْلتِ مُخاطِرٌ
|
وَ اِنَّ اْمرءا يَسْعى لِدُنْياهُ جاهَدا
|
وَ يَذْهَلُ عَنْ اُخْراهُ لاشَكَّ خَاسِرٌ؛
|
چه بسيار دست و چنگال مرگ مستاءصل و تباه ساخته اشخاص عصرهاى گذشته هر قرنىاز پـى قـرنـى و چه بسيار تغيير داده است زمين به كهنه كردن و پنهان كرده است در خاكخـود از اشـخـاصـى كـه با آنها معاشر بودى از اقسام مردمان و مشايعت كردى ايشان را تاگورستان و با اينكه اين جمله را در چنگال بلا و خاك گور نگران شدى ، هيچ از دنيا پندنـگـرفـتـى و بـه ديـده عـبـرت نـرفـتـى هـمـچـنـان بـر دنـيـا و كـار دنـيـامـايـل و راغـب و به اين عروس نازيبا كه هزاران هزار داماد را در هر گوشه به خاك و خوننـاشـاد سـاخـتـه بـه حـرص كـار كنى و به تكاثر، تفاخر خواهى و با اينكه در معرض هزاران بليت و خطر هستى به لهو و لعب ، غفلت و غرور روز به شب همى رسانى ، آيا هيچمى دانى كه به چه خطرها اگر تعقل كنى دچارى ؟ و به درستى كه هر مردى از پى دنياسـعـى و كـوشـش و جـهـد و جـنـبـش نـمـايـد و از تـدارك سـراى جـاويـدغافل بماند بدون شك و شبهت گرفتار بسى زيان و خسارت است :
( اُنْظُرى اِلَى الاُمَمِ الْماضِيَةِ وَ الْقُرُونِ الْفانِيَةِ وَ الْمُلُوكِ الْعاتِيَةِ كَيْفَ انْتَسَفَتْهُمُالاَيّامُ فَاَفْناهُمُ الْحِمامُ فَامْتَحَتْ مِنَ الدُّنيا آثارُهُمْ وَ بَقِيَتْ فيها اَخْبارُهُمْ: )
وَ اَضْحَوْا رَميما فى التُّرابِ وَ اَقْفَرَتْ
|
مِجالِسُ مِنْهُمْ عُطّلَتْ وَ مَقاصِرُ
|
وَ حَلُّوا بِدارٍ لاتَزاوُرَ بَيْنَهُمْ
|
وَ اَنّى لِسُكّانُ الْقُبُورِ التَّزاوُرُ
|
فَما اِنْ تَرى اِلاّ جُثًى قَدْ ثَرَوْا بُها
|
مُسَنَّمَةً تَسْفى عَلَيْها الاَعاصِرُ؛
|
از روى تفكر و تعقل نيك بنگر به امتهاى گذشته و مردم قرنهاى فانى گشته و سلاطينسـركـش چـگـونـه حـوادث ايام ريشه وجود ايشان را از بيخ بركند و مرگ ايشان را فانىنمود پس محو و نابود شد از دنيا آثارشان و چيزى از ايشان به جاى نماند جز خبرشان وبـتمامت در زير خاك استخوانهاى ايشان پوسيده گشته مجالس از ايشان خالى و مقاصر (قـصـرهـا) از ايـشـان عاطل ماند، و جملگى بار سفر بسته به خانه اى وارد شدند كه بههـيـچ وجـه يـكـديـگر را زيارت نكنند و چگونه براى سكان قبور و خفتگان گور تزاور وزيـارت اسـت . پـس نـمـى بـيـنـى مـگـر سـنـگـهـاى بالا برده روى قبر ايشان را كه در آنمنزل كرده اند كه باد، خاك و غبار بر روى آنها انگيزاند.
