حديث :
258 - عن حفص بن ابى عايشه قال : بعث ابوعبدالله عليه السلام غلاما له فىحاجه فابطا فخرج على اثره لما ابطاه فوجده نائما فجلس عند راسه يروحه حتى انتبهفقال له ابو عبدالله عليه السلام يا فلان و الله ما ذلك لك تنامالليل و النهار لك الليل و لنا منك النهار.
ترجمه :
258 - حفص بن ابى عايشه گويد: امام صادق عليه السلام يكى از خدمتكاران را درپى حاجتى فرستاد، خدمتكار كندى نموده و دير كرد پس ‍ حضرت بهدنبال او روانه شد پس او را يافت در حالى كه به خواب رفته بود حضرت بالاى سر اونشست و شروع به باد زدن او نمود تا اينكه خدمتكار بيدار شد، حضرت فرمود: اىفلانى ! به خدا كه درست نيست كه هم شب و هم روز بخوابى بلكه شب براى خودت ولىروز را براى ما باش .
حديث :
259 - عن ابى جعفر عليه السلام قال : ان الله يحب الحيى الحليم .
ترجمه :
259 - امام باقر عليه السلام فرمود: همانا خداوند انسان با حيا و بردبار را دوستمى دارد.
حديث :
260 - قال رسول الله صلى الله عليه و آله : ما اعز اللهبجهل قط و لااذل بحلم قط.
ترجمه :
260 - رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: هرگز خداوند كسى را به خاطرنادانى اش عزيز نگردانده و كسى را به خاطر بردبارى اشذليل و خوار نكرده است .
حديث :
261 - قال ابو عبدالله عليه السلام : كفى بالحلم ناصرا وقال : اذا لم تكن حليما فتحلم .
ترجمه :
261 - امام صادق عليه السلام فرمود: بردبارى به عنوان يارى كننده كافى است .و فرمود: اگر بردبار نيستى خود را به بردبارى وادار.
حديث :
262 - عن ابى عبدالله عليه السلامقال : اذا وقع بين رجلين منازعه نزل ملكان فيقولان للسفيه منهما: قلت و قلت و انتاهل لما قلت و ستجزى بما قلت و يقولان للحلم منهما: صبرت و حلمت سيغفر لك ان اتممتذلك و ان رد الحليم عليه ارتفع الملكان .
ترجمه :
262 - امام صادق عليه السلام فرمود: هرگاه بين دو نفر نزاع و كشمكشى صورتمى گيرد دو فرشته فرود مى آيند پس آن دو فرشته به نفرى كه نادان است مىگويند: (تو به برادر دينى ات ) گفتى و گفتى در حالى كه تو خود سزاوارحرفهايى كه گفته اى هستى و به زودى به سبب آنچه كه گفته اى جزا مى بينى و بهنفرى كه بردبار است گويند: صبر و بردبارى نمودى به زودى اگر تا پايان نزاعچنين باشى مشمول غفران الهى قرار خواهى گرفت و اگر شخص بردبار پاسخ ناداننرا بدهد (و با او مقابله به مثل كند) آن دو فرشته (باز مى گردند و) بالا مى روند.
حديث :
263 - عن جعفر بن محمد عليه السلام عن آبائه عليه السلام فى وصيه النبىصلى الله عليه و آله لعلى عليه السلام قال : يا على الا اخبركم باشبهكم بى خلقا؟قالوا بلى يا رسول الله : قال : احسنكم خلقا و اعظمكم حلما و ابركم بقرابته و اشدكممن نفسه انصافا.
ترجمه :
263 - امام صادق عليه السلام و ايشان از پدران بزرگوارش روايت كند كه دروصيت پيامبر صلى الله عليه و آله به على عليه السلام آمده است : اى على ! آيا شما رانسبت به كسى كه از نظر اخلاق از همه شما به من شبيه تر است آگاه سازم ؟ گفتند: آرىاى رسول خدا! فرمود: آنكه خلقش از همه نيكوتر و بردبارى اش از همه بيشتر و نسبتبه خويشاوندانش از همه نيكوكارتر و انصافش درباره خود از همه سخت تر باشد.
حديث :
264 - عن جعفر بن محمد عليه السلام عن آبائه عليه السلامقال : قال رسول الله صلى الله عليه و آله : كلمتان غريبتان فاحتملوهما كلمه حكمه منسفيه فاقبلوها و كلمه سفه من حكيم فاغفروها.
ترجمه :
264 - امام صادق عليه السلام از پدران بزرگوارش روايت كند كهرسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: دو سخن ، نادر و شگفت انگيز است آن دو رابرداشته و تحمل كنيد يكى سخن حكمت آموزى كه نادانى صادر شود به اين سخن روىآوريد و ديگرى سخن نابخردانه اى كه از حكيمى صادر شود از اين سخن چشم پوشىكنيد.
حديث :
265 - عن جعفر بن محمد عن ابيه عن جده عليه السلام عن على عليه السلامقال رسول الله صلى الله عليه و آله : ما جمع شى ء الى شى ءافضل من حلم الى علم .
ترجمه :
265 - امام صادق عليه السلام از پدران بزرگوارش و ايشان از جدش از على عليهالسلام روايت كند كه رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: هيچ چيزى با چيز ديگرجمع نشده كه جمعشان از جمع بردبارى و دانش برتر باشد.
حديث :
266 - عن جعفر بن محمد عن آبائه عليه السلام عن على عليه السلامقال : قال رسول الله صلى الله عليه و آله : و الذى نفسى بيده ما جمع شى ء الى شىء افضل من حلم الى علم .
ترجمه :
266 - امام صادق عليه السلام از پدران بزرگوارش از على عليه السلام روايت كندكه رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: سوگند به خدايى كه جانم در دست اوستهيچ چيزى كه با چيز ديگر جمع نشده كه جمعشان برتر از جمع بردبارى و علم باشد.
حديث :
267 - عن اميرالمؤمنين عليه السلام انهقال : اول عوض الحليم من حلمه ان الناس انصاره علىالجاهل .
