مسند فاطمة بنت الحسين عليهما السلام

به پيشگاه رسول اكرم (صلى الله عليه وآله وسلم) و امامان شيعه پيشوايان هدايت و رستگارى .

به امامانى كه شاگردى چونان فاطمه بنت الحسين (عليهما السلام)را تربيت كردند و حضرت زهرا (عليها السلام) .

و پيشوايانى كه با ذكر روايت او نام وى را گرامى داشتند.

به حضرت فاطمه بنت الحسين (عليهما السلام) كه خود از حماسه سازان عاشورا و عاشورائيان عصر امامت از حسين شهيد تا صادق آل محمّد (صلى الله عليه وآله وسلم) است .

به فاطمه فرزند امام شهيد ، حسين (عليه السلام) و مادر شهيدان . به او كه امروز نيز در «الخليل» شاهد مظلوميّتى ديگر است .

«ألَمْ تَرَ كَيْفَ ضَرَبَ اللهُ مَثَلاً كَلِمَةً طَيِّبَةً كَشَجَرَة طَيِّبَة أصْلُهَا ثابِتٌ وَفَرْعُهَا فِى السَّمَآءِ . تُؤْتِىْ اُكُلَهَا كُلَّ حِين بِإذْنِ رَبِّها ، وَيَضْرِبُ اللهُ الأمْثالَ لِلّناسِ لَعَلَّهُمْ يَتَذَكَّرونَ» .

«اى رسول خدا (صلى الله عليه وآله وسلم) نديدى كه چگونه خدا كلمه پاكيزه را به درخت زيبايى مَثَل زده كه اصل ساقه آن برقرار باشد و شاخه آن به آسمان رفعت و سعادت برشود. آن درخت (زيبا) به اذن خدا همه اوقات ميوههاى مأكول و خوش دهد ، خدا اينگونه مَثَلهاى واضح براى تذكر مردم مىآورد» .

(ابراهيم ـ 24 و 25)

سخن ناشر

سابقه تدوين مسانيد حديثى به قرون اوليه از تاريخ اسلام مىرسد . امروزه دهها كتاب حديثى تحت همين عنوان تدوين شده است كه احاديث يكى اصحاب پيامبر (صلى الله عليه وآله وسلم) و يا چند تن از آنان را به صورت مستقل نقل كرده است . اين نوع كتب حديثى گاه به خود آن صحابى نسبت داده مىشود و گاه به گردآورنده آن . «مسند ابى بكر» و «مسند ابى هريرة» ، از نوع اوّل و «مسند احمد بن حنبل» از نوع دوم نامگذارى است .

هر گاه كتاب حديث ، احاديث مرويه يكى از معصومين باشد نيز مسند ناميده مىشود . مانند . «مسند الرّسول الأعظم» ، «مسند فاطمة» ، «مسند الامام الحسين (عليه السلام)» .

همچنين هرگاه كتاب حديثى ، احاديث مرويه يكى از راويان باشد خواه آن راوى از اصحاب پيامبر باشد و يا اصحاب امامان معصوم (عليهم السلام) ، آن نيز مسند ناميده مىشود مانند «مسند هشام بن الحكم» ، «مسند عبد العظيم الحسنى» .

برخى از كتب حديثى كه به صورت مسند تدوين شدهاند به قرار زير است :

ــ مسند الرسول الأعظم (صلى الله عليه وآله وسلم)شيخ يحيى فلسفى دارابى شيرازى (معاصر)

ــ مسند أمير المؤمنين (عليه السلام)عبد العزيز بن يحيى الجلودى البصرى (قرن سوم)

ــ مسند امير المؤمنين (عليه السلام)يعقوب بن شيبة السدوسى (متوفى 262هـ ق)

ــ مسند على (عليه السلام)احمد بن شعيب النسائى (متوفى 303 هـ ق)

ــ مسند على (عليه السلام)سيد حسن بن على القبانجى النجفى (معاصر)

ــ مسند فاطمه (عليها السلام)ابو جعفر محمد جرير طبرى (متوفى 310 هـ ق)

ــ مسند فاطمه (عليها السلام)محمد بن احمد الدولابي (متوفى 320 هـ ق)

ــ مسند الامام الحسن (عليه السلام)محمد بن احمد الدولابى

ــ مسند الامام الحسين (عليه السلام)محمد بن احمد الدولابى

ــ مسند الامام الباقر (عليه السلام)سيد محمد كاظم كفايى (معاصر)

ــ مسند الامام الصادق (عليه السلام)عبد الله بن جعفر الحميرى (متوفى حدود 300 هـ ق)

و دهها مسند ديگر .

