334 - تفسير عبارت (بسم الله ...)
روى فى التوحيد عن الرضا - عليه السلام - حينسئل عن تفسير (البسملة ) قال :
معنى قول القائل : بسم الله ، اى اسم على نفسى سمة من سمات الله ، و هى العبادة.قال الراوى فقلت له : ما السمة ؟قال : العلامة ؛
در كتاب توحيد از امام رضا (ع ) روايت شده است كه وقتى تفسير (بسمله ) (بسم الله) از حضرتش سؤ ال شد، فرمود: معناى اينكه گوينده مى گويد (بسم الله )، اين استكه من بر خود (سمه ) (نشانه اى ) از سمات خدا مى نهم ؛ و آن نشانه عبارت است.راوى گفت پرسيدم : سمه يعنى چه ؟ فرمود: (نشانه ).
(التوحيد، ص 229، باب 31)
فصل ششم : حضور قلب و خشوع
آيات
44 - آسان بودن نماز براى خاشعان
واستعينوا بالصبر و الصلوة و انهالكبيرة الا على الخاشعين ؛
در زندگى از صبر ونماز كمك گيريد، هرچند نماز كار مشكلى است مگر براى فروتنها.
(سوره بقره ، آيه 45)
45 - نماز و رستگارى
قد افلح المؤ منون ، الذينهم فى صلاتهم خاشعون ؛
مؤ منان رستگار شدند، آنها كه درنمازشان خاشع هستند.
(سوره مؤ منون ، آيات 1 و 2)
46 - خضوع در نماز
حافظوا على الصلوات و الصلوة الوسطى و قوموا لله قانتين :
در انجام همه نمازها و نماز ميانى (ظهر) كوشش و مواظبت كنيد، درحال عبادت و خضوع كنان براى خدا به پا خيزيد.
(سوره بقره ، آيه 238)
احاديث
335 - خشوع زينت نماز
قال رسول الله - صلى الله عليه وآله -:
الخشوع زينة الصلاة ؛
خشوع ، زينت و زيور نماز است .
(بحارالانوار، ج 77، ص 131)
336 - تفاوت دو نماز
قال رسول الله - صلى الله عليه وآله -:
ان الرجلين من امتى ليقومان الى الصلاة و ركوعهما و سجودهما واحد و ان ما بينصلاتيهما ما بين السماء و الارض ؛
دو نفر از امتم به نماز بر مى خيزند و ركوع و سجود را مانند هم به جاى مى آورند، اماتفاوت ميان نماز آنها از زمين تا آسمان است (و اين سخن اشاره به مرتبه خشوع آن ها است).
(محجة البيضاء، ج 1، ص 341)
337 - خشوع در نماز
قال الصادق - عليه السلام -:
اذا كنت فى صلاتك فعليك بالخشوع و الاقبال على صلاتك فان الله تعالىيقول : (الذين هم فى صلاتهم خاشعون ) ؛
هرگاه در حال نماز بودى ، بر تو باد به خشوع و توجهكامل به نماز، چون خداوند در قرآن مى فرمايد:(اهل ايمان كسانى هستند كه در نماز خشوع مى ورزند).
(فروع كافى ، ج 3، ص 300، ميزان الحكمه ، ج 5، ص 379.بحارالانوار، ج 84، ص84، ص 260)
338 - خشوع بدن
قال رسول الله - صلى الله عليه وآله -:
مازاد خشوع الجسد على ما فى القلب فهو عندنا نفاق ؛
هرگاه خشوع بدن بر خشوع قلب و توجه آن به نماز افزون شد، اينعمل نزد ما دورويى محسوب مى گردد.
(تفسير صافى ، ج 2، تفسير سوره مؤ منون ، ص 126)
339 - نماز با قلب پاك
قال على - عليه السلام -:
ياكميل !ليس الشاءن ان تصلى و تصوم و تتصدق ، الشاءن ان تكون الصلاةفعلت بقلب نقى و عمل عند الله مرضى و خشوع سوى ؛
اى كميل !مهم نيست كه نماز بخوانى و روزه بگيرى و صدقه بدهى .مهم اين است كه نمازبا قلبى پاك انجام پذيرد و مورد قبول خداوند باشد و با خشوع و خاكسارى اداء شود.
(بحارالانوار، ج 84، ص 266)
340 - خشوع چيست ؟
سئل النبى - صلى الله عليه وآله -:
ما الخشوع ؟قال : التواضع فى الصلاة و انيقبل العبد بقلبه كله على ربه ....؛
از پيامبر اكرم (ص ) سؤ ال شد: خشوع چيست ؟ فرمود: فروتنى و خاكسارى در نماز واينكه بنده با تمام قلبش به سوى خدا برود....
(بحارالانوار، ج 84، ص 264)
341 - نماز و حضور قلب
قال رسول الله - صلى الله عليه وآله -:
ليس لك من صلاتك الا ما احضرت فيه قلبك ؛
نيست براى تو از نماز، مگر قلب تو در حال نماز باشد.
(بحارالانوار، ج 84، ص 259)
342 - چهار بخش نماز
قال رسول الله - صلى الله عليه وآله -:
بنيت الصلوة على اربعة اسهم سهم منها اسباع الوضوء، و سهم منها الركوع و سهممنها السجود و سهم منها الخشوع ؛
نماز بر چهار بخش بنا شد:
1 - گرفتن وضوى كامل
2 - ركوع .
3 - سجود.
4 - خشوع .
(مستدرك الوسائل ، ج 1، ص 265)
343 - حضور در عبادت
قال رسول الله - صلى الله عليه وآله -:
اعبد الله كانك تراه فان كنت لاتراه فانه يراك ؛
عبادت كن خداوند تعالى را، چنانچه گويا او را مى بينى ، و اگر تو او را نمى بينى اوتو را مى بيند.
(نهج الفصاحه ، ص 65.سرالصلوة ، ص 26.مكارم الاخلاق ، ص ‍ 459)
344 - حضور قلب
قال رسول الله - صلى الله عليه وآله -:
اذا قام العبد الى الصلوة فكان هواه و قلبه الى الله تعالى انصرف كيوم ولدتهامه ؛
هنگامى كه انسان براى نماز مى ايستد، اگر همه توجه اش و قلبش به سوى خدا باشد،در حالى نمازش تمام مى شود، كه مثل روزى است كه پاك به دنيا آمده .
