حديث :
784 - عن جعفر عليه السلام عن ابيه عن آبائه عليه السلامقال : قال رسول الله صلى الله عليه و آلهلكل داء دواء و دواء الذنوب الاستغفار.
ترجمه :
784 - امام صادق عليه السلام از پدران بزرگوارش روايت فرمايد كه :رسول خدا صلى الله عليه و آله فرموده است : هر دردى دوايى دارد و دواى گناهان استغفاركردن است .
حديث :
785 - عن عبدالله بن محمد الجعفى عن ابى جعفر عليه السلامقال سمعته يقول : كان رسول الله صلى الله عليه و آله و الاستغفار لكم حصنين حصينينمن العذاب فمضى اكبر الحصنين و بقى الاستغفار فاكثروا منه فانه ممحاه للذنوبقال الله عزوجل : (و ما كان الله ليعذبهم و انت فيهم و ما كان الله معذبهم و هم يستغفرون).
ترجمه :
785 - عبدالله بن محمد جعفى گويد: از امام باقر عليه السلام شنيدم كه فرمود:رسول خدا صلى الله عليه و آله و استغفار براى شما به منزله دو قلعه و حصار محكم دربرابر عذاب الهى بودند، بزرگترين اين دو حصار(رسول خدا صلى الله عليه و آله ) درگذشت و استغفار باقى مانده است پس زياد استغفاركنيد زيرا استغفار پاك كننده گناهان است ، خداىعزوجل فرموده است : (اى پيامبر تا زمانى كه تو در ميان آنان هستى خداوند ايشان راعذاب نخواهد كرد و تا زمانى كه آنان از خداوند طلب مغفرت مى كنند خداوند عذاب كنندهآنان نخواهد بود) ⁽¹⁵⁷⁾
حديث :
786 - عن اسماعيل بن سهل قال : كتبت الى ابى جعفر الثانى عليه السلام علمنىشيئا اذا انا قلته كنت معكم فى الدنيا و الاخرهفقال : فكتب بخطه اعرفه : اكثر من تلاوه انا انزلناه و رطب شفتيك بالاستغفار.
ترجمه :
786 - اسماعيل بن سهلگويد: به خدمت امام جواد عليه السلام نوشتم كه : به من چيزى بياموز كه هرگاه آن رابگويم در دنيا و آخرت با شما باشم . حضرت با خط شريف خود كه آن را مى شناختمنوشت : سوره مباركه (انا انزلناه ) را زياد تلاوت كن و دو لب خود را با گفتن استغفارتر كن (نيروى تازه بخش ).
حديث :
787 - عن جعفر بن محمد عليه السلام عن آبائه عليه السلامقال : قال رسول الله صلى الله عليه و آله : طوبى لمن وجد فى صحيفه عمله يومالقيامه تحت كل ذنب استغفر الله .
ترجمه :
787 - امام صادق عليه السلام از پدران بزرگوارش روايت فرمود كه :رسول خدا صلى الله عليه و آله فرموده است : خوشا بهحال كسى كه در روز قيامت در نامه عملش زير هر گناهى (استغفر الله ) بيايد.
حديث :
788 - عن الشعبى قال : سمعت على بن ابى طالب عليه السلاميقول : العجب ممن يقنط و معه الممحاه قيل و ما الممحاه ؟قال الاستغفار.
ترجمه :
788 - شعبى گويد از امام على عليه السلام شنيدم كه فرمود: شگفت آور است كسىكه در حالى كه (پاك كننده ) همراه او هست باز هم نااميد مى شود. پرسيده شد: پاك كنندهچيست ؟ فرمود: استغفار.
حديث :
789 - عن جعفر بن محمد عن ابيه عن جدهقال : قال رسول الله صلى الله عليه و آله : صاحب اليمين امير على صاحبالشمال فاذا عمل العبد سيئه قال صاحب اليمين لصاحبالمشال : لاتعجل و انظره سبع ساعات فان مضت سبع ساعات و لم يستغفرقال : اكتب فما اقل حياء هذا العبد.
ترجمه :
789 - امام صادق عليه السلام از پدر و جد بزرگوارش روايت فرموه كه :رسول خدا صلى الله عليه و آله فرموده است : فرشته سمت راست بر فرشته سمت چپامير است پس هرگاه بنده اى گناهى كند فرشته سمت راست به سمت چپى گويد: شتابمكن و او را هفت ساعت مهلت ده . پس اگر هفت ساعت بگذرد و او استغفار نكند به فرشته سمتچپ گويد: بنويس ، چقدر بنده كم حيايى است !
حديث :
790 - عن على بن موسى الرضا عليه السلام عن آبائه عليه السلام عن اميرالمؤمنين عليه السلام انه قال : تعطروا بالاستغفار لاتفضحنكم روائح الذنوب .
ترجمه :
790 - امام رضا عليه السلام از پدران بزرگوارش : روايت فرمود كه : اميرالمؤمنينعليه السلام فرموده است : به وسيله استغفار خود را خوش بو كنيد، مبادا بوى بد گناهانشما را رسوا كند.
حديث :
791 - عن ابى عبدالله عن ابيه عليه السلامقال : قال رسول الله صلى الله عليه و آله : اربع من كن فيه كان فى نور الله الاعظممن كان عصمه امره شهاده ان لا اله الا الله و انىرسول الله صلى الله عليه و آله و من اذا اصابته مصيبهقال : انا لله و انا اليه راجعون و من اذا اصاب خيراقال : الحمدلله رب العالمين و من اذا اصاب خطيئهقال : استغفر الله و اتوب اليه .
ترجمه :
791 - امام صادق عليه السلام از پدر بزرگوارش روايت فرمود كه :رسول خدا صلى الله عليه و آله فرموده است : چهار چيز هست كه هر كس آنها را دارا باشداو در نور پر عظمت الهى قرار دارد: كسى كه حافظ و نگهدار كار او شهادت به وحدانيتخداوند و رسالت من باشد، و كسى كه هرگاه مصيبتى به او برسد بگويد: (انا لله وانا اليه راجعون ) و كسى كه هرگاه خيرى به او برسد بگويد: (الحمدلله ربالعالمين )، و كسى كه هرگاه مرتكب خطا و گناهى شود بگويد: (استغفر الله و اتوباليه ).