ترجمه :
267 - اميرالمؤمنين عليه السلام فرمود: اولين عوضى كه شخص بردبار ازبردبارى اش مى برد اين است كه مردم بر عليه نادان يارى كننده او مى شوند.
حديث :
268 - و قال عليه السلام : ان لم تكن حليما فتحلم فانهقل من تشبه بقوم الا و اوشك ان يكون منهم .
ترجمه :
268 - اميرالمؤمنين عليه السلام فرمود: اگر بردبار نيستى خود را به بردبارىوادار زيرا كم اتفاق مى افتد كه كسى خود را شبيه گروهى سازد جز اينكه نزديك استكه جزء آنان شود.
27 - باب استحباب الرفق فى الامور 
27 - باب استحباب مدارا نمودن در كارها 
حديث :
269 - عن ابى عبدالله عليه السلامقال : قال رسول الله صلى الله عليه و آله : الرفق يمن و الخرق شوم .
ترجمه :
269 - امام صادق عليه السلام فرمود: رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: مدارانمودن مايه بركت و درشتى كردن مايه شومى است .
حديث :
270 - عن ابى جعفر عليه السلام قال : ان الله رفيق يحب الرفق و يعطى علىالرفق ما لايعطى على العنف .
ترجمه :
270 - امام باقر عليه السلام فرمود: خداوند نرم رفتار است و نرمى را دوست دارد وبر مدارا و نرمى پاداشى عطا مى كند كه بر سخت گيرى و درشتى چنين پاداشى نمىدهد.
حديث :
271 - عن ابى جعفر عليه السلام قال : انلكل شى ء قفلا و قفل الايمان الرفق .
ترجمه :
271 - امام باقر عليه السلام فرمود: هر چيزى قفلى دارد وقفل ايمان مدارا كردن و نرمى است (يعنى همچنانكهقفل باعث محفوظ ماندن است مدارا هم مايه حفظ ايمان است ).
حديث :
272 - قال ابوجعفر عليه السلام : من قسم له الرفق قسم له الايمان .
ترجمه :
272 - امام باقر عليه السلام فرمود: كسى كه برايش مدارا تقسيم شده ايمان براىوى تقسيم گرديده .
حديث :
273 - عن ابى عبدالله عليه السلامقال : ايما اهل بيت اعطوا حظهم من الرفق فقد وسع الله عليهم فى الرزق و الرفق فىتقدير المعيشه خير من السعه فى المال و الرفق لايعجز عنه شى ء و التبذير لا يبقىمعه شى ء ان الله عزوجل رفيق يحب الرفق .
ترجمه :
273 - امام صادق عليه السلام فرمود: هراهل خانه اى كه بهره اى از نرمى و مدارا نصيبشان گشته خداوند روزى آنان را وسعت دهد ومدارا در تدبير زندگانى بهتر از وسعت در مال است و هيچ چيز از مدارا عاجز و وامانده نمىشود و با اسراف چيزى باقى نمى ماند و خداوندعزوجل مدارا كننده است و مدارا را دوست مى دارد.
حديث :
274 - عن ابى جعفر عليه السلام قال :قال رسول الله صلى الله عليه و آله : لو كان الرفق خلقا يرى ما كان مما خلق اللهشى ء احسن منه .
ترجمه :
274 - امام باقر عليه السلام فرمود: رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: اگرمدارا مخلوقى بود كه ديده مى شد هيچ مخلوقى از مخلوقات خدا از او نيكوتر نبود.
حديث :
275 - عن ابى الحسن عليه السلام قال : الرفق نصف العيش .
ترجمه :
275 - امام موسى بن جعفر عليه السلام فرمود: مدارا (به منزله ) نيمى ازخوشگذرانى است .
حديث :
276 - عن ابى عبدالله عليه السلامقال : ان الله رفيق يحب الرفق .
ترجمه :
276 - امام صادق عليه السلام فرمود: خداونداهل مدارا است و مدارا را دوست مى دارد.
حديث :
277 - عن ابى جعفر عليه السلام قال :قال رسول الله صلى الله عليه و آله : ان لم يوضع على شى ء الا زانه و لانزع من شىء الا شانه .
ترجمه :
277 - امام باقر عليه السلام فرمود: رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: همانامدارا بر چيزى نهاده نشد جز اينكه به آن زينت بخشيد و از چيزى جدا نشد جز اينكه آن رازشت نمود.
حديث :
278 - عن النبى صلى الله عليه و آلهقال : ان فى الرفق الزياده و البركه و من يحرم الرفق يحرم الخير.
ترجمه :
278 - پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله فرمود: همانا در مدارا كردن زيادت و بركتوجود دارد و كسى كه از مدارا محروم است از خير و خوبى محروم است .
حديث :
279 - عن ابى عبدالله عليه السلامقال : ما زوى الرفق عن اهل بيت الازوى عنهم الخير.
ترجمه :
279 - امام صادق عليه السلام فرمود: سازگارى و مدارا ازاهل هيچ خانه اى باز داشته نشده جز اينكه آنان از خير و خوبى محروم و بى بهره گشتهاند.
حديث :
280 - عن ابى الحسن عليه السلام قال :قال لى - و جرى بينى و بين رجل من القوم كلام -فقال لى : ارفق بهم فان كفر احدهم فى غضبه و لاخير فيمن كان كفره فى غضبه .
ترجمه :
280 - راوى گويد: بين من و مردى از قوم سخنى در گرفت امام رضا عليه السلامبه من فرمود: با آنان مدارا كن زيرا از آنان كسى هست كه درحال خشم كارش به كفر مى انجامد و كسى كه درحال خشم كافر شود خيرى در او نيست .
حديث :
281 - عن ابى عبدالله عليه السلامقال : قال رسول الله صلى الله عليه و آله : ان الله رفيق يحب الرفق و يعين عليه.
ترجمه :
281 - امام صادق عليه السلام فرمود: رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود:خداوند اهل مدارا است و مدارا را دوست مى دارد و (آدمى را) بر مدارا يارى مى كند.