(محجة البيضاء، ج 1، ص 382)
345 - محبت خداوند و محبت مؤ منين در دل
قال الصادق - عليه السلام -:
ليس من مومن يقبل بقلبه فى صلوته الى الله الااقبل الله اليه بوجهه و اقبل بقلوب المومنين اليه بالمحبة له بعد حب الله - عز وجل - اياه ؛
مؤ منى نيست كه در نمازش با حضور قلب به خداوند توجه كند، مگر اين كه خداوند بهاو رو مى كند، و بعد از محبت خداوند عز و جل دردل ، قلوب مؤ منين را به سوى او متوجه مى كند.
(مستدرك الوسائل ، ج 1، ص 265)
346 - حواس پرتى در نماز توسط شيطان
قال رسول الله - صلى الله عليه وآله -:
ان العبد اذا اشتغل بالصلاة و جاءه الشيطان وقال له : اذكر كذا اذكر كذا حتى يضل الرجل ان يدرى كم صلى ؛
نمازگزار وقتى مشغول نماز است ، شيطان به سراغش مى آيد و به او مى گويد: اين رابه ياد بياور، آن را ياد بياور تا اين كه انسان را گمراه كند و فراموش كند كه چندركعت نماز خوانده است .
(بحارالانوار، ج 84، ص 259)
347 - آخرين نماز
قال رسول الله - صلى الله عليه وآله - :
صل صلوة مودع ترى انك لاتصلى بعد ما صلوة ابدا؛
آن چنان نماز بگزار كه گويى آخرين نماز توست و ديگر هرگز نمازى نخواهى خواند.
(بحارالانوار، ج 84، ص 264)
348 - نماز و تفكر
قال رسول الله - صلى الله عليه وآله -:
ركعتان مقتصدتان فى تفكر خير من قيام ليلة و القلب لاه ؛
دو ركعت نماز همراه با تفكر و حضور قلب ارزشمندتر از يك شب زنده دارى بادل سرگردان و بدون توجه است .
(ميزان الحكمه ، ج 5، ص 390.بحارالانوار، ج 74، ص 82. مكارم الاخلاق ، ص465)
349 - دو ركعت نماز آگاهانه
قال الصادق - عليه السلام -:
من صلى ركعتين يعلم ما يقول فيهما انصرف و ليس بينه و بين الله ذنب ؛
كسى كه آگاهانه و با توجه به مفاهيم ، دو ركعت نماز بخواند، در حالى نمازش را بهپايان مى برد كه ميان او و خدايش هيچ گناهى نمانده است .
(ميزان الحكمه ، ج 5، ص 391.وسائل الشيعه ، ج 4، ص 687)
350 - مانع خشوع
راى النبى - صلى الله عليه وآله - رجلا يعبث بلحيته فى صلاتهفقال : (اما انه لو خشع قلبه لخشعت جوارجه ) ؛
پيامبر اكرم (ص ) ديدند مردى در حال نماز با ريش خود بازى مى كند، فرمودند: (اگرقلب او خشوع مى داشت قطعا همه اعضايش نيز خاشع مى بود.)
(ميزان الحكمه ، ج 5، ص 386.بحارالانوار، ج 84، ص 228)
351 - دو ركعت با حضور قلب
قال رسول الله - صلى الله عليه وآله -:
من صلى ركعتين و لم يحدث فيهما نفسه بشى ء من امور الدنيا غفر الله له ذنوبه ؛
كسى كه دو ركعت نماز بخواند و در آن دو ركعت ، قلب خود را به چيزى از امور دنيامشغول نكند، خداوند گناهانش را مى آمرزد.
(بحارالانوار، ج 84، ص 249)
352 - نماز وداع
قال على - عليه السلام -:
اذا قام احدكم الى الصلوة فليصل صلوة مودع ؛
هرگاه يكى از شما به نماز ايستد، بايد مانند كسى كه با نماز وداع مى كند، نمازبخواند
(غررالحكم ، ص 129)
353 - عارف به حق نماز
قال على - عليه السلام -:
من اتى الصلاة عارفا بحقها غفر الله له ؛
كسى كه نماز به جا آورد در حالى كه عارف به حق آن باشد، خداوند او را مى آمرزد.
(بحارالانوار، ج 82، ص 207.تحف العقول ، ص 117)
354 - ثمره توجه به جايگاه نماز
قال الامام - عليه السلام -:
اذا توجه المؤ من الى مصلاه ليصلى قال الله - عزوجل - لملائكته يا ملائكتى الا ترون الى عبدى ؟هذا قد انقطع عن جميع الخلائق الى ، وامل رحمتى و جودى و رافتى ؛ اشهدكم انى اخصه برحمتى و كراماتى ؛
وقتى مومن به خاطر نماز متوجه مصلاى خود مى شود، خداى عز وجل به ملائكه خود مى گويد: اى ملائكه من آيا به سوى بنده من نگاه نمى كنيد؟كه ازجميع خلايق بريده و به سوى من توجه نموده و آرزوى رحمت وجود و راءفت مرا دارد، شما(ملائكه ) را شاهد مى گيرم كه رحمت و كرامتم را مخصوص او قرار دادم .
(بحارالانوار، ج 82، ص 221)
355 - نماز با توجه
قال رسول الله - صلى الله عليه وآله -:
ركعة من عالم بالله خير من الف ركعة من متجاهل ؛
يك ركعت نماز كسى كه متوجه خدا باشد، بهتر از هزار ركعت كسى است كه از خداغافل باشد.
(نهج الفصاحه ، ص 350)
356 - نگاه به اطراف در حال نماز
قال رسول الله - صلى الله عليه وآله -:
من عرف من على يمينه و شماله متعمدا فى الصلوة فلا صلوة له ؛
هركس در نماز، عمدا آن چه را كه در جانب راست و چپ است بشناسد ت نماز او نماز نيست ،(يعنى نماز او كامل نخواهد بود).
