کتابخانه الکترونيکي انهار

ارزنده ترين گوهر مقصود نماز است

زيبنده ترين هديه ،به معبود نماز است

كوبنده ترين اسلحه مكتب توحيد

كز ريشه كند خصم تو نبود نماز است

فرمود على (ع ) شير خدا،ساقى كوثر

در مكتب ما شاهد و شهود نماز است

اين نكته رسول مدنى گفت به سلمان

سرى كه به توفيق تو افزوده نماز است

در دادگاه عدل خدا روز قيامت

از صلح حسن مقصد و مقصود نماز است

از آمدن كرب و بلا آنچه به عالم

مقصود حسين بن على بود نماز است

آنروز كه آيد زپس پرده غيبت

اول هدف مهدى (ع ) موعود نماز است

پيشگفتار: سخنى از مؤ لف
با اهداء عرض سلام و درود خالصانه بر انبيا سلف الهى فرستادگان خاص خداوند ازحضرت آدم تا حضرت خاتم الانبيا محمد مصطفى عليه السلام و ذريه و سلاله پاك آنحضرت و ائمه هدى راءس آنها على مرتضى و آخرين پيام رسان برج ولايت مهدى (عج )عدل و عدالت و حياتبخش راه آنحضرت سلاله فرزند زهرا حضرت امام خمينى (ره )بنيانگذار جمهورى اسلامى ايران و ادامه دهنده راه آن بزرگوار مرجع جهان تشيع حضرتآية الله خامنه اى (دام الله ظله العالى ) و شهداء راه حق و حقيقت از صدر اسلام تا انقلاباسلامى ايران .
از آنجا كه هر جامعه اى مى كوشد تا وطنى آباد ومستقل داشته باشد،و تا در تمام ملل جهان سرفراز و پيروز و مستحكم در زمينه هاى رشد وشكوفائى مادى و معنوئى يا بر جا بماند،انقلاب اسلامى ايران مظهر اين قدرتهاستچون با دستاوردهاى امداد غيبى و الهى با آرمانهاى والاى حضرت امامراحل (ره ) و خون دهها هزار شهيد بخون خفته توانسته است ايناستقلال بشرى را در زمينه آزادگى و مادى و معنوى به ارمغان پوچ و بى هدف آنها راياءس و نابودى مبدل سازد و آنها را به مرگ ذلت بار بكشاند،در دوران هشتسال دفاع مقدس توانسته است در برابر همه قدرتهاى پليد با قدرت اسلام و قرآن وبا همت زاهدان شب و شيران روز جنگجويان كفر و نفاق يعنى رزمندگان دلاور اسلام را دربرابر هر گونه حوادث و توطئه ها بيمه سازد،. الان در دوران سازندگى كشورى آبادو آزاد و مستقل با رهبرى امام گونه نائب امام مرجع تشيع حضرت آية ا... خامنه اى (مد ظلهالعالى ) و دولت كريمه جمهورى اسلامى مى كوشند تا اسلام را آنطور قرآن فرموده وبه تشنه لبان فرهنگ غنى اسلامى سيراب سازند، و در شرايط كنونى جامعه كهاستكبار جهانى لحظه اى براى از بين بردن اين نظام مقدس جمهورى اسلامى آسايش وآرامش ‍ ندارد،وقتى در صحنه نبرد و مبارزه شكست خورد،امروزه با فرهنگ كاذب وارد ميدانشده است ،و بنا به فرموده رهبر معظم انقلاب كه همان ((شبيخون فرهنگى )) نامگذارىفرمودند،دشمن مى خواهد نسل پاك جوانان و نوجوانان عزيز را به آلودگى بكشاند و درشرايط كنونى بهترين روش براى خنثى ساختن اين حربه شيطانى آشنا ساختننسل جوان و نوجوانان به معارف اسلامى مخصوصا گسترش دادن ((اقامه نماز )) درجامعه است كه مى تواند از فحشاء و منكرات جلوگيرى نمايد.
اين طلبه حقير با گوش دادن به فرامين رهبر معظم انقلاب اسلامى در سمينار نماز احساستكليف نموده و اين تحقيق ناقابل را در غالب ((نماز ))باتوسل به درگاه احديت در جوار كريمه اهلبيت حضرت معصومه (س ) در حوزه مقدسه قمبه اتمام برسانم .
كتاب حاضر ((نماز راز دوست )) شامل آيات نماز در آيينه به سبك جديد ابتداء ترجمه وتفسير و شاءن نزول بعضى از آيات به همراه هر آيه مورد نظر قصه و داستان كه بهموضوع آيات مرتبط باشد جمع آورى نمايم و جهت تفسير از تفسير نمونه و در رابطهبا قصه ها و داستانها از چندين كتب معتبر كمك گرفتم و آن را تقديم به روح امام وشهداى جنگ تحميلى مخصوصا شهداى منطقه خود( لنگرود - چاف ) مى نمايم .
رب اجعلنى مقيم الصلوة
خدايا مار را از اقامه كنندگان ((نماز ))قرار بده .
امين يا رب العالمين
حوزه علميه مقدسه قم : على رستمى چافى : تابستان 77
برابر با جمادى الاولى 1419
آغاز
الحمد الله رب العاليمن و العاقبة للمتقين و الصلاة و السلام على سيدنا و نبينااشرف المحمود افضل التمعلين النين و حبييه و صفيه ،العبد المؤ يد والرسول المسدد المحمود الاحمد ابى القاسم مصطفى محمد عليه السلام و لعنة الله علىاعهدائهم اجمعين من الان الى قيام يوم الدين امين يا رب العالمين .
الذين ان منكاهم فى الارض اقاموا الصلوة و اتدالزكوة و امروه بالمعروف ونهوا من المنكرو لله عاقبة الامور. ⁽¹⁾
ياران خدا كسانى هستند كه هر گاه در زمين به آنها قدرت بخشيديم نماز را بر پا مىدارند و زكات را ادا مى كنند و امر به معروف و نهى از منكر مى نمايند و پايان همه امور ازآن خداست .
قال رسول الله صلى الله عليه و آله
اول ما افترض اللع على امتى ،الصلوت الخمس واول ما يرفع من اعمالهم ،الصلوات الخمس و اول ما يساءلون الخمس . ⁽²⁾
اولين چيزى كه خداوند بر امت من واجب كرد نماز پنجگانه است و اولين چيزى كه ازاعمال ايشان بالا برده مى شود نمازهاى پنجگانه است و اولين چيزى كه نسبت به آن موردسوال واقع مى شود نمازهاى پنجگانه است .
آيه 1 : پرهيزكاران نسبت به نماز
الذين بالغيب و يقيمون الصلوة مما رزقناهم ينفقون ⁽³⁾