( كـَمْ عـايـَنـْتِ مـَنْ ذى عـِزِّ وَ سُلْطانٍ وَ جُنُودٍ وَ اَعْوانٍ تَمَكَّنَ مِنْ دُنْياهُ وَ نالَ مِنْها مُناهُ وَبَنَى الْحُصُونَ وَ الدَّساكِرَ وَ جَمَعَ الاَغْلاقَ وَ الذَّخائِرَ: )
فَما صَرَفَتْ كَفَّ الْمَنِيَّةِ اِذْ اَتَتْ
|
مُبادِرَةَ تَهْوى اِلَيْهِ الذَّخائِرُ
|
وِ لا دَفَعَتْ عَنْهُ الْحُصُنُ الَّتى بَنى
|
وَ حَفَّ بِها اَنْهارُها وَ الدَّساكِرُ
|
وَ لا قارَعَتْ عَنْهُ الْمَنِيَّةَ خَيْلُهُ
|
وَ لا طَمِعَتْ فِى الذَّبِّ عَنْهُ الْعَساكِرُ؛
|
چـه بـسـيـار مـعاينت و ديدار نمودى صاحبان عزّ و سلطنت و لشكرها و اعوان را كه از دنياىخويش تمكن يافتند و آرزوى خود را در جهان دريافتند، حصن هاى حصين و قلعه هاى رصين وقـصـرهـاى اسـتـوار و سـراهـاى پـايـدار بـنـا نـمـودنـد و نـفـايـسامـوال و ذخـايـر فـراوان فـراهـم كـردنـد لكـن از ايـن ذخـايـر واموال و قصور عاليه و آثار، لشكر مرگ را چاره نتوانستند، و از اين دساكر و عساكر موترا دفع و مانع نيامدند، نه از جنود نامعدود و نه از ذخاير نامحدود حاصلى دريافتند و نهاز مـردمـان كـيـنـه كـش و نـه از گـردان گـردنـكـش شـاطـراجل و قاصد مرگ را پاسخ بياراستند.
( فـَالْبـِدارِ الْبـِدارِ وَ الْحـِذارِ مـِنَ الدُّنـيـا وَ مـَكـائِدِها وَ ما نَصَبَتْ لَكِ مِنْ مَصائِدِها وَتَجَلّى لَكِ مِنْ زينَتِها وَ اسْتَشْرفَ لَكِ مِنْ فَتْنَتِها: )
وَ فى دُون ما عايَنْتَ مِنْ فَجَعاتِها
|
اِلى رَفْضِها داعٍ وَ بِالزُّهْدِ آمِرٌ
|
فَجُدَّ وَ لا تَغْفَلْ فَعَيْشُكَ زائلٌ
|
وَ اَنْتَ اِلى دار الْمَنِيَّةِ صائِرُ
|
فَلا تَطْلُبِ الدُّنيا فَاِنَّ طِلابَها
|
وَ اِنْ نِلْتَ مِنْها غِيَّها لَكَ ضائرُ؛
|
پس بشتاب و سرعت كن و در حذر باش از دنيا و نيرنگهاى آن ، و آن دامها كه براى فريبدادن تو گسترده و آن آرايشى كه از زينتها بر خود نموده و آن نمايشى كه از فتنه ها برخود داده كافى است كمتر از آنچه ديده اى از فجايع و مصيبات دنيا تو را براى خوادن بهتـرك دنـيـا و امـر كـردن بـه زهـد در آن پـس بـه جـد و جـهد بكوش و به غفلت مباش ؛ چهزندگى تو زائل و تو به سراى مرگ شتابنده و صائرى و هيچ در طلب دنيا مباش و اينرنـج بـر خـود مـسـپـار؛ چـه در طـلب خـويـش اگـر چـنـد بـه مـقـصـود هـمنائل گردى در پايان آن ضرر بينى .