(بحارالانوار، ج 84، ص 320)
357 - آفات توجه قلب به غير خدا
قال رسول الله - صلى الله عليه وآله -:
لاتلتفتوا فى صلاتكم فانه لاصلاة لملتفت وقال - صلى الله عليه وآله -: اما يخاف الذى يحوله وجهه فى الصلاة انيحول الله وجهه وجه حمار؛
در حال نماز به كسى يا چيزى توجه نداشته باشيد، پس به درستى كه نماز اين طوركامل نيست ، و همچنين فرمود: آيا نمى ترسد آن كس كه صورتش را در نماز به طرفچيزى بر مى گرداند خداوند صورتش را همچون حمار قرار دهد.
(بحارالانوار، ج 84، ص 211)
358 - قلب ، فقط متوجه خدا
قال الصادق - عليه السلام -:
و انى لاحب للرجل منكم المومن اذا قام فى صلاة فريضة انيقبل بقلبه الى الله و لايشغل قلبه بامر الدنيا، فليس من مومنيقبل بقلبه فى صلاته الى الله اقبل الله اليه بوجهه واقبل بقلوب المؤ منين اليه بالمحبة له بعد حب الله - عز وجل - اياه ؛
به درستى من مؤ منى از شما را دوست دارم كه وقتى به نماز واجب مى ايستد با قلبش بهسوى خدا متوجه گردد و قلب خود را در حال نماز به دنيامشغول نسازد، پس هيچ مؤ منى نيست كه با قلب خود در نمازش به سوى الله برود، مگراين كه خداوند با همه الطافش به او رو مى آورد و بعد از آن قلوب همه مومنين هم از راهراءفت و مهربانى به سوى او رو مى آورند.
(بحارالانوار، ج 84، ص 240.وسائل الشيعه ، ج 4، ص 686.ثوابالاعمال ، ص 163)
359 - آداب حضور قلب
قال الباقر - عليه السلام -:
عليك بالاقبال على صلاتك فانما يحسب لك منها ما اقبلت عليه منها بقلبك و لا تعبثفيها بيديك و لا براسك و لا بلحيتك و لا تحدث نفسك و لا تتثاءب و لا تتمطا و لا تكفر...؛
بر تو باد توجه كامل به نمازت ، پس همانا، آن مقدار كه در نماز حضور قلب داشتهباشى ، حساب مى شود، در نماز با دست و سر و ريش خويش بازى مكن ، و در نماز باخودت صحبت نكن و خميازه نكش ...
(بحارالانوار، ج 84، ص 201)
360 - ثمره توجه به خدا
قال الصادق - عليه السلام -:
ليس من عبد مؤ من يقبل بقلبه على الله - عز وجل - فى صلوته و دعائه الا اقبل الله - عز وجل - عليه بقلوب المؤ منين اليه ؛
همانا بنده مؤ منى نيست كه با قلبش در نماز و دعاء به خدا رو كند، مگر اينكه خداوندقلبهاى مؤ منين را به طرف او متوجه كند.
(جامع احاديث الشيعه ، ج 5، ص 30)
361 - خاشع بودن قلب و جوارح
قال على - عليه السلام -:
ليخشع الرجل فى صلوته فانه من خشع قلبه الله - عز وجل - خشعت جوارحه فلا يعبث بشى ء فى الصلوة ؛
مرد بايد در نماز خود خاشع باشد، پس وقتى قلبش براى خدا خاشع شد، اعضاء وجوارحش نيز خاشع است ، با چيزى (در حال نماز) بازى نمى كند.
(جامع احاديث الشيعه ، ج 5، ص 37)
362 - نماز ناقص
قال رسول الله - صلى الله عليه وآله -:
من لم يتم وضوئه و ركوعه و خشوعه ، فصلوته خداج يعنى ناقصة غير تامة ؛
كسى كه وضو و ركوع و خشوعش در نماز كامل نيست ، نمازش (خداج ) است ، يعنىناقص است و تمام نيست .
(جامع احاديث الشيعه ، ج 4، ص 44)
363 - بازى در حال نماز
فى حديث وصية النبى - صلى الله عليه وآله - لعلى - عليه السلام -:
يا على !كره الله - عزوجل - لامتى العبث فى الصلوة ؛
رسول خدا (ص ) در وصيتى به على (ع ) فرمود: يا على !خداوند از امت من كه درحال نماز بازى مى كنند، كراهت دارد.
(جامع احاديث الشيعه ، ج 5، ص 47)
364 - فقط ياد خدا در حال نماز
قال رسول الله - صلى الله عليه وآله -:
من صلى صلوة لايذكر فيها شيئا من امر الدنيا، لايسئل الله شيئا، الا اعطاه ؛
كسى كه نماز مى خواند، در حال نماز هيچ چيز از امور دنيايى به يادش نيايد (فقطخداوند در نظرش باشد)، در اين صورت هر چيزى از خداوند بخواهد، به او عطا مى كند.
(مستدرك الوسائل ، ج 1، ص 265)
365 - سه بار غافل شدن در نماز
قال الصادق - عليه السلام -:
اذا قام العبد الى الصلاة اقبل الله - عز وجل - عليه بوجهه فلا يزال مقبلا عليه حتى يلتفت ثلاث مرات فاذا التفت ثلاث مراتاعرض عنه ؛
وقتى بنده به نماز ايستاد خداوند متعال به او توجه مى كند و توجهش را از او قطع نمىكند تا موقعى كه سه مرتبه از ياد خدا غافل گردد، در اين هنگام خداوند سبحان نيز از اواعراض خواهد كرد.
(بحارالانوار، ج 84، ص 241)
366 - تاءثير حضور قلب
قال رسول الله - صلى الله عليه وآله -:
مثل الصلوة و اعمال بنى ادم كرجل اتى مراغة فاتار عليه منها حتى امتلاء ترابا ودنسا ثم عمد الى غدير ماء طيب فاغتسل به فيذهب عنهه التراب و الدنس ، كذلك الصلواتالخمس تغسل عن العبد الذنوب اذا صلى الله من قلبه ؛
مثل نماز و اعمال آدم مثل مردى است كه در خاك بغلتد آن چنان كه سراپايش را خاك وكثافات فراگيرد، سپس به طرف آبگيرى كه آبش پاك است برود و در آنغسل نمايد و خود را شست و شو دهد و خاك و كثافات را از خود دور كند.اين چنين است نمازپنجگانه ، زمانى كه بنده با حضور قلب خدا را عبادت كند، كثافات گناه از وى شستهمى شود.
