بخش های کتاب
آيات 10 - 1 سوره يونس 3ترجمه آيات بيان آيات كيفيت و مكان نزول سوره يونس و بيان غرض و آهنگ كلى اين سوره مباركه اشاره به استعمال كلمه (آيه ) در مورد معانى ، اعيانواقوال بيان مراد از (حكيم ) در: (تلك الكتاب الحكيم ) وحى مشتمل است بر انذار همه مردم و تبشير مؤ منين . و بيان معناى : (قدمصدق)جواب خداى تعالى به ترديد و تعجب كفارازنزول وحى و اينكه پيامبر (ص ) را ساحر مبين خواندندمعناى حق بودن معاداستدلالاول بر اثبات معاد، به سنت جاريه الهيه بر اضافه رحمتتا تماميت وكمال موجودات حجت دوم : اعمال فسط و عدل الهى ، با پاداش دادن به صالح و كيفر دادنصالح(ليجزى الذين آمنوا...)حقانيت خلقت الهى در آفرينش آفتاب و ماه معناى اختلاف ليل و نهار و حكمتهايى كه در آن وجود داردانكار لقاء اللّه و فراموشى روز حساب و دلبستگى به زندگى دنيا و اساسانكاردين مى باشدمراد از هدايت مؤ منين به ايمانشان ، و اشاره به رابطه بين ايمانوعمل و آثار هر يك محبت خالص مؤ منين به خداى تعالى ، تسبيح او، و تحيت و درود آنان به يكديگردرجنات نعيم حمد و ستايش خداى تعالى فقط از بندگان مخلص خدا بر مى آيدبحث روايتى (رواياتى در مورد: (قدم صدق عند ربهم )، و تسبيح و حمد پروردگارتوسطاهل بهشت )توضيحى درباره معناى تسبيح و حمد خداى تعالى و بيانى درباره انقطاعتمامسخنان در دنيا جز ذكر: (الحمدلله ) سوره يونس ، آيات 14 - 11ترجمه آيات بيان آيات وجه عدم شتاب خداوند در عذاب منكرين معاد توجه انسان به خدا در زمان بلاها و ناملايمات زندگى سبب ضلالت و طغيان كافران و غفلت ورزيدنشان از خداى تعالى سوره يونس ، آيات 25 - 15 ترجمه آيات بيان آيات علت اينكه مشركين به رسولاللّه گفتند: (قرآنى ديگر بياور يااين قرآن راتبديل كن )و مراد آنان از اين درخواست و وجوهى كه در اين باره گفته شد است جواب به درخواست مشركين و بيان اينكه پيامبر (ص ) حق و اختيارى در تعويضوتبديل قرآن ندارد ظلمى بالاتر از افترا بستن به خدا يا تكذيب آيات او نيست فلسفه بت پرستى و مبناى عقايد بت پرستان درباره بت ها و ردپندارهاىباطل آنان توضيحى در مورد پيدايش اختلاف در ميان مردم و بوجود آمدن دو راه : هدايت وضلالتاقوال مفسرين در ذيل آيه شريفه : (و ما كان الناس الا امة واحدة فاختلفوا...)سخن يكى از مفسرين در مورد جمله : (و لولا كلمة سبقت من ربك ) و بيان نادرستىآنشرحى در مورد مكر مشركين در آيات خدا و مراد از: (اللّه اسرع مكرا) معناى (دعا) و فرق آن با (ندا)و بيان مراد از دعا و دعوت خداى تعالى و دعاودعوت بندگان دعا و عبادت در حقيقت يكى هستند و دعاء بنده عبادت ، و عبادت او دعا است معناى (سلام ) و اينكه سلام از اسماء خداى تعالى است و اشاره به وجهتسميهبهشت به (دارالسلام ) بحث روايتى (رواياتى چند در مورد درخواست قرآنى ديگر توسط مشركين ، مكر كردن باخدا،دارالسلام و...) سوره يونس ، آيات 30 - 26 ترجمه آيات بيان آيات پاداش نيكوكاران (حسنى ) و (زياده بر آن ) است و دچار تاريكى ظاهرىومعنوى نمى شوند كيفر بدكاران مساوى كار بدشان است ، ذليل هستند، چهره هايشان را سياهىپوشانيدهو خالد در آتشند در روز قيامت بت ها و خدايان مشركين ، عبادت آنان را نفى مى كنند نقد و رد نظريات مختلف برخى از مفسرين در مورد نفى عبادت مشركين بحث روايتى (چند روايت در مورد اينكه پاداش محسنين ، حسنى و زياده بر آن است و در موردسياهىچهره بدكاران در روز قيامت ) آيات 36 - 31 سوره يونس 69 ترجمه آيات بيان آيات سه حجت قاطع بر ربوبيت خداوند متعال عليه مشركين معناى رزاق بودن خداوند از آسمان و زمين ، و منظور از ملكيت گوشها و چشم ها در:(امنيملك السمع و الابصار)معناى حيات (زنده بودن )، و اشاره به عموميت حيات بين حيوان و نبات اينكه خداوند زنده را مرده و مرده را زنده بيرون مى كند، يعنى چه ؟