86 - باب وجوب التوبه من جميع الذنوب و العزم على ترك العودابدا
86 - باب وجوب توبه نمودن از همه گناهان و تصميم بر اينكه هرگز بهگناه باز نگردد
حديث :
792 - عن معاويه بن وهب قال : سمعت ابا عبدالله عليه السلاميقول : اذا تاب العبد توبه نصوحا احبه الله فستر عليه فى الدنيا و الاخره قلت و كيفيستر عليه ؟ قال : ينسى ملكيه ما كتبا عليه من الذنوب و يوحى الى جوارحه اكتمى عليهذنوبه و يوحى الى بقاع الارض اكتمى ما كانيعمل عليك من الذنوب فيلقى الله حين يلقاه و ليس شى ء يشهد عليه بشى ء من الذنوب.
ترجمه :
792 - معاويه بن وهب گويد: از امام صادق عليه السلام شنيدم كه فرمود: هرگاهبنده توبه اى خالص و پاك كند خداوند او را دوست مى دارد و در دنيا و آخرت (گناهان وىرا) بر او مى پوشاند، - راوى گويد: - عرض كردم : چگونه بر او مى پوشاند؟ فرمود:گناهانى را كه دو فرشته بر عليه او نوشته اند
فراموششان مى سازد و به اعضاى بدنش وحى مى فرستد كه گناهان او را پوشيده كنيدو به مكانهايى از زمين كه در آنجا مرتكب گناه شده است وحى مى كند كه گناهانى را كهبر روى تو انجام داده است پنهان داريد، پس او زمانى كه خداى را ملاقات مى كند شاهدىبر عليه او نيست كه بر گناهانش ‍ گواهى دهد.
حديث :
793 - عن محمد بن مسلم عن احدهما عليه السلام فىقول الله عزوجل (فمن جاءه موعظه من ربه فانتهى فله ما سلف )قال : الموعظه التوبه .
ترجمه :
793 - محمد بن مسلم از امام صادق يا امام باقر عليه السلام روايت نمود كه حضرتدرباره گفتار خداى عزوجل كه مى فرمايد: (پس كسى كه او را موعظه اى از جانبپروردگارش آمد و او باز ايستاد پس آنچه كه گذشته است براى اوست ، به نفع اوست) ⁽¹⁵⁸⁾ فرمود: مراد از موعظه ، توبه است .
حديث :
794 - عن ابى بصير قال : قلت لابى عبدالله عليه السلام : (يا ايها الذين آمنواتوبوا الى الله توبه نصوحا) قال : هو الذنب الذى لا يعود فيه ابدا قلت : و اينالميعد فقال : يا ابا محمد ان الله يحب من عباده المفتن التواب .
ترجمه :
794 - ابى بصير گويد: به امام صادق عليه السلام عرض كردم : مراد در آيه چيستكه مى فرمايد: (اى كسانى كه ايمان آورده ايد به سوى خداوند توبه كنيد توبه اىپاك و خالص ) ⁽¹⁵⁹⁾ فرمود: مراد آن گناهى است كه شخص ‍ هرگز به آن بازگشتنمى كند و تا ابد مرتكب آن نمى شود، عرض كردم : كداميك از ماست كه به انجام گناهباز نگردد؟ فرمود: اى ابا محمد! راستى كه خداوند از بندگانش آن بنده اى را كه آزمودهشده و بسيار توبه كننده است را دوست دارد.
حديث :
795 - عن ابى الصباح الكنانى قال : سالت ابا عبدالله عليه السلام عنقول الله عزوجل : (يا ايها الذين آمنوا توبوا الى الله توبه نصوحا)قال : يتوب العبد من الذنب ثم لايعود فيه . قال محمد بنالفضيل : سالت عنها ابا الحسن عليه السلامفقال : يتوب من الذنب ثم لايعود فيه و احب العباد الى الله المفتنون التوابون .
ترجمه :
795 - ابى الصباح كنانى گويد: از امام صادق عليه السلام درباره گفتار خداوندپرسيدم كه مى فرمايد: (اى كسانى كه ايمان آورده ايد به سوى خداوند توبه كنيدتوبه اى پاك و خالص ) ⁽¹⁶⁰⁾ فرمود: توبه خالص اين است كه بنده از گناهخويش توبه كند سپس ديگر آن گناه را مرتكب نشود. محمد بنفضيل گويد: از امام رضا عليه السلام همين پرسش را نمودم حضرت فرمود: بنده ازگناه توبه كند سپس ديگر به آن گناه باز نگردد و دوست داشتنى ترين بندگان درنزد خداوند بندگانى هستند كه بسيار آزموده شده و توبه كننده اند.
حديث :
796 - عن ابن ابى عمير عن بعض اصحابنا رفعهقال : ان الله اعطى التائبين ثلاث خصال لو اعطى خصله منها جميعاهل السماوات و الارض ‍ لنجوا بها قوله عزوجل : (ان الله يحب التوابين و يحب المتطهرين) فمن احبه الله لم يعذبه و قوله (فاغفر للذين تابوا و اتبعوا سبيلك و قهم عذابالجحيم ) و ذكر الايات و قوله (الا من تاب و آمن وعمل عملا صالحا فاولئك يبدل الله سيئاتهم حسنات ) الايه .
ترجمه :
796 - ابن ابى عمير از يكى از اصحاب ما روايت كند كه امام معصوم عليه السلامفرمود: به راستى كه خداوند به توبه كنندگان سه خصلت عطا كرده است كه اگريكى از آنها را به همه اهل آسمانها و زمين عطا كند به وسيله آن نجات مى يابند: يكىگفتار خداى عزوجل : (همانا خداوند توبه كنندگان و پاكيزگان را دوست مى دارد)⁽¹⁶¹⁾ پس كسى كه خداوند دوستش ‍ مى دارد به عذاب الهى گرفتار نمى شود. وديگرى گفتار خداوند: (پس ‍ ببخشا بر كسانى كه توبه مى كردند و راه تو را پيروىنمودند و آنان را از عذاب دوزخ نگاه دار) ⁽¹⁶²⁾ و آيات بعد از اين آيه ، و ديگرىگفتار خداوند: (مگر آن كسى كه توبه كرد و ايمان آورد و كردار شايسته نمود پس آنانكسانى هستند كه خداوند بديهايشان را به نيكىبدل مى كند.) ⁽¹⁶³⁾
حديث :
797 - عن ابى عبيده قال : سمعت ابا جعفر عليه السلاميقول : ان الله تبارك و تعالى اشد فرحا بتوبه عبده منرجل اضل راحلته و زاده فى ليله ظلما فوجده ها فالله اشد فرحا بتوبه عبده من ذلكالرجل براحلته حين وجدها.