(مستدرك الوسائل ، ج 1، ص 183)
367 - لازمه غرق در نماز شناخت كامل خداوند است
عن محمد بن على بن الحسين - عليهم السلام - قال :
قلت لابى عبدالله - عليه السلام -: انى رايت على بن الحسين اذا قام الى الصلوة ،غشى لونه لون اخر، فقال لى : والله ان على بن الحسين كان يعرف الذى يقوم بين يديه؛
امام سجاد (ع ) را ديدم كه هنگامى كه به نماز ايستاد، چهره اش را رنگى ديگرپوشاند.امام صادق (ع ) به من فرمود: (به خدا قسم ، على بن الحسين (ع ) كسى را كهبراى او نماز مى كرد، مى شناخت ).
(علل الشرائع ، ص 88، به نقل از وسائل الشيعه ، ج 4، ص 685)
368 - موانع حضور قلب
قال على - عليه السلام -:
لا يقومن احدكم فى الصلاة متكاسلا و لا ناعسا و لا يفكرن فى نفسه فانه بين يدىربه و انما للعبد من صلاته ما اقبل عليه منها بقلبه ؛
در حال كسالت و چرت زدن نماز نخوانيد و درحال نماز به فكر خودتان نباشيد، زيرادر محضر خدا ايستاده ايد، به درستى كه آن مقداراز نماز بنده قبول مى شود كه قلبا به خدا توجه داشته باشد.
(بحارالانوار، ج 84، ص 239.وسائل الشيعه ، ج 4، ص 687)
369 - آن مقدار از نماز بالا مى رود
قال الصادق - عليه السلام -:
ان العبد لترفع له من صلاته نصفها او ثلثها او ربعها او خمسها و ما يرفع له الاما اقبل عليه بقلبه ....؛
همانا از نماز بنده نصفش يا يك سوم ، يا يك چهارم يا يك پنجم براى او بالا مى رود، وآن مقدارى كه از نماز حضور قلب داشته باشد، بالا مى رود...
(بحارالانوار، ج 84، ص 238)
370 - حضور قلب شرط قبولى نماز
قال رسول الله - صلى الله عليه وآله -:
لا يقبل الله صلاة عبد لايحضر قلبه مع يديه ؛
خداوند نماز بنده اى را كه قلبش همراه بدنش در نماز حاضر نيستقبول نمى كند.
(بحارالانوار، ج 84، ص 242)
371 - آثار حضور قلب در نماز
قال رسول الله - صلى الله عليه وآله -:
ايما عبد التفت فى صلاته قال الله : يا عبدى الى من تقصد و من تطلب اربا غيرىتريد او رقيبا سواى تطلب ؛ او جوادا خلاى تبغى و انا اكرم الاكرمين و اجود الاجودين وافضل المعطين اثيبك ثوابا لا يحضى قدره اقبل على فانى عليكمقبل و ملائكتى عليك مقبلون فان اقبل زال عنه اثم ما كان منه فان التفت ثانية اعاد الله لهمقالته فان اقبل على صلاته غفر الله له و تجاوز عنه ما كان منه فان التفت ثالثة اعادالله له مقالته فان اقبل على صلاته غفر الله له ما تقدم من ذنبه فان التفت رابعةاعرض الله عنه و اعرضت الملائكة عنه و يقول و ليتك يا عبدى الى ما توليت ؛
هر بنده اى كه در حال نماز به غير خدا التفات كند، خدا به او مى گويد: اى بنده من !چهكسى را قصد كرده اى و او را طلب مى كنى ؟آيا جز من پروردگار و نگهبانى را مى جويى؟ آيا غير از من بخشنده ديگرى را طلب ميكنى ؟! در صورتى كه من كريمترين كريمان وبخشنده ترين بخشندگان و بهترين عطاكنندگان هستم ، ثوابى را به تو عطا مى نمايمكه به شمارش نمى آيد، به من توجه داشته باش ، زيرا من و فرشتگانم به تو توجهداريم .پس اگر نمازگزار به خدا توجه كرد، گناهان گذشته اش محو مى شود.اگردوباره به غير خدا التفات كرد، خداوند متعال مجددا او را مانند سابق مورد خطاب قرارميدهد.اگر به نمازش توجه كرد، گناه غفلت از نماز آمرزيده مى شود و آثارشزائل مى گردد.اگر براى سومين مرتبه از توجه به نماز منصرف شد، خداوندمتعال هم خطاب سابق را تكرار مى كند.اگر به نماز توجه كرد، اين مرتبه هم گناهشبخشيده مى شود، پس اگر در دفعه چهارم باز هم از توجه به نماز انصراف پيدا كرد،در اين صورت خدا و ملائكه از وى اعراض ‍ مى كنند و خدا به او مى گويد تو را در ولايتچيزى قرار دادم كه به آن علاقه دارى .
(بحارلانوار، ج 84، ص 244)
372 - توجه به نماز
قال رسول الله - صلى الله عليه وآله -:
ان العبد ليصلى الصلاة لايكتب له سدسها و لاعشرها، و انما يكتب للعبد من صلاته ماعقل منها ؛
به درستى بنده نماز مى خواند براى او، نه يك ششم آن و نه يك دهم آن نوشته نمىشود، جز اين نيست كه براى بنده از نمازش آن مقدار نوشته مى شود كه به آن توجهكرده است .
(بحارالانوار، ج 84، ص 237.اصول كافى ، ج 2، ص 105)
373 - على (ع ) و هديه پيامبر (ص )
اهدى الى رسول الله - صلى الله عليه وآله - ناقتان عظيمتان ،فجعل احديهما لمن يصلى ركعتين لايهم فيهما بشى ء من امر الدنيا و لم يجبه احد سوىعلى - عليه السلام - فاعطاه كلتيهما؛
به پيامبر (ص ) دو شتر هديه دادند، پيامبر (ص ) يكى ازدو شتر را هديه قرار داد براىكسى كه دو ركعت نماز به جاى آورد و چيزى از امور دنيا را به خاطر نياورد و به فكرچيزى از دنيا نيفتد.كسى به پيامبر (ص ) پاسخ مثبت نداد (يعنى كسى چنين نمازى را كهدر آن هيچ به فكر دنيا و مافيها نيفتد، نخواند) به جز حضرت على (ع ) كه پاسخ مثبتداد.پيامبر (ص ) هر دو شتر را به على (ع ) مرحمت فرمود.