حديث :
282 - و قال صلى الله عليه و آله : ما اصطحب اثنان الا كان اعظمهما اجرا واحبهما الى الله ارفقهما بصاحبه .
ترجمه :
282 - رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: دو نفر با يكديگر مصاحبت نكرده اندجز اينكه آن كس كه با ديگرى مدارا كننده تر است در نزد خداوند پاداشش بزرگتر ومحبوبتر است .
حديث :
283 - عن احدهما عليه السلام قال : ان الله رفيق يحب الرفق .
ترجمه :
283 - امام باقر يا امام صادق عليه السلام فرمود: خداونداهل مدارا است و مدارا را دوست دارد.
حديث :
284 - عن الفضيل بن عثمان قال سمعت ابا عبدالله عليه السلاميقول : من كان رفيقا فى امره نال ما يريد من الناس .
ترجمه :
284 - فضيل بن عثمان گويد: از امام صادق عليه السلام شنيدم كه فرمود: كسى كهدر كارش اهل مدارا باشد به آنچه از مردم مى خواهدنائل مى شود.
28 - باب استحباب التواضع  
28 - باب استحباب فروتنى نمودن  
حديث :
285 - عن ابى عبدالله عليه السلامقال : ان فى السماء ملكين موكلين بالعباد فمن تواضع لله رفعاه و من تكبر و ضعاه.
ترجمه :
285 - امام صادق عليه السلام فرمود: همانا در آسمان دو فرشته اند كه بربندگان گمارده شده اند پس هر كه براى خدا فروتنى كند بالايش مى برند و هر كهتكبر ورزد فرودش آورند.
حديث :
286 - عن ابى عبدالله عليه السلامقال : فيما اوحى الله عزوجل الى داود عليه السلام يا داود: كما ان اقرب الناس من اللهالمتواضعون كذلك ابعد الناس من الله المتكبرون .
ترجمه :
286 - امام صادق عليه السلام فرمود: در ضمن آنچه كه خداوندعزوجل به حضرت داود عليه السلام وحى نمود آمده است : اى داود! همچنانكه نزديكترينمردمان به خدا فروتنان هستند دورترين مردم از خدا متكبرانند.
حديث :
287 - عن ابى الحسن موسى عليه السلام فى حديثقال : فاوحى الله الى الجبال انى واضع سفينه نوح عبدى علىجبل منكن فتطاولت و شمخت و تواضع الجودى و هوجبل عندكم فضربت السفينه بجوجوها الجبل .
ترجمه :
287 - امام موسى بن جعفر عليه السلام در حديثى فرمود: خداوند به كوهها وحىفرستاد كه من كشتى بنده خود نوح را بر كوهى از كوهها خواهم نهاد پس كوههاگردنكشى و تكبر نمودند و تنها كوه جودى كه كوهى در نزد شماست فروتنى نمود پسآن كشتى نيز سينه خود را بر همان كوه نهاد.
حديث :
288 - عن محمد بن مسلم قال : سمعت ابا جعفر عليه السلام يذكر انه اتىرسول الله صلى الله عليه و آله ملك فقال : ان الله يخيرك ان تكون عبدا رسولامتواضعا او ملكا رسولا قال : فنظر الى جبرئيل و اوما بيده ان تواضع .فقال : عبدا متواضعا رسولا فقال الرسول : مع انه لاينقصك مما عند ربك شيئاقال : و معه مفاتيح خزائن الارض .
ترجمه :
288 - محمد بن مسلم گويد: از امام باقر عليه السلام شنيدم كه فرمود: فرشته اىبه خدمت رسول خدا صلى الله عليه و آله آمد و عرض كرد: خداوند تو را مخير ساخته كهبنده اى و رسولى متواضع باشى يا فرشته اىرسول باشى . پس حضرت نگاهى به جبرئيل افكند (كه چه جوابى به اين فرشته دهم؟) جبرئيل عليه السلام با دست خويش اشاره كرد كه تواضع و فروتنى را اختيار كن ،پس پيامبر فرمود: مى خواهم بنده اى متواضع ورسول خدا باشم . آن فرشته پيام آور گفت : با اين همه هيچ چيز از آنچه در نزدپروردگارت (براى تو) وجود دارد كاسته نمى شود حضرت فرمود: (آرى مى دانم كه )كليدهاى تمامى خزائن زمين در اختيار پروردگارم مى باشد.
حديث :
289 - عن ابى الحسن عليه السلام قال : التواضع ان تعطى الناس ما تحب انتعطاه .
ترجمه :
289 - امام رضا عليه السلام فرمود: تواضع آن است كه آنچه را كه دوست مى دارىمردم به تو عطا كنند تو به مردم عطا كنى .
حديث :
290 - و فى حديث آخر قال عليه السلام : التواضع درجات منها ان يعرف المرءقدر نفسه فينزلها منزلتها بقلب سليم لايحب ان ياتى الى احد الامثل ما يوتى اليه ان راى سيئه دراها بالحسنه كاظم الغيظ عاف عن الناس ‍ و الله يحبالمحسنين .
ترجمه :
290 - و در حديث ديگرى فرمود: تواضع درجات و مراتبى دارد يكى از آن مراتب ايناست كه شخص قدر خود را بشناسد و با دلى سالم نفس خود را در منزلت و مقام واقعى اشجارى دهد (چنين كسى دوست نمى دارد كه براى كسى چيزى پيش آيد مگر همانند همان چيزىكه براى خودش پيش ‍ مى آيد، اگر بدى اى ببيند آن را با خوبى دفع مى كند، فروخورنده خشم است ، چشم پوشى كننده از (بدى ) مردمان است و خداوند نيكوكاران را دوستدارد.
حديث :
291 - عن جعفر بن محمد عليه السلام عن آبائه عليه السلام فى وصيه النبىصلى الله عليه و آله لعلى عليه السلام قال : يا على و الله لو ان الوضيع فى قعربئر لبعث الله عزوجل اليه ريحا ترفعه فوق الاخيار فى دوله الاشرار.