ترجمه :
797 - ابى عبيده گويد: از امام باقر عليه السلام شنيدم كه فرمود: همانا شادمانىخداوند تبارك و تعالى به سبب توبه بنده اش بسيار بيشتر از شادمانى كسى است كهمركب و توشه خود را در شبى تاريك گم كرده و سپس آن را يافته است پس خداوند بهخاطر توبه بنده اش شادمانى اش از شادمانى چنين كسى در هنگام يافتن مركب خود بيشتراست .
حديث :
798 - عن ابى عبدالله عليه السلامقال : ان الله عزوجل يفرح بتوبه عبده المومن اذا تاب كما يفرح احدكم بضالته اذاوجدها.
ترجمه :
798 - امام صادق عليه السلام فرمود: راستى كه خداوندعزوجل به خاطر توبه بنده مومنش شادمان مى شود همانند شادمانى يكى از شما زماين كهگمشده خود را مى يابد.
حديث :
799 - عن جابر عن ابى جعفر عليه السلامقال : سمعته يقول : التائب من الذنب كمن لاذنب له و المقيم على الذنب و هو مستغفر منهكالمستهزى .
ترجمه :
799 - جابر گويد: از امام باقر عليه السلام شنيدم كه فرمود: آن كس كه از گناهتوبه كند مانند كسى است كه گناهى ندارد و آن كس كه استغفار مى كند ولى بر گناهخويش را پا برجاست مانند كسى كه مسخره كننده است (خويش را به مسخره و ريشخندگرفته است ).
حديث :
800 - عن ابى بصير عن ابى عبدالله عليه السلامقال : سمعته يقول : اوحى الله الى داود النبى عليه السلام يا داود! ان عبدى المومن اذااذنب ذنبا ثم رجع و تاب من ذلك الذنب و استحيا منى عند ذكره غفرت له و انسيته الحفظه وابدلته الحسنه و لا ابالى و انا ارحم الراحمين .
ترجمه :
800 - ابى بصير گويد: از امام صادق عليه السلام شنيدم كه فرمود: خداوند بهداود پيامبر عليه السلام وحى فرستاد كه : اى داود! همانا بنده مومن من هرگاه مرتكبگناهى شود سپس باز گردد و از آن گناه توبه كند و هر وقت به ياد آن گناه مى افتداز من شرم كند، او را مى بخشايم و فرشتگان نگاهبان او را به فراموشى مى اندازم و آنگناهش را به حسنه و نيكى بدل مى كند و (از اين كار) باكى ندارم و من مهربان ترينمهربانانم .
حديث :
801 - قال اميرالمؤمنين عليه السلام : من تاب تاب الله عليه و امرت جوارحه انتستر عليه و بقاع الارض ان تكتم عليه و نسيت الحفظه ما كانت كتبت عليه .
ترجمه :
801 - اميرالمؤمنين عليه السلام فرمود: كسى كه توبه كند خداوند توبه اش ‍ رامى پذيرد و به اعضاى بدنش دستور داده مى شود كه بر گناه او پرده اى بكشيد و بهجاى جاى زمين فرمان داده مى شود كه بر گناه او سرپوش ‍ بگذاريد و فرشتگاننگاهبان او آنچه را كه بر عليه او نوشته اند فراموش ‍ مى كنند.
حديث :
802 - عن جعفر بن محمد عليه السلام عن ابيه عن آبائه عليه السلامقال : قال رسول الله صلى الله عليه و آله : ان لله فضولا من رزقه ينحله من شاء منخلقه و الله باسط يده عند كل فجر لمذنب لليلهل يتوب فيغفرله ؟ و يبسط يده عند مغيب الشمس لمذنب النهارهل يتوب فيغفرله ؟
ترجمه :
802 - امام صادق عليه السلام از پدران خويش روايت فرمود كه :رسول خدا صلى الله عليه و آله فرموده است : به راستى كه براى خداوند از روزى اش(كه به مردمان مى بخشد) زيادتى و فزونى وجود دارد كه آن زيادتى را به هر كس ازمخلوقش كه بخواهد عطا مى كند و خداوند هر سپيده دم دست خود را براى كسى كه درشبانگاه مرتكب گناهى شده مى گشايد (كه ببيند) آيا توبه كرده است تا او راببخشايد؟ و هنگام غروب آفتاب نيز براى كسى كه در روز گناهى انجام داده است دست خودرا مى گشايد (كه ببيند) آيا توبه نموده است تا او را ببخشايد؟
حديث :
803 - عن ابى عبدالله عليه السلام فىقول الله عزوجل : (ثم تاب عليهم ) قال : هى الاقاله .
ترجمه :
803 - امام صادق عليه السلام درباره گفتار خداوند كه مى فرمايد: (سپس ‍ توبهآنان را پذيرفت ) ⁽¹⁶⁴⁾ فرمود: اين توبه (از جانب خداوند به معناى ) پذيرفتنتوبه است .
حديث :
804 - عن الرضا عليه السلام عن آبائه عليه السلامقال : قال رسول الله صلى الله عليه و آله :مثل المومن عند الله تعالى كمثل ملك مقرب و ان المومن عند الله لاعظم من ذلك و ليس شى ءاحب الى الله تعالى من مومن تائب و مومنه تائبه .
ترجمه :
804 - امام رضا عليه السلام از پدر بزرگوارش روايت فرمود كه :رسول خدا صلى الله عليه و آله فرموده است :مثل مومن در نزد خداوند تعالى همانند فرشته مقرب است و مومن در پيشگاه خداوند ازفرشته مقرب نيز بزرگتر و برتر است و هيچ چيز در نزد خداوند تعالى از مرد و زنبا ايمانى كه توبه كننده باشند محبوبتر نيست .