احتجاج براى توحيد خداوند در ربوبيت به اينكه تنها مدبر امور مردم و امورعالمپروردگار يگانه است قضاء حتمى خداوند اين است كه فاسقان ايمان نخواهند آوردگفتار بعضى از مفسران در مقصود از لفظ (كلمه ) در آيه شريفه رد آن احتياج دوم براى توحيد خداوند، با استناد به مساءله ابداء و اعاده خلق نكته و معناى لطيفى كه از جمله پرسشى : (افمن يهدى الى الحق احق ان يتبع...)استفاده مى شودنكته و معناى لطيفى كه از جمله پرسشى :(افمن يهدى الى الحق احق ان يتبع...)استفاده مى شودچند مطلب كه از آيه شريفه استفاده مى شودمعناى استثناء در: (امن لا يهدى الا ان يهدى )واقوال نادرست برخى از مفسرين در اين باره اشاره به اينكه هدايت به معناى ايصال به مطلوب ، شاءن انبياء و ائمه (ع ) استآيات 45 - 37 سوره يونس 88ترجمه آيات بيان آيات نفى شاءنيت مفترى بودن ، از قرآن كريم در جمله : (و ما كان هذا القرآن انيفترى...) مراد از: (الذى بين يديه ) و معناى :(تفصيل الكتاب ) و اشاره به وحدت همهاديان و اينكه اختلاف اديان دراجمال و تفصيل است تحدى قرآن كريم به اينكه سوره اى مانند قرآن بياوريد اختصاص به سورمعينىندارد فقط به فصاحت و بلاغت قرآن تحدى نشده ، بلكه از لحاظ معنى و محتواى قرآننيزمبارزطلبى شده است تاءويل معارف و احكام قرآن از مقوله معانى الفاظ نيست .وجهل مشركين به اين تاءويل موجب تكذيب آنان شده است تقسيم امت اسلام به دو گروه : ايمان آورندگان و ايمان نياورندگان فسادمراد از اينكه در روز حشر، برانگيخته شدگان مى پندارند جز يك ساعت درنگنكردهاند آيات 56 - 46 سوره يونس ترجمه آيات بيان آيات سنت الهى مبنى بر فرستادن رسول براى همه امم و قضاء به حقوعدل در بين مصدقين و مكذبين و نجات دادنگروهاول و عذاب و هلاك كردن گروه دوم امت ها- همچون افراد - اجل و پايانى دارند و امم پيشين بعدازارسال رسل و پيدايش اختلاف در ميان مردم ، با قضاء الهى معذب و منقرض شدهانداين پندار غلط و خرافى كه عذاب دنيوى از امت اسلام برداشته شده با منطقاسلامسازگار نيست سرزنش آنهايى كه از روى استهزاء شتابدرنزول عذاب را درخواست كردند قول خداى تعالى و وعده او همان فعل محقق او استوقابل تخلف و ترديد نمى باشد (ان وعداللّه حق )بحث روايتى (دو روايت در ذيل آيات گذشته مربوط به عذاب )آيات 70 - 57 سوره يونس ترجمه آيات بيان آيات توضيح معناى مفردات آيه شريفه : (موعظه )، (شفاء لما فى الصدور)،(هدى) و (رحمت )اشاره به معناى (رحمان ) و (رحيم ) و مراد از اينكه قرآن براى مؤ منين رحمتاستتوصيف قرآن به بيان جامعى است براى همه آثار طيب و نيكوى قرآن كريممراد از فضل خدا و رحمت خدا در آيه شريفه:(قل بفضل اللّه و برحمته ...)وجه اينكه از دادن روزى به (انزال ) روزى تعبير شده ، با اينكه رزق آدمياندرزمين است حكم خدا منطبق بر فطرت ، هماهنگ با نظام خلقت و همسوى حركت انسان به سوىهدفكمالى او است معناى (ولايت ) و مراد از ولايت خدااشاره به مراتب ايمان و بيان اينكه خداى تعالى ولى مؤ منين است كه از مرتبهبالاىايمان برخوردارند توجيه و توضيحى در مورد اينكه خداى ، ترس و اندوهى ندارند و بيان اينكهاطلاقجمله : (لاخوف عليهم و لا هم يحزنون )شامل نفى ترس و اندوه هم در دنيا و هم در آخرتمى شود بررسى سخن يكى از مفسرين درباره نفى ترس و اندوه اولياى خدا و رد آنگفتهتسلى دادن به پيامبر (ص ) كه از سخنان جاهلانه مشركين نرنجد زيرا (عزت ازآنخداست ) و (خدا سميع و عليم است )استدلال براى محال بودن فرزند داشتن خداى تعالى ، در برابر مشركين كهگفتند:(اتخذ اللّه ولدا) بحث روايتى 140چند روايت در مورد مراد از فضل و رحمت خدادر:(قل بفضل اللّه و برحمته ...) رواياتى درباره معناى ولايت خدا و وصف اولياءاللّه چند روايت در تفسير (بشرى ) داشتن اولياء اللّه در دنيا و آخرت (لهم البشرىفىالحيوة الدنيا و فى الاخرة ) چند روايت درباره رؤ يا و اقسام آن آيات 74 - 71 سوره يونس ترجمه آيات بيان آيات گفتگوى نوح (ع ) با قوم خود و...