ترجمه :
291 - امام صادق عليه السلام از پدران بزرگوارش روايت كند كه در وصيت پيامبراكرم صلى الله عليه و آله به على عليه السلام آمده است : اى على ! به خدا سوگند كهاگر شخص فروتن در ته چاهى باشد خداوندعزوجل بادى را به سوى او مى فرستد تا او را بالا بياورد و در دولت نابكاران او را درمنزلتى بالاتر از نيكان جاى دهد.
حديث :
292 - عن الحسن بن الجهم قال سالت الرضا عليه السلام فقلت له : جعلتفداك ما حد التوكل ؟ فقال لى : ان لاتخاف مع الله احداقال : قلت : جعلت فداك فما حد التواضع ؟فقال : ان تعطى الناس من نفسك ما تحب ان يعطوك مثله قلت : جعلت فداك اشتهى ان اعلمكيف انا عندك ؟ فقال : انظر كيف انا عندك ؟
ترجمه :
292 - حسن بن جهم گويد: از امام رضا عليه السلام پرسيدم كه : فدايت شوم حدتوكل چيست ؟ حضرت فرمود: اينكه با وجود خدا از هيچ نترسى ، عرض كردم : فدايت شومحد تواضع چيست ؟ حضرت فرمود: اينكه از جانب خود به مردم چيزى عطا كنى كه دوستدارى همانند آن را به تو عطا كنند. عرض كردم : فدايت شوم دوست دارم كه بدانم من درنزد تو چگونه ام ؟ حضرت فرمودن بنگر كه من در نزد تو چگونه ام ؟
حديث :
293 - عن ابى عبدالله عليه السلام عن آبائه عليه السلامقال : ان من التواضع ان يرضى بالمجلس دون المجلس و ان يسلم على من يلقى و انيترك المراء و ان كان محقا و لاتحب ان تحمد على التقوى .
ترجمه :
293 - امام صادق عليه السلام از پدران بزرگوارش روايت كند: همانا از تواضعشمرده مى شود اينكه شخص به جايگاهى نه جايگاه ديگر خوشنود باشد (يعنى در واردشدن به مجلسى براى نشستن به همان جاى خالى خوشنود باشد و هوس جاى بالاتر رادر سر نداشته باشد) و ديگر اينكه به هر كس كه برخورد مى كند سلام كند وجدال را ترك كند اگر چه حق با او باشد و دوست نداشته باشى كه به خاطر تقوا وپرهيز كاريت مورد حمد و ستايش قرار بگيرى .
29 - باب استحباب التواضع عند تجدد النعمه  
29 - باب استحباب تواضع در هنگامى كه نعمتى جديد براىآدمىحاصل مى شود
حديث :
294 - عن ابى عبدالله عليه السلام فى حديث جعفر بن ابى طالب مع النجاشىملك الحبشه ان النجاشى قال : انا نجد فيما انزل الله على عيسى عليه السلام ان مع حقالله على عباده ان يحدثوا لله تواضعا عند ما يحدث لهم من نعمه فلما بلغ النبى صلىالله عليه و آله قال لاصحابه : ان الصدقه تزيد صاحبه رفعه فتواضعوا يرفعكمالله و ان العفو يزيد صاحبه عزا فاعفوا يعزكم الله .
ترجمه :
294 - امام صادق عليه السلام درباره واقعه ديدار و گفتگوى جعفر بن ابى طالببا نجاشى پادشاه حبشه ، فرمود: نجاشى گفت : ما مسيحيان در كتابى كه خداوند برعيسى عليه السلام نازل فرموده يافته ايم كه (يكى از حقوق خداوند بر بندگانش ايناست كه هرگاه نعمتى جديد به آنان مى بخشد آنان نيز در برابر او تواضع وفروتنى جديدى داشته باشند) زمانى كه اين سخن به پيامبر اكرم صلى الله عليه وآله رسيد حضرت به اصحاب خود فرمود: همانا صدقه مايه زيادت(مال و عمر) براى صدقه دهنده مى گردد پس ‍ صدقه بپردازيد تا خداى بر شما رحمآورد و همانا تواضع مايه زيادت مقام و مرتبه شخص متواضع مى گردد پس تواضعكنيد تا خداى شما را بلندمرتبه گرداند و همانا عفو و بخشش به عفو كننده عزت مىبخشد پس ‍ عفو كنيد تا خداوند شما را عزيز گرداند.
30 - باب تاكد استحباب التواضع للعالم و المتعلم  
30 - باب تاكيد بر استحباب تواضع براى دانشمند و دانش آموز 
حديث :
295 - عن معاويه بن وهب قال : سمعت ابا عبدالله عليه السلاميقول : اطلبوا العلم و تزينوا معه بالحلم و الوقار و تواضعوا لمن تعلمونه العلم وتواضعوا لمن طلبتم منه العلم و لاتكونوا علماء جبارين فيذهب باطلكم بحقكم .
ترجمه :
295 - معاويه بن وهب گويد از امام صادق عليه السلام شنيدم كه فرمود: دانشبجوييد و همراه با دانش ، خود را با بردبارى و وقار زينت ببخشيد و درمقابل كسانى كه به آنان دانش مى آموزيد تواضع و فروتنى كنيد و براى كسى كه ازاو دانش مى آموزيد تواضع كنيد و از دانشمندان متكبر و سركش ‍ نباشيد كه در نتيجه ، كارباطل شما (عمل و گفته ) حق شما را از بين مى برد.
حديث :
296 - قال عيسى ابن مريم عليه السلام للحواريين : لى اليكم حاجه اقضوهالى فقالوا: قضيت حاجتك يا روح الله فقام فغسل اقدامهم فقالوا كنا احق بهذا منكفقال : ان احق الناس بالخدمه العالم انما تواضعت هكذا لكيما تتواضعوا بعدى فىالناس كتواضعى لكم ثم قال عيسى عليه السلام : بالتواضع تعمر الحكمه لابالتكبر و كذلك فى السهل ينبت الزرع لا فىالجبل .
