 |  |  |
امام حسين (عليه السلام) كه در سوم شعبان از سال چهارم هجرت تولد يافته بود(1) در عاشوراى سال شصت و يك هجرى در كربلا به شهادت رسيد(2). در اين واقعه خاندان عصمت و طهارت امام عصر خويش را از مدينه تا مكه و از مكه تا كربلا همراهى نمودند و پس از شهادت امام حسين (عليه السلام) و اصحابش به اسارت برده شده و سپس به مدينه بازگشتند . حضرت فاطمه دختر والاگهر آن حضرت نيز يكى از آن بانوان مطهره و محدثه بود .فرزندان امام حسين (عليه السلام):
«شيخ مفيد» فرزندان حضرت امام حسين (عليه السلام) را شش نفر به ترتيب ذكر مىكند :1 ـ على بن الحسين ، اكبر : كه كنيهاش ابو محمد و مادرش شاه زنان دختر يزدگردشاه ايران است .2 ـ على بن الحسين ، اصغر : كه در كربلا در ركاب پدر بزرگوارش شهيد ــــــــــــــــــــــــــــ(1) «مسار الشيعة» ، للشيخ مفيد ، ص37 . «مصباح المتهجد» ص758 ، «بحار الانوار» ، ج101 ، ص347 ، «اثبات الهداة» ، ج2 ، ص477 ، «الاقبال» ص689 «بحار الانوار»، ج53 ، ص94 .(2) «الكافى» ج1 ، ص463 ، «التهذيب» ج6 ، ص42 ، «الارشاد» ، ص283 ، «اثبات الوصيه» ص163 «المعارف لابن قتيبة» ص142 ، «اخبار الطوال» ص253 .
شد... مادرش ليلى دختر ابو مره ثقفى است .3 ـ جعفر بن الحسين : نسلى از وى باقى نماند و مادرش از قبيله بنى قضاعه بود و در زمان خود ابا عبد الله (عليه السلام) وفات يافت .4 ـ عبد الله بن الحسين : در واقعه كربلا ، در دامان پدرش به تير بيداد به شهادت رسيد . مادرش رباب دختر امرء القيس است .5 ـ سكينه : مادرش رباب دختر امرء القيس است .6 ـ فاطمه : مادرش ام اسحاق دختر طلحه تميميه است(1).«ابن طلحه» و «ابن خشاب» دو دختر ديگر به نامهاى «فاطمه» و «زينب» و دو پسر به نامهاى «محمد» و «على» را بر تعداد اولاد امام حسين(عليه السلام) مىافزايند(2).«ابو حنيفه دينورى» و «اعثم كوفى» مىگويند : آن حضرت پسر ديگرى نيز به نام «عمر» داشته است(3).فاطمه كبرى:
آنگونه كه از عبارات دانشمندان انساب ، تاريخ و حديث برمىآيد حضرت امام حسين (عليه السلام) يازده فرزند داشتند كه چهارتن از آنها دختر بودند . در ميان دختران حضرت دو تن به نام «فاطمه» نامگذارى شدهاند، كه شدت علاقه امام (عليه السلام) به اين نام را نشان مىدهد . ــــــــــــــــــــــــــــ(1) «الارشاد» ، ص491 ، «بحار الانوار» ج45 ، ص329 ، «جمهره انساب العرب» ، ص41و42 «ابن عنبه» نيز همين فرزندان ششگانه را براى امام حسين (عليه السلام) بر مىشمارد و يادآور مىشود كه اعقاب آن حضرت از امام سجاد (عليه السلام) است كه گفته شده وى از مادر ديگرى غير از شهربانو تولد يافته است .«عمدة الطالب» ، ص192 ، 193 ، «المجدى» ص91 ـ 92(2) «كشف الغمة» ، ج2 ، ص39 .(3) «اخبار الطوال» ، ص259 .
1 ـ فاطمه كبرى .2 ـ فاطمه صغرى .گويا فاطمه كبرى بزرگترين دختر امام حسين (عليه السلام) نيز بوده است(1)مادر وى «ام اسحاق» دختر طلحة تميمة است . او در كربلا حضور داشت، ودايع امامت را تا بهبودى امام سجاد (عليه السلام) حمل كرد و در كوفه به ايراد خطبه پرداخت . فاطمه كبرى دختر امام حسين (عليه السلام)در مقابل حضرت فاطمه زهرا به «فاطمه صغرى» معروف است(2) و گاه در اسناد روايات از وى با اين عنوان نام برده شده است(3).فاطمه صغرى:
وى يكى ديگر از فرزندان حضرت امام حسين (عليه السلام) است كه به جهت علاقه آن حضرت به مادرش به نام وى اسم گذارى شده است . او به هنگام عزيمت امام به مكه مكرمه بيمار بود و نتوانست همراه پدر باشد و امام در مدينه با وى وداع كرد .جوينى از اعلام قرن هفتم و هشتم هجرى در «فرائد السمطين» گويد :«أخبرنى العزيز محمد بن ابى القاسم ابن ابى الفضل اجازة بروايته ، عن ام المؤيّد بنت أبى القاسم عبد الرحمان بن الحسن إجازة .وأنبأنى الشيخ الجمال أحمد بن محمد بن محمد ، والقاضى عماد ــــــــــــــــــــــــــــ(1) در حديث آمده است : «... دعا ابنته الكبرى فاطمة فدفع إليها كتاباً ملفوفاً» بصائر الدرجات ، ص40 شيخ ذبيح الله محلاتى گويد : «در سن از خواهرش سكينه بزرگتر...» «رياحين الشريعة» ج3 ، ص281 «مستدركات علم رجال الحديث» ، ج8 ، ص592و593 .(2) «مسند فاطمة الزهراء» ، عطاردى ، ص600و601 ، «اربعين حسينية» ، ارباب ، ص318 .(3) بنابر گزارش ابن بطوطه ، لقب شريف ايشان آنگونه كه بر سنگ مزارشان نقش بسته «ام سلمه» است . «سفرنامه ابن بطوطه» ص47 .
الدين زكريا ابن محمد بن محمود الكمونى القزوينيّان ، قال : أنبأنا الإمام عزّ الدين محمد بن عبد الرحمان بن المعالى الوارينى ، قال : أنبأنا زاهر بن طاهر بن محمد الشحامى ، قال : أنبأنا الحافظ أبو بكر أحمد بن الحسين البيهقى ، قال : أنبأنا الحاكم أبو عبد الله محمد بن عبد الله الحافظ(1) قال : حدثنا يحيى بن محمد بن أحمد بن محمد ابن عبد الله أبو محمد ابن زبارة العلوى ، قال : حدثنا أبو محمد ]الحسين بن محمد[ العلوى صاحب كتاب النسب ببغداد(2) حدثنا أبو محمد إبراهيم بن علىّ الرافعى من ولد أبى رافع مولى رسول الله (صلى الله عليه وآله وسلم) ، حدثنا الحسين بن علىّ الحلوانى ، عن علىّ بن معمر ، عن إسحاق بن عباد ، عن المفضل بن عمر الجعفى ]قال[ : سمعت جعفر بن محمد يقول : حدثنى أبى محمد بن علىّ ، حدثنى أبى علىّ بن الحسين قال :لمّا قتل الحسين بن علىّ (عليهما السلام) جاء غراب فوقع ]فى دمه ، ثم تمرّغ ، ثم طار فقعد[ بالمدينة على جدار ]دار[ فاطمة(3) بنت الحسين بن علىّ ـ وهي الصغرى ـ ونعب الغراب فرفعت رأسها ونظرت إليه ، فبكت بكاءاً شديداً وأنشدت :نَعَبَ الْغُرابُ فَقُلتُ مَنْ ----- تَنْعاه وَيْلَكَ يا غُرابْقالَ الإمامَ . فَقُلْتُ : مَنْ ؟ ----- قالَ : المَوُفّقُ لِلْصوابْ(4) ــــــــــــــــــــــــــــ(1) وقد رواه الخوارزمى بسنده عنه فى الفصل الثانى عشر من مقتله : ج2 ص92 .(2) كذا فى أصلىّ ، غير أن ما بين المعقوفين مأخوذ من مقتل الخوارزمى : ج2 ص92 . وفيه بعده ، هكذا : «حدثنا أبو علىّ الطرطوسى ، حدثنى الحسن بن علىّ الحلوانى ، عن علىّ بن معمر...» .(3) ما بين المعقوفان مأخوذ من مقتل الخوارزمى ، وقد سقط عن أصلىّ من فرائد السمطين .(4) وبعده فى مناقب الخوارزمى هكذا :إن الحسين بكربلا ----- بين المواضى والحرابقلت الحسين فقال لى ----- ملقى على وجه الترابثم استقلّ به الجناح ----- ولم يطق ردَّ الجوابفبكيت منه بعبرة ----- ترضى الإله مع الثوابقُلْتُ : الْحُسَيْنُ ؟ فَقالَ لِى ؟ ----- حَقَّاً لِقَدْ سَكَن التُّرابْإنَّ الْحُسَيْن بِكَرْبَلاءِ ----- بَيْنَ الأسِنَّةِ وَالضِّرابْفَابْكِ الْحُسَيْنَ بِعَبْرَة ----- تُرْضِى الإلهَ مَعَ الثَّوابْثُمَّ اسْتَقَلَّ بِهِ الجِناح ----- فَلَمْ يَطْق رَدَّ الْجوابْفَبَكيتُ مِمّا حَلَّ بِى ----- بَعْدَ الوَصِىّ الْمُسْتَجَابْ
قال محمّد بن علىّ بن الحسين : فنعته(1) لأهل المدينة فقالوا : قد جاءتنا بسحر ]بنى[ عبد المطّلب . فما كان بأسرع من أن جاءهم الخبر بقتل الحسين(عليه السلام)»(2).مفضل بن عمر گويد : از امام صادق (عليه السلام) شنيدم كه مىگويد پدرم امام باقر (عليه السلام)به من نقل كرد كه پدرم امام سجاد (عليه السلام) فرمود :زمانيكه امام حسين (عليه السلام) به شهادت رسيد ، كلاغى بال و پر خود را در خون حضرت آغشت سپس به سوى مدينه پرواز كرد و بر لب ديوار خانه فاطمه صغرى نشست . به بانگ كلاغ ، فاطمه صغرى سربرداشت و آن مرغ خون آلود را ديد و به شدت گريست و اين اشعار را سرود :غراب البين بانگ مرگ برآورد . به او گفتم : خبر مرگ كه را مىدهى اى كلاغ ؟ گفت : امام . پس به او گفتم : كدام امام . گفت : او كه در طريق درستى موفق بود .گفتم : حسين (عليه السلام) را مىگويى . پس به من گفت : حقيقت دارد كه به تحقيق در خاك جاى گرفت حسين (عليه السلام) در كربلا در ميان نيزهها و خنجرها به شهادت رسيد . ــــــــــــــــــــــــــــ(1) هذا هو الظاهر الموافق لمقتل الخوارزمى ، وفى أصلىّ : «فقال : محمد بن علىّ بن الحسين : قال : أتى علىّ فنعته ....(2) «فرائد السمطين» ، ج2 ، ص163و164 ، حديث 451 ، «بحار الانوار» ج45 ، ص171 ، «مستدركات علم رجال الحديث» ، ج8 ، ص593 .