( كـَمْ غـَرَّتْ مـِنْ مـُخْلِدٍ اِلَيْها وَ صَرَعَتْ مِْن مُكِبٍّ عَلَيْها فَلَمْ تَنْعَشْهُ مِنْ صَرْعَتِهِ وَ لَمْتُقِلْهُ مِنْ عَثْرَتِهِ وَ لَمْ تُداوِهِ مِنْ سَقَمِهِ وَ لَمْ تَشْفِهِ مِنْ اَلَمِهِ: )
بَلى اَوْرَدَتْهُ بَعْدَ عِزٍّ وَ مَنْعَةٍ
|
مَوارِدَ سُوءٍ ما لَهُنَّ مَصادِرُ
|
فَلَمّا رَاى اَنْ لا نَجاةَ وَ اَنَّهُ
|
هُوَ الْمَوْتُ لايُنْجيهِ مِنْه الْمَوازِرُ
|
تَنَدَّمِ لَوْ يُغْنيِه طُولُ ندَامَةٍ
|
عَلَيْهِ وَ اَبْكَتْهُ الذُّنُوبُ الْكَبائِرُ؛
|
چـه بـسـيـار كـسـان كـه به سبب ميل و رغبت به اين سراى سراسر آفت ، مغرور و فريفتهشدند و چه بسيار مردمان كه به سبب روى افكندن بر آن بيفتادند و هيچ برنخاستند و ازآن لغـزيـدن استقامت نيافتند و از آن مرض دوا نديدند و از آن درد و الم شفا نجستند. بلكهاين دنيا غداره فجّاعه از در مكر و نيرنگ درآمد و ايشان را از آن پس كه عزيز بودند و بهكـثـرت قـوم و عـشـيـرت و طـايـفـه و قبيله نيرومند شدند به موارد سوء و آبگاهى ناخوشدرآورد در حـالتـى كـه هـيچ مقام بازگشتى براى ايشان نبود و چون ديدند كه براى خودرسـتگارى و نجات نيست و مرگ او را دريافته و از هيچ موازر و معاونى راه نجات به دستنـشـود در تـهـيـه غـم و انـدوه و حـسـرت درافـتـاد ليـكـن چـه سـود كـه از آنطـول حـسـرت و ندامت فايده نيافت و جز آنكه معاصى كبيره اش به گريه و زارى درآوردحاصلى نماند:
( بـَكـى عـَلى مـا سـَلَفَ مـِنْ خـَطاياهُ وَ تَحَسَّرَ عَلى ما خَلَّفَ مِنْ دُنْياهُ حَيْثُ لايَنْفَعُهُالاسْتِعْبارُ وَ لا يُنْجيهِ الْاِعْتِذارُ مِنْ هَوْلِ الْمَنِيَّةِ وَ نُزوُلِ الْبَلِيَّةِ: )
اَحاطَتِ بِهِ آفاتِهِ وَ هُمُومُهُ
|
وَ اءَنْبِسَ لَمّا اَعْجَزَتْهُ الْمَعاذِرُ
|
فَلَيْسَ لَهُ مِنْ كُرْبَةِ الْمَوْتِ فارجٌ
|
وَ لَيْسَ لَهُ مِمّا يُحاذِرُ ناصِرُ
|
وَ قَدْ جَشَاَتْ خَوْفَ الْمَنِيَّةِ نَفْسُهُ
|
تُرَدِّدُها دُونَ اللَّهاتِ الْحَناجِرُ؛
|
پـس بـگـريـد بـر آنـچـه از او سـر زده از گناهان خود و حسرت و اندوه خود بر آنچه مىگذارد از دنياى خود در آن وقتى كه نفع ندهد او را گريه و استعبار و بهانه و اعتذار بهسـبـب هـول مـرگ و نـزول بـليـه ، احاطه كرده است بر وى آفات و غم اندوه و هموم او و ازايـنـكـه هـيـچ معذرتى او را به كار نيايد در ياءس و اندوه و تحير است و او را از كربت وانـدوه و مـرگ هـيـچ چـيـز فـرجى نرساند و از آنچه در بيم حذر است ناصرى نباشد هماناخـوف مـرگ و وحـشت منيّت نفس او را مضطرب و جان او را از خوف و فزغ همى از حلقوم بهكام و از كام به حلقوم مى آورد.
( هـُنالِكَ خَفَّ عَنْهُ عُوّادُهُ وَ اَسْلَمهُ اَهْلُهُ وَ اَوْلادُهُ وَارْتَفَعَتِ الرَّنَّةُ وَ الْعَويلُ وَ يَئِسُوا مِنْبُرْءِ الْعَليل غَضُّوا باَيْدِيهِمْ عَيْنَيْهِ وَ مَدُّوا عِنْدَ خُروُجِ نَفْسِهِ.