بحث روايتى (رواياتى درباره عالم ذر و كفر و ايمان انسان در آن عالم و توضيحى در اين باره)توضيحى درباره تعبير (ضلال ) در مورد عالم ذر، در بعضى روايات آيات 93 - 75 سوره يونس 156ترجمه آيات بيان آيات وقايعى از سرگذشت ، پيغمبر اسلام (ص ) و مسلمين ، كه داستان موسى (ع )بهوقايع آن اشاره دارد گفتگوى موسى (ع ) با فرعونيان و... بيان حقيقت سحر از زبان حضرت موسى (ع ) مراد از (ذرية من قومه ) كه به موسى (ع ) ايمان آوردندواقوال مفسرين در اين باره دعاى بنى اسرائيل : (ربنا لا تجعلنا فتنة للقوم الظالمين ) دعا براى رفعضعفو ذلت از خودشان بوده است امر به خانه سازى براى بنى اسرائيل دعاى موسى (ع ) عليه فرعون و فرعونيان پس از ياءس از هدايت آنان استجابت نفرين موسى و هارون عليه فرعونيان ايمان آوردن فرعون در آستانه هلاكت ، و مردود بودن ايمان و توبه او اشاره به رابطه نفس و بدن و بيان اينكه انسانيت انسان به نفس او است و بدن،مركب و ابزار كار نفس است وجوهى كه در معناى : (ننجيك ببدنك ) گفته شده و بيان اينكه علت انتسابنجاتبه بدن فرعون ، اتحاد شديد بين نفس و بدن است معناى (مبواء صدق ) كه در وصف مسكنبنىاسرائيل آمده است و اشاره به مفهومى كه از اضافه اشياء و مفاهيم به كلمه(صدق )،استفاده مى شود آيات 103 - 94 سوره يونس 179 ترجمه آيات بيان آيات استشهاد از اهل كتاب براى اثبات حقانيت معارف قرآن مجيدمراد از حتمى شدن كلمه پروردگار، كه در بيان علت زيانكارى مكذبين آمده است ،حتمىشدن عذاب آتش است بر آنهاسه نكته كه از آيات گذشته روشن گرديدمعناى استثناء (الا قوم يونس ) در آيه : (فلو لا كانت قرية آمنت ...)و اشارهبهبعض وجوهى كه در معناى اين استثناء گفته شده است معناى اينكه هيچ كس جز به اذن خدا ايمان نمى آورددر آيه شريفه : (و ما كان لنفس ...) از شك و ترديد(درمقابل ايمان ) به رجس و پليدى تعبير شده است وعده خداوند به نجات دادن مؤ منين از امت اسلام ، همانطور كه پيامبران و مؤ منين ازاممگذشته را نجات داد بحث روايتى (رواياتى در ذيل آيه : (و ان كنت فى شك ...)، قوم يونس و...)آيات 109 - 104 سوره يونس 194ترجمه آيات بيان آيات مراد از شك داشتن مشركين در دين پيامبر (ص ) در آيه:(قل يا ايها الناس ان كنتم فى شك من دينى ) وجه اينكه از بين اوصاف خداى تعالى (ميراندن ) ذكر شده است دو تعبير شريف در اين آيه شريفه آيات 4 - 1 سوره هود 199 ترجمه آيات بيان آيات توحيد اصلى است متضمن تمامى تفاضيل و جزئيات معانى قرآن ، وتمامتفاضيل و فروع قرآن به آن اصل بر مى گردد آهنگ و غرض كلى سوره هود و كيفيت ومكاننزول آن معناى احكام و تفصيل و اينكه آيات قرآن محكم بودومفصل گشت (احكمت آياته فصلت ) مفاد كلى آيه و دو نكته اى كه از آن استفاده مى شوداقوال مختلف مفسرين درباره مراد از احكاموتفصيل آيات ، و بيان نادرستى آن اقوال آيه : (الا تعبدوا الا اللّه ...) مفسر محكمومفصل بودن آيات قرآن است دعوت به توحيد در عبادت و طلب آمرزش از خداوند در آيه شريفه مراد از توبه در: (و ان استغفروا ربكم ثم توبوا اللّه ) ايمان است نتيجه توحيد، استغفار و ايمان ، زندگى خوب و حيات طيبه دنيوى است معناى اينكه (خداوند به هر داراى فضلى فضلش را مى دهد) و اشاره به اينكهفقطدين توحيد است كه افراط و تفريط روابط اجتماعىراتعديل مى كند هر كس در جايى كه لايق آنست قرار داده مى شود بيان نادرستى سخن يكى از مفسرين در ارتباط با: (يمتعكم متاعا حسنا)آيات 16 - 5 سوره هود 216ترجمه آيات بيان آيات پنهان شدن مشركين براى پرهيز از روبرو شدن با دعوت پيامبر (ص ) خداوند متعال ضامن رزق همه جنبندگان است روزى دادن از افعالمختص خدا و حقى