با اشكهاى ريزان بر حسين (عليه السلام) گريه كن ، تا رضايت خدا و ثواب اخروى را كسب كنى .سپس به پرواز درآمد و نتوانست پاسخ گويد .پس آنچه بر من مصيبت فرود آمد ، بعد از وصى ]امام حسين (عليه السلام) [كه دعايش مستجاب بود ، گريستم .امام باقر (عليه السلام) فرمود : پس بر اهل مدينه بانگ زد . آنان گفتند : به واقع چيزى همانند سحر بنى عبد المطلب بر ما آمد . چيزى نگذشت كه خبر شهادت امام حسين (عليه السلام) به مدينه رسيد .ولادت:
يافعى نام حضرت فاطمه را در ميان درگذشتگان سال 110 هجرى ذكر مىكند(1) و يا توجه به اين نكته كه وى هفتاد سال زيستهاند ، تاريخ ولادت ايشان سال 40 هجرى بوده است . از اينرو حضرت فاطمة بنت الحسين (عليه السلام) عصر امام حسن مجتبى ، امام حسين ، امام سجاد و امام باقر(عليهم السلام) را درك كرده است .مادر فاطمه كبرى
شيخ مفيد و ابو الفرج اصفهاني مادر فاطمه بنت الحسين (عليه السلام) را «ام اسحاق» دختر طلحة بن عبيد الله تميمى مىدانند(2). طلحه از اصحاب مشهور پيامبر خدا(صلى الله عليه وآله وسلم)محسوب مىشد و به «طلحة الخير» و «طلحة الفياض» ملقب گرديده بود . ــــــــــــــــــــــــــــ(1) «وفيها ]سنة عشرة و مائة[ توفيت فاطمة بنت الحسين بن على رضى الله عنهم التى اصدقها الديباج عبد الله بن عمرو بن عثمان بن عفان الف الف درهم...» مرآةُ الجنان ج1 ، ص234 .(2) «الارشاد» ، ص491 ، «مقاتل الطالبيين» ، ص122 .
وقتى فاطمه دخت سيّد الشهداء بعد از ارتحال حسن مثنى به همسرى «عبد الله بن عمرو بن عثمان»(1) درآمد ، شاعر مديحه سرا «موسى بن يسار»(2) به هنگام بردن عروس به خانه داماد اين ابيات را انشاد نمود كه در آن به نسب فاطمه بنت الحسين (عليه السلام) اشاره شده است :«طَلْحَةُ الْخَيْرِ جَدُّكُمْ ----- وَلِخَيْرِ الْفَواطِمِأنْتِ للطاهراتِ مِنْ ----- فَرْع تيم وَهَاشِمِأرْتَجيكُم لِنَفْعِكُمْ ----- وَلِدَفْعِ الْمَظالِمِ»(3)«طلحة الخير جدّ شماست و نسبت به بهترين فاطمهها مىبريد» .«تو زاده زنان پاك از شاخه بنى تيم و بنى هاشم هستى» .«به شما اميد دارم چون مراسود مىرسانيد و ستمها را از من دفع مىكنيد» .مادر «ام اسحاق» ، «جَرباء دختر قسامة بن رومان» از قبيله طى بود(4). ــــــــــــــــــــــــــــ(1) نخستين شوى فاطمه بنت الحسين (عليه السلام) ، «حسن بن حسن بن على (عليه السلام) پسر عمش بود و بعد از مرگ او به همسرى «عمرو» نواده «عثمان بن عفان» درآمد . بعد از مرگ عمرو شوهر ديگرى اختيار نكرد . «الأعلام» زركلى ، ج5 ، ص326 .(2) ابو محمد موسى بن يسار ، معروف به موسى شهوات ، شاعرى مديحه سرا و نكته سنج از اهالى آذربايجان بود كه در مدينه تولد و پرورش يافت و همانجا درگذشت . وى از موالى قريش بود . او را بدان جهت شهوات لقب دادند كه درباره يزيد بن معاويه گفت :لَسْتَ مِنّا وَلَيْسَ خالُكَ مِنّا ----- يا مُضيع الصّلاة بِالشّهواتِ(3) «الاغانى» ، ج1 ، ص359 .(4) جهت اينكه دختر قسامة بن رومان را «جَرباء» مىگفتند ، زيبايى بىنظير او بود . چون هر زنى از زنان عرب هر چند هم زيبا بود ، در كنار او مىايستاد ، زشت مىنمود . از اينرو زنان عرب از نزديك شدن به او خوددارى مىكردند تا از جلوه و زيبايشان كاسته نشود ، و او را به شترى كه مبتلا به مرض جَرَب است و شتران ديگر از ترس دچار شدن به آن مرض از او دورى مىجويند ،تشبيه كردند «مقاتل الطالبيين» ص122 .
ازدواج فاطمه (عليها السلام)
امام حسن مجتبى (عليه السلام) پانزده فرزند داشتند(1) كه يكى از آنها «حسن بن حسن بن على (عليه السلام)» است . و به «حسن مُثنى» شهرت دارد . مادر حسن مثنى «خولة» دختر «منظور فزاريّة» است .حسن مثنى روزى جهت خواستگارى يكى از دختران عموى گرامى خود ، نزد حضرت ابى عبد الله الحسين (عليه السلام) رفت . امام حسين (عليه السلام) در انتخاب همسر وى را آزاد گذاشت تا خودش يكى از دو فرزندش فاطمه يا سكينه را به همسرى برگزيند و فرمود :«اختر يا بنىّ احبّهما اليك»(2).«اى فرزندم ، خودت هر يك را كه بيشتر دوست دارى انتخاب كن» .حسن مثنى از روى شرمسارى سخنى نگفت . امام فرمود :«اختارُكَ فاطَمَةَ فَهِىَ أكْثَرُها شَبَهاً بِاُمّىِ فاطَمَةَ بِنْتِ رَسولِ اللهِ (صلى الله عليه وآله وسلم) ; أمّا فى الدّينِ فَتَقومُ اللّيلَ كُلَّهُ وَتَصُومُ النَّهارَ ، وَفى الْجَمالِ تَشْبَهُ الْحورَ العينِ...(3).«فاطمه را برايت بر مىگزينم كه بيش از خواهرش به مادرم فاطمه دخت رسول خدا (صلى الله عليه وآله وسلم) شبيه است . در دين دارى چنان مىباشد كه شب را سراسر به عبادت به سر مىبرد و روز را به روزه ، و در جمال انسان كه حور العين را مانند است» .با توجه به اينكه حضرت فاطمه بنت الحسين (عليه السلام) در سال 40 هجرى ــــــــــــــــــــــــــــ(1) «الارشاد» ، ص360 .(2) «مقاتل الطالبيين» ، ص122 ، «بحار الانوار» ، ج44 ، ص167 .(3) «اسعاف الراغبين» ، در حاشيه نور الابصار ، ص202 ، «السيدة سكينة» ، مقرم ، ص31 .
متولد شده و امام حسن (عليه السلام) در سال 49 يا 50 هجرى به شهادت رسيدهاند(1) و با عنايت به عبارت «يا بنى ـ اى فرزندم» كه امام حسين (عليه السلام)درباره حسن مثنى بكار بردهاند ، مىتوان احتمال داد كه ازدواج حضرت فاطمه بنت الحسين (عليه السلام) بعد از شهادت امام حسن (عليه السلام) بوده است . چه اينكه قبل از آن فاطمه بنت الحسين (عليه السلام) كمتر از ده سال داشت از خطاب امام حسين (عليه السلام) به حسن مثنى بر مىآيد كه آن حضرت موضع پدرانه به وى داشته و گويا حسن مثنى نيز از افراد تحت تكفل امام (عليه السلام) محسوب مىشده است . و از طرف ديگر چون امام حسين (عليه السلام) به سال 61 هجرى به شهادت رسيدهاند ، بايد حضرت فاطمه به هنگام ازدواج كمتر از بيست سال داشته باشند .حسن مثنى به همراه امام حسين (عليه السلام) در كربلا حاضر شد ، جنگيد و هفده تن از دشمنان اسلام را كشت و خود به سختى مجروح شده ، بيهوش زمين افتاد . يازدهم محرم عمر سعد دستور داد سرهاى شهيدان كربلا را از بدنهاشان جدا كنند . حسن مثنى هنوز زنده بود ، به تقاضاى «اسماء بن خارجه» دايى خود از كربلا به كوفه انتقال داده شد . حسن در كوفه به هوش آمد . وى پس از حماسه كربلا به عنوان يكى از ايثارگران نهضت حسينى از عناصر مخالف رژيم اموى شناخته شد و در سن 35 سالگى به دستور عبد الملك بن مروان مسموم و به شهادت رسيد و در بقيع مدفون گرديد(2).حضرت فاطمه دختر امام حسين (عليه السلام) پس از درگذشت پسر عمو و شوهرش خيمهاى بر سر مزارش بر پا كرد و يك سال همانجا ماند و چون ــــــــــــــــــــــــــــ(1) «تواريخ النبى والآل» ، ص59 .(2) سادات طباطبايى از نسل حسن مثنى هستند . «بحار الانوار» ، ج44 ، ص166 ، 167 .
سال تمام شد خيمه را جمع كرده و به خانه خويش بازگشت(1).ايشان پس از رحلت حسن مثنى به همسرى «عبد الله بن عمرو بن عثمان بن عفان» درآمد(2) پس از آن ازدواج نكرد .ازدواجهاى ميان بنى هاشم و بنى عبد شمس
هاشم و عبد شمس از فرزندان عبد مناف بودند كه فرزندان هاشم گوى سبقت را ربوده و در مقامات معنوى به مدارج عالى كمال راه يافتند رسول اكرم(صلى الله عليه وآله وسلم) از فرزندان هاشم محسوب مىگردد . ولى در عين حال خويشى بين اين دو برقرار بود و در طى ازدواجهاى مكرر بين فرزندان آنها اين خويشاوندى تجديد مىشد . پيامبر دو دختر خود «رقيه» و «ام كلثوم» را به همسرى عثمان بن عفان بن ابى العاص درآورد(3) و دخترش «زينب» را در دوره جاهلى به همسرى ابو العاص بن ربيع بن عبد العزّى بن عبد شمس درآورد .ابو لهب ، «ام جميل» دختر حرب بن اميه را در دوره جاهلى به زنى گرفت و پيامبر (صلى الله عليه وآله وسلم) ، «ام حبيبه» دختر ابو سفيان بن حرب را به همسرى خود درآورد و عبد الله بن عمرو بن عثمان ، «فاطمه دختر حسين بن على(عليه السلام)» را به همسرى گرفت(4). ــــــــــــــــــــــــــــ(1) «شرح نهج البلاغة» ، ابن ابى الحديد ، ج10 ، ص287 ، 288 .(2) زركلى گويد : فاطمة بنت الحسين بن على بن ابى طالب (40 ـ 110هـ) : تابعية ، من راويات الحديث. روت عن جدتها فاطمة مرسلاً ، وعن أبيها و غيرهما . ولا قتل أبوها حُملت إلى الشام مع أختها سكينة، و عمّتها أم كلثوم بنت على ، وزينب العقيلية ، ... فتزوجها ابن عمها «الحسن بن الحسن بن على» ومات عنها ، فتزوجها «عبد الله بن عمرو بن عثمان» ، ومات ، فأبت الزواج من بعده إلى أن توفيق» . «ج5 ، ص326 ، 327 و نيز «التنبيه والاشراف» ص271 .(3) ابن ابى الحديد به نقل از ابو عثمان ، علت ملقب شدن «عثمان بن عفان» به «ذو النورين» را همين مىداند كه دو دختر رسول خدا (صلى الله عليه وآله وسلم) همسر وى بودند .(4) «شرح نهج البلاغه» ، ابن ابى الحديد ، ج15 ، ص195 ـ 196 ، نامه 28 .