ترجمه :
296 - عيسى بن مريم عليه السلام به اصحاب و حواريون خود فرمود: من از شماخواسته اى دارم خواسته ام را برايم برآورده سازيد. گفتند: اى روح الله ! خواسته اترواست . پس حضرت برخاست و پاهاى آنان را شست ، آنان گفتند: ما به اين كارسزاوارتريم از شما (و ما بايد پاهاى مبارك تو را بشوئيم ) حضرت فرمود: هماناسزاوارترين مردم در خدمتگزار بودن ، شخص عالم است و من در برابر شما اينگونهتواضع نمودم تا شما نيز پس ‍ از من همانند تواضع مرا در ميان مردم داشته باشيد. سپسفرمود: علم و حكمت به وسيله تواضع آباد مى شود نه با تكبر و همچنين است كه در دشتگياه مى رويد نه در كوه سخت .
31 - باب استحباب التواضع فى الماكل و المشرب و نخوهما 
31 - باب استحباب تواضع در خوردن و نوشيدن و مانند اينها 
حديث :
297 - عن ابى عبدالله عليه السلامقال : افطر رسول الله صلى الله عليه و آله عشيه خميس فى مسجد قبافقال : هل من شراب ؟ فاتاه اوس بن خولى الانصارى بعس مخيضبعسل فلما وضعه على فيه نحاه ثم قال : شرابان يكتفى باحدهما من صاحبه لا اشربه ولا احرمه و لكن اتواضع لله فانه من تواضع لله رفعه الله و من تكبر خفضه الله و مناقتصد فى معيشته رزقه الله و من بذر حرمه الله و من اكثر ذكر الموت احبه الله .
ترجمه :
297 - امام صادق عليه السلام فرمود: رسولخدا صلى الله عليه و آله در شبانگاه پنجشنبه اى در مسجد قبا افطار مى نمود پسفرمود: آيا نوشيدنى اى هست ؟ پس اوس بن خولى انصارى كاسه اى بزرگ شير آميختهشده با عسل را به خدمت حضرت آورد. حضرت كاسه را به دهان مبارك نزديك فرمود وسپس آن را كنار گذاشت و فرمود: اين دو نوشيدنى است كه مى توان به يكى از اين دواكتفا نمود: من نه آن را مى نوشم و نه تحريم مى كنم ولى به خاطر خدا تواضع مى كنمزيرا كسى كه به خاطر خدا تواضع كند خداوند او را بالا مى برد و كسى كه تكبر ورزدخداوند او را به زير مى كشد و كسى كه در زندگانيش ميانه روى پيشه كند خداوند روزىاش مى بخشد و كسى كه اسراف كند خداوند محرومش مى سازد و كسى كه زياد مرگ را يادكند خداوند او را دوست مى دارد.
حديث :
298 - عن ابى عبدالله عليه السلامقال : مر على بن الحسين عليه السلام على المجذمين و هو راكب حماره و هم يتغدون فدعوهالى الغداء فقال : اما لو لا انى صائم لفعلت فلما صار الى منزله امر بطعام فصنع وامر ان يتنوقوا فيه ثم دعاهم فتغدوا عنده و تغدى معهم .
ترجمه :
298 - امام صادق عليه السلام فرمود: امام سجاد عليه السلام در حالى كه بر الاغىسوار بود به گروهى كه بيمارى خوره داشتند و درحال چاشت خوردن بودند گذر كرد آنان حضرت را به چاشت دعوت كردند. حضرت فرمود:اگر روزه نبودم دعوت شما را اجابت مى كردم . (حضرت از آنان خداحافظى نمود) و وقتىكه به منزل رسيد دستور داد غذايى آماده كردند و فرمود كه آن را نيكو بپزند سپس آنبيماران جذامى را به طعام دعوت كرد و همراه آنان به خوردن نشست .
حديث :
299 - عن اميرالمؤمنين عليه السلام قال : القناعهمال لاينفد.
ترجمه :
299 - على عليه السلام فرمود: قناعت مالى است كه تمام شدنى نيست .
32 - باب وجوب ايثار رضا الله على هوى النفس و تحريم العكس  
32 - باب وجوب برگزيدن رضاى الهى بر خواهش نفسانى و تحريم پيروىازهواى نفس
حديث :
300 - عن ابى جعفر عليه السلام قال : ان اللهعزوجل يقول : و عزتى و عظمتى و علوى و ارتفاع مكانى لايوثر عبد هواى على هوى نفسهالا كففت عليه ضيعته و ضمنت السماوات و الارض رزقه و كنت له من رواء تجارهكل تاجر.
ترجمه :
300 - امام باقر عليه السلام فرمود: خداوندعزوجل مى فرمايد: سوگند به عزت و بزرگى و برترى و بلندى جايگاهم كه هيچبنده اى خواسته مرا بر خواهش نفسانى اش مقدم نمى دارد مگر اينكه حرفه و پيشه اش رابرايش ‍ فراهم مى سازم و آسمانها و زمين را ضامن روزى اش قرار مى دهم و من براى اوبرتر از تجارت هر تاجرى خواهم بود.
حديث :
301 - عن ابى جعفر عليه السلام قال :قال الله عزوجل : و عزتى و جلالى و عظمتى و بهائى و علو ارتفاعى لايوثر عبد مومنهواى على هواه فى شى ء من امر الدنيا الا جعلت غناه فى نفسه و همته فى آخرته و ضمنتالسماوات و الارض رزقه و كنت له من وراء تجارهكل تاجر.
ترجمه :
301 - امام باقر عليه السلام فرمود: خداوندعزوجل مى فرمايد: سوگند به عزت و شكوه و بزرگى و خوبى و نيكويى ام و بلندىمرتبه ام كه هيچ بنده مومنى خواسته مرا در هيچيك از امور دنيايى بر خواهش نفسانى اشمقدم نمى دارد مگر اينكه بى نيازى را در نفس او قرار مى دهم و همتش را متوجه آخرتش مىكنم و آسمانها و زمين را ضامن روزى اش مى گردانم و مافوق تجارت هر تاجرى به نفعاو خواهم بود.