از ويژگىهاى نگارش و تدوين كتابهاى حديثى به صورت مسند اين است كه طبقات رجال و راويان در اين اسلوب مورد شناسايى قرار مىگيرند . بدين ترتيب ما با تدوين «مسند على (عليه السلام)» راويان وى را نيز در كنار تدوين حديث مشخص كردهايم و طبقه رجالى آنها نيز تعيين شدهاند .

مثلاً راوى حديث امام على (عليه السلام) از تابعين بوده است و يا از اصحاب . و يا اصحاب امام صادق (عليه السلام) در كداميك از طبقات رجالى جاى دارند . چون ممكن است برخى از روات از دو طبقه و يا سه طبقه محسوب شوند . با شناخت طبقه راويان حديث مشخص مىگردد كه آيا حديثى كه سند آن ذكر شده ، نام يكى ، دو نفر حذف شده و مرسله است ، يا نه تمامى

سلسله سند آمده است .

در مسند بانوان محدثه موارد نيز مورد توجه است :

1 ـ حيات علمى بانوان محدثه .

2 ـ حوزه علمى و مكتب حديثى آنان .

3 ـ شناخت رجالى بانوان محدثه در طبقه رجالى ، اساتيد و شاگردان آنها .

4 ـ نوع احاديث منقول از بانوان محدثه و ويژگى حوزههاى علميه بانوان شيعه در ادوار مختلف عصر امامت .

5 ـ رفع نقيصه كتب رجالى كه تنها در مواردى خاص نام بانوان محدثه را ذكر كردهاند .

از خداوند متعال مسئلت داريم كه در پرتو فيوضات ربانى و همجوارى با كريمه اهل بيت حضرت فاطمه معصومه (عليها السلام) ما را در اين كار يارى فرمايد .

پيشگفتار

خداى را سپاسگزاريم كه بر ما منّت نهاد تا بار ديگر بر خوان نعمت اهل بيت عصمت و طهارت (عليهم السلام) حاضر آئيم و از كلمات طيبه آنان بهره بريم .

نخستين بهره ما از بيانات نورانى خاندان عصمت «مسند فاطمه معصومه سلام الله عليها» بود در آن گزارش كوتاه از حوزههاى علمى بانوان محدثه در عصر رسالت و امامت داده شد و آنگاه پس از آشنايى اجمالى با زندگى كريمه اهل بيت ، احاديث وارده از ايشان را نقل نموده و سلسله اسناد و طرق روايى آنها را مورد بررسى قرار داديم .

وعده داده بوديم كه براى دستيابى به احاديث معصومين (عليهم السلام)و شناخت حوزههاى علمى بانوان محدثه ، روايات ديگر بانوان حديثگوى را تدوين نموده و با بررسى رجال سند هر يك از روايات ابهامات تاريخى و رجالى را در حدّ ميسور برطرف سازيم .

«مسند فاطمة بنت الحسين (عليهما السلام)» دومين اثر از اين نوع است كه ما را در شناسايى احاديث وارده از طريق دخت سيد الشهدا (عليه السلام)يارى مىرساند . شخصيت بزرگ علمى ، فرهنگى و سياسى كه علاوه بر افتخار انتساب به امام حسين (عليه السلام) ، از بزرگان حوزه حديثى عصر حسينى محسوب مىشود كه در واقع كربلا حضور داشته و با بيانات حماسى خويش حضور زن مسلمان را در عرصه سياست به نمايش گذاشته است .