فرزندان
حضرت فاطمه دختر امام حسين (عليه السلام) دوبار ازدواج نمود . يكبار در زمان حيات پدر بزرگوارش امام حسين (عليه السلام) كه به همسرى حسن مثنى ، پسر عموى خود درآمد و بار دوم يكسال پس از فوت حسن مثنى با عبد الله نواده عثمان بن عفان ازدواج كرد.ثمره ازدواج فاطمه با حسن مثنى سه پسر و يك دختر به نامهاى زير است :1 ـ عبد الله بن حسن بن حسن بن على بن ابيطالب (عليه السلام) ، معروف به «عبد الله محض» .2 ـ ابراهيم بن حسن بن حسن بن على بن ابيطالب (عليه السلام) ، معروف به «ابراهيم غمر» .3 ـ حسن بن حسن بن حسن بن على بن ابيطالب (عليه السلام) ، معروف به «حسن مثلث»(1).4 ـ زينب بنت حسن مثنى .فرزندان فاطمه كبرى از عبد الله بن عمرو دو پسر و يك دختر به
نامهاى زير است :1 ـ محمد بن عبد الله بن عمرو بن عثمان بن عفان ، معروف به «ديباج» .2 ـ قاسم بن عبد الله بن عمرو بن عثمان بن عفان .3 ـ رقيه بنت عبد الله بن عمرو(2). ــــــــــــــــــــــــــــ(1) «عمده الطالب» ، ص98 ـ 101 .(2) «الحسين (عليه السلام)» ، على جلال الحسينى ،ج2 ، ص131 ، «الطبقات الكبير» ، واقدى ج8 ، ص347 ، 348 .
حماسه حسينى
از مهمترين فرازهاى زندگى حضرت فاطمه دختر امام حسين (عليه السلام)حضور در حماسه حسينى است . او به همراه دهها تن از خاندان رسالت با حضور در كاروان شهادت ، اطاعت از ولايت و امامت و هم پيمانى با اهداف و آرمانهاى متعالى امام حسين (عليه السلام) را به نمايش گذاشت .ياران امام حسين (عليه السلام) از آل ابى طالب به قرار زير است :1 ـ حضرت امام على بن الحسين بن على بن ابى طالب (عليه السلام) .2 ـ عبد الله بن الحسين بن على بن ابى طالب (عليه السلام) .3 ـ عباس بن على بن ابى طالب (عليه السلام) .4 ـ عبد الله بن على بن ابى طالب (عليه السلام) .5 ـ عثمان بن على بن ابى طالب (عليه السلام) .6 ـ جعفر بن على بن ابى طالب (عليه السلام) .7 ـ ابو بكر بن على بن ابى طالب (عليه السلام) .8 ـ ابو بكر بن الحسن بن على بن ابى طالب (عليه السلام) .9 ـ قاسم بن الحسن بن على بن ابى طالب (عليه السلام) .10 ـ عبد الله بن الحسن بن على بن ابى طالب (عليه السلام) .11 ـ عون بن عبد الله بن جعفر بن ابى طالب (عليه السلام) .12 ـ محمد بن عبد الله بن جعفر بن ابى طالب (عليه السلام) .13 ـ مسلم بن عقيل بن ابى طالب (عليه السلام) .14 ـ عبد الله بن مسلم بن عقيل بن ابى طالب (عليه السلام) .15 ـ محمد بن مسلم بن عقيل بن ابى طالب (عليه السلام) .16 ـ محمد بن ابى سعيد بن عقيل بن ابى طالب (عليه السلام) .17 ـ عبد الرحمن بن عقيل بن ابى طالب (عليه السلام) .18 ـ جعفر بن عقيل بن ابى طالب (عليه السلام) .البته برخى از منسوبان به اين خاندان نيز از ياران امام حسين (عليه السلام)بودند. افرادى چون :1 ـ عبد الله بن يقطر الحميرى ، رضيع الحسين (عليه السلام) .2 ـ سليمان بن رزين مولى الحسين (عليه السلام) .3 ـ اسلم بن عمرو مولى الحسين (عليه السلام) .4 ـ قارب بن عبد الله الدئلى مولى الحسين (عليه السلام) .5 ـ منجح بن سهم مولى الحسن بن على (عليه السلام) .6 ـ سعد بن الحارث مولى على بن ابى طالب (عليه السلام) .7 ـ نصر بن أبى نَيْرَزْ مولى على بن ابى طالب (عليه السلام) .8 ـ الحرث بن بنهان مولى حمزة بن عبد المطلب (عليه السلام)(1).علاوه بر مردان بنى هاشم گروهى از بانوان نيز در اين حماسه همراه ابا عبد الله الحسين (عليه السلام) بودند كه زينب و فاطمه دختران حضرت مولى الموحدين على بن ابيطالب (عليه السلام) و فاطمه و سكينه دختران امام حسين (عليه السلام)از مشهورترين آنها هستند . به قول علامه شهيد آية الله مطهرى ، امام حسين (عليه السلام) آنان را براى انجام رسالتى برد(2). تا زن نيز در اين حركت الهى به ايفاى نقش پردازد . همانگونه كه در طول تاريخ حركتهاى الهى و بعث انبياء ، زنان نيز همانند مردان ايفاى نقش كردهاند شخصيتهاى بزرگى چون حضرت مريم ، حضرت خديجه ، حضرت زهرا و... از نخستين زنانى كه در حماسه حسينى به ايفاى نقش پرداخت ، زنى است كه مسلم بن عقيل را پس از پيمان شكنى كوفيان در خانه خود مخفى نمود(3). پس از آن به نام مبارك حضرت زينب سلام الله عليها بر مىخوريم كه با ــــــــــــــــــــــــــــ(1) گروه ديگرى از موالى نيز بودهاند كه هيچكس نام آنها را ذكر نكرده است و تعداد ايشان را ندانستهاند . «ابصار العين» ص21 ـ 55 .(2) «حماسه حسينى» ، ج1 ، ص319 .(3) «تاريخ طبرى» ، ج7 ، ص258 ، «كامل ابن اثير» ، ج4 ، ص16 .
برادرش در «خزيميه» صحبت كرده است(1). سومين لحظه حضور ، حاضر شدن امام حسين (عليه السلام) در شب عاشوراى 61 هجرى در خيمه دختران خاندان طهارت و صحبت حضرت زينب (عليها السلام) با آن حضرت است(2). كه روز عاشورا امام ديگر بار به خيمه آنها آمده و با اهلبيت وداع كرده است .از لحظههاى حضور حضرت فاطمه بنت الحسين (عليه السلام) در حماسه كربلا كه كتب تاريخ و حديث به آن اشاره نمودهاند . همين روز است كه ودايع امامت به ايشان سپرده مىشود .البته «ام وهب» همسر «عبد الله بن عمير كلبى» به هنگام جهاد همسرش در ميدان مبارزه حاضر شد و پس از شهادت آن خود وى نيز به دستور شمر توسط غلامش جان به جان آخرين تسليم كرد(3). و يا پس از شهادت على اكبر ، حضرت زينب (عليها السلام) خود را به وى رساند و امام حسين(عليه السلام) دستش را گرفت و او را به خيمه برد(4).حمل ودايع امامت
ابو جارود از امام باقر (عليه السلام) نقل مىكند : «روز عاشورا چون وقت شهادت امام حسين (عليه السلام) رسيد ، پدرم امام زين العابدين (عليه السلام) به شدت بيمار بود ، به صورتى كه گويا بىهوش شده بود . در اين هنگام امام حسين (عليه السلام)دختر خود فاطمه كبرى را به نزدش فراخواند و كتاب سربستهاى را به او سپرد كه حاوى وصيت ظاهره و باطنه بود . بعد فاطمه كتاب را به على بن ــــــــــــــــــــــــــــ(1) «مقتل خوارزمى» ، ج1 ، ص225 .(2) «ارشاد» ، ص233 ، «تاريخ طبرى» ، ج7 ، ص324 ، مقتل خوارزمى «ج1 ، ص327 «انساب الاشراف» ، ج3 ، ص185 .(3) «ابصار العين» ، ص106 و 107 .
«شيخ مفيد» فرزندان حضرت امام حسين (عليه السلام) را شش نفر به ترتيب ذكر مىكند :1 ـ على بن الحسين ، اكبر : كه كنيهاش ابو محمد و مادرش شاه زنان دختر يزدگردشاه ايران است .2 ـ على بن الحسين ، اصغر : كه در كربلا در ركاب پدر بزرگوارش شهيد ــــــــــــــــــــــــــــ(1) «مسار الشيعة» ، للشيخ مفيد ، ص37 . «مصباح المتهجد» ص758 ، «بحار الانوار» ، ج101 ، ص347 ، «اثبات الهداة» ، ج2 ، ص477 ، «الاقبال» ص689 «بحار الانوار»، ج53 ، ص94 .(2) «الكافى» ج1 ، ص463 ، «التهذيب» ج6 ، ص42 ، «الارشاد» ، ص283 ، «اثبات الوصيه» ص163 «المعارف لابن قتيبة» ص142 ، «اخبار الطوال» ص253 .
شد... مادرش ليلى دختر ابو مره ثقفى است .3 ـ جعفر بن الحسين : نسلى از وى باقى نماند و مادرش از قبيله بنى قضاعه بود و در زمان خود ابا عبد الله (عليه السلام) وفات يافت .4 ـ عبد الله بن الحسين : در واقعه كربلا ، در دامان پدرش به تير بيداد به شهادت رسيد . مادرش رباب دختر امرء القيس است .5 ـ سكينه : مادرش رباب دختر امرء القيس است .6 ـ فاطمه : مادرش ام اسحاق دختر طلحه تميميه است(1).«ابن طلحه» و «ابن خشاب» دو دختر ديگر به نامهاى «فاطمه» و «زينب» و دو پسر به نامهاى «محمد» و «على» را بر تعداد اولاد امام حسين(عليه السلام) مىافزايند(2).«ابو حنيفه دينورى» و «اعثم كوفى» مىگويند : آن حضرت پسر ديگرى نيز به نام «عمر» داشته است(3).فاطمه كبرى:
آنگونه كه از عبارات دانشمندان انساب ، تاريخ و حديث برمىآيد حضرت امام حسين (عليه السلام) يازده فرزند داشتند كه چهارتن از آنها دختر بودند . در ميان دختران حضرت دو تن به نام «فاطمه» نامگذارى شدهاند، كه شدت علاقه امام (عليه السلام) به اين نام را نشان مىدهد . ــــــــــــــــــــــــــــ(1) «الارشاد» ، ص491 ، «بحار الانوار» ج45 ، ص329 ، «جمهره انساب العرب» ، ص41و42 «ابن عنبه» نيز همين فرزندان ششگانه را براى امام حسين (عليه السلام) بر مىشمارد و يادآور مىشود كه اعقاب آن حضرت از امام سجاد (عليه السلام) است كه گفته شده وى از مادر ديگرى غير از شهربانو تولد يافته است .«عمدة الطالب» ، ص192 ، 193 ، «المجدى» ص91 ـ 92(2) «كشف الغمة» ، ج2 ، ص39 .(3) «اخبار الطوال» ، ص259 .