حديث :
302 - عن ابى جعفر عليه السلام قال :قال رسول الله صلى الله عليه و آله : يقول اللهعزوجل : و عزتى و جلالى و كبريائى و نورى و علوى و ارتفاع مكانى لايوثر عبد هواهعلى هواى الا شتت عليه امره و لبست عليه ديناه و شغلت قلبه بها و لم آته منها الا ماقدرت له و عزتى و جلالى و عظمتى و نورى و علوى و ارتفاع مكانى لايوثر عبد هواىعلى هواه الا استحفظته ملائكتى و كفلت السماوات و الارضين رزقه و كنت له من وراء تجارهكل تاجر و اتته الدنيا و هى راغمه .
ترجمه :
302 - امام باقر عليه السلام فرمود: رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود:خداوند عزوجل مى فرمايند: سوگند به عزت و شكوه و بزرگ منشى و نور و برترى وبلندى جايگاهم كه هيچ بنده اى خواهش نفسانى خويش را بر خواسته من مقدم نمى دارد جزاينكه كارش را پريشان و پراكنده مى سازم و دنيايش را بر او مشتبه و درهم بر هم مىگردانم و قلبش را به دنيايش مشغول مى سازم و (با اين همه ) به او از دنيا به هماناندازه اى كه برايش مقدر نموده ام مى دهم و سوگند به عزت و شكوه و بزرگى و نور وبرترى و بلندى جايگاهم كه هيچ بنده اى خواسته مرا بر خواهش نفسانى خويش مقدم نمىدارد مگر اينكه فرشتگانم را براى حفظ و نگاهدارى اش بر مى گمارم و آسمانها و زمينرا ضامن و عهده دار روزى او قرار مى دهم و براى او از (سود) تجارت هر تاجرى برترخواهم بود و چنين كسى دنيا به سراغش ‍ مى آيد در حالى كه او دنيا را ناپسند مى داند.
حديث :
303 - عن ابى عبدالله عليه السلامقال : ان الله عزوجل يقول : انى لست كل كلام الحكمهاتقبل ، انما اتقبل هواه و همه فان كان هواه و همه فى رضاى جعلت همه تقديسا وتسبيحا.
ترجمه :
303 - امام صادق عليه السلام فرمود: همانا خداوندعزوجل مى فرمايد: به راستى كه اينگونه نيست كه من هر سخن حكمت آميزى را بپذيرمبلكه ميل او (گوينده ) و همت او را مى پذيرم پس اگرميل و همت او در جهت خوشنودى من باشد همت او را (به منزله ) تقديس و تسبيح خود قرار مىدهم (تقديس و تسبيح : به پاكى منسوب كردن ، به پاكى ياد كردن ).
حديث :
304 - عن محمد بن على بن الحسين عليه السلامقال : جاهد هواك كما تجاهد عدوك .
ترجمه :
304 - امام باقر عليه السلام فرمود: با هواى نفسانى خود مبارزه كن همانگونه كهبا دشمنت مبارزه مى كنى .
حديث :
305 - عن ابى حمزه قال : سمعت على بن الحسين عليه السلاميقول : ان الله جل جلاله يقول : و عزتى و جلالى و عظمتى و جمالى و بهائى و علوى وارتفاع مكانى لايوثر عبد هواى على هواه الا جعلت همه فى آخرته و غناه فى قلبه و كففتعنه ضيعته و ضمنت السماوات و الارض ‍ رزقه و اتته الدنيا و هى راغمه .
ترجمه :
305 - ابى حمزه گويد: از امام زين العابدين عليه السلام شنيدم كه مى فرموده :به درستى كه خداوند جل جلاله مى فرمايد: سوگند به عزت و شكوه و بزرگى وزيبايى و نيكويى و برترى و بلندى جايگاهم كه هيچ بنده اى خواسته مرا بر خواهشنفسانى خود مقدم نمى دارد مگر اينكه همت او را متوجه امر آخرتش مى گردانم و بى نيازىاش را در درون قلبش ‍ جاى مى دهم و كار و پيشه اش را برايش فراهم مى آورم و آسمانها وزمين را ضامن روزى او مى گردانم و دنيا به سوى او مى آيد در حالى كه او نسبت به دنيابى ميل و ناخشنود است .
حديث :
306 - عن اميرالمؤمنين عليه السلام انهقال فى خطبه له : ايها الناس ‍ ان اخوف ما اخاف عليكم اثنتان اتباع الهوى وطول الامل فاما اتباع الهوى فيصد عن الحق و اماطول الامل فينسى الاخره .
ترجمه :
306 - اميرالمؤمنين عليه السلام در خطبه اى فرمود: اى مردم ! به درستى كهترسناكترين چيزى كه از آن بر شما بيمناكم دو چيز است : پيروى هواى نفس و درازىآرزو، اما پيروى از هواى نفس آدمى را از حق باز مى دارد و اما درازى آرزو باعث فراموشىآخرت مى گردد.
33 - باب وجوب تدبر العاقبه قبلالعمل
33 - باب وجوب عاقبت انديشى پيشازعمل
حديث :
307 - عن ابى عبدالله عليه السلامقال : ان رجلا اتى النبى صلى الله عليه و آلهفقال له : يا رسول الله اوصنى فقال له : فهل انت مستوص ان انا اوصيتك ؟ حتىقال له ذلك ثلاثا و فى كلها يقول الرجل نعم يارسول الله فقال له رسول الله صلى الله عليه و آله فانى اوصيك اذا انت هممت بامرفتدبر عاقبته فان يك رشدا فامضه و ان يك غيا فانته عنه .