است كه برخورد واجب كرده است معناى (سماء) و مراد از (سموات )منظور از خلقت سموات و ارض در شش روز (هو الذى خلق السموات و الارض ستة ايام)معناى جمله : (و كان عرشه على الماء)امورى كه در قرآن به عنوان هدف از خلقت ، از آنها ياد شده و از آن جمله است آزمايشوتميز نيكوكار از بدكار استنتاج وجود ملائكه قبل از خلقت آسمانها و زمين ، از جمله : (و كان عرشه علىالماء)و بررسى و رد اساس و مبناى اين نظرجهات حسن و مصلحت بر اراده و افعال ما حاكم است وخداوندجل شاءنه تحت تاءثير و حكومت آن جهات و هيچ چيز ديگر نيست مراد از كفار از اينكه مساءله معاد و بعث بعد از مرگ سحر خواندندمقصود از كلمه امت در آيه : (و لئن اخرنا عنهم العذاب الى امة معدودة ) و وجوهىكهدر معناى آن گرفته شده است هر نعمتى كه خدا اعطا مى كند، رحمتى از او است و بشر طلبكار آن نبوده تا باگرفتنآن نوميد شده ، كفران بورزد عذابى كه كفار آنرا مسخره مى كردند آنان را فرا خواهد گرفت هر نعمتى كه كه خدا عطا مى كند، رحمتى از اوست و بشر طلبكار آن نبوده تاباگرفتن آن نوميد شده ، كفران بورزدانسان تنگ نظر و كوته بين است ، در شدت و بلا، نوميد و كفور و در نعمت و رفاه،سرمست و بالنده است . جز صابران نيكوكردار...صبر و عمل صالح انسان را از آن دو طبيعت مذموم مى رهانند، و صبروعمل صالح منفك از ايمان نيستندتوضيح درباره خطاب به رسول خدا (ص ) در: (فعلك تارك بعض ما يوحىاليك...) و معنايى كه از اين خطاب فهميده مى شودمثالى براى فهم وجه خطاب مذكور و اينكه در آن خطاب بطورجدىاحتمال ترك ابلاغ ، داده نشده چون و چراى كفار درباره نزول قرآن و جواب خداى تعالى به آنان اگر مى پنداريد قرآن افتراء بسته بر خدا است ، شما نيز از عهده اينافتراءبرآييد!شرحى در مورد اينكه تحدى و مبارزه طلبى قرآن ، همه جانبه است و علاوه برفصاحتو بلاغت شامل معانى و معارف قرآن نيز هست سه وجه در بطلان قولمذكور بررسى پاسخ هايى كه به اشكال مربوط به اينكه چرا در آغاز، به يك سورهوسپس به ده سوره تحدى شده است ، داده اند پاسخ مفسرى كه سوره مورد بحث در تحدى را منحصر به سوره هاى طولانىمىداند.پاسخ ما به اشكال مربوط به اختلاف در پيشنهادهاى قرآن در مواردى كه تحدىومبارزه طلبى كرده است مقصود از بلاغت قرآن ، بلاغت مصطلح بين علماء بلاغت و ادب نيست اختلاف در موارد تحدى ، به اختلاف در اغراض و خصوصيات آن موارد برمىگرددعدد ده در: (فاءتوا بعشر سور مثله ) خصوصيتى ندارد و دلالت بر كثرت وتعدددارد طرح اين اشكال كه صرف ناتوانى بشر درآوردنمثل قرآن ، دليل بر آن نمى شود كه قرآن از ناحيه خدا است . و پاسخ بدانبا عجز خود و اسبابى كه بدان معتقديد، ازآوردنمثل قرآن ، راهى جز يقين به الهى بودن قرآن نمى ماندمعناى اينكه : (قرآن به علم خدا نازل شده ) و وجوهى كه در اين باره گفتهشدهاست بيان اينكه خطاب در جمله : فهل انتم مسلمون ) متوجه مشركين است و رد سخنانديگرىكه در اين باره گفته شده است مراد از توفيه اعمال(اعمال آنان را به آنان برمى گردانيم ) و بياناينكه نتيجهعمل تابع اسباب و عوامل پديد آورندهعمل است بحث روايتى (شامل رواياتى در ذيل آيات گذشته ) رواياتى در مورد رزاق بودن خداى تعالى و تقدير روزى براى همه دو روايت از امام باقر و امام صادق (عليهما السلام )، مربوط به طلبروزىحلال از راه كار و تلاش چند روايت درباره خلقت آسمانها و زمين و جمله : (و كان عرشه على الماء)رواياتى در ذيل جمله : (ليبلوكم ايكم احسن عملا) و بيان مراد از نيكوكارتربودن.