1 ـ فاطمه كبرى .2 ـ فاطمه صغرى .گويا فاطمه كبرى بزرگترين دختر امام حسين (عليه السلام) نيز بوده است(1)مادر وى «ام اسحاق» دختر طلحة تميمة است . او در كربلا حضور داشت، ودايع امامت را تا بهبودى امام سجاد (عليه السلام) حمل كرد و در كوفه به ايراد خطبه پرداخت . فاطمه كبرى دختر امام حسين (عليه السلام)در مقابل حضرت فاطمه زهرا به «فاطمه صغرى» معروف است(2) و گاه در اسناد روايات از وى با اين عنوان نام برده شده است(3).فاطمه صغرى:
وى يكى ديگر از فرزندان حضرت امام حسين (عليه السلام) است كه به جهت علاقه آن حضرت به مادرش به نام وى اسم گذارى شده است . او به هنگام عزيمت امام به مكه مكرمه بيمار بود و نتوانست همراه پدر باشد و امام در مدينه با وى وداع كرد .جوينى از اعلام قرن هفتم و هشتم هجرى در «فرائد السمطين» گويد :«أخبرنى العزيز محمد بن ابى القاسم ابن ابى الفضل اجازة بروايته ، عن ام المؤيّد بنت أبى القاسم عبد الرحمان بن الحسن إجازة .وأنبأنى الشيخ الجمال أحمد بن محمد بن محمد ، والقاضى عماد ــــــــــــــــــــــــــــ(1) در حديث آمده است : «... دعا ابنته الكبرى فاطمة فدفع إليها كتاباً ملفوفاً» بصائر الدرجات ، ص40 شيخ ذبيح الله محلاتى گويد : «در سن از خواهرش سكينه بزرگتر...» «رياحين الشريعة» ج3 ، ص281 «مستدركات علم رجال الحديث» ، ج8 ، ص592و593 .(2) «مسند فاطمة الزهراء» ، عطاردى ، ص600و601 ، «اربعين حسينية» ، ارباب ، ص318 .(3) بنابر گزارش ابن بطوطه ، لقب شريف ايشان آنگونه كه بر سنگ مزارشان نقش بسته «ام سلمه» است . «سفرنامه ابن بطوطه» ص47 .
الدين زكريا ابن محمد بن محمود الكمونى القزوينيّان ، قال : أنبأنا الإمام عزّ الدين محمد بن عبد الرحمان بن المعالى الوارينى ، قال : أنبأنا زاهر بن طاهر بن محمد الشحامى ، قال : أنبأنا الحافظ أبو بكر أحمد بن الحسين البيهقى ، قال : أنبأنا الحاكم أبو عبد الله محمد بن عبد الله الحافظ(1) قال : حدثنا يحيى بن محمد بن أحمد بن محمد ابن عبد الله أبو محمد ابن زبارة العلوى ، قال : حدثنا أبو محمد ]الحسين بن محمد[ العلوى صاحب كتاب النسب ببغداد(2) حدثنا أبو محمد إبراهيم بن علىّ الرافعى من ولد أبى رافع مولى رسول الله (صلى الله عليه وآله وسلم) ، حدثنا الحسين بن علىّ الحلوانى ، عن علىّ بن معمر ، عن إسحاق بن عباد ، عن المفضل بن عمر الجعفى ]قال[ : سمعت جعفر بن محمد يقول : حدثنى أبى محمد بن علىّ ، حدثنى أبى علىّ بن الحسين قال :لمّا قتل الحسين بن علىّ (عليهما السلام) جاء غراب فوقع ]فى دمه ، ثم تمرّغ ، ثم طار فقعد[ بالمدينة على جدار ]دار[ فاطمة(3) بنت الحسين بن علىّ ـ وهي الصغرى ـ ونعب الغراب فرفعت رأسها ونظرت إليه ، فبكت بكاءاً شديداً وأنشدت :نَعَبَ الْغُرابُ فَقُلتُ مَنْ ----- تَنْعاه وَيْلَكَ يا غُرابْقالَ الإمامَ . فَقُلْتُ : مَنْ ؟ ----- قالَ : المَوُفّقُ لِلْصوابْ(4) ــــــــــــــــــــــــــــ(1) وقد رواه الخوارزمى بسنده عنه فى الفصل الثانى عشر من مقتله : ج2 ص92 .(2) كذا فى أصلىّ ، غير أن ما بين المعقوفين مأخوذ من مقتل الخوارزمى : ج2 ص92 . وفيه بعده ، هكذا : «حدثنا أبو علىّ الطرطوسى ، حدثنى الحسن بن علىّ الحلوانى ، عن علىّ بن معمر...» .(3) ما بين المعقوفان مأخوذ من مقتل الخوارزمى ، وقد سقط عن أصلىّ من فرائد السمطين .(4) وبعده فى مناقب الخوارزمى هكذا :إن الحسين بكربلا ----- بين المواضى والحرابقلت الحسين فقال لى ----- ملقى على وجه الترابثم استقلّ به الجناح ----- ولم يطق ردَّ الجوابفبكيت منه بعبرة ----- ترضى الإله مع الثوابقُلْتُ : الْحُسَيْنُ ؟ فَقالَ لِى ؟ ----- حَقَّاً لِقَدْ سَكَن التُّرابْإنَّ الْحُسَيْن بِكَرْبَلاءِ ----- بَيْنَ الأسِنَّةِ وَالضِّرابْفَابْكِ الْحُسَيْنَ بِعَبْرَة ----- تُرْضِى الإلهَ مَعَ الثَّوابْثُمَّ اسْتَقَلَّ بِهِ الجِناح ----- فَلَمْ يَطْق رَدَّ الْجوابْفَبَكيتُ مِمّا حَلَّ بِى ----- بَعْدَ الوَصِىّ الْمُسْتَجَابْ
قال محمّد بن علىّ بن الحسين : فنعته(1) لأهل المدينة فقالوا : قد جاءتنا بسحر ]بنى[ عبد المطّلب . فما كان بأسرع من أن جاءهم الخبر بقتل الحسين(عليه السلام)»(2).مفضل بن عمر گويد : از امام صادق (عليه السلام) شنيدم كه مىگويد پدرم امام باقر (عليه السلام)به من نقل كرد كه پدرم امام سجاد (عليه السلام) فرمود :زمانيكه امام حسين (عليه السلام) به شهادت رسيد ، كلاغى بال و پر خود را در خون حضرت آغشت سپس به سوى مدينه پرواز كرد و بر لب ديوار خانه فاطمه صغرى نشست . به بانگ كلاغ ، فاطمه صغرى سربرداشت و آن مرغ خون آلود را ديد و به شدت گريست و اين اشعار را سرود :غراب البين بانگ مرگ برآورد . به او گفتم : خبر مرگ كه را مىدهى اى كلاغ ؟ گفت : امام . پس به او گفتم : كدام امام . گفت : او كه در طريق درستى موفق بود .گفتم : حسين (عليه السلام) را مىگويى . پس به من گفت : حقيقت دارد كه به تحقيق در خاك جاى گرفت حسين (عليه السلام) در كربلا در ميان نيزهها و خنجرها به شهادت رسيد . ــــــــــــــــــــــــــــ(1) هذا هو الظاهر الموافق لمقتل الخوارزمى ، وفى أصلىّ : «فقال : محمد بن علىّ بن الحسين : قال : أتى علىّ فنعته ....(2) «فرائد السمطين» ، ج2 ، ص163و164 ، حديث 451 ، «بحار الانوار» ج45 ، ص171 ، «مستدركات علم رجال الحديث» ، ج8 ، ص593 .
با اشكهاى ريزان بر حسين (عليه السلام) گريه كن ، تا رضايت خدا و ثواب اخروى را كسب كنى .سپس به پرواز درآمد و نتوانست پاسخ گويد .پس آنچه بر من مصيبت فرود آمد ، بعد از وصى ]امام حسين (عليه السلام) [كه دعايش مستجاب بود ، گريستم .امام باقر (عليه السلام) فرمود : پس بر اهل مدينه بانگ زد . آنان گفتند : به واقع چيزى همانند سحر بنى عبد المطلب بر ما آمد . چيزى نگذشت كه خبر شهادت امام حسين (عليه السلام) به مدينه رسيد .ولادت:
يافعى نام حضرت فاطمه را در ميان درگذشتگان سال 110 هجرى ذكر مىكند(1) و يا توجه به اين نكته كه وى هفتاد سال زيستهاند ، تاريخ ولادت ايشان سال 40 هجرى بوده است . از اينرو حضرت فاطمة بنت الحسين (عليه السلام) عصر امام حسن مجتبى ، امام حسين ، امام سجاد و امام باقر(عليهم السلام) را درك كرده است .مادر فاطمه كبرى
شيخ مفيد و ابو الفرج اصفهاني مادر فاطمه بنت الحسين (عليه السلام) را «ام اسحاق» دختر طلحة بن عبيد الله تميمى مىدانند(2). طلحه از اصحاب مشهور پيامبر خدا(صلى الله عليه وآله وسلم)محسوب مىشد و به «طلحة الخير» و «طلحة الفياض» ملقب گرديده بود . ــــــــــــــــــــــــــــ(1) «وفيها ]سنة عشرة و مائة[ توفيت فاطمة بنت الحسين بن على رضى الله عنهم التى اصدقها الديباج عبد الله بن عمرو بن عثمان بن عفان الف الف درهم...» مرآةُ الجنان ج1 ، ص234 .(2) «الارشاد» ، ص491 ، «مقاتل الطالبيين» ، ص122 .
وقتى فاطمه دخت سيّد الشهداء بعد از ارتحال حسن مثنى به همسرى «عبد الله بن عمرو بن عثمان»(1) درآمد ، شاعر مديحه سرا «موسى بن يسار»(2) به هنگام بردن عروس به خانه داماد اين ابيات را انشاد نمود كه در آن به نسب فاطمه بنت الحسين (عليه السلام) اشاره شده است :«طَلْحَةُ الْخَيْرِ جَدُّكُمْ ----- وَلِخَيْرِ الْفَواطِمِأنْتِ للطاهراتِ مِنْ ----- فَرْع تيم وَهَاشِمِأرْتَجيكُم لِنَفْعِكُمْ ----- وَلِدَفْعِ الْمَظالِمِ»(3)«طلحة الخير جدّ شماست و نسبت به بهترين فاطمهها مىبريد» .«تو زاده زنان پاك از شاخه بنى تيم و بنى هاشم هستى» .«به شما اميد دارم چون مراسود مىرسانيد و ستمها را از من دفع مىكنيد» .مادر «ام اسحاق» ، «جَرباء دختر قسامة بن رومان» از قبيله طى بود(4). ــــــــــــــــــــــــــــ(1) نخستين شوى فاطمه بنت الحسين (عليه السلام) ، «حسن بن حسن بن على (عليه السلام) پسر عمش بود و بعد از مرگ او به همسرى «عمرو» نواده «عثمان بن عفان» درآمد . بعد از مرگ عمرو شوهر ديگرى اختيار نكرد . «الأعلام» زركلى ، ج5 ، ص326 .(2) ابو محمد موسى بن يسار ، معروف به موسى شهوات ، شاعرى مديحه سرا و نكته سنج از اهالى آذربايجان بود كه در مدينه تولد و پرورش يافت و همانجا درگذشت . وى از موالى قريش بود . او را بدان جهت شهوات لقب دادند كه درباره يزيد بن معاويه گفت :لَسْتَ مِنّا وَلَيْسَ خالُكَ مِنّا ----- يا مُضيع الصّلاة بِالشّهواتِ(3) «الاغانى» ، ج1 ، ص359 .(4) جهت اينكه دختر قسامة بن رومان را «جَرباء» مىگفتند ، زيبايى بىنظير او بود . چون هر زنى از زنان عرب هر چند هم زيبا بود ، در كنار او مىايستاد ، زشت مىنمود . از اينرو زنان عرب از نزديك شدن به او خوددارى مىكردند تا از جلوه و زيبايشان كاسته نشود ، و او را به شترى كه مبتلا به مرض جَرَب است و شتران ديگر از ترس دچار شدن به آن مرض از او دورى مىجويند ،تشبيه كردند «مقاتل الطالبيين» ص122 .