يَدَيْهِ وَ رِجْلَيْهِ: )
فَكّمْ مُوجَعٍ يِبْكى عَلَيْهِ تَفَجُّعا
|
وَ مُسْتَنْجِدٍ صَبْرا وَ ما هُوَ صابِرُ
|
وَ مُسْتُرْجِعٍ داعٍ لَهُ اللّه مُخْلِصٍ
|
يُعَدَُّ مِنْهُ خَيْرَ ما هُوَ ذاكِرُ
|
وَ كَمْ شاِمتٍ مُسْتَبْشِرٍ بِوَفاتِهِ
|
وَ عَمّا قَليلٍ كَالَّذى صارَ صائِرُ
|
و در آن هـنـگـام يـعـنـى در وقـتـى كـه آثـار مـرگ نـمـودار و پـيـكاجل پديدار گشت آنانكه از روى مهر و شفقت به عيادتش آمده بودند او را تنها مى گذارندو مـى رونـد و اهـل و اولادش كـه روزگـاران درازش همسر و همراز و مصاحب و انباز بودند واگـر او را خـارى بـرپـا مـى نـشـسـت ايـشـان را نـيـشها بر جگر جاى مى كرد و اگر او راصـداعـى عـارض مـى گـرديـد ايـشـان را خـارهـا بـردل مـى خـريـد چون سكرات موت در وى نگران كردند او را تسليم مرگ نمايند پس صداهابه ناله و عويل بركشند و از بهبودى عليل ماءيوس گردند، چشمان او را كه به ديدارشبـسى شاد بودند با دست خود ببندند و آن دو دست و دو پايش را كه عزيز مى داشتند بهجـانـب قبله كشند پس چه بسيار كس كه با درد و داغ بر او گريان باشند و بسيارى طلبشـكـيـبـايـى و صـبر كنند لكن صبرشان رفته و رشته شكيبايى ايشان پاره گشته و چهبـسـيـار كـسـان كـه كلمه استرجاع به زبان مى آورند و از روى خلوص نيت و مهر و حفادتخداى را بر ترحم بر وى مى خوانند و نيكويى هاى او را ياد مى كنند و براى او دعاى خيرو طـلب مغفرت مى نمايند. و چه بسيار كسان كه بر مرگ او شادان و به وفات او خرسندهستند با اينكه ايشان نيز به زودى از دنبال او شتابان و روان باشند.
( شـَقَّتْ جـُيـُوبـَها نِساؤُهُ وَ لَطَمَتْ خُدوُدَها اِماؤُهُ وَ اَعْوَلَ لِفَقْدِهِ جيرانُهُ وَ تَوَجَّعَ لِرُزْئِهِاِخْوانُهُ ثُمُّ اَقْبَلُوا عَلى جِهازِهِ وَ تَشَمَّرُوا لابرازِهِ: )
فَظَلَّ اَحَبُّ الْقوْمِ كانَ لِقُرْبِهِ
|
يَحُثُّ عَلَى تَجْهيزهِ وَ يُبادِرُ
|
وَ شَمَّرَ مَنْ قَدْ اَحْضَرُوهُ لِغُسْلِهِ
|
وَ وُجِّهَ لَمّا فاظَ لِلْقَبْرِ حافِرُ
|
وَ كُفِّنَ فى ثَوْبَيْنِ فَاجْتَمَعَتْ لَهُ
|
مُشَيِّعَةً اِخوْانُهُ وَ الْعَشائرُ؛
|
زنـهـاى او در مصيبتش گريبان چاك كنند و كنيزانش بر چهره لطمه مى زنند و همسايگان اوبـه سـبـب فـقـدان او بـانگ ناله و عويل در افكنند و برادران او در مصيبتش به درد و الم وانـدوه و غـم انـدر شـوند پس آنگاه براى تجهيز و تكفين او ساخته آماده و براى درآوردن وشـسـتـن و بـردن بـه سـوى گـور مشمّر گردند. پس آنكه نزديكترين مردم بود بسوى اوسـرعـت و شتاب كند در تجهيز او و مبادرت كند به گور فرستادن او و مهيا شوند كسانىكـه نزد او حاضر شده اند براى غسل و فرستاده شود قبركن براى كندن قبر او، و با دوجامه بدنش را كفن كنند پس جمع شوند عشاير و برادران او و او را تشييع كنند.