ترجمه :پرهيزگاران آنهايى هستند كه ايمان آوردند و نماز را بر پا مى دارند و از تمامنعمتها و مواهبى كه به آنها روزى داده ايم ،انفاق مى كند.
تفسير آيه
آيه شريفه درباره ويژگى پرهيزكاران نسبت به نماز سخن مى گويد.
ويژگى اول پرهيزكار در آيه
منظور از ايمان به غيب چيست ؟ (( الذين يومنون بالغيب ))پرهيزكاران كسانى هستند كهبه غيب ايمان دارند. ((غيب و شهود )) دو نقطهمقابل يكديگرند،عالم شهود محسوسات است ، و عالم غيب ماوراء حس ، زيرا- غيب به معنىچيزى است كه پوشيده و پنهان است و چون عالم ماوراء محسوسات از حس ما پوشيده استبه آن غيب گفته مى شود، در قرآن كريم مى خوانيم ((عالم الغيب و الشهادة هو الرحمنالرحيم )) خداوندى كه به غيب و شهود،پنهان و آشكار دانا است و او است خداوند بخشنده ورحيم . ⁽⁴⁾
ايمان به غيب درست نخستين نقطه اى است كه مؤ منان را از غير آنها جدا مى سازد و پيروانآسمانى را در برابر منكران خدا وحى و قيامت قرار مى دهد و به هميندليل نخستين ويژگى پرهيزكاران ايمان به غيب ذكر شده است و ⁽⁵⁾ در بعضى ازروايات اهلبيت عليه السلام ⁽⁶⁾ غيب در آيه فوق تفسير به (امام غائب حضرت مهدىعليه السلام ) شده است كه به عقيده ما هم اكنون زنده است و از ديده ها پنهان مى باشدمنافاتى با آنچه در بالا گفتيم ندارد،مى خواهد وسعت معنى ايمان به غيب وشمول آن را حتى نسبت به امام غائب عليه السلام مجسم كند، حتى مى توان گفت ايمان بهغيب معنى وسيعى دارد كه ممكن است با گذشت زمان حتى مصداقهاى تازه اى پيدا كند.
ويژگى دوم پرهيزكاران در آيه
(و يقيمون الصلوة ) (پرهيزكاران كسانى هستند كه نماز را بر پا مى دارند) ((نماز))كه رمز ارتباط با خدا است ،مومنانى را كه به جهان ماوراء طبيعت راه يافتند در يكرابطه دائمى و هميشگى با آن مبداء بزرگ آفرينش نگه مى دارد آنها تنها در برابر خداسر تعظيم خم مى كنند،و تنها تسليم آفريننده بزرگ جهان هستى هستند،و به هميندليل ديگر خضوع در برابر جباران و ستمگران ،در برنامه آنها وجود نخواهد داشت چنينانسانى احساس ‍ مى كند در تمام مخلوقات ديگر فراتر رفته ،و ارزش آن را پيدا كردهكه با خدا سخن بگويد،و اين بزرگترين عامل او است .
كسى كه شبانه روز حداقل پنج با در برابر خداوند قرار مى گيرد و با او به راز ونياز مى پردازد فكر او عمل ،گفتار همه خدائى مى شود،چنين انسانى چگونه ممكن است برخلاف خواست او گام بردارد ( مشروط بر اينكه راز ونيازش به درگه حق ،از جان ودل سرچشمه گيرد و با تمام قلب رو به كاهش آورد) ⁽⁷⁾
ويژگى سوم پرهيزكاران در آيه
قابل توجه اينكه قرآن نمى گويد (من اموالهم ) از اموالشان انفاق مى كنند،بلكه مىگويد :(و ممت رزقنا هم ينفقون ) و به اين نه تنها ازاموال بلكه از علم و عقل و دانش و نيروهاى جسمانى و مقام موقعيت اجتماعى خود،و خلاصه ازتمام سرمايه هاى خويش به آنها نياز دارند مى بخشد،بى آنكه انتظار پاداشى داشتهباشد. جالب اينكه در حديثى از امام صادق عليه السلام مى خوانيم كه در تفسير جمله (ومم رزقنا هم ينفقون ) فرمود: آن اين است كه از علوم و دانشهائى كه به آنها تعليم دادهايم نشر مى دهند،و به نيازمندان مى آموزند. ⁽⁸⁾ بديهى است مفهوم اين سخن آن نيست كهانفاق مخصوص به علم است ،بلكه چون غالبا نظرها در مساءله انفاق را روشن مى سازد،ضمنا از اينجا به خوبى روشن مى شود كه انفاق آيه مورد بحث خصوص زكات واجب ومستحب خصوص زكات واجب ، يا اعم از زكات واجب و مستحب نيست ،بلكه معناى وسيعى دارد كههر گونه بلا عوض را در بر مى گيرد.
فضيلت تلاوت آيه :
روايتى كه از اما على بن الحسين عليه السلام از پيامبر چنيننقل شده است كه فرمود: كسى كه چهار آيه سوره بقره و آية الكرسى و دو آيه بعد از آنو سه آيه از نزديك نمى شود قرآن را نخواهد كرد.⁽⁹⁾
داستان آيه 1
1- درس نماز از پرهيزكاران
پيامبر صلى الله عليه و آله و نماز
عطا بن ابى رياح مى گويد: روزى نزد عايشه رفتم ،از او پرسيدم شگفت انگيزترينكارى كه در عمرت از پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله ديدى چه بودى ؟ گفت كارپيامبر به استراحت پرداخته بود، هنوز آرام نگرفته بود كه از جا برخاست و وضوگرفت و به نماز ايستاد و آن قدر در حال نماز اشك ريخت كه جلوى لباسش از اشك چشمشترشد سپس سر به سجده نهاده و چندان گريست كه زمين از اشك ترشد و همچنان تاطلوع صبح منقلب و گريان بود.
هنگامى كه ((بلال ))او را به نماز صبح خواند،پيامبر را گريان ديد عرض كرد: چراچنين گريانيد؟ شما كه مشمول لطف خداييد،فرمود: آيا نبايد بنده شكرگزار خدا باشم ؟⁽¹⁰⁾ در ابتداء وحى آنقدر بر پنجه پا به عبادت ايستاد تا پاى مباركش ورم كرد وآيه نازل شد (طه ما انزلنا عليك القران لتقشى ) ⁽¹¹⁾
در جاى ديگر رسولخدا صلى الله عليه و آله فرمود: خداوند نور چشم مرا در خواندننماز قرار داده است و نماز را محبوب من كرده است ، چنانكه غذا و آب را محبوب انسانگرسنه و تشنه قرار داده است و گرسنه از غذا و تشنه از آب سير مى شوند و من هرگزاز نماز سير نمى شوم . ⁽¹²⁾