ازدواج فاطمه (عليها السلام)
امام حسن مجتبى (عليه السلام) پانزده فرزند داشتند(1) كه يكى از آنها «حسن بن حسن بن على (عليه السلام)» است . و به «حسن مُثنى» شهرت دارد . مادر حسن مثنى «خولة» دختر «منظور فزاريّة» است .حسن مثنى روزى جهت خواستگارى يكى از دختران عموى گرامى خود ، نزد حضرت ابى عبد الله الحسين (عليه السلام) رفت . امام حسين (عليه السلام) در انتخاب همسر وى را آزاد گذاشت تا خودش يكى از دو فرزندش فاطمه يا سكينه را به همسرى برگزيند و فرمود :«اختر يا بنىّ احبّهما اليك»(2).«اى فرزندم ، خودت هر يك را كه بيشتر دوست دارى انتخاب كن» .حسن مثنى از روى شرمسارى سخنى نگفت . امام فرمود :«اختارُكَ فاطَمَةَ فَهِىَ أكْثَرُها شَبَهاً بِاُمّىِ فاطَمَةَ بِنْتِ رَسولِ اللهِ (صلى الله عليه وآله وسلم) ; أمّا فى الدّينِ فَتَقومُ اللّيلَ كُلَّهُ وَتَصُومُ النَّهارَ ، وَفى الْجَمالِ تَشْبَهُ الْحورَ العينِ...(3).«فاطمه را برايت بر مىگزينم كه بيش از خواهرش به مادرم فاطمه دخت رسول خدا (صلى الله عليه وآله وسلم) شبيه است . در دين دارى چنان مىباشد كه شب را سراسر به عبادت به سر مىبرد و روز را به روزه ، و در جمال انسان كه حور العين را مانند است» .با توجه به اينكه حضرت فاطمه بنت الحسين (عليه السلام) در سال 40 هجرى ــــــــــــــــــــــــــــ(1) «الارشاد» ، ص360 .(2) «مقاتل الطالبيين» ، ص122 ، «بحار الانوار» ، ج44 ، ص167 .(3) «اسعاف الراغبين» ، در حاشيه نور الابصار ، ص202 ، «السيدة سكينة» ، مقرم ، ص31 .
متولد شده و امام حسن (عليه السلام) در سال 49 يا 50 هجرى به شهادت رسيدهاند(1) و با عنايت به عبارت «يا بنى ـ اى فرزندم» كه امام حسين (عليه السلام)درباره حسن مثنى بكار بردهاند ، مىتوان احتمال داد كه ازدواج حضرت فاطمه بنت الحسين (عليه السلام) بعد از شهادت امام حسن (عليه السلام) بوده است . چه اينكه قبل از آن فاطمه بنت الحسين (عليه السلام) كمتر از ده سال داشت از خطاب امام حسين (عليه السلام) به حسن مثنى بر مىآيد كه آن حضرت موضع پدرانه به وى داشته و گويا حسن مثنى نيز از افراد تحت تكفل امام (عليه السلام) محسوب مىشده است . و از طرف ديگر چون امام حسين (عليه السلام) به سال 61 هجرى به شهادت رسيدهاند ، بايد حضرت فاطمه به هنگام ازدواج كمتر از بيست سال داشته باشند .حسن مثنى به همراه امام حسين (عليه السلام) در كربلا حاضر شد ، جنگيد و هفده تن از دشمنان اسلام را كشت و خود به سختى مجروح شده ، بيهوش زمين افتاد . يازدهم محرم عمر سعد دستور داد سرهاى شهيدان كربلا را از بدنهاشان جدا كنند . حسن مثنى هنوز زنده بود ، به تقاضاى «اسماء بن خارجه» دايى خود از كربلا به كوفه انتقال داده شد . حسن در كوفه به هوش آمد . وى پس از حماسه كربلا به عنوان يكى از ايثارگران نهضت حسينى از عناصر مخالف رژيم اموى شناخته شد و در سن 35 سالگى به دستور عبد الملك بن مروان مسموم و به شهادت رسيد و در بقيع مدفون گرديد(2).حضرت فاطمه دختر امام حسين (عليه السلام) پس از درگذشت پسر عمو و شوهرش خيمهاى بر سر مزارش بر پا كرد و يك سال همانجا ماند و چون ــــــــــــــــــــــــــــ(1) «تواريخ النبى والآل» ، ص59 .(2) سادات طباطبايى از نسل حسن مثنى هستند . «بحار الانوار» ، ج44 ، ص166 ، 167 .
سال تمام شد خيمه را جمع كرده و به خانه خويش بازگشت(1).ايشان پس از رحلت حسن مثنى به همسرى «عبد الله بن عمرو بن عثمان بن عفان» درآمد(2) پس از آن ازدواج نكرد .ازدواجهاى ميان بنى هاشم و بنى عبد شمس
هاشم و عبد شمس از فرزندان عبد مناف بودند كه فرزندان هاشم گوى سبقت را ربوده و در مقامات معنوى به مدارج عالى كمال راه يافتند رسول اكرم(صلى الله عليه وآله وسلم) از فرزندان هاشم محسوب مىگردد . ولى در عين حال خويشى بين اين دو برقرار بود و در طى ازدواجهاى مكرر بين فرزندان آنها اين خويشاوندى تجديد مىشد . پيامبر دو دختر خود «رقيه» و «ام كلثوم» را به همسرى عثمان بن عفان بن ابى العاص درآورد(3) و دخترش «زينب» را در دوره جاهلى به همسرى ابو العاص بن ربيع بن عبد العزّى بن عبد شمس درآورد .ابو لهب ، «ام جميل» دختر حرب بن اميه را در دوره جاهلى به زنى گرفت و پيامبر (صلى الله عليه وآله وسلم) ، «ام حبيبه» دختر ابو سفيان بن حرب را به همسرى خود درآورد و عبد الله بن عمرو بن عثمان ، «فاطمه دختر حسين بن على(عليه السلام)» را به همسرى گرفت(4). ــــــــــــــــــــــــــــ(1) «شرح نهج البلاغة» ، ابن ابى الحديد ، ج10 ، ص287 ، 288 .(2) زركلى گويد : فاطمة بنت الحسين بن على بن ابى طالب (40 ـ 110هـ) : تابعية ، من راويات الحديث. روت عن جدتها فاطمة مرسلاً ، وعن أبيها و غيرهما . ولا قتل أبوها حُملت إلى الشام مع أختها سكينة، و عمّتها أم كلثوم بنت على ، وزينب العقيلية ، ... فتزوجها ابن عمها «الحسن بن الحسن بن على» ومات عنها ، فتزوجها «عبد الله بن عمرو بن عثمان» ، ومات ، فأبت الزواج من بعده إلى أن توفيق» . «ج5 ، ص326 ، 327 و نيز «التنبيه والاشراف» ص271 .(3) ابن ابى الحديد به نقل از ابو عثمان ، علت ملقب شدن «عثمان بن عفان» به «ذو النورين» را همين مىداند كه دو دختر رسول خدا (صلى الله عليه وآله وسلم) همسر وى بودند .(4) «شرح نهج البلاغه» ، ابن ابى الحديد ، ج15 ، ص195 ـ 196 ، نامه 28 .
فرزندان
حضرت فاطمه دختر امام حسين (عليه السلام) دوبار ازدواج نمود . يكبار در زمان حيات پدر بزرگوارش امام حسين (عليه السلام) كه به همسرى حسن مثنى ، پسر عموى خود درآمد و بار دوم يكسال پس از فوت حسن مثنى با عبد الله نواده عثمان بن عفان ازدواج كرد.ثمره ازدواج فاطمه با حسن مثنى سه پسر و يك دختر به نامهاى زير است :1 ـ عبد الله بن حسن بن حسن بن على بن ابيطالب (عليه السلام) ، معروف به «عبد الله محض» .2 ـ ابراهيم بن حسن بن حسن بن على بن ابيطالب (عليه السلام) ، معروف به «ابراهيم غمر» .3 ـ حسن بن حسن بن حسن بن على بن ابيطالب (عليه السلام) ، معروف به «حسن مثلث»(1).4 ـ زينب بنت حسن مثنى .فرزندان فاطمه كبرى از عبد الله بن عمرو دو پسر و يك دختر به
نامهاى زير است :1 ـ محمد بن عبد الله بن عمرو بن عثمان بن عفان ، معروف به «ديباج» .2 ـ قاسم بن عبد الله بن عمرو بن عثمان بن عفان .3 ـ رقيه بنت عبد الله بن عمرو(2). ــــــــــــــــــــــــــــ(1) «عمده الطالب» ، ص98 ـ 101 .(2) «الحسين (عليه السلام)» ، على جلال الحسينى ،ج2 ، ص131 ، «الطبقات الكبير» ، واقدى ج8 ، ص347 ، 348 .
حماسه حسينى
از مهمترين فرازهاى زندگى حضرت فاطمه دختر امام حسين (عليه السلام)حضور در حماسه حسينى است . او به همراه دهها تن از خاندان رسالت با حضور در كاروان شهادت ، اطاعت از ولايت و امامت و هم پيمانى با اهداف و آرمانهاى متعالى امام حسين (عليه السلام) را به نمايش گذاشت .ياران امام حسين (عليه السلام) از آل ابى طالب به قرار زير است :1 ـ حضرت امام على بن الحسين بن على بن ابى طالب (عليه السلام) .2 ـ عبد الله بن الحسين بن على بن ابى طالب (عليه السلام) .3 ـ عباس بن على بن ابى طالب (عليه السلام) .4 ـ عبد الله بن على بن ابى طالب (عليه السلام) .5 ـ عثمان بن على بن ابى طالب (عليه السلام) .6 ـ جعفر بن على بن ابى طالب (عليه السلام) .7 ـ ابو بكر بن على بن ابى طالب (عليه السلام) .8 ـ ابو بكر بن الحسن بن على بن ابى طالب (عليه السلام) .9 ـ قاسم بن الحسن بن على بن ابى طالب (عليه السلام) .10 ـ عبد الله بن الحسن بن على بن ابى طالب (عليه السلام) .11 ـ عون بن عبد الله بن جعفر بن ابى طالب (عليه السلام) .12 ـ محمد بن عبد الله بن جعفر بن ابى طالب (عليه السلام) .13 ـ مسلم بن عقيل بن ابى طالب (عليه السلام) .14 ـ عبد الله بن مسلم بن عقيل بن ابى طالب (عليه السلام) .15 ـ محمد بن مسلم بن عقيل بن ابى طالب (عليه السلام) .16 ـ محمد بن ابى سعيد بن عقيل بن ابى طالب (عليه السلام) .17 ـ عبد الرحمن بن عقيل بن ابى طالب (عليه السلام) .18 ـ جعفر بن عقيل بن ابى طالب (عليه السلام) .البته برخى از منسوبان به اين خاندان نيز از ياران امام حسين (عليه السلام)بودند. افرادى چون :1 ـ عبد الله بن يقطر الحميرى ، رضيع الحسين (عليه السلام) .2 ـ سليمان بن رزين مولى الحسين (عليه السلام) .3 ـ اسلم بن عمرو مولى الحسين (عليه السلام) .4 ـ قارب بن عبد الله الدئلى مولى الحسين (عليه السلام) .5 ـ منجح بن سهم مولى الحسن بن على (عليه السلام) .6 ـ سعد بن الحارث مولى على بن ابى طالب (عليه السلام) .7 ـ نصر بن أبى نَيْرَزْ مولى على بن ابى طالب (عليه السلام) .8 ـ الحرث بن بنهان مولى حمزة بن عبد المطلب (عليه السلام)(1).علاوه بر مردان بنى هاشم گروهى از بانوان نيز در اين حماسه همراه ابا عبد الله الحسين (عليه السلام) بودند كه زينب و فاطمه دختران حضرت مولى الموحدين على بن ابيطالب (عليه السلام) و فاطمه و سكينه دختران امام حسين (عليه السلام)از مشهورترين آنها هستند . به قول علامه شهيد آية الله مطهرى ، امام حسين (عليه السلام) آنان را براى انجام رسالتى برد(2). تا زن نيز در اين حركت الهى به ايفاى نقش پردازد . همانگونه كه در طول تاريخ حركتهاى الهى و بعث انبياء ، زنان نيز همانند مردان ايفاى نقش كردهاند شخصيتهاى بزرگى چون حضرت مريم ، حضرت خديجه ، حضرت زهرا و... از نخستين زنانى كه در حماسه حسينى به ايفاى نقش پرداخت ، زنى است كه مسلم بن عقيل را پس از پيمان شكنى كوفيان در خانه خود مخفى نمود(3). پس از آن به نام مبارك حضرت زينب سلام الله عليها بر مىخوريم كه با ــــــــــــــــــــــــــــ(1) گروه ديگرى از موالى نيز بودهاند كه هيچكس نام آنها را ذكر نكرده است و تعداد ايشان را ندانستهاند . «ابصار العين» ص21 ـ 55 .(2) «حماسه حسينى» ، ج1 ، ص319 .(3) «تاريخ طبرى» ، ج7 ، ص258 ، «كامل ابن اثير» ، ج4 ، ص16 .