( فَلَوْ رَاَيْتَ الاَصْغَرَ مِنْ اَوْلادِهِ وَ قَدْ غَلَبَ الْحُزْنُ عَلى فُؤ ادِهِ فَغُشِىَ مِنَ الْجَزَعِ عَلَيْهِوَ قَدْ خَضَبَتِ الدُّمُوعُ خَدَّيْهِ ثُمَّ اَفاقَ وَ هُوَ يَنْدِبُ اَباهُ وَ يَقُولُ بِشَجْوٍ واوَيْلاهُ: )
لَاَبْصَرْتَ مِنْ قُبْحِ الْمَنِيَّةِ مَنْظَرا
|
يُهالُ لِمَرْآهُ وَ يَرْتاعُ ناظِرُ
|
اَكابِرُ اَوْلادٍ يَهيجُ اكْتِيابُهُمْ
|
اِذا ما تَناساهُ الْبَنُونَ الْاَصاغِرُ
|
وَ رَنَّةُ نِسْوانٍ عَلَيْهِ جَوازع
|
مَدامِعُها فَوْقَ الْخُدُودِ غزائِرُ؛
|
پـس اگر ببينى كوچكترين فرزندان اين مرده را كه آتش بر دلش چيره و روزگارش برسر خيره گشته و از كثرت جزع و ناله و اندوه و زارى بر پدرش بى هوش گرديده و ازاشـك خـونـين و خراش چهره دو گونه اش رنگين شده پس به هوش آمده بر پدر خود ندبهمـى كـند و از روى حزن فرياد واويلاه مى كشد، هر آينه خواهى ديد از قبح منيه منظرى كهاز ديـدن او شـخص ناظر به هول و هيبت افتدد فرزندان كبارش بعد از آنكه اولاد صغارشاو را فراموش كردند همچنان بر وى به ندبه و زارى روز مى سپارند و زنهاى او بر اومويه و ناله مى نمايند و بسى سرشك ديده بر چهره روان مى دارند:
( ثـُمُّ اَخـْرَجَ مِْن سـَعـَةِ قـَصـْرِهِ اِلى ضـِيقِ قَبْرِهِ فَحَثَوْا بِاَيديهِمُ التُرّابَ وَ اَكْثَروُاالتَّلَدُّدَ وَ الْاِنِتِحابَ وَ وَقَفُوا ساعَةً عَلَيْهِ وَ قَدْ يَئسُوا مِنَ النَّظَرِ اِلَيْهِ: )
فَوَلُّوا عَلَيْهِ مُعْلوِلينَ وَ كُلُّهُمْ
|
لِمِثْلِ الّذى لاقى اَخوُهُ مُحاذِرُ
|
كَشاءٍ رِتاعٍ آمِناتٍ بَدالَها
|
بِمُذْبَةِ(49) بادٍ لِلذِّراعَيْنِ حاسِرُ
|
فَراغَتْ وَ لَمْ تَرْتَعْ قَليلا وَ اَجْفَلَتْ
|
فَلَمّا انْتَحى مِنْهَا الَّذى هُوَ حاذِرُ؛
|
و چـون او را غـسـل و كـفـن كردند از آن قصر كه بسى رنج و تعب در بنايش كشيد و خود راصاحبش مى ديد او را بيرون مى برند و در تنگناى گور با مار و مورش مى افكنند و برعذارى چهره اى كه غبارى نمى نشست خاك مى ريزند و آن بدنى را كه از گلشن پيرهن مىسـاخـتـنـد از گل و خشت مى پوشانند و همى از روى حسرت و حيرت از چپ و راست نگران مىشوند ناله و نفير بر مى آورند و آن سالها مصاحبت را كه بر يك ساعت مهاجرت جايز نمىشـمـردنـد بـر قـبرش ايستاده از ديدارش ماءيوس و از نظر كردن به او نوميد مى شوندپـس بـه تـمـامـى نـالان و گـريـان و فـرياد كنان باز مى شوند در حالتى كه جملگىايشان از آنچه بر سر برادرشان آمده خوفناك هستند.