دو روايت درباره اينكه مراد از (امت معدوده ) در آيه شريفه ، امام زمان (ع ) واصحاباويند روايتى در مورد تقسيم امت محمد (ص ) در روز قيامت به سه دسته وحبطاعمال دو د دو دسته از آنان آيات 24 - 17 سوره هود 269ترجمه آيات بيان آيات معناى (بينه ) و موارد اطلاق و استعمال آن بينه در آيه : (افمن كان على بينه من ربه ...) به معناى بصيرت الهى است وجملهمذكور منطبق بر رسول خدا (ص ) است معناى شاهد در: (و يتلوه شاهد منه ) و اثر شهادت در اعتماد به مورد شهادت وايمانبه آن اشاره به انطباق (شاهد منه ) در آيه شريفه با امير المؤ منين (ع ) و وجوهديگرىكه مفسرين درباره مراد از شاهد گفته اند قرآن چيز نوظهورى نيست و پيش از آن ، كتاب موسى (ع)نازل شده ، كتابى كه امام و رحمت بود خطاب به مشركين : اين شما هستيد كه به خدا افتراء مى بنديدتوضيح : مراد از اينكه در قيامت مشركين بر پروردگارشان عرضه مىشوندتمامى منحرفين از راه حق ، ستمكار و مفترى بر خدايندمشركين و كفار با كفر خود و جز خدا را ولى گرفتن ، از قدرت و سلطه خداى تعالىوولايت او خارج نگشته اند و عذابشان ؛ برابر مى شود توضيحى درباره اينكه كفار آيات خدا را نمى بينند و انذارها و تبشيرها رانمىشنوند وجوه ديگرى كه مفسرين در معناى جمله : (و ما كانوا يستطيعون السمع و ماكانوايبصرون ) گفته اندمعناى خسران نفس و ضلال گم شدن متريات و مراد از اينكه كفار در آخرت(اخسرون) هستند معناى (اجابت )و مراد از اخبات مؤ منينى بسوى خداوصف (واجتنبوا ربهم ) به طايفه خاصى از مؤ منين اشاره دارد.بحث روايتى روايات متعددى درباره انطباق جمله : (افمن كان على بينه من ربه و يتلوه شاهد منه)بر رسول خدا (ص ) و امير المؤ منين (عليه السلام )رد سخن مغرضانه صاحب المنارروايتى درباره معناى : (واخبتوا الى ربهم ) 292آيات 35 - 25 سوره هود 293ترجمه آيات بيان آيات نوح (ع ) نذير مبين بوده و رسالتش بازداشتن مردم از عبادت غير خدا و انذارشانازعذاب بوده است انگيزه بت پرستى قوم نوح (ع ) و محاجه آن جناب با آنان در سطح فهمشانخروج از اسلام ، خروج از نظام آفرينش است و عذاب و هلاكت در پى دارددليلاول توانگران و اشراف قوم نوح (ع ) كه در رد دعوت آنحضرتاستدلال كردند به اينكه او نيز چون آنان بشر است استدلال دوم قوم نوح (ع ) در رد دعوت آن جناب به اينكه افراد پا برهنه و مستمندوپست به تو ايمان آورده اند! سومين سخن نوح (ع ) خطاب به نوح و پيروانش : ما شما را دروغگو مى پنداريمپاسخ حضرت نوح (ع ) به استدلال كفارجواب نوح (ع ) به استدلالاول قوم خود گفتند: (ما نراك الا بشرا مثلنا)نفى اجبار و اكراه در دين ، در شريعت نوح كه كهن ترين شرايع است تشريعشدهبودجواب نوح (ع ) به اين سخن قوم خود كه مؤ منين با او را پست و ضعيف توصيفكردند،به اينكه او آنان را خود نمى راند و حساب همه با خدا است پاسخ نوح (ع ) به اين حجت اشراف قوم خود كه به نوح (ع ) و پيروانش گفتند مادرشما برترى و فضلى بر خود نمى بينم پندارهاى جاهلانه عوام الناس درباره انبياء (ع ) و توقعات نابجايشان از آنانگفتارى فلسفى و قرآنى (پيرامون قدرت انبياء و اولياء به اذن خدا، وعدماستقلال ممكنات از واجب الوجود، نه در ذات و نه در آثار) ديدگاه اشراف قوم نوح (ع ) درباره تقيسيم جامعه به دو طبقه بالا و پايين ومبارزهنوح (ع ) با اين اعتقاد باطل ملاك فضيلت ، پاكى نفس و صفاى باطن است نه امتيازات و برتريهاى مادى وظاهرىسخن آخر قوم نوح (ع ) به آن جناب : (اگر از راستگويان هستى ، عذابى را كهوعدهمى دهى بياور!) جواب نوح (ع ): من اختيار ندارم ، آوردن عذاب به دست خدا است و بسته به مشيت اومىباشدمعناى (غى ) و فرق بين اغوا و اضلال و معناى اراده و اشاره به تفاوت بين ارادهماو اراده خدا بيان جواز انتساب اغواى مجازاتى به خداى تعالى و اشاره به اينكه غذا باستيصال قوم نوح (ع ) مسبوق به اغواى خداوند بوده استوجوه ديگرى كه در معناى جمله : (ان كان اللّه يريدان يغويكم ) گفته شدهاستمشابهت و همانندى احتجاجات نوح (ع ) با قوم خود، با احتجاجات پيغمبر گرامىاسلام(ص ) با مشركين زمان خودبحث روايتى (دو روايت در ذيل آيه : (لا ينفعكم نصحى ...) و (ام يقولون افتريه ...))