برادرش در «خزيميه» صحبت كرده است(1). سومين لحظه حضور ، حاضر شدن امام حسين (عليه السلام) در شب عاشوراى 61 هجرى در خيمه دختران خاندان طهارت و صحبت حضرت زينب (عليها السلام) با آن حضرت است(2). كه روز عاشورا امام ديگر بار به خيمه آنها آمده و با اهلبيت وداع كرده است .از لحظههاى حضور حضرت فاطمه بنت الحسين (عليه السلام) در حماسه كربلا كه كتب تاريخ و حديث به آن اشاره نمودهاند . همين روز است كه ودايع امامت به ايشان سپرده مىشود .البته «ام وهب» همسر «عبد الله بن عمير كلبى» به هنگام جهاد همسرش در ميدان مبارزه حاضر شد و پس از شهادت آن خود وى نيز به دستور شمر توسط غلامش جان به جان آخرين تسليم كرد(3). و يا پس از شهادت على اكبر ، حضرت زينب (عليها السلام) خود را به وى رساند و امام حسين(عليه السلام) دستش را گرفت و او را به خيمه برد(4).حمل ودايع امامت
ابو جارود از امام باقر (عليه السلام) نقل مىكند : «روز عاشورا چون وقت شهادت امام حسين (عليه السلام) رسيد ، پدرم امام زين العابدين (عليه السلام) به شدت بيمار بود ، به صورتى كه گويا بىهوش شده بود . در اين هنگام امام حسين (عليه السلام)دختر خود فاطمه كبرى را به نزدش فراخواند و كتاب سربستهاى را به او سپرد كه حاوى وصيت ظاهره و باطنه بود . بعد فاطمه كتاب را به على بن ــــــــــــــــــــــــــــ(1) «مقتل خوارزمى» ، ج1 ، ص225 .(2) «ارشاد» ، ص233 ، «تاريخ طبرى» ، ج7 ، ص324 ، مقتل خوارزمى «ج1 ، ص327 «انساب الاشراف» ، ج3 ، ص185 .(3) «ابصار العين» ، ص106 و 107 .
آنگونه كه از عبارات دانشمندان انساب ، تاريخ و حديث برمىآيد حضرت امام حسين (عليه السلام) يازده فرزند داشتند كه چهارتن از آنها دختر بودند . در ميان دختران حضرت دو تن به نام «فاطمه» نامگذارى شدهاند، كه شدت علاقه امام (عليه السلام) به اين نام را نشان مىدهد . ــــــــــــــــــــــــــــ(1) «الارشاد» ، ص491 ، «بحار الانوار» ج45 ، ص329 ، «جمهره انساب العرب» ، ص41و42 «ابن عنبه» نيز همين فرزندان ششگانه را براى امام حسين (عليه السلام) بر مىشمارد و يادآور مىشود كه اعقاب آن حضرت از امام سجاد (عليه السلام) است كه گفته شده وى از مادر ديگرى غير از شهربانو تولد يافته است .«عمدة الطالب» ، ص192 ، 193 ، «المجدى» ص91 ـ 92(2) «كشف الغمة» ، ج2 ، ص39 .(3) «اخبار الطوال» ، ص259 .
1 ـ فاطمه كبرى .2 ـ فاطمه صغرى .گويا فاطمه كبرى بزرگترين دختر امام حسين (عليه السلام) نيز بوده است(1)مادر وى «ام اسحاق» دختر طلحة تميمة است . او در كربلا حضور داشت، ودايع امامت را تا بهبودى امام سجاد (عليه السلام) حمل كرد و در كوفه به ايراد خطبه پرداخت . فاطمه كبرى دختر امام حسين (عليه السلام)در مقابل حضرت فاطمه زهرا به «فاطمه صغرى» معروف است(2) و گاه در اسناد روايات از وى با اين عنوان نام برده شده است(3).فاطمه صغرى:
وى يكى ديگر از فرزندان حضرت امام حسين (عليه السلام) است كه به جهت علاقه آن حضرت به مادرش به نام وى اسم گذارى شده است . او به هنگام عزيمت امام به مكه مكرمه بيمار بود و نتوانست همراه پدر باشد و امام در مدينه با وى وداع كرد .جوينى از اعلام قرن هفتم و هشتم هجرى در «فرائد السمطين» گويد :«أخبرنى العزيز محمد بن ابى القاسم ابن ابى الفضل اجازة بروايته ، عن ام المؤيّد بنت أبى القاسم عبد الرحمان بن الحسن إجازة .وأنبأنى الشيخ الجمال أحمد بن محمد بن محمد ، والقاضى عماد ــــــــــــــــــــــــــــ(1) در حديث آمده است : «... دعا ابنته الكبرى فاطمة فدفع إليها كتاباً ملفوفاً» بصائر الدرجات ، ص40 شيخ ذبيح الله محلاتى گويد : «در سن از خواهرش سكينه بزرگتر...» «رياحين الشريعة» ج3 ، ص281 «مستدركات علم رجال الحديث» ، ج8 ، ص592و593 .(2) «مسند فاطمة الزهراء» ، عطاردى ، ص600و601 ، «اربعين حسينية» ، ارباب ، ص318 .(3) بنابر گزارش ابن بطوطه ، لقب شريف ايشان آنگونه كه بر سنگ مزارشان نقش بسته «ام سلمه» است . «سفرنامه ابن بطوطه» ص47 .
الدين زكريا ابن محمد بن محمود الكمونى القزوينيّان ، قال : أنبأنا الإمام عزّ الدين محمد بن عبد الرحمان بن المعالى الوارينى ، قال : أنبأنا زاهر بن طاهر بن محمد الشحامى ، قال : أنبأنا الحافظ أبو بكر أحمد بن الحسين البيهقى ، قال : أنبأنا الحاكم أبو عبد الله محمد بن عبد الله الحافظ(1) قال : حدثنا يحيى بن محمد بن أحمد بن محمد ابن عبد الله أبو محمد ابن زبارة العلوى ، قال : حدثنا أبو محمد ]الحسين بن محمد[ العلوى صاحب كتاب النسب ببغداد(2) حدثنا أبو محمد إبراهيم بن علىّ الرافعى من ولد أبى رافع مولى رسول الله (صلى الله عليه وآله وسلم) ، حدثنا الحسين بن علىّ الحلوانى ، عن علىّ بن معمر ، عن إسحاق بن عباد ، عن المفضل بن عمر الجعفى ]قال[ : سمعت جعفر بن محمد يقول : حدثنى أبى محمد بن علىّ ، حدثنى أبى علىّ بن الحسين قال :لمّا قتل الحسين بن علىّ (عليهما السلام) جاء غراب فوقع ]فى دمه ، ثم تمرّغ ، ثم طار فقعد[ بالمدينة على جدار ]دار[ فاطمة(3) بنت الحسين بن علىّ ـ وهي الصغرى ـ ونعب الغراب فرفعت رأسها ونظرت إليه ، فبكت بكاءاً شديداً وأنشدت :نَعَبَ الْغُرابُ فَقُلتُ مَنْ ----- تَنْعاه وَيْلَكَ يا غُرابْقالَ الإمامَ . فَقُلْتُ : مَنْ ؟ ----- قالَ : المَوُفّقُ لِلْصوابْ(4) ــــــــــــــــــــــــــــ(1) وقد رواه الخوارزمى بسنده عنه فى الفصل الثانى عشر من مقتله : ج2 ص92 .(2) كذا فى أصلىّ ، غير أن ما بين المعقوفين مأخوذ من مقتل الخوارزمى : ج2 ص92 . وفيه بعده ، هكذا : «حدثنا أبو علىّ الطرطوسى ، حدثنى الحسن بن علىّ الحلوانى ، عن علىّ بن معمر...» .(3) ما بين المعقوفان مأخوذ من مقتل الخوارزمى ، وقد سقط عن أصلىّ من فرائد السمطين .(4) وبعده فى مناقب الخوارزمى هكذا :إن الحسين بكربلا ----- بين المواضى والحرابقلت الحسين فقال لى ----- ملقى على وجه الترابثم استقلّ به الجناح ----- ولم يطق ردَّ الجوابفبكيت منه بعبرة ----- ترضى الإله مع الثوابقُلْتُ : الْحُسَيْنُ ؟ فَقالَ لِى ؟ ----- حَقَّاً لِقَدْ سَكَن التُّرابْإنَّ الْحُسَيْن بِكَرْبَلاءِ ----- بَيْنَ الأسِنَّةِ وَالضِّرابْفَابْكِ الْحُسَيْنَ بِعَبْرَة ----- تُرْضِى الإلهَ مَعَ الثَّوابْثُمَّ اسْتَقَلَّ بِهِ الجِناح ----- فَلَمْ يَطْق رَدَّ الْجوابْفَبَكيتُ مِمّا حَلَّ بِى ----- بَعْدَ الوَصِىّ الْمُسْتَجَابْ
قال محمّد بن علىّ بن الحسين : فنعته(1) لأهل المدينة فقالوا : قد جاءتنا بسحر ]بنى[ عبد المطّلب . فما كان بأسرع من أن جاءهم الخبر بقتل الحسين(عليه السلام)»(2).مفضل بن عمر گويد : از امام صادق (عليه السلام) شنيدم كه مىگويد پدرم امام باقر (عليه السلام)به من نقل كرد كه پدرم امام سجاد (عليه السلام) فرمود :زمانيكه امام حسين (عليه السلام) به شهادت رسيد ، كلاغى بال و پر خود را در خون حضرت آغشت سپس به سوى مدينه پرواز كرد و بر لب ديوار خانه فاطمه صغرى نشست . به بانگ كلاغ ، فاطمه صغرى سربرداشت و آن مرغ خون آلود را ديد و به شدت گريست و اين اشعار را سرود :غراب البين بانگ مرگ برآورد . به او گفتم : خبر مرگ كه را مىدهى اى كلاغ ؟ گفت : امام . پس به او گفتم : كدام امام . گفت : او كه در طريق درستى موفق بود .گفتم : حسين (عليه السلام) را مىگويى . پس به من گفت : حقيقت دارد كه به تحقيق در خاك جاى گرفت حسين (عليه السلام) در كربلا در ميان نيزهها و خنجرها به شهادت رسيد . ــــــــــــــــــــــــــــ(1) هذا هو الظاهر الموافق لمقتل الخوارزمى ، وفى أصلىّ : «فقال : محمد بن علىّ بن الحسين : قال : أتى علىّ فنعته ....(2) «فرائد السمطين» ، ج2 ، ص163و164 ، حديث 451 ، «بحار الانوار» ج45 ، ص171 ، «مستدركات علم رجال الحديث» ، ج8 ، ص593 .