جابربن عبدالله انصارى مى گويد :از امير مؤ منان حضرت على عليه السلامپرسيدند:آخرين سخنى كه رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود چه بود؟ پاسخ داد:در آخرين لحظات عمر رسول خدا عليه السلام آن حضرت را به سينه ام تكان دادم ،پيامبرسر مباركش ‍ را روى شانه ام قرار داد و فرمود:((الصلاة الصلاة )) نماز ،نماز ⁽¹³⁾
امام على عليه السلام و نماز
هر وقت هنگام مى رسيد اميرالمؤ منين عليه السلامحال اضطراب و تزلزل پيدا مى كرد عرض مى كردند شما را چه مى شود كه اينقدر؟ناراحتيد مى فرمود وقت امانتى كه خداوند بر آسمان و زمين داشت و آنها امتناع ازحمل آن ورزيدند، رسيده :اى بشر از بار امانت الهى سرافراز بيرون خواهد آمد ياخير:بقول حافظ آسمان بار امانت نتوانست كشيد قرعهفال به نام من ديوانه زدند
در جنگ صفين تيرى بر ران مقدسش وارد شد هر چه كردند در موقع عادى خارج نمايند،نتوانستند ،از شدت درد و ناراحتى آن جناب ،خدمت امام حسن عليه السلام جريان را عرضكردند فرمودند: صبر كنيد تا پدرم به نماز بايستد زيرا در آنحال چنان از خود بيخود مى شود كه به هيچ چيز متوجه نمى گردد. به دستور حضرت امامحسن مجتبى در آن حال تير را خارج كردند. بعد از مدتى متوجه شد خون از پاى مقدسشجارى است پرسيد چه شد؟ عرض كردند تير را درحال نماز از پاى شما بيرون كشيديم . ⁽¹⁴⁾ آرى اينچنين است نماز پرهيزكاران .
بانوى بزرگ اسلام حضرت زهرا عليها السلام و نماز
از حسن بصرى نقل شده است كه از آن سوال مى كردند عابدترين امت كيست ؟ او مى گفتحضرت فاطمه عليها السلام عابدترين امت بود و در عبادت حق تعالى آن قدر بر پا مىايستاد كه پاهاى مباركش ورم مى كرد. ⁽¹⁵⁾
امام حسين عليه السلام و نماز
روز عاشوراء هنگام زوال : ابوثمامه صيدارى خدمت حضرت سيد الشهداء عليه السلامعرض كرد: جانم شما! اين مردم به شما نزديك شده اند و لحظاتى بعد به شهادت مىرسيد به خدا سوگند تا من زنده ام از شما حمايت مى كنم . اكنون وقت نماز است و دوستدارم هنگام ملاقات نماز ظهر را خوانده باشيم حضرت سيد الشهداء عليه السلام سر بهآسمان بلند كرد و فرمود: خداوند، را از نماز گزاران قرار دهد، ما را به ياد نمازانداختى . آرى اكنون اول وقت نماز است سپس به ياران خود فرمود:از اينان بخواهيد چندلحظه دست از جنگ بردارند تا ما نماز بگذاريم ،حصين بن نمير بى شرمانه گفت :نمازشما پذيرفته نيست ! حبيب بن مظاهرى بر وى تاخت و او را از اسب به زمين افكند وشمشير كشيد تا به سزاى كردار و گفتارش برساند ،ياران حصين بن نمير پيش تاختندو به هر زحمتى بود، او را از مهلكه نجات دادند. امام به نماز ايستادن ،دو تن از ياراندلاور حضرت به نامهاى ((زهير بن قين )) و ((سعيد بن عبدالله )) درمقابل نمازگزاران ايستادند تا از آنان محافظت كنند. ظهر عاشورا،تيرها به سوى اقامهكنندگان نماز عشق به پرواز در آمد نماز تمام شد،سعيد بن عبدالله بر زمين افتاد، و بهشهادت رسيد ،تن آن سربدار قبيله عشق ،علاوه بر ضربات شمشير و نيزه ،آماج سيزدهتير سپاه عمر سعد شده بود.
⁽¹⁶⁾
سيد الساجدين امام سجاد و نماز
زهرى دانشمند معروف زمان امام سجاد عليه السلام مى گويد:امام سجاد عليه السلامفرمود: اگر همه مردم و جنبندگان بين مغرب و مشرق بميرند،وحشت نمى كنم در صورتىكه قرآن با من باشد،و وقتى كه آن حضرت در نماز سوره حمد را مى خواند و به آيه(مالك يوم اللدين ) (خداوند صاحب اختيار كامل روز قيامت است ) مى رسيد، اين آيه را آنقدرتكرار مى كرد كه نزديك بود از هوش برود و از دار دنيا را وداع كند. ⁽¹⁷⁾
امام خمينى (ره ) و نماز
امام حتى وقتى از پاريس مى آمدند در هواپيما نماز شب خواندند،من يادم هست قطب نمايشان رامرتب مى گذاشتند ،مى ديدند تكان نمى خورد موضوع را به خلبان گفتيم ، خلبان گفتكه قطب نما در هواپيما كار نمى كند. امام از ايشان پرسيد كه مكه كدام طرف است . نشاندادند،امام به همان طرف مشغول نماز شدند. ⁽¹⁸⁾
آيه 2: سفارش خداوند به نماز جماعت
واقليم االصلوة و اتروا الزكوة و اركعوا مع الراكعين ⁽¹⁹⁾
ترجمه :نماز را بر پا داريد و زكات بدهيد و ركوع كنيد با ركوع كنندگان
تفسير آيه
اين آيه شريفه به نماز جماعت است ، ولى از ميان تمامافعال نماز تنها
((ركوع )) را بيان كرده است و مى گويد: با ركوع كنند گان ركوع كنيد اين تعبيرشايد بخاطر آن باشد كه نماز يهود مطلقا داراى ركوع نبود،اين نماز مسلمانان است كهيكى از اركان اصلى ،ركوع محسوب مى شود جالب اينكه نمى گويند نماز بخوانيدبلكه مى گويد( اقيموالصلوة ) ((يعنى نماز را بپا داريد ))يعنى تنها خودتان نمازخوان نباشيد بلكه چنان كنيد كه آئين نماز در جامعه اسلامى بر پا شود مردم با عشق وعلاقه به سوى آن بيايند. بعضى از مفسران گفته اند تعبير به (اقيموا) اشاره به ايناست كه نماز شما تنها اذكار و اوراد نباشد بلكه آن را بطوركامل بپا داريد كه مهمترين ركن آن توجه قلبى و حضوردل در پيشگاه خدا و تاثير نماز در روح و جان آدمى است . ⁽²⁰⁾ در حقيقت اين سه دستورآيه نخست پيوند فرياد با خالق (نماز) بيان شده و سپس پيوند با مخلوق (زكات ) وسرانجام پيوند دسته جمعى همه