بانوى مكرّمهاى كه با سپر پرهيز كارى و عرفان الهى ، خويشتن خويش را از ناپاكىها پيراسته و در تعالى روح رياضتها كشيده است . شخصيت بزرگى كه در دامان خويش فرزندانى را پرورش داده كه شهادت را با آغوش باز استقبال نموده و با رويى سرخ به لقاء معبود شتافتهاند . واين چنين شخصيت عظيمى زيبنده است كه فرزند امام حسين (عليه السلام) باشد و خواهر امام زين العابدين (عليهما السلام) .

در فرهنگ قرآنى و روايى اصحاب خاص پيامبران و امامان عنوان «حواريّين» به خود گرفتهاند و در واقع اين اصحاب از خاصان اهل ايمان در عصر خويش بوده و از شاگردان مكتب توحيد و ناشران معارف الهى محسوب مىشدند . چنانكه در قرآن كريم آمده است :

(يا أيُّهَا الذَّينَ آمَنُوا كُونُوا أنْصَارَ اللهِ كَما قَالَ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ لِلْحُواريّينَ مَنْ أنْصارى إلى اللهِ ، قَالَ الْحَوارِيُّونَ نَحْنُ أنْصَارُ الله...)(1).

«اى اهل ايمان شما هم ياران خدا باشيد ، چنانكه عيسى بن مريم به حواريّين گفت : كيست مرا براى خدا يارى كند ؟ آنها گفتند : ما ياران خدائيم ...» .

همچنين آمده است :

(فَلَمَّا أحَسَّ عِيسَى مِنْهُمْ الْكُفْرَ قَالَ مَنْ أنْصارِىَ إلَى اللهِ ، قَالَ الْحَوَارِيُّونَ نَحْنُ أنْصَارُ اللهِ ، ءَامَنَّا بِاللهِ وَاشْهَدْ بِأنَّا مُسْلِمُونَ)(2).

«پس چون عيسى به يقين دريافت كه قوم ايمان نخواهند آورد (به همان شاگردانش كه ايمان آوردند) گفت: كيست كه با من دين خدا را يارى كند ؟ حواريّان گفتند : ما يارى كنندگان دين خدائيم و به خداوند ايمان آوردهايم ، گواهى ده كه ما تسليم فرمان اوئيم» .

ــــــــــــــــــــــــــــ

(1) صف ـ 14 .

(2) آل عمران ـ 52 .

در فرهنگ اهل بيت (عليهم السلام) هم به پيروى از قرآن كريم اصحاب خاص ايشان با عنوان «حواريّين» مدح شدهاند . چنانكه «كشى» در رجال به نقل از محمد بن قولويه گويد :

قال حدثنى سعد بن عبد الله بن ابى خلف ، قال حدثنى على بن سليمان بن داود الرازى ، قال حدثنا على بن اسباط، عن ابيه اسباط بن سالم ، قال : قال ابو الحسن موسى بن جعفر (عليهما السلام) :

اذا كان يوم القيمة نادى مناد : أين حوارى محمد بن عبد الله (صلى الله عليه وآله وسلم)رسول الّذين لم ينقضوا العهد ومضوا عليه ؟

فيقوم سلمان والمقداد وابوذر .

ثم ينادى مناد : أين حوارى على بن ابى طالب (عليه السلام) ، وصى محمد بن عبد الله (صلى الله عليه وآله وسلم) رسول الله ؟ فيقوم عَمرو بن الحمق الخزاعى و محمد بن ابى بكر و ميثم بن يحيى التمّار ، مولى بن اسد و اويس القرنى .

قال ، ثم ينادى المنادى أين حوارى الحسن بن على(عليه السلام)، بن فاطمة بنت محمد بن عبد الله (صلى الله عليه وآله وسلم) رسول الله؟

فيقوم سفيان بن ابى ليلى الهمدانى و حذيفة بن اسيد ]اسد[ الغفارى .

قال ، ثم ينادى ]المنادى[ : أين حوارى الحسين بن على(عليه السلام)؟

فيقوم كل من استشهد معه ولم يتخلّف عنه .