با اشكهاى ريزان بر حسين (عليه السلام) گريه كن ، تا رضايت خدا و ثواب اخروى را كسب كنى .سپس به پرواز درآمد و نتوانست پاسخ گويد .پس آنچه بر من مصيبت فرود آمد ، بعد از وصى ]امام حسين (عليه السلام) [كه دعايش مستجاب بود ، گريستم .امام باقر (عليه السلام) فرمود : پس بر اهل مدينه بانگ زد . آنان گفتند : به واقع چيزى همانند سحر بنى عبد المطلب بر ما آمد . چيزى نگذشت كه خبر شهادت امام حسين (عليه السلام) به مدينه رسيد .ولادت:
يافعى نام حضرت فاطمه را در ميان درگذشتگان سال 110 هجرى ذكر مىكند(1) و يا توجه به اين نكته كه وى هفتاد سال زيستهاند ، تاريخ ولادت ايشان سال 40 هجرى بوده است . از اينرو حضرت فاطمة بنت الحسين (عليه السلام) عصر امام حسن مجتبى ، امام حسين ، امام سجاد و امام باقر(عليهم السلام) را درك كرده است .مادر فاطمه كبرى
شيخ مفيد و ابو الفرج اصفهاني مادر فاطمه بنت الحسين (عليه السلام) را «ام اسحاق» دختر طلحة بن عبيد الله تميمى مىدانند(2). طلحه از اصحاب مشهور پيامبر خدا(صلى الله عليه وآله وسلم)محسوب مىشد و به «طلحة الخير» و «طلحة الفياض» ملقب گرديده بود . ــــــــــــــــــــــــــــ(1) «وفيها ]سنة عشرة و مائة[ توفيت فاطمة بنت الحسين بن على رضى الله عنهم التى اصدقها الديباج عبد الله بن عمرو بن عثمان بن عفان الف الف درهم...» مرآةُ الجنان ج1 ، ص234 .(2) «الارشاد» ، ص491 ، «مقاتل الطالبيين» ، ص122 .
وقتى فاطمه دخت سيّد الشهداء بعد از ارتحال حسن مثنى به همسرى «عبد الله بن عمرو بن عثمان»(1) درآمد ، شاعر مديحه سرا «موسى بن يسار»(2) به هنگام بردن عروس به خانه داماد اين ابيات را انشاد نمود كه در آن به نسب فاطمه بنت الحسين (عليه السلام) اشاره شده است :«طَلْحَةُ الْخَيْرِ جَدُّكُمْ ----- وَلِخَيْرِ الْفَواطِمِأنْتِ للطاهراتِ مِنْ ----- فَرْع تيم وَهَاشِمِأرْتَجيكُم لِنَفْعِكُمْ ----- وَلِدَفْعِ الْمَظالِمِ»(3)«طلحة الخير جدّ شماست و نسبت به بهترين فاطمهها مىبريد» .«تو زاده زنان پاك از شاخه بنى تيم و بنى هاشم هستى» .«به شما اميد دارم چون مراسود مىرسانيد و ستمها را از من دفع مىكنيد» .مادر «ام اسحاق» ، «جَرباء دختر قسامة بن رومان» از قبيله طى بود(4). ــــــــــــــــــــــــــــ(1) نخستين شوى فاطمه بنت الحسين (عليه السلام) ، «حسن بن حسن بن على (عليه السلام) پسر عمش بود و بعد از مرگ او به همسرى «عمرو» نواده «عثمان بن عفان» درآمد . بعد از مرگ عمرو شوهر ديگرى اختيار نكرد . «الأعلام» زركلى ، ج5 ، ص326 .(2) ابو محمد موسى بن يسار ، معروف به موسى شهوات ، شاعرى مديحه سرا و نكته سنج از اهالى آذربايجان بود كه در مدينه تولد و پرورش يافت و همانجا درگذشت . وى از موالى قريش بود . او را بدان جهت شهوات لقب دادند كه درباره يزيد بن معاويه گفت :لَسْتَ مِنّا وَلَيْسَ خالُكَ مِنّا ----- يا مُضيع الصّلاة بِالشّهواتِ(3) «الاغانى» ، ج1 ، ص359 .(4) جهت اينكه دختر قسامة بن رومان را «جَرباء» مىگفتند ، زيبايى بىنظير او بود . چون هر زنى از زنان عرب هر چند هم زيبا بود ، در كنار او مىايستاد ، زشت مىنمود . از اينرو زنان عرب از نزديك شدن به او خوددارى مىكردند تا از جلوه و زيبايشان كاسته نشود ، و او را به شترى كه مبتلا به مرض جَرَب است و شتران ديگر از ترس دچار شدن به آن مرض از او دورى مىجويند ،تشبيه كردند «مقاتل الطالبيين» ص122 .
ازدواج فاطمه (عليها السلام)
امام حسن مجتبى (عليه السلام) پانزده فرزند داشتند(1) كه يكى از آنها «حسن بن حسن بن على (عليه السلام)» است . و به «حسن مُثنى» شهرت دارد . مادر حسن مثنى «خولة» دختر «منظور فزاريّة» است .حسن مثنى روزى جهت خواستگارى يكى از دختران عموى گرامى خود ، نزد حضرت ابى عبد الله الحسين (عليه السلام) رفت . امام حسين (عليه السلام) در انتخاب همسر وى را آزاد گذاشت تا خودش يكى از دو فرزندش فاطمه يا سكينه را به همسرى برگزيند و فرمود :«اختر يا بنىّ احبّهما اليك»(2).«اى فرزندم ، خودت هر يك را كه بيشتر دوست دارى انتخاب كن» .حسن مثنى از روى شرمسارى سخنى نگفت . امام فرمود :«اختارُكَ فاطَمَةَ فَهِىَ أكْثَرُها شَبَهاً بِاُمّىِ فاطَمَةَ بِنْتِ رَسولِ اللهِ (صلى الله عليه وآله وسلم) ; أمّا فى الدّينِ فَتَقومُ اللّيلَ كُلَّهُ وَتَصُومُ النَّهارَ ، وَفى الْجَمالِ تَشْبَهُ الْحورَ العينِ...(3).«فاطمه را برايت بر مىگزينم كه بيش از خواهرش به مادرم فاطمه دخت رسول خدا (صلى الله عليه وآله وسلم) شبيه است . در دين دارى چنان مىباشد كه شب را سراسر به عبادت به سر مىبرد و روز را به روزه ، و در جمال انسان كه حور العين را مانند است» .با توجه به اينكه حضرت فاطمه بنت الحسين (عليه السلام) در سال 40 هجرى ــــــــــــــــــــــــــــ(1) «الارشاد» ، ص360 .(2) «مقاتل الطالبيين» ، ص122 ، «بحار الانوار» ، ج44 ، ص167 .(3) «اسعاف الراغبين» ، در حاشيه نور الابصار ، ص202 ، «السيدة سكينة» ، مقرم ، ص31 .
متولد شده و امام حسن (عليه السلام) در سال 49 يا 50 هجرى به شهادت رسيدهاند(1) و با عنايت به عبارت «يا بنى ـ اى فرزندم» كه امام حسين (عليه السلام)درباره حسن مثنى بكار بردهاند ، مىتوان احتمال داد كه ازدواج حضرت فاطمه بنت الحسين (عليه السلام) بعد از شهادت امام حسن (عليه السلام) بوده است . چه اينكه قبل از آن فاطمه بنت الحسين (عليه السلام) كمتر از ده سال داشت از خطاب امام حسين (عليه السلام) به حسن مثنى بر مىآيد كه آن حضرت موضع پدرانه به وى داشته و گويا حسن مثنى نيز از افراد تحت تكفل امام (عليه السلام) محسوب مىشده است . و از طرف ديگر چون امام حسين (عليه السلام) به سال 61 هجرى به شهادت رسيدهاند ، بايد حضرت فاطمه به هنگام ازدواج كمتر از بيست سال داشته باشند .حسن مثنى به همراه امام حسين (عليه السلام) در كربلا حاضر شد ، جنگيد و هفده تن از دشمنان اسلام را كشت و خود به سختى مجروح شده ، بيهوش زمين افتاد . يازدهم محرم عمر سعد دستور داد سرهاى شهيدان كربلا را از بدنهاشان جدا كنند . حسن مثنى هنوز زنده بود ، به تقاضاى «اسماء بن خارجه» دايى خود از كربلا به كوفه انتقال داده شد . حسن در كوفه به هوش آمد . وى پس از حماسه كربلا به عنوان يكى از ايثارگران نهضت حسينى از عناصر مخالف رژيم اموى شناخته شد و در سن 35 سالگى به دستور عبد الملك بن مروان مسموم و به شهادت رسيد و در بقيع مدفون گرديد(2).حضرت فاطمه دختر امام حسين (عليه السلام) پس از درگذشت پسر عمو و شوهرش خيمهاى بر سر مزارش بر پا كرد و يك سال همانجا ماند و چون ــــــــــــــــــــــــــــ(1) «تواريخ النبى والآل» ، ص59 .(2) سادات طباطبايى از نسل حسن مثنى هستند . «بحار الانوار» ، ج44 ، ص166 ، 167 .
سال تمام شد خيمه را جمع كرده و به خانه خويش بازگشت(1).ايشان پس از رحلت حسن مثنى به همسرى «عبد الله بن عمرو بن عثمان بن عفان» درآمد(2) پس از آن ازدواج نكرد .ازدواجهاى ميان بنى هاشم و بنى عبد شمس
هاشم و عبد شمس از فرزندان عبد مناف بودند كه فرزندان هاشم گوى سبقت را ربوده و در مقامات معنوى به مدارج عالى كمال راه يافتند رسول اكرم(صلى الله عليه وآله وسلم) از فرزندان هاشم محسوب مىگردد . ولى در عين حال خويشى بين اين دو برقرار بود و در طى ازدواجهاى مكرر بين فرزندان آنها اين خويشاوندى تجديد مىشد . پيامبر دو دختر خود «رقيه» و «ام كلثوم» را به همسرى عثمان بن عفان بن ابى العاص درآورد(3) و دخترش «زينب» را در دوره جاهلى به همسرى ابو العاص بن ربيع بن عبد العزّى بن عبد شمس درآورد .ابو لهب ، «ام جميل» دختر حرب بن اميه را در دوره جاهلى به زنى گرفت و پيامبر (صلى الله عليه وآله وسلم) ، «ام حبيبه» دختر ابو سفيان بن حرب را به همسرى خود درآورد و عبد الله بن عمرو بن عثمان ، «فاطمه دختر حسين بن على(عليه السلام)» را به همسرى گرفت(4). ــــــــــــــــــــــــــــ(1) «شرح نهج البلاغة» ، ابن ابى الحديد ، ج10 ، ص287 ، 288 .(2) زركلى گويد : فاطمة بنت الحسين بن على بن ابى طالب (40 ـ 110هـ) : تابعية ، من راويات الحديث. روت عن جدتها فاطمة مرسلاً ، وعن أبيها و غيرهما . ولا قتل أبوها حُملت إلى الشام مع أختها سكينة، و عمّتها أم كلثوم بنت على ، وزينب العقيلية ، ... فتزوجها ابن عمها «الحسن بن الحسن بن على» ومات عنها ، فتزوجها «عبد الله بن عمرو بن عثمان» ، ومات ، فأبت الزواج من بعده إلى أن توفيق» . «ج5 ، ص326 ، 327 و نيز «التنبيه والاشراف» ص271 .(3) ابن ابى الحديد به نقل از ابو عثمان ، علت ملقب شدن «عثمان بن عفان» به «ذو النورين» را همين مىداند كه دو دختر رسول خدا (صلى الله عليه وآله وسلم) همسر وى بودند .(4) «شرح نهج البلاغه» ، ابن ابى الحديد ، ج15 ، ص195 ـ 196 ، نامه 28 .