اما هيچ متنبه نشوند و ديگرباره به آسايش و آرامش خويش به غفلت و جهالت باز شوند وگـذشـته را فراموش كنند چون گوسفندان كه آسوده و ايمن به چريدن باشند كه ناگاهدشـنـه تـيـزى را نـگـران نـباشند در دست قصابى كه دستها را تا به مرفق بر زده پسگـوسـفـنـدان بـترسند و اندكى از چريدن دورى گيرند و فرار كنند و چون آنكه از او دربيم شدند كنارى جويد.
( عادَتْ اِلى مَرْعاها وَ نَسِيَتْ ما فى اُخْتِها دَهاها اَفَبِاَفْعالِ الْبَهائِمِ اَقْتَدَيْنا وَ عَلَى عادَتِها جَرَيْنا عُدْ اِلى ذِكْرِ الْمَنْقُولِ اِلَى الثَّرى وَ الْمَدْفوعِ اِلى هَوْلِ ماترى . ) هَوى مَصْرَعا فى لَحْدِهِ وَ تَوَزَّعَتْ
|
مَواريثَهُ اَرْحامُهُ وَ الاَواصِرُ
|
وَ اَنْحَوْا عَلى اَمْوالِهِ بِخُصُومُةٍ(50)
|
فَما حامِدٌ مِنْهُمْ عَلَيْها وَ شاكِرُ
|
فَياعامِرَ الدُّنْيا وَ يا ساعِيا لَها
|
وَ يا آمِنا مِنْ اَنْ تَدوُرَ الدَّوائرُ
|
( كَيْفَ اَمِنْتَ هذِهِ الْحالَةَ وَ اَنْتُ صائِرٌ اِلَيْها لا مَحالَةَ؛ )
بـه چـراگـاه خـود باز شوند و آنچه وارد شود به خواهر خود يعنى آن گوسفندى كه دردسـت قـصـابـش ديـدنـد فـرامـوش نـمـايـنـد، آيـا بـايـسـت مـا بـهافعال بهائم و رفتار چهارپايان اقتدا نماييم و بر عادت آنها عادت جوييم ؟ برگرد بهذكـر آن مـرده كـه او را داخـل در قـبـر كـردنـد و بـه آنهـول و بـيـم كـه مى بينى سپردند، پس نازل شد در لحد خويش و در زير خاك جاى كرد ومـيراث او را خويشان و ارحامش قسمت نمودند و در تقسيم ميراث او سرعت و خصومت نمودند وبـر ايـن مـالهـا كـه از آن مـرده بـى چـاره بـه ايـشـان رسـيـده هـيـچـيـك او را حـامـد و شاكرنشدند.(51)
و در ندبه ديگر فرمايد:
( اَيـْنَ السَّلَفَ الْمـاضـُونَ وَ الاَهـْلُونَ وَ الاْقـَرَبـُونَ وَ اْلاَوَّلُونَ وَ اْلا خـِرُونَ وَ اْلاَنْبياءُ وَالْمـُرْسـَلُونَ طـَحـَنـَنـْهـُمْ وُ اللّهِ وَ تَوالَتْ عَلَيْهِمُ السِّنُونُ وَ فَقَدَتْهُمُ الْعُيُونُ وَ اِنّا اِلَيْهِمْصائِرونَ فَاِنّا للّهِ وَ اِنّا اِلَيْهِ راجِعُونَ. )
اِذا كانَ هذا نَهْجُ مُنْ كان قَبْلَنا
|
فَاِنّا عَلى آثارِهِمُ نَتَلا حَقُ
|
فَكُنْ عالِما اَنْ سَوْفَ تُدْرِكُ ما مَضى
|
وَ لَوْ عَصَمَتْكَ الرّاسِياتُ الشَّواهِقُ
|
فَما هذِهِ دارُ الْمَقامَةِ فَاْعْلَمَنْ
|
وَ لَوْ عَمَرَ اْلاِنْسانُ ماذَرَّ شارِقُ(52)
|