(بحارالانوار، ج 41، ص 18)
374 - نماز با#ترس
قال رسول الله - صلى الله عليه وآله -:
صل صلاة مودع كانك تراه ، فان كنت لاتراه ؛
آن چنان نماز به جا آور كه گويى خدا را مى بينى .اگر تو او را نمى بينى ، او تو رامى بيند.
(نهج الفصاحه ، حديث 1844)
375 - توجه حورالعين به نمازگزار
قال الباقر - عليه السلام -:
اذا قام المؤ من فى الصلوة ، بعث الله الحور العين حتى يحدقن به ، فاذا انصرف ولم يسئل الله منهن شيئا انصرفن متعجبات ؛
هنگامى كه (نمازگزار) مؤ من به نماز مى ايستد، خداوند حورالعين را به طرفش مىفرستد آن چنان كه دور نمازگزار را مى گيرند و به او نگاه مى كنند، پس وقتىنمازگزار نمازش را تمام كرد و از خدا چيزى نخواست ، حورالعين با تعجب از او دور مىشوند.
(جامع احاديث الشيعه ، ج 4، ص 27)
376 - نماز با تفكر
قال رسول الله - صلى الله عليه وآله -:
ركعتان خفيفتان فى تفكر خير من قيام ليلة ؛
دو ركعت نماز سبك ، در صورتى كه همراه با تفكر و انديشه باشد، بهتر ازعبادتسراسر يك شب است .
(بحارالانوار، ج 84، ص 240.ميزان الحكمه ، ج 5، ص 391)
377 - تعقل در نماز
قال رسول الله - صلى الله عليه وآله -:
انما يكتب للعبد من صلاته ما عقل منها؛
از نماز بنده آن مقدارى را كه تعقل كرده ، برايش نوشته مى شود.
(محجة البيضاء، ج 1، ص 398)
378 - آگاهى از نماز
قال الصادق - عليه السلام -:
لو يعلم هذا المصلى ما فى الصلاة ما انفتل ؛
اگر نمازگزار بداند در نماز چه چيزى است ، هيچگاه التفاتى و توجهى به چيزىنخواهد داشت .
(وسائل الشيعه ، ج 3، ص 21)
379 - آداب نماز چيست ؟
قال الرضا - عليه السلام -:
حضور القلب و افراغ الجوارح ، و ذل المقام بين يدى الله - تبارك و تعالى - ويجعل الجنة عن يمينه و النار يراها عن يساره و الصراط بين يديه و الله امامه ؛
از امام رضا (ع ) سؤ ال شد، آداب نماز چيست ؟امام فرمود: حضور قلب و آزاد گذاشتنجوارح (بازى نكردن با آنان ) و خوار شمردن خود در پيشگاه خداى تعالى و قراردادنبهشت سمت راست و آتش جهنم را سمت چپ و صراط را درمقابل مشاهده كردن و خدا را در مقابل خود ديدن .
(مستدرك الوسائل ، ج 1، ص 264)
380 - نماز بدون حضور قلب
قال رسول الله - صلى الله عليه وآله -:
لاينظر الله الى الصلوة لايحضر الرجل فيها قلبه مع بدنه ؛
خداوند نمازى را كه در آن حضور قلب نباشد، نظر نخواهد كرد.
(اسرارالصلوة ، ص 118)
381 - آداب حضور قلب
و عن فقه الرضا - عليه السلام -:
فاذا اردت ان تقوم الى الصلوة ، فلا تقم اليها متكاسلا و لامتناعسا و لا مستعجلا ولامتلاهيا ؛ ولكن تاتيها على السكون و الوقار و التودة و عليك بالخشوع و الخضوعمتواضعا لله - عز و جل - متخاشعا؛ عليك الخشية و سيماء الخوف راجيا خائفا بالطمانينةعلى الوجل و الحذر؛ فقف بين يديه كالعبد الابق المذنب بين يدى مولاه . فصف قدميك ، وانصب نفسك ؛ و لاتلتفت يمينا و شمالا ؛ و تحسب كانك تراه ؛ فان لم تكن تراه ، فانهيراك ...؛
چون خواستى به نماز بايستى با حال كسالت ، خواب آلودگى ، شتاب و لهو و بازىمايست ؛ بلكه با آرامش و وقار نماز را به جاى آور. و بر تو باد كه (در نماز) خاشع وخاضع باشى و براى خدا تواضع كنى و خشوع و خوف را بر خود هموار سازى در آنحال كه بين بيم و اميد ايستاده باشى و پيوسته نگران و محترز باشى .پس ، بسان بندهاى گريخته و گنهكار كه (بازگشته ) در محضر مولايش ايستاده ، در پيشگاه خدا بايست ؛پاهاى خود را كنار هم نه و قامتت را راست نگهدار و به راست و چپ روى مگردان ؛ و چنينبدان كه گويى خدا را مى بينى ؛ كه اگر تو او را نمى بينى او تو را مى بيند....
(مستدرك الوسائل ، كتاب الصلوة ، باب 1، حديث 7)
382 - علت محبوبيت نمازگزاران حقيقى
قال الصادق - عليه السلام -:
و انى لاحب للرجل منكم المؤ من اذا قام فى صلاة فريضة انيقبل بقلبه الى الله .و لايشغل قلبه بامر الدنيا، فليس من مؤ منيقبل بقلبه فى صلاته الى الله الا اقبل الله اليه بوجهه واقبل بقلوب المؤ منين اليه بالمحبة له بعد حب الله اياه ؛
همانا من مؤ منى از شما را دوست دارم كه وقتى به نماز فريضه مى ايستد، با قلبش بهسوى خدا متوجه گردد و قلب خود را در نماز به دنيامشغول نسازد، پس هيچ مومنى نيست كه با قلب خود در نمازش به سوى الله برود، مگراينكه خداوند با همه الطافش به او رو مى آورد و بعد از آن قلوب همه مومنين هم از راهراءفت و مهربانى به سوى او رو مى آورد.