حديث :
805 - عن الرضا عليه السلام عن آبائه عليه السلامقال : قال رسول الله صلى الله عليه و آله : التائب من الذنب كمن لاذنب له .
ترجمه :
805 - امام رضا عليه السلام از پدران بزرگوارش روايت فرمود كه :رسول خدا صلى الله عليه و آله فرموده است : آن كس كه از گناه توبه كند همانند كسىاست كه گناهى نكرده است .
حديث :
806 - قال ابو عبدالله عليه السلام : لاخير فى الذنبا الا لرجلينرجل يزداد فى كل يوم احسانا و رجل يتدارك ذنبه بالتوبه و انى له بالتوبه ؟ و اللهلو سجد حتى ينقطع عنقه ما قبل الله منه الا بولايتنااهل البيت .
ترجمه :
806 - امام صادق عليه السلام فرمود: هيچ خيرى در دنيا نيست مگر براى دو مرد: يكىمردى كه هر روز بر نيكوكارى اش بيفزايد و ديگرى مردى كه گناه خويش را با توبهنمودن جبران كند، و او كجا و توبه كجا؟ به خدا سوگند اگر به قدرى سجده كند كهگردنش قطع شود خداوند از او نمى پذيرد مگر به سبب ولايت مااهل بيت .
حديث :
807 - عن الرضا عليه السلام عن آبائه عليه السلامقال : قال رسول الله صلى الله عليه و آله : اعترفوا بنعم الله ربكم و توبوا الىالله من جميع ذنوبكم فان الله يحب الشاكرين من عباده .
ترجمه :
807 - امام رضا عليه السلام از پدرانش عليه السلام روايت فرمود كه :رسول خدا صلى الله عليه و آله فرموده است : به نعمتهاى خداوند كه پروردگارشماست اعتراف و اقرار كنيد و از همه گناهانتان به درگاه خداوند توبه آوريد زيراخداوند بندگان شكر گزار خود را دوست مى دارد.
87 - باب وجوب اخلاص التوبه و شروطها 
87 - باب وجوب خالص بودن توبه و شرايط آن 
حديث :
808 - عن محمد بن احمد بن هلال قال : سالت ابا الحسن الاخير عليه السلام عنالتوبه النصوح ما هى ؟ فكتب عليه السلام : ان يكون الباطن كالظاهر وافضل من ذلك .
ترجمه :
808 - محمد بن احمد بن هلال گويد: از امام هادى عليه السلام پرسيدم كه : توبهنصوح (خالص ) چيست ؟ حضرت در پاسخ من نوشت : اينكه باطن و دورن (در مقام توبه )همانند ظاهر باشد و بلكه باطن از ظاهر برتر باشد.
حديث :
809 - عن ابى عبدالله عليه السلامقال : التوبه النصوح ان يكون باطن الرجل كظاهره وافضل .
ترجمه :
809 - امام صادق عليه السلام فرمود: توبه پاك و خالص آن است كه باطن مرد (درمقام توبه ) همانند ظاهرش و برتر از ظاهرش باشد.
حديث :
810 - قال الصدوق : و قد روى ان التوبه النصوح هو ان يتوبالرجل من ذنب و ينوى ان لايعود اليه ابدا.
ترجمه :
810 - شيخ صدوق (ره ) گويد: روايت شده است كه : توبه خالص آن است كه مرداز گناهى توبه كند و قصد كند كه ديگر هرگز به سوى آن گناه باز نگردد.
حديث :
811 - عن اميرالمؤمنين عليه السلام : ان قائلاقال بحضرته : استغفرالله فقال : ثكلتك امك اتدرى ما الاستغفار؟ الاستغفار درجهالعليين و هو اسم واقع على سته معان اولها الندم على ما مضى و الثانى العزم على تركالعود اليه ابدا و الثالث ان تودى الى المخلوقين حقوقهم حتى تلقى اللهعزوجل املس ليس عليك تبعه و الرابع ات تعمد الىكل فريضه عليك ضيعها فتودى حقها و الخامس ان تعمد الى اللحم الذى نبت على السحتفتذيبه بالاحزان حتى يلصق الجلد بالعظم و ينشا بينهما لحم جديد و السادس ان تذيقالجسم الم الطاعه كما اذقته حلاوه المعصيه فعند ذلكتقول : استغفر الله .
ترجمه :
811 - از اميرالمؤمنين عليه السلام روايت شده است كه كسى در حضور ايشان گفت :استغفر الله . حضرت فرمود: مادرت به عزايت بنشيند آيا مى دانى استغفار چيست ؟ استغفارمرتبه برتران است و آن اسمى است كه بر شش معنا ثابت گرديده است :
اول : پشيمانى بر آنچه كه گذشته است
دوم : عزم و قصد جزمى نمودن بر اينكه هرگز به سوى گناه باز نگردد
سوم : اينكه حقوق مردم را (كه در اثر گناه تو ضايع گرديده است ) به آنان بازگردانى تا اينكه خداوند عزوجل را (با رويى ) تابناك ديدار كنى و بر گردن توگناهى نباشد.
چهارم : اينكه به سوى هر امر واجبى كه بر گردن تو بوده و آن را ضايع ساخته اىمصمم شوى و حق آن را به جا آورى
پنجم : اينكه تصميم جدى بگيرى كه آن گوشتى را كه بر اساس حرام بر بدن توروييده است با حزن و اندوه بگدازى تا آنجا كه پوست به استخوان بچسبد و بين آن دو،گوشتى جديد برويد.
ششم : اينكه بر بدن خود سختى طاعت و بندگى را بچشانى همانگونه كه شيرينىمعصيت را به او چشانده بودى ، پس در اين هنگام است كه مى توانى بگويى : استغفر الله(مرتبه برتر استغفار پس از طى اين مراحل است ).