آيات 49 - 36 سوره هود 331ترجمه آيات بيان آيات قطع اميد از ايمان آوردن قوم نوح (ع ) مراد از خطاب خداوند به نوح (ع ): كشتى را پيش چشمان ما و به وحى ما بسازو...مسخره كردن قوم نوح (ع )، كشتى ساختن او را و جواب آن حضرت به آنان معناى جمله : (و فار التنور) و اقوال مختلفى كه در معناى تنور و فوران آنگفتهاند معناى جمله : (بسم اللّه مجريها و مرسيها) و احتمالاتى كه درباره مفردات اين جملهومعناى آن ذكر شده است گفتگوى نوح (ع ) كه از كفر درونى پسرش اطلاع نداشت ، با اواتمام عذاب ، و امر تكوينى خداى تعالى به سكون و آرامش زمين و آسمان (ياارضابلعى ماءك و...) نكات ادبى و بلاغت شگفتى كه در آيه :(وقيل يا ارض ابلعى ماءك و يا سماء اقلعى ...) ديده مى شود دلسوزى نوح (ع ) براى پسرش - در قالب استفسار از خداى تعالى - و ادبىكهآن حضرت در سخن گفتن درباره پسرش ، در برابر احكم الحاكمين به كاربرده استمراد از اينكه پسر نوح (ع ) از اهل آن حضرت نبوده است (انه ليس من اهلك ) چند قول ديگر پيرامون مراد از جمله :(انهعمل غير صالح )منظور از اينكه پسر نوح (ع )، عملى غير صالح است(انهعمل غير صالح ) نمونه هايى از نهى از عملى كه واقع نشده است بيان اينكه اين كلام نوح (ع ) كه به خدا عرض كرد: (و الا تغفر لى و ترحمنىاكنمن الخاسرين ) اظهار شكر است خطاب و امر به هبوط به نوح (ع ) و همراهانش ، دومين امر به هبوط به بشر، بعدازامر به هبوط آدم (ع ) بوده است مراد از جمله : (و على امم ممن معك ) در خطاب خداوند به نوح (ع ) بحث روايتى (رواياتى در مورد داستان نوح و قوم او،درذيل آيات شريفه گذشته ) داستان حضرت نوح (ع ) از زبان مبارك امام صادق (ع ) روايتى در ارتباط با فوران تنور از امير المؤ منين (ع ) دو روايت از امام باقر (عليه السلام ) درباره حضرت نوح (ع ) و شريعت او رواياتى درباره پسر نوح (ع ) و تفسير اينكه به نوح (ع ) فرمود: اوازاهل تو نيست و عمل غير صالح است چند بحث قرآنى ، روايتى ، تاريخى و فلسفى پيرامون داستان نوح (ع ) 1 - اجمالى از اصل داستان 2 - داستان نوح (عليه السلام ) در قرآن - انحراف تدريجى بشر ازفطرتانسانى و پيدايش اختلاف طبقاتى بعد از حضرت آدم (ع ) و بعثت و رسالتحضرت نوح(ع دين و شريعت نوح (ع )زحمات طاقت فرسايى كه آن حضرت در كاردعوتمتحمل شدمدت زيستن نوح (ع ) در ميان قوم خودكشتى ساختن آن حضرت نزول عذاب و آمدن طوفان پايان ماجرا و پياده شدن نوح و همراهانش از كشتى داستان پسر غرق شده نوح (ع )3- خصايص نوح (ع ): اولين پيامبر اولوالعزم ، پدردومنسل حاضر بشر و...4- داستان آن حضرت در تورات فعلى موارد مخالفت و تفاوت داستان نوح (ع ) در تورات با آنچه در قرآن آمده است5 - داستان طوفان نوح (ع ) در تواريخ و اسطوره هاىسايرملل 6- آيا نبوت نوح (ع ) جهانى و براى همه بشر بوده است ؟ شرحى در مورد نبوت و بعثت انبياء و جواب بهبعضاهل سنت كه منكر عموميت رسالت نوح (ع ) هستندانسان در مسير كمالى خود (به طبع ثانوى ) ناچار از حيات اجتماعى و تعاونىاستضرورت وجود قانون در حيات اجتماعى بشرعلاوه بر بهره مندى او از عقل و تفكر، هدايت تشريعى انسان از راه وحى و نبوت،براى رسيدن به كمال و سعادت ضرورى و لازم است عمل نكردن بشر به تعاليم وحى ، نمىتوانددليل بر لغو بودن ارسال رسل وانزال كتب باشد شريعت نوح (ع ) كه نخستين شريعت الهى بوده ، لزوما جهانى و همگانى بودهاستآيا طوفان نوح همه كره زمين را دربرگرفت ؟ سخن صاحب المنار در اين بارهبيان نادرستى سخن صاحب المنار و اشاره به اينكه آيات قرآنى ظاهر در اين استكهطوفان نوح همه زمين را فرا گرفته بوده است اجمالى از برخى مباحث زمين شناسى درچندفصل 1- زمين هاى رسوبى 2- عاملپيدايش قشرها و طبقات زمين ، همان طبقات رسوبى بوده اند3- توسعه و گسترش درياها به علت سرازير شدن سيلابها به طرفآنها4- در عهد طوفان چه عواملى باعث زياد شدن آبها وشدتعمل آنها شدند؟ 