قال : ثم ينادى ]المنادى[ : أين حوارى على بن

الحسين(عليه السلام)؟

فيقوم جبير بن مطعم و يحيى بن ام الطويل و ابو خالد الكابلى و سعيد بن المسيّب .

ثم ينادي ]المنادى[ : أين حوارى محمد بن على (عليه السلام) و حوارى جعفر بن محمّد (عليه السلام) ؟

فيقوم عبد الله بن شريك العامرىّ و زرارة ابن اعينَ و بريد بن معاوية العجلى و محمد بن مسلم و ابو بصير ليث بن البخترى المرادى و عبد الله بن ابى يعفور و عامر بن عبد الله بن جذاعة و حجر بن زايدة و حمران بن اعين.

ثم ينادى ساير الشيعة مع ساير الأئمة (عليهم السلام) يوم القيمة ، فهؤلاء ]المتحورة[(1) اوّل السابقين و اوّل المقرّبين و اوّل المتحورين من التابعين»(2).

حضرت امامكاظم (عليه السلام) مىفرمايد :

«روز قيامت منادى ندا مىكند كه كجايند حواريّين محمد بن عبد الله (صلى الله عليه وآله وسلم) كه به عهد آن حضرت درگذشتند و اصلاً نقض پيمان نكردند ؟

پس سلمان و مقداد و ابوذر برمىخيزند .

سپس منادى ندا مىكند : كجايند حواريّين على بن ابى طالب (عليه السلام) وصى رسول خدا (صلى الله عليه وآله وسلم) ؟

پس عمرو بن حمق خزاعى ، محمد بن ابى بكر ، ميثم تمّار و اويس قرنى برخيزند .

سپس منادى ندا مىكند : حواريّان حضرت امام حسن

ــــــــــــــــــــــــــــ

(1) اى الذين صاروا حواريّين .

(2) «اختيار معرفة الرجال» ، ص9و10 ، حديث 20 .

مجتبى (عليه السلام) ، فرزند فاطمه زهرا (عليها السلام) دختر رسول اكرم (صلى الله عليه وآله وسلم)كجايند ؟

پس سفيان بن ابى ليلى و حذيفة بن اسيد غفارى برخيزند .

سپس منادى ندا مىكند : حواريين امام حسين (عليه السلام)كجايند؟

پس از اين ندا تمام شهداى كربلا برخيزند .

سپس منادى ندا مىكند : حواريّان امام سجاد (عليه السلام) كجايند ؟

پس جبير بن مطعم ، يحيى بن ام طويل ، ابو خالد كابلى و سعيد بن مسيّب برخيزند .

سپس منادى ندا مىكند : حواريّين حضرت امام باقر و امام صادق (عليه السلام) كجايند ؟

پس عبد الله بن شريك عامرى ، زرارة بن اعين ، بريد بن معاويه ، محمد بن مسلم ، ابو بصير ليث بخترى ، عبد الله بن ابى يعفور ، عامر بن عبد الله بن جذاعة ، حجر بن زايدة و حمران بن اعين برخيزند .

سپس منادى حواريين ساير ائمه (عليهم السلام) را مخاطب قرار مىدهد و اين حواريين در روز محشر اول سابقين و مقربين و تابعين شناخته مىشوند» .

هر چند حضرت فاطمه بنت الحسين (عليهما السلام) از شهداى كربلا نيست ، ليكن از امام حسين (عليه السلام) و نهضت عاشورا نيز جدا نيست . چه حضور او از كربلا تا كوفه و شام و مدينه در نهادى شدن فرهنگ عاشورا نقش مؤثرى داشته است و او به حق از حواريان امام حسين (عليه السلام) است آنسان كه فرزند اوست .

پايههاى نهاد عاشورا با نوحه سرايى جبرئيل و گريه آدم صفى آغاز و

با نفرين نوح پيامبر بر قاتلان او دوام يافت(1) پس پيامبران الهى از ابراهيم خليل و اسماعيل ذبيح و تا موساى كليم و عيساى مسيح همه در مصيبتى كه بر امام شهيد وارد خواهد شد ، گريستند . تا اينكه با بعثت نبى اكرم(صلى الله عليه وآله وسلم) نهادى كردن فرهنگ عاشورا رسميت يافت و آن حضرت از روز تولد مصائب سرور جوانان بهشت را با قطرات بلورين اشك خويش ياد آور شد(2) چه اينكه حسين ركنى از اركان و امّتى از امم است .