مردم با هم در راه خدا به نماز يعنى (نماز جماعت ) ⁽²¹⁾
اهميت نماز جماعت از نظر احكام
در روايتى وارد شده است كه اگر يك نفر به امام جماعت اقتدا كند، هر ركعت از نماز آنانثواب صد و پنجاه نماز دارد و اگر دو نفر اقتدا كنند و هر ركعتى ثواب شصد نماز داردو هر چه بيشتر شوند ثواب نيز بيشتر خواهد شد تا به ده نفر برسند و عده آنان كه ازده گذشت ، اگر تمام آسمانها كاغذ و درياها مركب و درختها قلم و جن و انس و ملائكهنويسنده شوند،نمى تواند يك ركعت آن را بنويسند. ⁽²²⁾
اهميت نماز جماعت از نظر روايت
قال رسول الله صلى الله عليه و آله سلموا على اليهود النصارى و لا تسلوا علىاليهود امتى قبل يا رسول الله من يهود امتك قالرسول عليه السلام الذين يسمعون الاذان و الاقامة و لم يحضر الجماعة . ⁽²³⁾
پيامبر اسلام عليه السلام فرمودند سلام بر يهود و نصارى بكنيد ولى سلام بر يهوداست من نكنيد سوال شد يا رسول الله يهود امت شما كيانند! فرمود آنانى هستند كه صداىاذان واقامه را مى شنوند ولى در نماز جماعت شركت نمى كنند.
داستان آيه 2
امتياز نماز جماعت بر فرداى
اولين نماز جماعت در روى زمين
عفيف كندى نقل مى كند،در دوران جاهليت و آغاز بعث براى خريد لباس و عطر جهت خانوده امبه مكه مسافرت كردم ،و با عباس بن عبد المطلب كه فروشنده كالا و لوازم زندگىبود ملاقات نمود و در نزد او بوده و به كعبه مى نگريستم در حالى كه خورشيد به سقفآسمان چسبيده و ظهرى بسيار گرم بود،ناگهان ديدم جوانى آمد و به آسمان نگاه كرد وسپس ‍ روبروى كعبه ايستاد و مشغول نماز شد. چند لحظه بعد ديدم نوجوانى آمد و درطرف راست او ايستاد،و سپس چند لحظه نگذشت كه بانويى را ديدم و پشت سر آن نفر بهنماز ايستاد ديدم آن جوان به ركوع و سپس به سجده رفت ،و آن نوجوان و زن نيز ركوع وسجده به جا آورند به عباس گفتم :موضوع بزرگ و عجيبى مى بينم ؟ گفت آرى ، امرعظيمى است آيا مى دانى اين جوان و آن نوجوان و آن زن كيستند؟ گفتم :نه گفت آن جوانمحمد بن عبدالله است و اين نوجوان على است و آن زن خديجه مى باشد،و پسر برادرم مىگويد
:خداوند خالق به اين دين و روش فرمان داده است .
سوگند به خدا در همه روى زمين ،غير از اين سه نفر در اين (اسلام ) نيافته
⁽²⁴⁾
نماز جماعت در خانه
عبدالله بن مسعود خدمت رسول خدا صلى الله عليه و آله رسيد عرض ‍ كرد كه : روزى بهتكبيرة الاحرام نماز جماعت نرسيدم آيا فضيلتكامل نماز جماعت به من مى رسد
حضرت فرمود:اگر آنچه در زمين است انفاق كنى باز اين ثوابى كه از تو فوت شد رانمى توانى جبران كنى گفت :اگر بنده اى را آزاد كنم آيا به فضيلتكامل مى رسم ؟
حضرت فرمود:نه اى پسر مسعود فضيلتش ازچهل سال نماز در منزل بيشتر باشد. ⁽²⁵⁾
مرد بينا و نماز جماعت
مرد نابينايى به محضر رسول خدا صلى الله عليه و آله شرفياب شد و عرض كرد يارسول الله چشمانم ديد ندارد و چه بسا پيش آمده كه اذان مسجد را مى شنوم ولى كسىپيدا نمى شود كه دستم را بگيرد و براى اقامه نماز جماعت در كنار شما به مسجدبياورد،پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود:طنابى به در منزلت ببند،و آن را به درمسجد وصل كن و با كمك آن خود را به مسجد برسان و در نماز جماعت شركت كن . ⁽²⁶⁾
پاداش نماز جماعت
در كتاب ((نصايح الشيعه ))آمده است :هر كس نماز پنجگانه خود را به جماعت برگزاركند خداوند به او پنج چيز عطا مى فرمايد:
1- تنگى معاش را از او دفع مى كند
2- تنگى قبر را هم از او بر طرف مى كند
3- نامه عملش را به دست راستش مى دهند
4- از پل صراط مانند برق مى گذرد
5- بدون حساب و كتاب وارد بهشت مى شود ⁽²⁷⁾
آيه 3 : استعانت بوسيله صبر و نماز
و استعينوا بالصبر و الصلوة و آنها لكبيرة الا على الخاشعين ⁽²⁸⁾
تفسير آيه
آيه در شريفه درباره گرفتن از صبر و نماز و سخن مى گويد قرآن مى فرمايد براىاينكه انسان بتواند بر اميال و خواسته هاى دل پيروز گردد و حب جاه و مقام را از سربيرون كند در آيه فوق چنين مى فرمايد (از صبر و نماز يارى جوئيد) و با استقامت وكنترل خويشتن بر هوسهاى درونى پيروز شويد
((صبر ))و ((صلواة )) دو واژه پيروزى بر مشكلات است
براى پيشرفت و پيروزى بر مشكلات دو ركن اساسى لازم است ،بكلى پايگاه نيرومنددرونى و ديگر تكيه گاه محكم برونى ،در آيات فوق به اين دو ركن اساسى با تعبير(( صبر ))و ((صلواة )) اشاره شده است صبر آن حالت و استقامتت و شكيبائىوايستادگى در جبهه مشكلات است ، و نماز پيوندى است با خدا وسيله ارتباط است با اينتكيه گاه محكم گرچه كلمه ((صبر )) در روايات فراوانى به روزه تفسير شده است،ولى مسلما منحصر به روزه نيست ،بلكه ذكر روزه به عنوان يك مصداق بارز و روشن آناست ،زيرا انسان در پرتو اين عبادت بزرگ اراده اى نيرومند و ايمانى استوار پيدا مىكند و حاكميت عقلش بر هوسهايش مسلم مى گردد مفسران بزرگ در تفسير اين آيهنقل كرده اند كه رسول گرامى هر گاه با مشكلى روبرو مى شد كه او را ناراحت مى كرداز نماز و روزه مدد مى گرفت ⁽²⁹⁾