5 - نتيجه بحث و انطباق مباحث گذشته از زمين شناسى با وقوع طوفان نوح8 - عمر طولانى نوح (ع ) 9- كوه جودى كجا است ؟ و چرا حيوانات هم دچار طوفان شده اند؟ گفتارى در چند فصل ، پيرامون پرستش بت ها1 - گرايش و اطمينان انسان به حس وتمايل او به تشبيه وتمثيل غير محسوس به محسوس 2 - توجه به خدا از راه عبادت ، بر مبناىاصل كلى و فطرى خضوع ضعيفدر برابر قوى در قرآن كريم ، نهى از پرستش اصنام و آلهه ، مترتب بر اثبات ضعف وناتوانىآنها است 3 - وثنيت از كجا سرچشمه گرفته و به چه صورت آغاز شد؟4- چرا براى ارباب انواع و خدايان ديگر مجسمه ساختند ولى براى خداىتعالىمجسمه نساختند؟5 - وثنيت صائبه 6 - وثنيت برهميه 7 - وثنيت بودايى ، شخصيت و تعاليم بودا 8 - وثنيت عرب 9- دفاع اسلام از توحيد و مبارزه اش با وثنيت 10 - بناى سيره رسول خدا (ص ) بر توحيد و نفى شركاء بحثى ديگر در ادامه بحث سابق 1- تناسخ در نظر وثنى مذهبان 2 - سرايت شرك در عبادت از وثنى ها به ساير اديان 3 - اسلام گرايش به وثنيت و شرك را چگونه اصلاح كرد؟4- پاسخ به يك شبهه در مورد توسل به معصومين و اولياءاللّه (عليهم السلام )واظهار محبت به ايشان فرق بين شرك و استشفاع آيات 60 - 50 سوره هود 440ترجمه آيات بيان آيات سخنان جناب هود (عليه السلام ) به قوم خود (قوم عاد) معناى (فطر) و (فطرة اللّه ) و فرق بين (فطرت ) و (خلق ) سخن هود به قومش : اگر بسوى خدا برگرديد باران رحمتش را برشمانازل مى كند اعمال صالح باعث ازدياد خيرات و نعمتهااتواعمال زشت بلا و محنت و بدبختى در پى دارد جواب رد قوم هود به آن حضرت تحدى : پاسخ هود به قوم خود هود (ع ) در ادامه پاسخ به جدال كافران : من برخداتوكل مى كنم معناى اين سخن هود (ع ) به قوم خود كه گفت : (و يستخلف ربى قوما غيركم ولاتضرونه شيئا)اشاره به اينكه عصيان و نافرمانى در برابر يك پيغمبر، عصيان در برابرهمهپيامبران به شمار مى رودسه خصلت قوم هود كه به خاطر آن ملعون دنيا و آخرت شدند: انكار آيات الهى،نافرمانى انبياء و اطاعت از جباران بحث روايتى (روايتى در تفسير جمله : (ان ربى على صراط مستقيم ) و اشاره به رواياتراجعبه قوم هود) گفتارى پيرامون داستان هود،قوم عاد، تكذيب هودونزول عذاب شخصيت معنوى هود (عليه السلام ) آيات 68 - 61 سوره هود 459معناى (انشاء) و (استعمار) در جمله : (هو انشاءكم من الاءرض واستعمركمفيها) استدلال براى عدم جواز عبادت غير خدا به : وجود ارتباط بين خالق و خلق ،نزديكبودن خدا به انسان و نفى استقلال اسباب پاسخ قوم ثمود به دعوت صالح (ع ) قوميت پرستى ، و مليت گرايى ، و ادعاى شك و ترديد داشتن ، دو حجت قوم ثمود، دررددعوت جناب صالح (ع )جواب صالح (ع ) به دلايل قوم خود و معناى جمله : (فما تزيدوننىغيرتسخير)بحث روايتى (روايتى درباره داستان ناقه صالح و كشتن آن و هلاكت قوم ثمود)گفتارى درباره داستان صالح (ع ) درچندفصل ،1 - ثمود، قوم صالح 2 - بعثت صالح (عليه السلام )3 - شخصيت صالح (عليه السلام ) آيات 76 - 69 سوره هودبيان آيات بشارت به همسر ابراهيم (ع ) به تولد اسحاق معناى جمله : (قالوا سلاما قال سلام ) كه سلام فرشتگان ماءمور عذاب قوم لوط(ع) به ابراهيم (ع ) و جواب او را حكايت مى كندبيان عدم منافات انتساب ترس به ابراهيم (ع )، با عصمت آن حضرت معناى ضحك همسر ابراهيم (ع ) (فضحكت ) و وجوهى كه درباره آن گفته شده استوجه تسميه (يعقوب ). شگفت زده شدن همسر ابراهيم (ع ) از بشارت بچه دارشدنمجادله و گفتگوى ابراهيم (ع ) براى رفع عذاب از قوم لوط (ع )بيان علت مجادله ابراهيم (ع ) درباره قوم لوط با فرشتگان و پاسخ فرشتگانبهمجادله او بحث روايتى (رواياتى در تفسير آيات مربوط به فرشتگان