كـجـا شدند پيشينيان گذشته و اهل و خويشان و اولين و آخرين و پيغمبران و مرسلين ، بهخدا سوگند كه آسياى مرگ بر ايشان بگشت و ساليان جهان بر ايشان گذشت و از چشمهانـاپـديـد شـدنـد و هـمـانـا مـا نـيز به سوى ايشان رويم و به آنها ملحق شويم ، پس بهدرستى كه ما از آن خداونديم كه به كمند بندگى او را در بنديم و به درستى كه ما بهسوى پاداش و جزا دادن او رجوع كنندگانيم و چون طريقت آنان كه بر ما سبقت داشتند برايـن نـهـج بـود البـتـه مـا نـيـز بـر اثـر ايشان خواهيم شد و اين را بدان كه اگر چند دركـوهـهـاى بلند پراكنده پناهنده گردى با گذشتگان انباز و با خفتگان زمين همراز گردىايـن سـراى زيـسـتـن و اقـامت ورزيدن نيست اگرچه انسان آن چند كه آفتاب تابش افكند درروزى زمين عمر كند:
كه بر تخت و ملكش نيامد زوال
|
كرا جاودان ماندن اميد هست
|
كه كس را ندانى كه جاويد هست
|
( اَيْنَ مَنْ شَقَّ اْلاَنْهارَ وَ غَرَسَ اْلاَشْجارَ وَ عَمَرَ الدِّيارَ اَلَمْ تَمْحُ مِنْهُمُ الا ثارُ وَ تَحُلُّ بِهِمْدارُ الْبَوارِ فَاخْشَ الْجِوارِ، وَ لَكَ الْيِوْمَ بِالْقَوْمِ اِعْتِبارٌ فَاِنَّمَا الدُّنْيا مَتاعٌ وَ الا خِرَةُ دارُالْقَرارِ: )
تَخَرَّمَهُمْ رَيْبُ الْمَنُونِ فَلَمْ تَكُنْ
|
لِتَنْفَعَهُمْ جَنّاتُهُمْ وَ الْحَدائِقُ
|
وَ لا حَمَلَتْهُمْ حينَ وَلَّوْا بِجُمْعِهِمْ
|
نَجائُهُمْ وَ الصّافِناتُ السَّوابِقُ
|
وَ راحُوا عَنِ اْلاَمْوالِ صِفرا وَ خَلَّقُوا
|
ذَخائِرَهُمْ بِالرَّغْمِ مِنْهُمْ وَ فارَقُوا؛
|
كـجـا شـدنـد آنها كه نهرها بشكافتند و آبهاى جارى ساختند و درختها بنشاندند و خانه هاآبـاد كـردنـد آيـا آثار ايشان ناپديد نگشت ؟ يعنى آن خانه ها مزارها و آن يارها مارها و آناقارب و آن مناظر مخاطر و آن قصور قبور و آن بوستانها گورستانها نگشت ؟ و روزگارغـدار، ايـشـان را در دار بـوار و خـانـه هـلاكـت و دمـار دچـار نـسـاخـت ونـهـال وجـود ايـشـان را از زهـر آب جـوى فنا ناچيز نگردانيد و آن ارض و بوم جاى ارضه(مـوريـانـه ) و بـوم (جـغـد) نـگـشت ؟ و آن باغها ويرانه زاغها نگرديد؟ پس از اين گونهمـجـاورت و جـوار بـتـرس و بـر ايـن مـردم كـه بـه ايـناحـوال درافـتـاده انـد بـه ديـده عبرت و اعتبار بنگر، چه دنيا را دوامى نيست و سراى آخرتمحل قرار و استقرار است ، همانا حوادث روزگار، ايشان را به هلاكت و دمار درافكنده و از آنحـدائق و بـوسـتـان و اعـوان و دوسـتان سودى نديدند و آن هنگام كه به ديگر سراى بارسـفـر بـر بـسـتـنـد آن شترهاى گزيده و آن اسبهاى رونده براى ايشان حاصلى نبخشيد وايـشان با كمال اندوه و غم از اموال كه به زحمتهاى فراوان فراهم كردند بگذاشتند و باتـمـام غـم و انـدوه از جـمـله جدا گشته و بگذشتند، و دماغهاى پر باد ايشان بر خاك گورماليد و كليه هاى پر هواى ايشان پوسيده شد.