حديث :
812 - عن كميل بن زياد انه قال لاميرالمومنين عليه السلام : العبد يصيب الذنبفيستغفر الله فقال : يا ابن زياد التوبه قلت : ليسقال : لا قلت : كيف ؟ قال : ان العبد اذا اصاب ذنباقال : استغفر الله بالتحريك قلت : و ما التحريك ؟قال : الشفتان و اللسان يريد ان تيبع ذلك بالحقيقه قلت : و ما الحقيقه ؟قال : تصديق القلب و اضمار ان لا يعود الى الذنب الذى استغفر منه قلت ، فاذا فعلتذلك فانا من المستغفرين ؟ قال : لا لانك لم تبلغ الىالاصل بعد قلت : فاصل الاستغفار ما هو؟ قال : الرجوع الى التوبه عن الذنب الذىاستغفرت منه و هى اول درجه العابدين و ترك الذنب و الاستغفار اسم واقع لسته معان ثمذكر الحديث نحوه .
ترجمه :
812 - كميل بن زياد گويد به اميرالمؤمنين عليه السلام عرض كردم : بنده مرتكبگناه مى شود پس استغفار نموده و از خداوند طلب بخشايش ‍ مى كند. حضرت فرمود: اىابن زياد! آيا مراد تو، توبه است ؟ عرض كردم : آيا همين استغفار توبه نيست ؟ حضرتفرمود: خير، عرض كردم : چگونه ؟ فرمود: همانا بنده هرگاه مرتكب گناهى بشود باتحريك بگويد: استغفر الله .
عرض كردم ، تحريك چيست ؟ فرمود: يعنى دو لب و زبان حقيقتا اراده پيروى از استغفار راداشته باشند. عرض كردم : حقيقتا يعنى چه ؟ فرمود: يعنى قلب استغفار را تصديق كند ودر نهان خود بازنگشتن به آن گناهى را كه از آن استغفار نموده است را داشته باشد.عرض كردم : آيا اگر من چنين كه فرموديد كنم از مستغفرين خواهم بود؟ فرمود: خير، زيراهنوز به اصل و ريشه استغفار نرسيده اى . عرض كردم :اصل استغفار چيست ؟ فرمود: يكى مراجعه كردن به سوى توبه نمودن از گناهى كه ازآن استغفار نموده اى و اين اولين درجه و رتبه (عبادت كنندگان ) است ، و ديگرى تركنمودن گناه ، و استغفار اسمى است كه براى شش معنا ثابت گرديده است سپس حضرتحديث گذشته را فرمود.
88 - باب استحباب صوم الاربعا و الخميس و الجمعه للتوبه واستحباب الغسل و الصلاه لها
88 - باب استحباب روزه گرفتن روز چهارشنبه و پنج شنبه و جمعه وهمچنين استحباب غسل و نماز براى توبه
حديث :
813 - عن ابى عبدالله عليه السلام : فىقول الله عزوجل : (توبوا الى الله توبه نصوحا)قال : هو صوم يوم الاربعاء و الخميس و الجمعه .
ترجمه :
813 - امام صادق عليه السلام درباره گفتار خداوندعزوجل مى فرمايد: (به سوى خداوند توبه آوريد (باز گرديد) توبه اى(بازگشتنى ) خالص )⁽¹⁶⁵⁾
حديث :
814 - عن اميرالمؤمنين عليه السلام انهقال : ما اهمنى ذنب امهلت بعده حتى اصلى ركعتين .
ترجمه :
814 - اميرالمؤمنين عليه السلام فرمود: گناهى كه پس از آن ، مهلت به جا آوردن دوركعت نماز به من داده شود مرا اندوهگين و بى آرام نمى سازد.
حديث :
815 - و قال عليه السلام : ما من عبد اذنب ذنبا فقام فتطهر و صلى ركعتين واستغفر الله الا غفر له و كان حقا على الله ان يقبله لانه سبحانهقال : (و من يعمل سوءا او يظلم نفسه ثم يستغفر الله يجد الله غفورا رحيما).
ترجمه :
815 - اميرالمؤمنين عليه السلام فرمود: هيچ بنده اى نيست كه مرتكب گناهى شود پسبرخيزد و طهارت گيرد و دو ركعت نماز به جاى آورد و از خداوند طلب مغفرت كند جزاينكه مغفرت الهى شامل حالش مى شود و بر خداوند سزاوار است كه استغفار او را بپذيردزيرا خداى سبحان فرموده است : (و هر كس كار بدى به جاى آورد يا به خويشتن ستم كندسپس از خداوند طلب مغفرت كند خداوند را آمرزنده و مهربان مى يابد) ⁽¹⁶⁶⁾
89 - باب جواز تجديد التوبه و صحتها مع الاتيان بشرائطها و انتكرر نقضها
89 - باب جواز دوباره توبه كردن و صحت اين توبه در صورتى كهشرايط آن را به جاى آورد اگر چه شكستن آن توبه تكرار گردد
حديث :
816 - عن ابى جعفر عليه السلام قال : يا محمد بن مسلم ذنوب المومن اذا تاب منهامغفوره له فليعمل المومن لما يستانف بعد التوبه و المغفره اما و الله انها ليست الالاهل الايمان قلت : فان عاد بعد التوبه و الاستغفار من الذنوب و عاد فى التوبهقال يا محمد بن مسلم اترى العبد المومن يندم على ذنبه و يستغفر منه و يتوب ثملايقبل الله توبته ؟ قلت : فانه فعل ذلك مرارا يذنب ثم يتوب و يستغفرفقال : كلما عاد المومن بالاستغفار و التوبه عاد الله عليه بالمغفره و ان الله غفور رحيميقبل التوبه و يعفو عن السيئات فاياك ان تقنط المومنين من رحمه الله .