ترجمه :
307 - امام صادق عليه السلام فرمود: مردى نزد پيامبر اكرم صلى الله عليه و آلهآمد و عرض كرد: اى رسول خدا! مرا سفارشى فرما. حضرت تا سه مرتبه فرمود: ايااگر تو را سفارشى نمايم سفارشم را مى پذيرى و به آنعمل مى كنى ؟
و مرد در هر مرتبه عرض كرد: آرى اى رسول خدا!رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: پس من تو را سفارش مى كنم كه هرگاه آهنگانجام كارى را نمودى در عاقبت و پايان آن كار انديشه كن پس اگر انجامش درست و صواببود انجام بده و اگر ناصواب بود از انجام آن باز ايست .
حديث :
308 - عن اميرالمؤمنين عليه السلام فى وصيته لمحمد بن الحنفيهقال : من استقبل وجوه الاراء عرف مواقع الخطاء و من تورط فى الامور غير ناظر فىالعواقب فقد تعرض لمفظعات النوائب و التدبيرقبل ناظر العمل يومنك من الندم و العاقل من وعظه التجارب و فى التجارب علم مستانف وفى تقلب الاحوال علم جواهر الرجال .
ترجمه :
308 - اميرالمؤمنين عليه السلام در وصيتش به محمد بن حنفيه فرمود: كسى كه بانظرات و افكار مختلف روبرو مى شود مواضع و جايگاههاى خطا را شناسايى مى كند وكسى كه بدون عاقبت انديشى خود را گرفتار كارها كند محققا كه خود را در معرض كارهاىترسناك و دشوار قرار داده است و عاقبت انديشى پيش ازعمل تو را از پشيمانى ايمن مى سازد و خردمند كسى است كه تجربه ها او را پند و اندرزدهند و در تجربه ها آگاهى نو و تازه اى وجود دارد و در دگرگونى حالات نسبت بهجوهره مردان علم و آگاهى حاصل مى شود.
حديث :
309 - عن اميرالمؤمنين عليه السلام انهقال : لسان العاقل وراء قلبه و قلب الاحمق وراء لسانه .
ترجمه :
309 - اميرالمؤمنين عليه السلام فرمود: زبان شخصعاقل در پشت قلب اوست (ابتدا روى سخن فكر مى كند و آن را از قلب مى گذراند و سپسبر زبان جارى مى كند) و قلب شخص نادان در پشت زبان اوست (پس از سخن گفتن روىآن فكر مى كند كه آيا ناصواب بوده يا نه ).
حديث :
310 - و عنه عليه السلام انه قال : قلب الاحمق فى لسانه و لسانالعاقل فى قلبه .
ترجمه :
310 - اميرالمؤمنين عليه السلام فرمود: قلب شخص نادان در زبان اوست و زبانشخص خردمند در قلب اوست .
حديث :
311 - و قال عليه السلام من استقبل وجوه الاراء عرف مواقع الخطا.
ترجمه :
311 - اميرالمؤمنين عليه السلام فرمود: كسى كه با آراء و نظرات مختلف روبروباشد به مواضع خطا شناخت پيدا مى كند.
حديث :
312 - قال ابوعبدالله عليه السلام : ليس لحاقن راى ولالملول صدق و لا لحسود غنى و ليس بحازم من لا ينظر فى العواقب و النظر فىالعواقب تلقيح للقلوب .
ترجمه :
312 - امام صادق عليه السلام فرمود: كسى كه بابول به او فشار آورده راى (قابل اعتنا و بى نقص ) ندارد و كسى كه افسرده استدوستى ندارد و حسود بى نياز نمى شود و كسى كه در عاقبت كارها نمى انديشد دورانديش و محتاط نيست و انديشيدن در عاقبت كارها مايه بارورى دلها است .
حديث :
313 - عن ابى جعفر عليه السلام قال : اتىرجل رسول الله صلى الله عليه و آله فقال : علمنى يارسول الله قال : عليك بالياس مما فى ايدى الناس ‍ فانه الغنى الحاضرقال : زدنى يا رسول الله صلى الله عليه و آلهقال : اياك و الطمع فانه الفقر الحاضر قال : زدنى يارسول الله قال : اذا هممت بامر فتدبر عاقبته فان يك خيرا و رشدا فاتبعه و ان يك غيافاجتنبه .
ترجمه :
313 - امام باقر عليه السلام فرمود: مردى به خدمترسول خدا صلى الله عليه و آله آمد و عرض كرد: اىرسول خدا مرا دانشى بياموز. حضرت فرمود: بر تو باد به نوميدى نسبت به آنچه كهدر دستان مردمان است زيرا اين روحيه بى نيازى و ثروتى حاضر و آماده است . عرضكرد: اى رسول خدا بيش از اين بفرما. حضرت فرمود: بر حذر باش از طمع زيرا طمع وآزمندى فقرى حاضر و آماده است ، عرض كرد: اىرسول خدا بيش از اين برايم بفرما. حضرت فرمود: هرگاه قصد انجام دادن كارى رانمودى با دقت در عاقبت آن كار انديشه كن پس اگر خير و هدايت در آن باشد آن را پىگيرى كن و اگر مايه گمراهى باشد از انجام آن خوددارى نما.
34 - باب وجوب انصاف الناس ولو من النفس  
34 - باب وجوب به انصاف رفتار كردن با مردمان اگر چه بر ضررخود باشد
حديث :
314 - عن ابى عبدالله عليه السلامقال : من انصف الناس من نفسه رضى به حكما لغيره .
ترجمه :
314 - امام صادق عليه السلام فرمود: كسى كه با مردم درباره خود به انصافرفتار كند مردم درباره او به داور و ميانجى بودن براى ديگران خوشنودند.
حديث :
315 - عن ابى عبدالله عليه السلامقال : قال رسول الله صلى الله عليه و آله : سيدالاعمال انصاف الناس من نفسك و مواساه الاخ فى الله و ذكر الله علىكل حال .
ترجمه :
315 - امام صادق عليه السلام روايت كند كهرسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: سيد و سرور همه كارها سه چيز است : بهانصاف رفتار كردن با مردم درباره خود و يارى نمودن برادر دينى در راه خدا و به يادخدا بودن در هر حال .