(بحارالانوار، ج 84، ص 240)
383 - نماز مودع
قال الصادق - عليه السلام -:
اذا صليت ، صلاة مودع يخاف ان لايعود اليها ابدا، ثم اصرف ببصرك الى موضعسجودك ، فلو تعلم من عن يمينك و شمالك ، لاحسنت صلاتك ، و اعلم انك بين يدى من يراك ولاتراه ؛
وقتى كه مشغول نماز مى شوى ، مثل كسى كه وداع كند با نماز وترس آن دارد كه ديگربه آن نرسد نماز بخوان ، پس از آن چشمت را بدوز به موضع سجودت تو اگر بدانىكسى در راست و چپ هست نمازت را نيكو به جاى مى آورى ، بدان كه تو پيش روى كسىايستادى كه او تو را مى بيند و تو او را نمى بينى .
(وسائل الشيعه ، ج 4، ص 685)
384 - قبولى نماز با حضور قلب
قال زين العابدين - عليه السلام -:
ان العبد لايقبل من صلاته الا ما اقبل عليه منها بقلبه ؛
به درستى كه نماز انسان قبول نمى شود، مگر دلش درحال نماز پيش ‍ خداوند باشد.
(بحارالانوار، ج 84، ص 237)
385 - حضور قلب ، شرط قبولى نماز
قال رسول الله - صلى الله عليه وآله -:
لايقبل الله صلاة امرى ء لايحضر فيها قلبه ؛
خداوند نمازى را كه در آن حضور قلب نباشد نمى پذيرد.
(مستدرك الوسائل ، ج 3، ص 59)
386 - طلب خير به وسيله نماز
قال الصادق - عليه السلام -:
من توضا فاحسن الوضوء ثم صلى ركعتين فاتم ركوعها و سجودها ثم جلسفاثنى على الله و صلى على رسول الله - صلى الله عليه وآله - ثمساءل الله حاجته ، فقد طلب الخير من مظانه و من طلب الخير من مظانه لم يجب ؛
هركس وضوى خوب بگيرد و دو ركعت نماز با ركوع و سجودكامل به جاى آورد و با خداى خود خلوت كند و بررسول خدا (ص ) درود فرستد، سپس ‍ حاجت خود را از خدا درخواست نمايد، به تحقيق كه درزمان مناسبش ‍ درخواست كرده و هركس چنين نمايد، هرگز نااميد و ناموفق نخواهد بود.
(بحارالانوار، ج 85، ص 324)
387 - حالت خشوع در نماز
قال رسول الله - صلى الله عليه وآله -:
خياركم الينكم مناكب فى الصلوة ؛
بهترين شما كسى است كه شانه هايش در نماز افتاده تر باشد.
(بحار، ج 84، ص 262)
388 - خضوع رسول خدا (ص ) در نماز
روى ان النبى - صلى الله عليه وآله - كان اذا قام الى الصلوة كانه ثوب ملقى ؛
پيامبر اسلام (ص ) هر وقت به نماز مى ايستاد، گويا جامه اى پهن شده بر روى زمينبود.
(ميزان الحكمه ، ج 5، ص 381.بحار، ج 84، ص 248)
389 - حضرت على (ع ) و خوف از خداوند
انه كان اذا دخل الصلاة كانه بناء ثابت او عمودقائم لا يتحرك ، و كان ربما ركع اوسجد فيقع الطير عليه و لم يطق احد ان يحكى صلاةرسول الله - صلى الله عليه وآله - الا على بن ابيطالب و على بن الحسين - عليهماصلواة المصلين - ؛
همانا اميرالمؤ منين (ع ) هنگامى كه داخل نماز مى شد، همچون بنايى ثابت و استوار و بدونتحرك بود، و يا همانند عمودى ايستاده بود كه هيچ گونه تحركى نداشت ، و بسا ركوعو سجودش ، طولانى مى شد و بدن مباركش از بس بى حركت بود كه گاهى مرغى برپشت مبارك آن حضرت مى نشست ، و احدى جز على بن ابى طالب (ع ) و على بن الحسين (ع )طاقت نداشت كه مانند رسول خدا (ص ) نماز بخواند.
(ميزان الحكمه ، ج 5، ص 382)
390 - خشوع اميرالمؤ منين (ع ) در نماز
قال الصادق - عليه السلام -:
و كان على - عليه السلام - اذا قام الى الصلوةفقال : (وجهت وجهى للذى فطر السموات و الارض ) تغير لونه حتى يعرف ذلك فىوجهه ؛
هنگامى كه على (ع ) به نماز مى ايستاد، اين آيه شريفه را مى خواند: (رو مى آورم باتمام وجودم به كسى كه آسمانها و زمين را آفريد) و رنگ مبارك حضرتش تغيير مى كرد،به طورى كه تغيير حالت و دگرگونى از صورت مباركش به خوبى مشاهده مى گشت .
(ميزان الحكمه ، ج 5، ص 381)
391 - خوف حضرت فاطمه (س ) در نماز
كانت فاطمه - عليهاالسلام - تنهج فى الصلاة فى خيفة الله تعالى ؛
فاطمه زهرا (س ) در حال نماز از شدت ترس نفسش به شماره مى افتاد.
(بحارالانوار، ج 85، ص 258.ميزان الحكمة ، ج 5، ص 382)
392 - خشوع امام حسن (ع )
قال الصادق - عليه السلام -:
ان الحسن بن على - عليه السلام - كان اذا قام فى صلاته ترتعد فرائضه بينيدى ربه - عز و جل - و كان اذا ذكر الجنة و النار اضطرب اضطراب السليم ؛
وقتى امام حسن مجتبى (ع ) به نماز مى ايستاد، تن مبارك حضرتش درمقابل پروردگار مى لرزيد و هرگاه ياد بهشت و جهنم مى نمود، چون مار گزيده مضطربو پريشان مى شد و به خود مى پيچيد.
(بحارالانوار، ج 84، ص 258.ميزان الحكمه ، ج 5، ص 382)
393 - خشوع امام سجاد (ع )
عن ابى عبدالله - عليه السلام - قال :
كان على بن الحسين - عليهماالسلام - اذا قام الى الصلاة ، تغير لونه .فاذا سجد لميرفع راءسه حتى يرفض عرقا ؛
امام سجاد (ع ) وقتى به نماز مى ايستاد رنگش دگرگون مى شد و چون به سجده مىرفت سربر نمى داشت تا آن كه عرق از وى مى ريخت .