وارد بر ابراهيم (ع )، بشرىومجادله ابراهيم (ع )روايتى در شاءن نزول آيات مربوط به قصه بشرى و مجادله ابراهيم (ع ) وبيانضعف آن اشاره به اينكه خصوصيات روحى نيز همچون خصوصياتجسمىقابل توارث است گفتارى پيرامون داستان بشرى و بررسى مفاد آيات مباركه اى كه در سور مختلفهدراين باره آمده است بشارت در هر چهار سوره مربوط به تولد اسحاق استنهاسمائيل سبب و علت مجادله ابراهيم (ع ) با ملائكه آيات 83 - 77 سوره هود ترجمه آيات بيان آيات مراد از (بناتى ) و (اطهرلكم ) در سخن لوط (ع ) به قوم خود: (هؤلاءبناتى هن اطهرلكم )معناى جواب قوم لوط (ع ) به او، كه گفتند: (تو مى دانى كه ما، در دختران توحقىنداريم ...) و وجوهى كه در مورد آن گفته شده است توضيح اين كلام لوط (ع ) كه بعد از ماءيوس شدن از انصراف قوم خود گفت :(لوان لى بكم قوة او آوى الى ركن شديد). واقوال مختلف در اين باره فرشتگان ماءمور عذاب ، خود را معرفى كرده ، به لوط (ع ) مى گويند از آنسرزميندور شود عذاب و هلاك قوم لوط (ع ) با زيرورو شدن زمين و بارش سنگ تهديد همه ستمكاران به نزول عذابى همانند عذاب قوم لوط (ع ) بر آنان بحث روايتى (رواياتى درباره قوم لوط، فرشتگان ميهمانان لوط و داستان هلاكت قوم او)داستان لوط (ع ) و قوم او از زبان امام باقر عليه السلام بررسى روايتى كه متضمن بيان كيفيت مخصوصى در مورد زيرو رو شدن سرزمينقوملوط (ع ) است و بيان ضعف آن سخن صاحب المنار در رد آنچه درباره كيفيت زيرو رو كردن سرزمين قوم لوط (ع)توسط جبرئيل ، نقل شده است نقاط ضعف در سخنان صاحب المنار حجت اخبار مربوط به مسائلى كه موضوع حكم تكليف نيستند، تعبدپذيروقابل جعل شرعى نيست توجيه مراد از (ركن شديد) كه لوط (ع ) تمناى وجود آنرا در خانه اش مىكردگفتارى در چند فصل پيرامون داستان لوط (ع ) و قوم او.1 - داستان قوم لوط در قرآن 2 - عاقبت امر قوم لوط (ع )3 - شخصيت معنوى لوط (ع ) 4 - داستان لوط و قوم او در تورات نقاط تفاوت بين داستان قوم لوط در تورات فعلى و آنچه در قرآن كريم آمدهاستآيات 95 - 84 سوره هود ترجمه آيات بيان آيات مبعوث شدن شعيب (ع ) به سوى قوم خود، و رساندن پيام : خدا را پرستش كنيد وكمفروشى نكنيد!بيان اهميت معادلات و مبادلات مالى در حيات اجتماعى انسان ، و آثار سؤ كمفروشىسودهاى حاصل از كم فروشى و تضييع حقوق ديگران براى مؤ منين ، خير بشمارنمىرود. بلكه بهره خدايى و رزق حلال (بقية اللّه ) براى مؤ منان بهتر استاستناد قوم شعيب (ع ) به : آزادى فكر و انديشه ، سنن ملى و مالكيت شخصى ، دررددعوت آن حضرت چند نكته جواب شعيب (ع ) به اتهامى كه قومش با او زدند كه تو مى خواهى آزادى ما راسلبكنى توضيحى در مورد آزادى انسان و اينكه حيات اجتماعى انسان ، آزادى هاى فردى رامحدودمى كند نشانه صدق مصلحان الهى اينست كه چيزى از پيش خود نمى گويند و خود بدانچهمىگويند عمل مى كنند. بنابراين سالب آزادى ديگران نيستندگفتارى پيرامون آزادى انسان (آزادى تكوينى و تشريعى و بيان اينكه آزادى انسان متاءثر مى شود از: اسبابوعلل ، و حيات اجتماعى و مدنى )هشدار شعيب (ع ) به قوم خود، از رسيدن عذاب هشدار شعيب (ع ) بعد از درماندن در مقابل او، به او گفتند: تو را ضعيف و بى ياورمىبينيم ، و او را تهديد به قتل كردند! بحث روايتى (رواياتى در ذيل آيات مربوط به شعيب (ع ) و قوم او) روايتى درباره توفيق الهى و توضيح مراد از آن گفتارى پيرامون داستان شعيب (ع ) و قوم او در قرآن كريم .شعيب ، سومين پيامبر عرب 2 - شخصيت معنوى شعيب (ع )3 - نظر تورات درباره آن حضرت آيات 99 - 96 سوره هود ترجمه آيات بيان آيات مراد از ارسال موسى (ع ) با آيات و سلطان مبين معناى جمله : (بئس الورد المورود) كه فرعون ، پيروان خود را بدان وارد مىكندمراد از: (و اتبعوا فى هذه لعنة و يوم القيمة بئس الرفد المرفود)