حديث :
316 - عن ابى جعفر عليه السلام قال :قال اميرالمؤمنين عليه السلام فى كلام له : الا انه من ينصف الناس من نفسه لم يزده اللهالا عزا.
ترجمه :
316 - امام باقر عليه السلام روايت كند كه اميرالمؤمنين عليه السلام فرمود: آگاهباشيد كه هر كس درباره خود با مردم به انصاف رفتار كند خداوند چيزى جز عزت وسربلندى به او نمى افزايد.
حديث :
317 - عن ابى عبدالله عليه السلامقال : ثلاث هم اقرب الخلق الى الله يوم القيامه حتى يفرغ من الحسابرجل لم تدعه قدره فى حال غضبه ان يحيف على من تحت يده ورجل مشى بين اثنين فلم يمل مع احدهما على الاخر بشعيره ورجل قال بالحق فيما له و عليه .
ترجمه :
317 - امام صادق عليه السلام فرمود: سه كس هستند كه در روز قيامت نزديكترينكسان به خداوند مى باشند تا زمانى كه خداوند از حساب مردمان فارغ شود: يكى كسىكه قدرت و توانايى اش او را در حال خشم به سوى ستم نمودن به زير دستانش نمىخواند و ديگرى كسى كه بين دو نفر رفت و آمد مى كند ولى حتى به اندازه يك دانه جوبه يكى از آن دو بر عليه ديگرى تمايل پيدا نمى كند و ديگرى كسى كه حق را مىگويد خواه به نفع او يا ضرر او باشد.
حديث :
318 - عن ابى عبدالله عليه السلامقال : قال رسول الله صلى الله عليه و آله : من واسى الفقير من ماله و انصف الناس مننفسه فذلك المومن حقا.
ترجمه :
318 - امام صادق عليه السلام روايت كند كهرسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: مومن حقيقى كسى است كه به فقير كمك مالى كندو درباره خود با مردم به انصاف رفتار كن .
حديث :
319 - عن على بن الحسين عليه السلامقال : كان رسول الله صلى الله عليه و آلهيقول فى آخر خطبته : طوبى لمن طاب خلقه و طهرت سجيته و صلحت سريرته و حسنتعلانيته و انفق الفضل من ماله و امسك الفضل من قوله و انصف الناس من نفسه .
ترجمه :
319 - امام سجاد عليه السلام روايت كند كهرسول خدا صلى الله عليه و آله همواره در آخر خطبه اش مى فرمود: خوشا بهحال كسى كه اخلاقش ‍ پاكيزه و خوى و طبيعتش پاك و باطنش با صفا و ظاهرش نيكوباشد و زيادى از مالش را انفاق كند و از زياد سخن گفتن خوددارى كند و درباره خود بامردمان منصفانه برخورد كند.
حديث :
320 - عن ابى عبدالله عليه السلامقال : من يضمن لى اربعه باربعه ابيات فى الجنه ؟ انفق و لاتخف فقرا و افش السلامفى العالم و اترك المراء و ان كنت محقا و انصف الناس من نفسك .
ترجمه :
320 - امام صادق عليه السلام فرمود: كيست كه چهار چيز را در برابر چهار خانهبر من ضمانت كند؟ انفاق كن و از فقر نترس ، و سلام را آشكارا بر زبان آور، وجدال را ترك كن اگر چه حق با تو باشد، و درباره خودت با مردم به انصاف رفتار كن.
حديث :
321 - عن يوسف البزاز قال سمعت ابا عبدالله عليه السلاميقول : ما تدارا اثنان فى امر قط فاعطى احدهما النصف صاحبه فلميقبل منه الا اديل منه .
ترجمه :
321 - يوسف بزاز گويد: از امام صادق عليه السلام شنيدم كه مى فرمود: هرگز دونفر با يكديگر در كارى به خصومت بر نخاسته اند كه يكى در مورد ديگرى جانبانصاف را رعايت كند و او نپذيرد جز اينكه خداوند شخص ‍ منصف را بر ديگرى چيره مىگرداند.
حديث :
322 - عن ابى جعفر عليه السلام قال : ان لله جنه لا يدخلها الا ثلاثه احدهم منحكم فى نفسه بالحق .
ترجمه :
322 - امام باقر عليه السلام فرمود: به راستى كه براى خداوند بهشتى هست كهجز سه كس به آن بهشت داخل نشويد يكى از آنان كسى است كه در مورد خود به حق حكمكند.
حديث :
323 - عن ابى عبدالله جعفر بن محمد عليه السلامقال : الااخبرك باشد ما افترض الله على خلقه ؟ انصاف الناس من انفسهم و مواساهالاخوان فى الله عزوجل و ذكر الله عزوجل علىكل حال فان عرضت له طاعه عمل بها و ان عرضت له معصيه تركها.
ترجمه :
323 - امام صادق عليه السلام فرمود: آيا به تو در مورد سخت ترين چيزهايى كهخداوند بر بندگانش واجب ساخت خبر دهم ؟ منصفانه رفتار كردن درباره خود با مردمان ويارى رساندن به برادران در راه خدا عزوجل و به ياد خدا بودن در هر حالى ، پس اگرطاعتى به وى عرضه گرديد به آن عمل كند و اگر گناهى به او عرضه شد آن را تركگويد.
حديث :
324 - عن على بن ميمون الصائغ قال : سمعت ابا عبدالله الصادق عليه السلاميقول : من اراد ان يسكنه الله جنته فليحسن خلقه و ليعط النصفه من نفسه و ليرحم اليتيمو ليعن الضعيف و ليتواضع لله الذى خلقه .
ترجمه :
324 - على بن ميمون صائغ (زرگر) گويد: از امام صادق عليه السلام شنيدم كه مىفرمود: كسى كه مى خواهد كه خداوند او را در بهشتش جاى دهد پس بايد اخلاقش را نيكوسازد و درباره خود منصفانه رفتار كند و به يتيم ترحم آورد و ناتوان را يارى دهد وبراى خداوندى كه او را آفريده است فروتنى و تواضع كند.