(فروع كافى ، ج 3، ص 300)
394 - حضور قلب كامل امام سجاد (ع )
عن ابى عبدالله - عليه السلام - قال :
كان ابى يقول كان على بن الحسين - عليه السلام - اذا قام الى الصلوة ، كانه ساقشجر لايتحرك منه شى ء الا ما حركت الريح منه ؛
امام سجاد (ع ) وقتى به نماز مى ايستاد، گويى شاخه درخت بود كه جز آن چه باد از اوبه حركت درآورد چيزى از او تكان نخورد.
(فروع كافى ، ج 3، ص 300، حديث 4)
395 - خشوع امام باقر و امام صادق (ع )
كانا ابوجعفر و ابوعبدالله - عليهماالسلام - اذا قاما الى الصلاة تغيرت الوانهماحمرة و مرة صفرة كانما يناجيان شى ء يريانه ؛
هنگامى كه امام باقر و امام صادق - عليهماالسلام - به نماز مى ايستادند، رنگ صورتشانگاهى قرمز مى شد و گاهى زرد مى گشت و مثل اينكه دو بزرگوار با كسى كه باچشم اورا مى بينند مناجات مى كردند.
(بحارالانوار، ج 84، ص 248)
فصل هفتم : قبولى و كمال نماز
آيات
47 - قبولى نماز
و كذلك جعلناكم امة وسطا لتكونوا شهداء على الناس و يكونالرسول عليكم شهيدا و ما جعلنا القبلة التى كنت عليها الا لنعلم من يتبعالرسول ممن ينقلب على عقبيه و ان كانت لكبيرة الا على الذين هدى الله و ما كان اللهليضيع ايمانكم ان الله بالناس لروف رحيم ؛
همان گونه (كه قبله نما، يك قبله ميانه است ) شما را نيز امت ميانه اى قرار داديم (در حداعتدال ، ميان افراط و تفريط) تا بر مردم گواه باشيد و پيامبر هم بر شما گواه است وما آن قبله اى را كه قبلا بر آن بودى ، تنها براى اين قرار داديم كه افرادى كه ازپيامبر پيروى مى كنند، از آنها به جاهليت باز مى گردند، مشخص شوند و مسلما اين حكم ،جز بر كسانى كه خداوند آنها را هدايت كرده ، دشوار بود (اين را نيز بدانيد كه نمازهاىشما در برابر قبله سابق صحيح بوده است ) و خدا هرگز ايمان (به نماز) شما راضايع نمى گرداند، زيرا خداوند نسبت به مردم رحيم و مهربان است .
(سوره بقره ، آيه 143)
احاديث
396 - ملاك قبولى نماز
قال الصادق - عليه السلام -:
قال الله تبارك و تعالى : انما اقبل الصلاة لمن تواضع لعظمتى ، و يكف نفسه عنالشهوات من اجلى و يقطع نهاره بذكرى ، و لايتعاظم على خلقى و يطعم الجائع و يكسواالعارى ، و يرحم المصاب و يؤ وى الغريب ...؛
خداوند متعال فرمود: نماز كسى را مى پذيرم كه :
1 - در مقابل عظمت من خاضع باشد.
2 - از خواسته هاى نفسانى به خاطر من خود را دور كند.
3 - روزش را با ياد من به پايان برد.
4 - بر بندگانم بزرگى نفروشد.
5 - به گرسنه غذا دهد.
6 - برهنه را بپوشاند.
7 - به مصيبت ديده مهربانى كند.
8 - غريب را پناه دهد.
(بحارالانوار، ج 84، ص 242.ميزان الحكمه ، ج 5، ص 386)
397 - قبولى يك نماز
قال الصادق - عليه السلام -:
من قبل الله منه صلاة واحدة لم يعذبه ؛
اگر خداوند از كسى يك نماز بپذيرد او را عذاب نمى كند.
(وسائل الشيعه ، ج 3، ص 23.محجة البيضاء، ص 339)
398 - نشانه قبولى نماز
قال الصادق - عليه السلام -:
من احب ان يعلم اقبلت صلاته ام لم تقبل فلينظرهل منعته صلاته من الفحشاء و المنكر فبقدر ما منعته قبلت منه ؛
هركس دوست دارد بداند نمازش قبول شد يا نه ، ببيند كه آيا نمازش او را از گناه وزشتى باز داشته يا نه ؟پس به هر قدر كه نمازش او را از گناه بازداشته ، به هماناندازه نمازش قبول شده است .
(بحارالانوار، ج 82، ص 198)
399 - نماز، ملاك قبولى اعمال
قال الصادق - عليه السلام - :
اول ما يحاسب به العبد، الصلاة فان قبلتقبل سائر عمله و اذا ردت رد عليه سائر عمله ؛
نخستين چيزى كه از بنده حسابرسى مى شود نماز است ، پس اگر نماز پذيرفته شداعمال ديگرش نيز پذيرفته مى شود.اگر نمازش رد شود، بقيهاعمال او هم قبول نخواهد شد.
(وسائل الشيعه ، ج 3، ص 23.فلاح السائل ، ص 127.من لايحضره الفقيه ، ج 1، باب30، حديث 5)
400 - حضور قلب
قال زين العابدين - عليه السلام -:
ان العبد لايقبل من صلاته الا ما اقبل عليه منها بقلبه ؛
همانا نماز بنده پذيرفته نمى شود، مگر آن چه را كه باقلبش به نماز توجه كرد.
(وسائل الشيعه ، ج 4، ص 688.المواعظ العدديه ، ص 270)
401 - مقدار قبولى نماز
قال الباقر - عليه السلام -:
عليك بالاقبال على صلاتك فانما يحسب لك منها ما اقبلت عليه ؛
در نماز توجه به خدا داشته باش ، زيرا از نماز آن مقدارقبول مى شود كه تو به آن توجه دارى .