و نيز امام صادق عليه السلام نقل شده كه فرمود:هنگامى كه با غمى از غمهاى دنيا روبرومى شويد وضو گرفته ، و به مسجد برويد،نماز بخوانيد و دعا كنيد، زيرا خداونددستور داده (استعينوا بالصبر و الصلواة ) ⁽³⁰⁾ توجه به نماز و راز و نياز باپروردگار نيروى تازه اى در انسان ايجاد مى كند و او را براى ژ با مشكلات نيرو مىبخشد در كتاب (كافى ) از امام صادق عليه السلام مى خوانيم :
كان على عليه السلام اذا هاله امر الى الصلوة ثم تلا هذه الايه و استعينوابالصبر و الصلوة هنگامى كه مشكل مهمى براى شما پيش مى آمد به نماز بر مىخاست سپس اين آيه را تلاوت مى فرمود و استعينوا...
آرى نماز انسان را به قدرت لايزالى پيوند مى دهد كه همه مشكلات براى اوسهل و آسان مى شود وهمين احساس سبب مى شود كه انسان در برابر حوادث تلخ نيرومند وخونسرد باشد.
داستان آيه 3
كمك را از نماز بخواهيم
حذيفه مى گويد: روش رسول خدا صلى الله عليه و آله اين بود هر وقت مشكلى براى اوبوجود مى آمد،به نماز مى ايستاد و از خداوند كمك مى طلبيد ⁽³¹⁾ رسول خدا در روايتى ديگر مى فرمايد:
پيامبر الهى وقتى بر ايشان نگرانى پيش مى آمد به نماز پناه مى بردند. ⁽³²⁾
باز يكى از صحابه رسول خدا صلى الله عليه و آله بنام ابودرداءنقل مى كند:كه روش رسولخدا صلى الله عليه و آله اين بود كه هر وقت شبى از شبهاباد مهيب و سهمگينى مى وزيد آن شب آنحضرت به مسجد پناه مى برد،تا آرام گير و چوندر آسمان كسوف يا خسوف رخ مى داد به نماز پناه مى بردند واز خداوند اسمتداد مىطلبيد. ⁽³³⁾
در روايتى از ابن عباس آمده است كه در راهى مى رفتند خبر مرگ فرزندش را به او دادند(در بعضى از روايات خبر مرگ برادرش ‍ ((قثم ))را به او دادند) در همان لحظه از مركبپياده شد و به كنارى رفت و دو ركعت نماز به جاى آورد و آنگاه گفت :ما همان كارى را كهخدا به ما دستور داده بود انجام داديم كه قرآن فرمود ( و استعينوا بالصبر و الصلوة )⁽³⁴⁾
آيه 4 : سفارش مردم به اقامه نماز
و قولوا للناس حسنا و اقيمواالصلوة و اتو الزكوة ثم توليتم الا قليلا منكم و انتممغرضون ⁽³⁵⁾
ترجمه : و به مردم نيك بگوئيد،نماز را بر پا داريد و زكات بدهيد و سپس (با اينكهپيمان بسته بوديد) همه شما جز عده كمى سر پيچى كرديد (و از وفاى به پيمان خود)روى گردان شديد.
تفسير آيه
آيه شريفه دربار پيمان بنى اسرائيل صحبت مى كند مى فرمايد: زمانى را كه از بنىاسرائيل پيمان گرفتيم كه جز خداوند يگانه را پرستش نكنيد،و نسبت به پدر و مادر ونزديكان و يتيمان و بينوايان نيكى كنيد،و به مردم نيك بگوئيد،نماز را به پا داريد وزكات بدهيد سپس با اينكه پيمان بسته بوديد همه شما جز عده كمى سرپيچى كرديد واز وفاى به پيمان خود روى برگردانيد يد،پس آيه شريفه يهود را شديدا موردسرزنش قرار مى دهد كه چرا پيمانها را شكستند؟ و آنها را در برابر نقص پيمان بهرسوائى در اين جهان و جهان آخرت تهديد مى كند. ⁽³⁶⁾
نكته تاريخى در آيه
بسيارى از مفسران نقل كرده اند : طايفه ((بنى قريظه )) و ((بنى نفضير )) كه هر دواز طوائف يهود بودند ⁽³⁷⁾ و باهم قرابت نزديك داشتند به خاطر منافع دنيا بايكديگر به مخالفت بر خواستند ((بنى نفضى )) و به طايفه ((خررج )) كه ازمشركان مدينه بود پيوستند و ((بنى قريظه ))به طائفه ((اوس )) و در جنگهائى كهميان آن دو قبيله روى مى داد هر يك از اينها طايفه هم پيمان خود را كمك مى كرد،و از طائفهديگر مى كشت ،اما هنگامى كه آتش جنگ فرو مى نشست ،همه يهود جمع مى شدند و دست بهدست هم مى داند تا از طريق پرداختن فديه ،اسيران خود را آزاد كنند، و در اينعمل استناد به حكم و قانون تورات مى كردند (در حالى كه اولا اوس و خزرج هر دو مشركبودند و كمك به آنها جايز نبود و ثانيا همان قانونى كه دستور فدا را داده بود،دستورخوددارى از قتل را نيز صادر كرده بود. ⁽³⁸⁾
داستان آيه 4
سفارش نيكوكاران به نماز براى چيست ؟
عده اى يهودى ، پيش پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله آمده و آنها،مسائلى راسوال كرده ،از جمله سوال كه چرا:خداوند عز وجل ،اين نمازها را در پنج نوبت در ساعات شبانه روز واجب نموده است ؟رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود:
اما وقت نماز ظهر : آن است كه آفتاب به حلقه اى كه در وسط آسمان است وارد مى گردددر اين موقع فرشته اى كه در عرش خدا در آسمان است وارد مى گردد در اين موقعفرشته اى كه در عرش ‍ خداست به حمد الهىمشغول مى گردد و خدا بر من صلوات مى فرستد و خدا واجب كرد بر من و امتم در اين وقتنماز را همانطور كه در قرآن مى فرمايد ((نماز را از موقع ظهر سياهى شب بجا آورم ))ودر اين ساعت است كه در روز قيامت عبور به جهنم مى نمايند و هر مؤ منى كه در اين وقت درمسجد سجده يا ركوع يا قيام نماز باشد،خداوند بدنش را بر آتش حرام مى كند.
اما نماز ظهر: اين نماز در ساعتى است كه حضرت آدم عليه السلام را درخت ممنوعه خورد وخدا او را امر به خروج بهشت نمود او و فرزندانش تا قيامت اين نماز را بخوانند و بر امتمن نيز واجب نمود و از محبوبترين نمازهايش خداست و به من امر كرد كه از ميان نمازها بهنماز عصر توجهى بيشتر نمايم .