ترجمه :
816 - امام باقر عليه السلام به محمد بن مسلم فرمود: اى محمد بن مسلم ! گناهان مومنهرگاه از آنها توبه كند آمرزيده مى شود، پس مومن بايد براى آنچه كه بعد از توبهو مغفرت آغاز مى كند عمل كند. هان ، به خدا سوگند كه توبه جز براىاهل ايمان نيست . محمد بن مسلم گويد: عرض ‍ كردم : پس اگر بعد از توبه و استغفار ازگناهان ، دوباره به گناه باز گردد و دوباره توبه كند چگونه است ؟ فرمود: اى محمدبن مسلم ! آيا تو مى پندارى بنده مومنى كه بر گناهش پشيمان مى گردد و از آن استغفارو توبه مى كند خداوند توبه اش را نمى پذيرد؟ عرض كردم : آخر او اين كار را بارهاانجام داده است گناه مى كند سپس توبه و استغفار مى كند. حضرت فرمود: تا زمانى كهمومن با استغفار و توبه به سوى خداوند باز مى گردد خداوند نيز با مغفرتش بهسوى او مى آيد و راستى كه خداوند آمرزنده مهربان است ، توبه را مى پذيرد و ازگناهان در مى گذرد پس بر حذر باش از اينكه مومنين را از رحمت خداوند مايوس كنى .
حديث :
817 - قال ابو عبدالله عليه السلام : ان الله يحب العبد المفتن التواب و منلايكون ذلك منه كان افضل .
ترجمه :
817 - امام صادق عليه السلام فرمود: به راستى كه خداوند بنده اى كه بوسيلهگناه آزموده و آزمايش شده سپس توبه نموده است را دوست مى دارد و بنده اى كه اصلا بهگرد گناه نگشته از بنده اى كه گناه كرده و توبه نموده برتر است .
حديث :
818 - قال ابو عبدالله عليه السلام : ما من مومن الا وله ذنب يهجره زمانا ثم يلمبه و ذلك قول الله عزوجل (الا اللمم ) و سالته عنقول الله عزوجل : (الذين يجتنبون كبائر الاثم و الفواحش الا اللمم )قال : الفواحش ‍ الزنا و السرقه و اللمم الرجل يلم بالذنب فيستغفر الله منه .
ترجمه :
818 - امام صادق عليه السلام فرمود: هيچ مومنى نيست جز اينكه براى وى گناهىاست كه مدتى از آن گناه بريده و از آن دورى نموده سپس آن را دوباره انجام مى دهد و اينهمان است كه در گفتار خداى عزوجل از آن به (لمم ) (گناه كوچك نسبت به گناه بزرگ )تعبير شده است . رواى گويد: از امام صادق عليه السلام درباره اين آيه شريفهپرسيدم كه مى فرمايد: (آنان كه از گناهان بزرگ و زشتى ها دورى مى كنند مگر از لممگناهان كوچكى كه پيش مى آيد) ⁽¹⁶⁷⁾ حضرت فرمود: مراد از فواحش و زشتى ها، زنانمودن و دزدى است و لمم آن است كه كسى مرتكب گناهى (كه در مسير او قرار گرفته )شود پس از آن از خداوند طلب بخشايش كند.
حديث :
819 - عن ابى بصير، عن ابى عبدالله عليه السلام : فى قوله تعالى (توبواالى الله توبه نصوحا) قال : هو الذنب الذى لا يعود فيه ابدا قلت : و اينا لم يتب ويعد؟ فقال : يا ابا محمد ان الله يحب من عباده المفتن التواب .
ترجمه :
819 - ابو بصير گويد: امام صادق عليه السلام درباره گفتار خداى تعالى كه مىفرمايد: (به سوى خداوند توبه كنيد توبه اى خالصانه ) ⁽¹⁶⁸⁾ فرمود: توبهنصوح و خالصانه آن است كه شخص هرگز دوباره به گناهى كه مرتكب شده است بازنگردد. عرض كردم : كداميك از ما توبه نمى كند و (به گناه ) باز نمى گردد؟ حضرتفرمود: اى ابا محمد! راستى كه خداوند از بندگانش آن كسى كه به گناه دچار شده وتوبه نموده است را دوست مى دارد.
حديث :
820 - الحسن بن محمد الديلمى فى (الارشاد)قال كان رسول الله صلى الله عليه و آله يستغفر الله فىكل يوم سبعين مره يقول استغفر الله ربى و اتوب اليه و كذلكاهل بيته عليه السلام و صالح اصحابه يقول الله تعالى (و استغفوا ربكم ثم توبوااليه ) قال : و قال رجل : يا رسول الله انى اذنب فمااقول اذا تبت ؟ قال : استغفر الله فقال : انى اتوب ثم اعودفقال : كلما اذنبت استغفر الله فقال : اذن تكثر ذنوبىفقال : عفو الله اكثر فلا تزال تتوب حتى يكون الشيطان هو المدحور.
ترجمه :
820 - حسن بن محمد ديلمى در كتاب (الارشاد) گويد:رسول خدا - در هر روز هفتاد مرتبه به درگاه خداوند استغفار مى نمود و مى گفت :(استغفر الله ربى و اتوب اليه ) همچنين اهل بيت او عليه السلام و اصحاب شايسته اشچنين سيره اى داشتند، خداوند تعالى مى فرمايد: (از پروردگارتان طلب مغفرت كنيدسپس به سوى او توبه آوريد) ⁽¹⁶⁹⁾ - راوى گويد: - مردى بهرسول خدا صلى الله عليه و آله عرض كرد: اىرسول خدا! من مرتكب گناه مى شوم هنگامى كه توبه مى كنم چه بگويم ؟ حضرت فرمود:به درگاه خداوند استغفار كن . عرض كرد: توبه مى كنم و سپس دوباره به گناه بازمى گردم (در اين حال چه بگويم ؟) فرمود: هر زمان مرتكب گناه شدى از خداوند طلبمغفرت و بخشايش كن . عرض كرد: بنابراين گناهان من زياد مى شود. حضرت فرمود: عفوو بخشايش خداوند زيادتر و بيشتر است پس پيوسته توبه مى كنى تا اينكه شيطانتار و مار و رانده مى گردد.
90 - باب استحباب تذكر الذنب و الاستغفار منه كلما ذكره 
90 - باب استحباب يادآورى گناه و استغفار نمودن از آن هر گاه آن را بهياد آورد
حديث :
821 - عن ابى عبدالله فى حديث قال : ان المومن ليذكر ذنبه بعد عشرين سنهحتى يستغفر ربه فيغفر له و ان الكافر لينساه من ساعته .