(محجة البيضاء، ج 1، ص 354)
402 - استخفاف در نماز مانع قبولى نماز
قال الصادق - عليه السلام -:
والله انكم لتعرفون من جيرانكم و اصحابكم من لو كان يصلى لبعضكم ما قبلها منهلاستخفافه بها ان الله لا يقبل الا الحسن فكيفيقبل ما يستخف به ؟
قسم به خدا، از همسايگان و دوستان خود كسانى را مى شناسيد كه اگر براى بعضىازشما نمازى بخوانند از او قبول نخواهيد كرد، به علت استخفاف و بى اعتنايى كه برآن روا داشته ، همانا خداوند چيز نيكو و شايسته را فقط مى پذيرد، پس چگونه بپذيردعبادتى را كه به آن بى توجهى شده است ؟
(ميزان الحكمة ، ج 5، ص 387)
403 - سخت ترين چيز
قال الصادق - عليه السلام -:
والله انه لياتى على الرجل خمسون سنة ، و ماقبل الله صلاة واحدة فاى شى ء اشد من هذا؛
قسم به خدا، از زندگى انسان پنجاه سال بگذرد (و نماز نخوانده باشد)، ولى خداونديك نماز او را قبول نمى كند، چه چيزى سخت تر از اين !
(ميزان الحكمه ، ج 5، ص 387)
404 - نماز و ولايت
عن على بن الحسين - عليه السلام -:
- فى جواب سائل ساله عن حدود الصلاة ...قال : و ما سبب قبولها؟قال - عليه السلام - ولايتنا و البراءة من اعدائنا ؛
- در پاسخ كسى كه پرسيد حدود نماز... و چه چيزى سبب قبولى نماز است - فرمود:(ولايت ما اهل بيت ، و برائت از دشمنان ما).
(ميزان الحكمه ، ج 5، ص 386)
405 - حلال و مباح ، شرط قبولى نماز
قال على - عليه السلام -:
يا كميل !انظر فيما تصلى و على ما تصلى و ان لم تكن من وجهه و حله فلاقبول ؛
على (ع ) خطاب به كميل فرمود: اى كميل ! نگاه كن ببين كه در چه چيز نماز مى گزارى وبرروى چه چيز به نمازايستادى .اگر آن چيزى را كه براى نمازت استفاده مى كنى ،حلال و مباح نباشد، نمازت قبول نيست .
(تحف العقول ، ص 187)
406 - نماز و پاكدامنى و رستگارى
اوحى الله الى داود - عليه السلام -:
كم من ركعة طويلة فيها بكاء بخشية قد صلاها صاحبها، لاتساوى عندى فتيلا حيننظرت فى قلبه فوجدته ان سلم من الصلوة و برزت له امراة و عرضت عليهنفسهااجابها و ان عامله مومن خانه ؛
چه بسيار ركعتهاى طولانى خاشعانه كه نمازگزارى انجام داده باشد، اما نزد من بهاندازه فتيلى نمى ارزد، وقتى من به قلب او نظر كرده مى بينم تا از سلام نماز فارغشد اگر زنى خود را به او عرضه نمايد، او را اجابت خواهد كرد و اگر مومنى با او معاملهكند، به او خيانت خواهد نمود.
(ميزان الحكمه ، ج 5، ص 386.بحارالانوار، ج 84، ص 257)
407 - آگاهى به نماز
قال رسول الله - صلى الله عليه وآله -:
انما يكتب للعبد من صلاته ما عقل منها ؛
از نماز يك بنده ، تنها به آن اندازه اى كه مى فهمد ثواب نوشته مى شود.
(مستدرك الوسائل ، ج 1، ص 264)
408 - نماز كامل ، شرط قبولى نماز
قال الباقر - عليه السلام -:
اذا ما ادى الرجل صلاة واحدة تامة قبلت جميع صلاته ؛
وقتى كه انسان يك نماز كامل و تام به جا آورد، همه نمازهاى او موردقبول مى شود.
(وسائل الشيعه ، ج 3، ص 20)
409 - چهار چيز مانع قبولى نماز
قال الصادق - عليه السلام -:
اربعة لاتقبل لهم صلوة : الامام الجائر والرجل يوم القوم و هم له كارهون و العبد الابق من مواليه من غير ضرورة و المرئة تخرجمن بيت زوجها بغير اذنه ؛
چهار گروه هستند كه نمازشان قبول نيست :
1 - پيشواى جائر.
2 - مردى كه امامت نماز جماعتى را به عهده مى گيرد كه جماعت از امامت او كراهت دارد.
3 - عبدى كه بدون ضرورت از مولايش فرار كند.
4 - زنى كه بدون اجازه شوهرش از خانه بيرون رود.
(جامع احاديث الشيعه ، ج 5، ص 52)
410 - قبولى اعمال بستگى به نماز دارد
قال رسول الله - صلى الله عليه وآله -:
اول ما ينظر فى عمل العبد فى يوم القيامة فى صلوته فان قبلت نظر فى غيرها وان لم تقبل لم ينظر فى عمله بشى ء ؛
اولين چيزى كه روز قيامت ، به عمل انسان نگاه مى كند، نماز است .اگر نمازقبول شدبه اعمال ديگر هم نگاه مى كنند، و اگر نماز موردقبول واقع نشد، به هيچ عمل ديگر آن توجه نمى كنند.
(ميزان الحكمة ، ج 5، ص 374.بحارالانوار، ج 82، ص 227)
411 - مانع قبولى نماز زن
قال الصادق - عليه السلام -:
ايما امراة باتت و زوجها عليها ساخط فى حق ، لمتقبل منها صلوة حتى يرضى عنها ؛
هر زنى كه شب بخوابد در حالى كه شوهرش به خاطر (مطلب ) حقى از وى خشمگينباشد، هيچ نمازى از او قبول نمى شود، مگر آن كه شوهرش از او راضى شود.
(فروع كافى ، ج 5، ص 507)
412 - شرط قبولى نماز واجب و نافله
قال الباقر - عليه السلام -:
و ان افسدها كلها لم يقبل منه شى ء منها و لم تحسب له نافلة و لا فريضة ؛
اگر همه نمازهايش فاسد بود، هيچ چيزى از آن نمازها موردقبول نيست ، و نه نماز مستحب حساب مى شود نه واجب .
(وسائل الشيعه ، ج 3، ص 20)
413 - توجه به خدا و قبولى نماز
قال رسول الله - صلى الله عليه وآله -:
...ان منها (الصلاة ) لما يلف كما يلف الثوب الخلق ، فيضرب بها وجه صاحبها وانما لك من صلاتك ما اقبلك عليه بقلبك ؛
بعضى نمازها همانند لباس كهنه پيچيده و بر سر صاحبش كوبيده مى شود، به درستىكه آن مقدار از نماز تو قبول مى شود كه به خدا توجه قلبى داشته باشى .
(بحارالانوار، ج 84، ص 260)