اما نماز مغرب : در ساعتى است كه خدا حضرت آدم در حالى كه فاصله بين خوردن از درختممنوعه تا توبه كردن او 300 سال بوده ،قبول نمود و در روزهاى آخرت هر روزمثل هزاران سال است و از رفت عصر تا عشاء حضرت آدم سه ركعت خواند،يك ركعت براىخطاء خود تو يك ركعت براى خطاء حضرت حواء و يك ركعت به عنوان توفيق توبه ،لذاخدا سه ركعت بر امت من در مغرب واجب نموده كه در اين ساعت ،دعا مستجاب مى شود و خداوعده فرمود كه هر كه در اين ساعت از او بطلبد،مستجاب نمايد.
اما نماز عشاء:براى قبر يك نوع ظلمت است و روز قيامت نيز يك نوع تاريكى دارد خدا مرا وامتم را امر كرده به نماز عشاء تا تاريكى قبر به روشنائىتبديل شده و به من و امتم عطا كند نورانيت در موقع عبور ازپل صراط و هيچ گامى قدم بر نمى دارد به سوى نماز عشاء مگر اين كه خدا بدنش رابر آتش حرام مى كند و نماز عشاء قبل از من بر پيامبران گذشته نيز واجب بوده است .
اما نماز صبح :چون خورشيد طلوع كند،بر شيطان نيز طلوع مى كند، پس خدا مرا امر كردتا قبل از طلوع خورشيد ،نماز صبح را بجا آورم وقبل از اينكه كافرى براى خورشيد سجده كند،امت من براى خدا سجده كنند و هر چه زودتراز طلوع خورشيد نماز صبح گذارده شود نزد خدا محبوتر است و نماز صبح نمازى استكه هم ملائكه شب و هم ملائكه روز بر بر آن شاهد هستند ⁽³⁹⁾ آرى اين است سفارشرسولخدا صلى الله عليه و آله مردم را به اقامه ((نماز ))
آيه 5 : نماز سبب فرستادن خيرات به آخرت
و اقيموا الصلوة و اتوا الزكوة و ما تقدموا لا نفسكم من خير تجدوه عند الله ان اللهبما تعلمون بصير. ⁽⁴⁰⁾
ترجمه :نماز را بر پا داريد و زكات را ادا كنيد (با اين دو وسيله روح جسم اجتماع خود رانيرومند سازيد و بدانيد) هر كار خيرى براى خود (در سراى آخرت ) از پيش مى فرستيدو آن را نزد خود خواهد يافت ، خداوند به اعمال شما آگاه است .
تفسير آيه
اين آيه شريفه دو دستور مهم به مؤ منان مى دهد يكى در مورد ((نماز ))كه رابطه محكمىميان انسان و خدا ايجاد مى كند و ديگر در مورد ((زكات )) كه رمز همبستگيهاى اجتماعى استو اين هر دو براى پيروزى بر دشمن لازم است ، و مى گويد: (( نماز را برپا داريد وزكات را ادا كنيد )) و با اين دو وسيله روح و جسم خود را نيرومند سازيد (واقيموا الصلوةو اتوا الزكاة ) سپس در اين آيه اضافه مى كند:تصور نكنيد كارهاى نيكى را كه انجاممى دهيد و اموالى را كه در راه خدا انفاق مى كنيد از بين مى رود،نه ((آنچه از نيكيها ازپيش مى فرستيد آنها را نزد خدا (در سراى ديگر) خواهيد يافت )) (و ما تقدموا لا نفسكم منخيره تجدوه عند الله ) ((خداوند به تمام اعمال شما بصيراست )) (ان الله بما تعلمونبصير) او بطور دقيق مى داند كدام عمل را بخاطر او انجام داده ايد و كداميك را براى غير اوانجام داده ايد ⁽⁴¹⁾
داستان آيه 5
ترك نماز و كمك نكردن به فقراء چه مى شود
شخصى نيكوكار از دنيا رفت و به خاك سپردند و در عالم برزخ ماءموران الهى ((نكير ومنكر )) او را نشاندند و يكى از ماءموران به او گفت :(( ما مى خواهيم صد تازيانه ازعذاب الهى را بر تو بزنيم )) مرد نيكوكار گفت :طاقت ندارم . ماءمور گفت :نود و نهتازيانه مى زنيم . او پاسخ داد:طاقت ندارم . ماءمور الهى به خاطر اين كه وى مردنيكوكار و صالح بود عدد كم كردند و او مكرر در جواب مى گفت :طاقت ندارم تا اينكهماءموران گفتند:يك تازيانه به تو مى زنيم ، و ديگر هيچ راهى براى عفو اين يكتازيانه نيست . حتما بايد اين يك تازيانه را بخورى ! وى پرسيد:به خاطر چه اينتازيانه را مى زنيد؟
ماءموران در پاسخ گفتند:چون تو يك روز وضو بدون وضو نماز خواندى و از كنار مظلومضعيفى گذشتى ولى او را يارى نكردى . همان يك تازيانه را زدند،قبرش پر از آتششد. ⁽⁴²⁾
در آيه اى از قرآن آمده است كه بعضى از اهل جهنم در حاليكه در عزابند عده اى مى پرسند(ما ساككم فى سقر) ⁽⁴³⁾ چه چيز شما را در اين جهنم قرار داد؟ مى گويند (قالوالم نكمن المصلين و لم نطعم المسكين ) نماز نمى خوانديم و به فقراء كمك نمى كرديم (و كنانخصوض مع الخائضين ) و در هر چرند و پرندى هم وارد مى شديم ،يا خودمان مى گفتيم،نتيجه اش اينست ! از اينجا فهميده مى شود چرا نماز در اسلام اينقدر مهم است ، چرا پيغمبرمى فرمايد:((نماز عمود اين خيمه است ؟ چون اگر نماز نباشد و به درستى اجرا شود وهمه چيز درست مى شود ⁽⁴⁴⁾ آرى نماز نجات دهنده انسان در آخرت است واىبحال كسانى كه از اين فريضه مهم دينى براى هميشهغافل بمانند،سبب مى شود كه آخرتشان را از دست بدهند،((حى الصلوة ))پس بشتابيمنماز !
آيه 6 : مقام ابراهيم ،جايگاه نماز
و اذا جعلنا البيت مثابه للناس و امنا و اتخذوا من مقام ابراهيم مصلى و عهدنا الىابراهيم و اسمعيل ان طهرا بيتى للطائفين و العاكفين و الركع السجود ⁽⁴⁵⁾
ترجمه :و به ياد آر زمانى كه كعبه را مقام امن و مرجع امر دين مردم قرار داديم ،و امر شدكه مقام ابراهيم را جايگاه نماز و عبادت قرار دهيد و از ابراهيم واسماعيل پيمان گرفتيم كه حرم خدا را پاكيزه براى اينكهاهل ايمان به طواف و اعتكاف و ركوع و سجود آيند.