ترجمه :
821 - امام صادق عليه السلام در حديثى فرمود: به راستى كه شخص ‍ مومن گناهخود را پس از بيست سال به ياد مى آورد تا به درگاه پروردگارش ‍ استغفار كند پسپروردگار او را مشمول غفران خود قرار مى دهد ولى شخص كافر گناهش در همان دم كهمرتكب آن مى شود فراموشش مى گردد.
حديث :
822 - عن ابى عبدالله عليه السلامقال : ان المومن ليذنب الذنب فيذكر بعد عشرين سنه فيستغفر منه فيغفرله و انما يذكرهليغفر له و ان الكافر ليذنب الذنب فينساه من ساعته .
ترجمه :
822 - امام صادق عليه السلام فرمود: به راستى كه مومن گناهى مى كند پس بعد ازبيست سال آن را به ياد مى آورد و از آن استغفار مى كند و مورد آمرزش و بخشايش قرار مىگيرد و اين ياد آورى اش براى اين است كه مشمول غفران واقع شود و كافر در همانساعتى كه گناه مى كند آن را به فراموشى مى سپارد.
حديث :
823 - قال ابو عبدالله عليه السلام : ان الله اذا اراد بعبد خيرا فاذنب ذنبااتبعه بنقمه و يذكره الاستغفار. (الحديث ).
ترجمه :
823 - امام صادق عليه السلام فرمود: به راستى هرگاه كه خداوند خير بنده اى رااراده كند و آن بنده مرتكب گناهى گردد پيرو آن گناه خداوند او را عقوبتى مى كند وانتقامى از او مى كشد و استغفار را به ياد او مى آورد.
حديث :
824 - قال ابوعبدالله عليه السلام عن الاستدراجفقال : هو العبد يذنب الذنب فيملى له و يجدد له عندها النعم فيلهيه عن الاستغفار فهومستدرج من حيث لايعلم .
ترجمه :
824 - از امام صادق عليه السلام درباره (استدراج ) ⁽¹⁷⁰⁾ پرسيده شد (كهچيست ؟) حضرت فرمود: استدراج آن است كه بنده گناهى كند پس به او مهلت داده شود وهمزمان با ارتكاب گناه به او نعمت هاى جديدى عطا شود و از استغفار باز ماند وسرگرم شود چنين كسى از جايى كه نمى داند اندك اندك به شقاوت نزديك گشته است .
91 - باب استحباب انتهاز فرص الخير و المبادره به عند الامكان 
91 - باب استحباب غنيمت شمردن فرصتهاى خير و اينكه در صورت امكاناز فرصتهاى خير استفاده شود
حديث :
825 - عن جعفر بن محمد عليه السلام عن آبائه عليه السلام فى وصيه النبىصلى الله عليه و آله لعلى عليه السلام قال : يا على بادر باربعقبل اربع : شبابك قبل هرمك و صحتك قبل سقمك و غناكقبل فقرك و حياتك قبل موتك .
ترجمه :
825 - امام صادق عليه السلام از پدرانش : روايت فرمود كه : در وصيت پيامبر اكرمصلى الله عليه و آله - به على عليه السلام - آمده است : اى على ! پيش از چهار چيز بهچهار چيز مبادرت كن : جوانيت را پيش از پير شدن درياب و سلامتت را پيش از بيماريت غنيمتشمر و از ثروتمنديت قبل از اينكه فقير شوى استفاده خير كن و پيش از مردنت زندگى اترا غنيمت دان .
حديث :
826 - عن موسى بن اسماعيل بن موسى بن جعفر عليه السلام عن آبائه عليهالسلام عن على عليه السلام فى قول الله عزوجل و لاتنس نصيبك من الدنياقال : لاتنس صحتك و قوتك و فراغك و شبابك و نشاطك ان تطلب بها الاخره .
ترجمه :
826 - موسى بن اسماعيل بن موسى بن جعفر عليه السلام از پدران بزرگوارش :روايت فرمود كه : على عليه السلام درباره گفتار خداىعزوجل كه مى فرمايد: (و نصيب و بهره ات را از دنيا فراموش مكن ) ⁽¹⁷¹⁾ فرمود:فراموش مكن كه از سلامتى و توانايى و بيكارى و جوانى و نشاطى كه دارى براى طلبآخرت بهره ببرى .
حديث :
827 - عن اميرالمؤمنين عليه السلام قال : قرنت الهيبه لاخيبه و الحياء بالحرمانو الفرصه تمر مر السحاب فانتهزوا فرص الخير.
ترجمه :
827 - اميرالمؤمنين عليه السلام فرمود: ترس با نامرادى و به مقصود نرسيدنمقرون است و حيا با محروميت همراه است و فرصت مانند ابر گذرنده مى گذرد پسفرصتهاى نيكو را غنيمت شمريد.
حديث :
828 - و قال عليه السلام : اضاعه الفرصه غصه .
ترجمه :
828 - اميرالمؤمنين عليه السلام فرمود: بر باد دادن و تلف كردن فرصت (موجب )غصه و اندوه است .
حديث :
829 - و قال عليه السلام : من الخرق المعاجلهقبل الامكان و الاناه بعد الفرصه .
ترجمه :
829 - اميرالمؤمنين عليه السلام فرمود: شتاب كردن (در كارى ) پيش از (به دستآوردن ) توانايى ، و بردبارى (سستى كردن ) بعد از (به دست آوردن ) فرصت (اين هردو) از نادانى است .
92 - باب استحباب تكرار التوبه والاستغفار كل يوم و ليله من غير ذنب و وجوبه مع الذنب
92 - باب استحباب تكرار توبه و استغفار در هر روز و شب بدون اينكهگناهى صورت گرفته باشد و وجوب توبه و استغفار در صورتى كهگناهى انجام شده باشد
حديث :
830 - عن ابى عبدالله عليه السلامقال : كان رسول الله صلى الله عليه و آله : يتوب الى اللهعزوجل فى كل يوم سبعين مره قلت : اكان يقول : استغفر الله و اتوب اليه ؟قال لا و لكن كان يقول : اتوب الى الله قلت : انرسول الله صلى الله عليه و آله كان يتوب و لايعود و نحن نتوب و نعود.فقال : الله المستعان .