«حُسَيْنٌ سِبْطٌ مِنَ الأسْباطِ وَاُمَّةٌ مِنَ الاُمَمِ»(3).

امام حسين (عليه السلام) كه به گواهى مورخان و سيره نويسان شبيه ترين افراد به رسول اكرم (صلى الله عليه وآله وسلم) بود در سيرت نيز به جد بزرگوارش اقتدا كرده بود . از اينرو درباره وى فرمود :

«حُسَيْنٌ مِنّى وَأنا مِنهُ أحَبَّ اللهُ مَنْ أحَبَّ حُسَيْناً . الْحَسَنُ وَالْحُسَيْنُ سِبْطانِ مِنَ الأسْباطِ»(4)

«حسين از من و من از اويم . خداى دوست مىدارد كسى را كه حسين را دوست بدارد . حسن و حسين دو ركن از اركان اسلام مىباشند» .

نهاد ، نظام سازمان يافته و پايدارى از الگوهاى اجتماعى است كه برخى رفتارهاى تأييد شده و يكنواختى را در جهت برآورده ساختن نيازهاى بنيادى جامعه ايجاب مىكند .

نهاد خانواده ، نهاد آموزشى و نهاد حكومتى از جمله نهادهاى بنيادى اجتماعى هستند كه هر يك كاركردها و مسؤليتهاى معينى دارند كه به افراد جامعه واگذار مىشوند .

ــــــــــــــــــــــــــــ

(1) «بحار الانوار» ، ج44 ، ص243 ، 245 .

(2) «بحار الانوار» ، ج101 ، ص243 به نقل از امالى صدوق .

(3) «حفيدة الرسول» ، ص40 .

(4) «الجامع الصغير» ، ج1 ، ص148 ، «كنز العمال» ، ج6 ، ص223 ، «أمالى» ، شريف مرتضى، ج1 ، ص219 .

(1) سفينة البحار ، ج2 ، ص220 .

(1) «بحار الانوار» ، ج45 ، ص146 .

(1) «بررسى تاريخ عاشورا» ، آيتى ، ص164 ، 174 ، «مقتل الحسين» ، ابى مخنف ، ص214 .

(2) «زندگانى على بن الحسين (عليه السلام)» ، دكتر شهيدى ، ص56 .

(3) «ابصار العين فى انصار الحسين» ، سماوى ، ص106 ـ 108 .

(4) همان ، ص132و133 .

فصل اول :

زندگى حضرت فاطمه بنت الحسين (عليهما السلام)

ــ ولادت

ــ ازدواج

ــ فرزندان

ــ حماسه حسينى

ــ حمل ودايع امامت

ــ مادر انقلابيان

ــ وفات

قال الامام الحسين (عليه السلام):

«... فاطَمَةَ فَهِىَ أكْثَرُها شِبْهاً بِاُمّى فاطِمَةَ بِنْتِ رَسُولِ اللهِ (صلى الله عليه وآله وسلم) ، أمّا فى الدّينِ فَتَقُومُ اللَّيْلَ كُلَّهُ وَتَصُومُ النَّهارَ ، و...» .

«... فاطمه بيشتر به مادرم فاطمه دخت رسول خدا(صلى الله عليه وآله وسلم) شبيه است ، در دين دارى جنان مىباشد كه شب را سراسر به عبادت به سر مىبرد و روز را به روزه...» .

حضرت فاطمه بنت الحسين (عليهما السلام):

حضرت فاطمه بنت الحسين (عليهما السلام) يكى از فرزندان حضرت سيد الشهدا است كه در خانواده امامت تولد يافت و در اثر تعاليم پدر بزرگوارش از علم و دانش الهى بهره برد و مدارج كمال را پيموده در مقامات معنوى به درجات عالى ايمان رسيد .