تفسير آيه
عظمت خانه خدا
اين آيه شريفه به بيان عظمت خانه كعبه كه به دست ابراهيم ساخته و آماده شد پرداختهمى فرمايد:به خاطر بياوريد هنگامى را كه خانه كعبه را (( مثابه )) ⁽⁴⁶⁾ مردم قرارداديم و مركز امن و امان (واذا جعلنا البيت مثابة للناس و امنا) ((متابه ))دراصل از ماده ((ثوب )) به معنى بازگشت چيزى به حالت نخستين است ،و از آنجا كهخانه كعبه مركزى بوده است براى موحدان كه همهسال به سوى آن رو مى آورند،نه تنها از نظر جسمانى كه از نظر روحانى نيزبازگشت به توحيد و فطرت نخستين مى كردند، از اين رو به عنوان مثابه معرفى شده،و از آنجا خانه انسان كه مركز بازگشت هميشگى او مى باشدمحل آرامش و آسايش است ،در كلمه ((امنا ))كه پشت سر آن ذكر شده تاكيد مىشود،مخصوصا كلمه ((للناس ))نشان مى دهد كه اين مركز امن و امان ، پناهگاهى استعمومى براى همه جهانيان و انسانها و توده هاى مردم . واين در حقيقت اجابت يكى از درخواستهائى است كه ابراهيم از خداوند كرد كه بعدا به آن اشاره مى شود سپس اضافهمى كند ((از مقام ابراهيمى نماز گاهى براى خود انتخاب كنيد )) (و اتخذوا من مقام ابراهيممصلى ) در اينكه منظور از مقام ابراهيم چيست ؟ در ميان مفسران گفتگو است ،بعضى گفتهاند:تمام ((حج )) مقام ابراهيم است ،بعضى به معنى ((عرفه ))و ((معشر الحرام ))و((جمرات سه گانه )) گرفته اند،و بعضى گفته اند ((تمام حرم مكه ))مقام محسوبمى شود
ولى ظاهر آيه همانگونه كه در روايات اسلامى وارد شده بسيارى از مفسران گفته انداشاره به همان مقام معروف ابراهيم است كه محلى است در نزديكى خانه كعبه ، و حجاج بعداز انجام طواف به نزديك آن مى روند و نماز بجا مى آروند،بنابراين منظور از (( مصلى)) نيز محل نماز است سپس اشاره به پيمانى كه از ابراهيم و فرزندشاسماعيل درباره طهارت خانه كعبه ، گرفته است مى فرمايد :(( ما به ابراهيم واسماعيل امر كرديم كه خانه مرا براى طواف كنندگان و مجاوران و ركوع كنندگان و سجدهكنندگان (نمازگزاران ) پاكيزه داريد )) (وعهدنا الى ابراهيمواسماعيل ان طهرا بيتى للطائفين و العاكفين والركع السجود).
منظور از طهارت و پاكيزگى در اينجا چيست ؟:بعضى گفته اند:طهارت از لوث وجودبتهاو بعضى گفته اند:از آلودگيهاى ظاهر و مخصوصا از خون ومحتويات شكم حيواناتىكه قربانى مى كردند،زيرا بعضى از ناآگاهان چنين اعمالى را انجام مى دادند و بعضىگفته اند:طهارت در اينجا به معنى خلوص نيت به هنگام بناى اين خانه توحيد است .
ولى هيچ دليلى ندارد كه ما مفهوم طهارت را در اينجا محدود كنيم ،بلكه منظور پاك ساختنظاهرى و معنوى اين خانه از هر گونه آلودگى است .و لذا در بعضى از روايات مىخوانيم كه اين آيه تعبير به پاكسازى از مشركان شده و در بعضى ديگر به شستشوىبدن و پاكيزگى از آلودگيها. ⁽⁴⁷⁾
دو نكته مهم در اين آيه
1- اثرات اجتماعى و تربيت اين پناهگاه امن (مكه معظمه ):طبق آيه فوق خانه خدا ( كعبه )از طرف پروردگار به عنوان يك پناهگاه در كانون امن و امان اعلام شده و مى دانيم دراسلام مقررات شديدى براى اجتناب از هر گونه نزاع و كشمكش و جنگ و خونريزى در اينسرزمين مقدس وضع شده است ،بطورى كه نه تنها افراد انسان در هر قشر و گروه و درهر گونه شرائط بايد در آنجا در امنيت باشند بلكه حيوانات و پرندگان نيز در آنجادر امن و امان بسر مى برند و هيچكس حق ندارد مزاحم آنها شود و در جهانى كه هميشه نزاع وكشمكش ‍ در آن وجود دارد،بودن چنين مركزى در آن مى تواند اثر عميق مخصوصى براىحل مشكل مردم از خودشان دهد،زيرا امن بودن اين منطقه سبب مى شود كه مردم با تماماختلافاتى كه دارند،در جوار آن در كنار هم بنشيند ،و به مذاكره بپردازند، و به اينترتيب يكى از مهمترين مشكلات كه معمولا بر آن فتح باب مذاكرات براى رفع خصومتهاو نزاعها وجود دارد حل مى شود چون بسيار مى شود كه طرفين نزاع ، يا دولتهاىمتخاصم جهان مايلند رفع خصومت كنند و براى اين منظور به مذاكره بنشيند، اما نكاتىكه براى هر دو طرف مقدس و محترم و به عنوان مركز امن به امان شناخته شده باشد پيدانمى كنند ولى در اسلام اين پيش بينى شده است و مكه به كشمكشها و اختلاف مرگبارهستند مى توانند با استفاده از قداست و امنيت اين سرزمين باب مذاكرات را بگشايد و ازمعنويت اين مكان مقدس كه نورانيت و روحانيت خاصى در دلها ايجاد مى كند به رفعاختلافات خود بپردازند. ⁽⁴⁸⁾
2- چرا در آيه مذكور خانه خدا نامگذارى شده است ؟:در آيه فوق از خانه كعبه به عنوان((بيتى ))من تعبير شده در حالى كه روشن است خداوند نه جسم است و نياز به خانهدارد،منظور از اين همان ((اضافه ، تشريفى )) است به اين معنى كه براى بيان شرافتو عظمت چيزى آن را به خدا نسبت مى دهند، ماه رمضان را ((شهر الله ))و خانه كعبه را((بيت الله ))مى گويند. ⁽⁴⁹⁾
داستان آيه 6
كعبه محور نماز