ترجمه :
830 - امام صادق عليه السلام فرمود: رسول خدا - چنين بود كه در هر روز بهدرگاه خداى عزوجل هفتاد مرتبه توبه مى نمود - راوى گويد: عرض ‍ كردم : آيارسول خدا مى گفت : (استغفر الله و اتوب اليه )؟ فرمود: خير، بلكه مى گفت :(اتوب الى الله ) عرض كردم : همانا رسول خدا صلى الله عليه و آله توبه مى نمودو بازگشت نمى كرد (همواره در حال تكامل و تعالى بود) ولى ما توبه مى كنيم و(دوباره به حالت گذشته ) باز مى گرديم . حضرت فرمود: خداوند يارى كننده است (ودر اين راه بايد از او يارى جست ).
حديث :
831 - و عن عده من اصحابنا رفعوه قالوا:قال : لكل داء دواء و دواء الذنوب الاستغفار.
ترجمه :
831 - عده اى از اصحاب ما اين سخن را به معصوم عليه السلام نسبت داده اند كهفرمود: براى هر دردى دوايى است و دواى گناهان استغفار كردن است .
حديث :
832 - قال ابو عبدالله عليه السلام : منقال : استغفر الله مائه مره فى يوم غفر الله له سبعمائه ذنب و لاخير فى عبد يذنب فىيوم سبعمائه ذنب .
ترجمه :
832 - امام صادق عليه السلام فرمود: هر كس كه در هر روز صد مرتبه (استغفرالله ) بگويد خداوند هفتصد گناه او را مى آمرزد و بنده اى كه در روز مرتكب هفتصد گناهشود خيرى در او نيست .
حديث :
833 - عن ابى عبدالله عليه السلام فى حديثقال : ان رسول الله صلى الله عليه و آله كان يتوب الى اللهكل يوم سبعين مره من غير ذنب .
ترجمه :
833 - امام صادق عليه السلام در حديثى فرمود: به راستى كهرسول خدا صلى الله عليه و آله در هر روز بدون اينكه گناهى داشته باشد هفتاد مرتبهبه درگاه الهى توبه مى آورد.
حديث :
834 - عن ابى عبدالله عليه السلام فى حديثقال : ان رسول الله صلى الله عليه و آله كان يتوب الى الله و يستغفره فىكل يوم و ليله مائه مره من غير ذنب ان الله يحص اولياء بالمصائب ليوجرهم عليها من غيرذنب .
ترجمه :
834 - امام صادق عليه السلام در حديثى فرمود: همانا روشرسول خدا صلى الله عليه و آله چنين بود كه هر شبانه روز بدون اينكه گناهى داشتهباشد به سوى خداوند توبه و استغفار مى كرد؛ به راستى كه خداوند مصائب و سختىها را به اولياء و دوستان خويش اختصاص دهد بدون اينكه گناهى نموده باشند تا بهآنها به خاطر شكيبايى نمودشان بر دشوارى ها پاداش ‍ دهد.
حديث :
835 - عن ابى عبدالله عليه السلام فى حديثقال : رسول الله صلى الله عليه و آله كان يتوب الى الله فىكل يوم سبعين مره من غير ذنب .
ترجمه :
835 - امام صادق عليه السلام در حديثى فرمود: همانارسول خدا صلى الله عليه و آله را سيره چنين بود كه هر روز بدون اينكه گناهى از آنحضرت صورت گرفته باشد هفتاد مرتبه به درگاه الهى توبه مى نمود.
حديث :
836 - قال ابو جعفر عليه السلام : انه كانيقال : من احب عباد الله الى الله المحسن التواب .
ترجمه :
836 - امام باقر عليه السلام فرمود: يكى از محبوبترين بندگان خدا در نزد خداوندكسى است كه نيكوكار و بسيار توبه كننده باشد.
حديث :
837 - و عن ابراهيم بن ابى البلاد قال :قال لى ابوالحسن عليه السلام : انى استغفر الله فىكل يوم خمسه الاف مره ثم قال لى : خمسه الاف كثير.
ترجمه :
837 - ابراهيم بن ابى البلاد گويد: امام رضا عليه السلام به من فرمود: همانا مندر هر روز پنج هزار مرتبه از خداوند طلب مغفرت مى كنم - سپس ‍ به من فرمودند: پنجهزار زياد است .
93 - باب صحه التوبه فى آخر العمر و لو عند بلوغ النفسالخلقوم قبل المعاينه و كذا الاسلام
93 - باب صحيح بودن توبه در پايان عمر اگر چه هنگامى باشد كه جانبه گلو رسيده باشد پيش از اينكه مرگ را به چشم ببيند و همچنين است اسلامآوردن
حديث :
838 - عن ابى عبدالله عليه السلام او عن ابى جعفر عليه السلام فى حديث : انالله عزوجل قال لادم عليه السلام : جعلت لك ان منعمل من ذريتك سيئه ثم استغفر غفرت له قال : يا رب زدنىقال : جعلت لهم التوبه او بسطت لهم التوبه حتى تبلغ النفس هذهقال : يا رب حسبى .
ترجمه :
838 - از امام صادق عليه السلام يا از امام باقر عليه السلام در حديثى آمده است :همانا خداوند عزوجل به حضرت آدم عليه السلام فرمود: اين مزيت را براى تو قرار دادمكه هر كس از فرزندانت مرتكب گناهى شود سپس ‍ استغفار كند او را مى بخشايم . حضرتآدم عليه السلام عرض كرد: اى پروردگار من مرا بيش از اين ده . خداوند فرمود: براىفرزندانت توبه را قرار دادم يا براى آنان باب توبه را گشودم و گستراندم تا آنهنگام كه جان به گلويشان رسد. حضرت عرض كرد: اى پروردگار من مرا بس است .
حديث :
839 - عن ابى جعفر عليه السلام قال : اذا بلغت النفس هذه و اهوى بيده الى حلقهلم يكن للعالم توبه و كانت للجاهل توبه .
ترجمه :
839 - امام باقر عليه السلام فرمود: آنگاه كه جان به اينجا برسد - و دست مباركشرا به سوى حلق خود كشيد - توبه شخص عالم پذيرفته نيست ولى توبهجاهل پذيرفته مى شود.