چند روزى از بعثت اسلام الله عليه و آله كه على بن ابيطالب عليه السلام به خانهرسول خدا آمد كه به آنجا رسيد،پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله و همسرش حضرتخديجه را ديد كه نماز مى خواندند. على عليه السلام به جلوى آنان خداى ساخته دستاعراب . در حالى كه متعجب شده بود رو به آنان كرد و گفت :شما براى چه كسى سجدهمى كنيد و نماز مى خوانيد در جوابش گفتند:
ما خداوند بزرگ و يكتا را مى پرستيم و براى او نماز مى خوانيم (كنايه از اين است كه مابه سمت قبله الهى نماز مى خوانيم پس ‍ از لحظه اى پيامبر اسلام صلى الله عليه و آلهرو به على عليه السلام كرد و فرمود:تو نيز به دين ما در آى و به ما بپيوند علىعليه السلام در جواب رسول خدا عرض كرد:بايد بروم از پدرم بپرسم و اجازه بگيرم .على عليه السلام از خانه پيامبر اسلام خارج شد اما چند قدمى دور نگشته بود كهبازگشت و عرض كرد: اى رسول خدا،خداوند بزرگ هنگامى كه مرا آفريد :از پدرمنپرسيد،من نيز براى پيوستن به شما (و پرسش خدا) از پدرم اجازه و دستورى نمىخواهم . وقتى كه على عليه السلام سخنان خود را تمام كرد، حضرت محمد صلى اللهعليه و آله جمله (اشهد ان لا اله الله و اشهد ان محمدارسول الله ) را بر او خواند و او نيز دين محمد صلى الله عليه و آله را انتخاب كرد و باآنان به نماز ايستاد. ⁽⁵⁰⁾
آيه 7 : استعانت بوسيله صبر و نماز
يا ايها الذين المنوا استعينوا بالصبر ان الله مع الصابرين . ⁽⁵¹⁾
ترجمه :اى افراد با ايمان ! از صبر و استقامت و از نماز (در هر حوادث سخت زندگى )كمك بگيريد (زيرا) خداوند با صابران است
تفسير آيه
در اين آيه شريفه از دو نيروى سخن مى گويد (استقامت و توجه به خدا) كه با اين دونيرو به جنگ و مشكلات و حوادث سخت برويد كه پيروزى از آن شما است (( صبر زيراخداوند با صابران است ((ان الله مع الصابرين ) در اين آيه شريفه چون كلمه ((صبر)) مرتبط با ((نماز )) است ابتداء چند جمله اى را درباره صبر اشاره مى كنيم و بعدىبه اهميت نماز در اين آيه مى پردازيم .
بعضيها تصور مى كنند كه ((صبر ))به معنىتحمل بدبختها و تن دادن ذلت و تسليم در برابرعوامل شكست است در حاليكه چنين نيست صبر و شكيبايى به معنى پايدارى واستقامت دربرابر هر مشكل و هر حادثه است لذا بسيارى از علماى اخلاقى براى ((صبر ))سهشاخه ذكر كرده اند 1- صبر بر اطاعت (مقاومت در برابر مشكلات كه در راه طاعت و جوددارد 2- صبر بر معصيت (ايستادگى در برابر انگيزه اى گناه و شهوات سركش وظغاينگر).
3- صبر بر معصيت (پايدارى در برابر حوادث ناگوار و عدم خود باختگى و شكستروحى و ترك جزع و قزع ).
كمتر موضوعى را در قران شريف مى توان يافت كه مانند ((صبر ))تكرار و مورد تاكيدقرار گرفته باشد،در قرآن مجيد در حدود هفتاد مورد از صبر سخن به ميان آمده كه بيشاز ده مورد از آن به شخص پيامبر صلى الله عليه و آله اختصاص دارد تاريخ مردانبزرگ گواهى مى دهد كه يكى از عوامل مهم يا مهمترينعامل پيروزى آنان استقامت و شكيبائى است ،افرادى كه از اين صفت بى بهره اند درگرفتاريها بسيار زود از پا در مى آيند و مى توان گفت :نقشى را كه اينعامل در پيشرفت افراد و جامعه ها ايفا مى كند، نه فراهم بودن امكانات دارد و نه استعداد وهوش و مانند آن به همين دليل در قرآن ،مجيد روى اين موضوع با موكدتريم تكيه شدهاست ،آنجا كه مى گويد (انما يوفى الصابرون اجرهم بغير حساب ) ⁽⁵²⁾ ((صابرانپاداش خود را بى حساب مى گيرند ))و در مورد ديگر بعد از ذكر (صبر برحوادث ) مىخوانيم (ان ذلك من عزم الامور) (( اين كار را از محكمترين كارهاست ))اصولا ويژگىاستقامت ،و پايمردى ،اين است كه فضائل بدون آن ارج و بهائى نخواهد داشت كهپشتوانه همه آنها صبر است و لذا در ((نهج البلاغه ))از على عليه السلام مى خوانيم :
و عليكم بالصبر،فان الصبر من الايمان كالراس من الجسد و لا خير لا راس معه ،و لاخير فى ايمان لا صبر معه . ⁽⁵³⁾
((بر شما باد صبر و استقامت كه صبر در برابر ايمان همچون سر است و درمقابل تن ، تن بى فايده اى ندارد، همچون ايمان بدون صبر نا پايدار و بى نتيجه است)) در گناه انسان مقاومت كند و از لذت گناه چشم بپوشد.
موضوع ديگرى كه در آيه به عنوان يك تكيه گاه مهم در كنار صبر،، معرفى شده((صلوة )) نماز است ، لذا در احاديث اسلامى است مى خوانيم : ((كان على عليه السلام اذااهاله امر فزع قام الى الصلوة ثم تلى هذه الاية و استعينوا بالصبر و الصلوة ...))((هنگامى كه على عليه السلام با مشكلى روبرو مى شد به نماز بر مى خاست و پس ازنماز به دنبال حل مشكل مى رفت و اين آيه را تلاوت مى فرمود: و استعينوا...)) ⁽⁵⁴⁾
از اين موضوع هرگز نبايد تعجب كرد، زيرا هنگامى كه انسان در برابر حوادث سخت ومشكلات طاقت فرسا قرار مى گيرد، نيروى خود را در مقابله با آنها ناچيز مى بيند، نيازبه تكيه گاهى دارد كه از هر جهت نامحدود و بى انتها باشد، نماز او را به چنين مبدئىمربوط مى سازد، و با اتكاء بر او مى تواند با روحى مطمئن و آرام امواج سهمگين مشكلاترا در هم بشكند. بنابراين اين آيه فوق در حقيقت به دواصل توصيه مى كند يكى از اتكاى به خداوند كه نماز مظهر آن است و ديگرى مساءلهخود يارى و اتكاى به نفس كه به عنوان صبر از آن ياد شده است .