فرزندان
حضرت فاطمه دختر امام حسين (عليه السلام) دوبار ازدواج نمود . يكبار در زمان حيات پدر بزرگوارش امام حسين (عليه السلام) كه به همسرى حسن مثنى ، پسر عموى خود درآمد و بار دوم يكسال پس از فوت حسن مثنى با عبد الله نواده عثمان بن عفان ازدواج كرد.ثمره ازدواج فاطمه با حسن مثنى سه پسر و يك دختر به نامهاى زير است :1 ـ عبد الله بن حسن بن حسن بن على بن ابيطالب (عليه السلام) ، معروف به «عبد الله محض» .2 ـ ابراهيم بن حسن بن حسن بن على بن ابيطالب (عليه السلام) ، معروف به «ابراهيم غمر» .3 ـ حسن بن حسن بن حسن بن على بن ابيطالب (عليه السلام) ، معروف به «حسن مثلث»(1).4 ـ زينب بنت حسن مثنى .فرزندان فاطمه كبرى از عبد الله بن عمرو دو پسر و يك دختر به
نامهاى زير است :1 ـ محمد بن عبد الله بن عمرو بن عثمان بن عفان ، معروف به «ديباج» .2 ـ قاسم بن عبد الله بن عمرو بن عثمان بن عفان .3 ـ رقيه بنت عبد الله بن عمرو(2). ــــــــــــــــــــــــــــ(1) «عمده الطالب» ، ص98 ـ 101 .(2) «الحسين (عليه السلام)» ، على جلال الحسينى ،ج2 ، ص131 ، «الطبقات الكبير» ، واقدى ج8 ، ص347 ، 348 .
حماسه حسينى
از مهمترين فرازهاى زندگى حضرت فاطمه دختر امام حسين (عليه السلام)حضور در حماسه حسينى است . او به همراه دهها تن از خاندان رسالت با حضور در كاروان شهادت ، اطاعت از ولايت و امامت و هم پيمانى با اهداف و آرمانهاى متعالى امام حسين (عليه السلام) را به نمايش گذاشت .ياران امام حسين (عليه السلام) از آل ابى طالب به قرار زير است :1 ـ حضرت امام على بن الحسين بن على بن ابى طالب (عليه السلام) .2 ـ عبد الله بن الحسين بن على بن ابى طالب (عليه السلام) .3 ـ عباس بن على بن ابى طالب (عليه السلام) .4 ـ عبد الله بن على بن ابى طالب (عليه السلام) .5 ـ عثمان بن على بن ابى طالب (عليه السلام) .6 ـ جعفر بن على بن ابى طالب (عليه السلام) .7 ـ ابو بكر بن على بن ابى طالب (عليه السلام) .8 ـ ابو بكر بن الحسن بن على بن ابى طالب (عليه السلام) .9 ـ قاسم بن الحسن بن على بن ابى طالب (عليه السلام) .10 ـ عبد الله بن الحسن بن على بن ابى طالب (عليه السلام) .11 ـ عون بن عبد الله بن جعفر بن ابى طالب (عليه السلام) .12 ـ محمد بن عبد الله بن جعفر بن ابى طالب (عليه السلام) .13 ـ مسلم بن عقيل بن ابى طالب (عليه السلام) .14 ـ عبد الله بن مسلم بن عقيل بن ابى طالب (عليه السلام) .15 ـ محمد بن مسلم بن عقيل بن ابى طالب (عليه السلام) .16 ـ محمد بن ابى سعيد بن عقيل بن ابى طالب (عليه السلام) .17 ـ عبد الرحمن بن عقيل بن ابى طالب (عليه السلام) .18 ـ جعفر بن عقيل بن ابى طالب (عليه السلام) .البته برخى از منسوبان به اين خاندان نيز از ياران امام حسين (عليه السلام)بودند. افرادى چون :1 ـ عبد الله بن يقطر الحميرى ، رضيع الحسين (عليه السلام) .2 ـ سليمان بن رزين مولى الحسين (عليه السلام) .3 ـ اسلم بن عمرو مولى الحسين (عليه السلام) .4 ـ قارب بن عبد الله الدئلى مولى الحسين (عليه السلام) .5 ـ منجح بن سهم مولى الحسن بن على (عليه السلام) .6 ـ سعد بن الحارث مولى على بن ابى طالب (عليه السلام) .7 ـ نصر بن أبى نَيْرَزْ مولى على بن ابى طالب (عليه السلام) .8 ـ الحرث بن بنهان مولى حمزة بن عبد المطلب (عليه السلام)(1).علاوه بر مردان بنى هاشم گروهى از بانوان نيز در اين حماسه همراه ابا عبد الله الحسين (عليه السلام) بودند كه زينب و فاطمه دختران حضرت مولى الموحدين على بن ابيطالب (عليه السلام) و فاطمه و سكينه دختران امام حسين (عليه السلام)از مشهورترين آنها هستند . به قول علامه شهيد آية الله مطهرى ، امام حسين (عليه السلام) آنان را براى انجام رسالتى برد(2). تا زن نيز در اين حركت الهى به ايفاى نقش پردازد . همانگونه كه در طول تاريخ حركتهاى الهى و بعث انبياء ، زنان نيز همانند مردان ايفاى نقش كردهاند شخصيتهاى بزرگى چون حضرت مريم ، حضرت خديجه ، حضرت زهرا و... از نخستين زنانى كه در حماسه حسينى به ايفاى نقش پرداخت ، زنى است كه مسلم بن عقيل را پس از پيمان شكنى كوفيان در خانه خود مخفى نمود(3). پس از آن به نام مبارك حضرت زينب سلام الله عليها بر مىخوريم كه با ــــــــــــــــــــــــــــ(1) گروه ديگرى از موالى نيز بودهاند كه هيچكس نام آنها را ذكر نكرده است و تعداد ايشان را ندانستهاند . «ابصار العين» ص21 ـ 55 .(2) «حماسه حسينى» ، ج1 ، ص319 .(3) «تاريخ طبرى» ، ج7 ، ص258 ، «كامل ابن اثير» ، ج4 ، ص16 .
برادرش در «خزيميه» صحبت كرده است(1). سومين لحظه حضور ، حاضر شدن امام حسين (عليه السلام) در شب عاشوراى 61 هجرى در خيمه دختران خاندان طهارت و صحبت حضرت زينب (عليها السلام) با آن حضرت است(2). كه روز عاشورا امام ديگر بار به خيمه آنها آمده و با اهلبيت وداع كرده است .از لحظههاى حضور حضرت فاطمه بنت الحسين (عليه السلام) در حماسه كربلا كه كتب تاريخ و حديث به آن اشاره نمودهاند . همين روز است كه ودايع امامت به ايشان سپرده مىشود .البته «ام وهب» همسر «عبد الله بن عمير كلبى» به هنگام جهاد همسرش در ميدان مبارزه حاضر شد و پس از شهادت آن خود وى نيز به دستور شمر توسط غلامش جان به جان آخرين تسليم كرد(3). و يا پس از شهادت على اكبر ، حضرت زينب (عليها السلام) خود را به وى رساند و امام حسين(عليه السلام) دستش را گرفت و او را به خيمه برد(4).حمل ودايع امامت
ابو جارود از امام باقر (عليه السلام) نقل مىكند : «روز عاشورا چون وقت شهادت امام حسين (عليه السلام) رسيد ، پدرم امام زين العابدين (عليه السلام) به شدت بيمار بود ، به صورتى كه گويا بىهوش شده بود . در اين هنگام امام حسين (عليه السلام)دختر خود فاطمه كبرى را به نزدش فراخواند و كتاب سربستهاى را به او سپرد كه حاوى وصيت ظاهره و باطنه بود . بعد فاطمه كتاب را به على بن ــــــــــــــــــــــــــــ(1) «مقتل خوارزمى» ، ج1 ، ص225 .(2) «ارشاد» ، ص233 ، «تاريخ طبرى» ، ج7 ، ص324 ، مقتل خوارزمى «ج1 ، ص327 «انساب الاشراف» ، ج3 ، ص185 .(3) «ابصار العين» ، ص106 و 107 .
وى يكى ديگر از فرزندان حضرت امام حسين (عليه السلام) است كه به جهت علاقه آن حضرت به مادرش به نام وى اسم گذارى شده است . او به هنگام عزيمت امام به مكه مكرمه بيمار بود و نتوانست همراه پدر باشد و امام در مدينه با وى وداع كرد .جوينى از اعلام قرن هفتم و هشتم هجرى در «فرائد السمطين» گويد :«أخبرنى العزيز محمد بن ابى القاسم ابن ابى الفضل اجازة بروايته ، عن ام المؤيّد بنت أبى القاسم عبد الرحمان بن الحسن إجازة .وأنبأنى الشيخ الجمال أحمد بن محمد بن محمد ، والقاضى عماد ــــــــــــــــــــــــــــ(1) در حديث آمده است : «... دعا ابنته الكبرى فاطمة فدفع إليها كتاباً ملفوفاً» بصائر الدرجات ، ص40 شيخ ذبيح الله محلاتى گويد : «در سن از خواهرش سكينه بزرگتر...» «رياحين الشريعة» ج3 ، ص281 «مستدركات علم رجال الحديث» ، ج8 ، ص592و593 .(2) «مسند فاطمة الزهراء» ، عطاردى ، ص600و601 ، «اربعين حسينية» ، ارباب ، ص318 .(3) بنابر گزارش ابن بطوطه ، لقب شريف ايشان آنگونه كه بر سنگ مزارشان نقش بسته «ام سلمه» است . «سفرنامه ابن بطوطه» ص47 .
الدين زكريا ابن محمد بن محمود الكمونى القزوينيّان ، قال : أنبأنا الإمام عزّ الدين محمد بن عبد الرحمان بن المعالى الوارينى ، قال : أنبأنا زاهر بن طاهر بن محمد الشحامى ، قال : أنبأنا الحافظ أبو بكر أحمد بن الحسين البيهقى ، قال : أنبأنا الحاكم أبو عبد الله محمد بن عبد الله الحافظ(1) قال : حدثنا يحيى بن محمد بن أحمد بن محمد ابن عبد الله أبو محمد ابن زبارة العلوى ، قال : حدثنا أبو محمد ]الحسين بن محمد[ العلوى صاحب كتاب النسب ببغداد(2) حدثنا أبو محمد إبراهيم بن علىّ الرافعى من ولد أبى رافع مولى رسول الله (صلى الله عليه وآله وسلم) ، حدثنا الحسين بن علىّ الحلوانى ، عن علىّ بن معمر ، عن إسحاق بن عباد ، عن المفضل بن عمر الجعفى ]قال[ : سمعت جعفر بن محمد يقول : حدثنى أبى محمد بن علىّ ، حدثنى أبى علىّ بن الحسين قال :لمّا قتل الحسين بن علىّ (عليهما السلام) جاء غراب فوقع ]فى دمه ، ثم تمرّغ ، ثم طار فقعد[ بالمدينة على جدار ]دار[ فاطمة(3) بنت الحسين بن علىّ ـ وهي الصغرى ـ ونعب الغراب فرفعت رأسها ونظرت إليه ، فبكت بكاءاً شديداً وأنشدت :نَعَبَ الْغُرابُ فَقُلتُ مَنْ ----- تَنْعاه وَيْلَكَ يا غُرابْقالَ الإمامَ . فَقُلْتُ : مَنْ ؟ ----- قالَ : المَوُفّقُ لِلْصوابْ(4) ــــــــــــــــــــــــــــ(1) وقد رواه الخوارزمى بسنده عنه فى الفصل الثانى عشر من مقتله : ج2 ص92 .(2) كذا فى أصلىّ ، غير أن ما بين المعقوفين مأخوذ من مقتل الخوارزمى : ج2 ص92 . وفيه بعده ، هكذا : «حدثنا أبو علىّ الطرطوسى ، حدثنى الحسن بن علىّ الحلوانى ، عن علىّ بن معمر...» .(3) ما بين المعقوفان مأخوذ من مقتل الخوارزمى ، وقد سقط عن أصلىّ من فرائد السمطين .(4) وبعده فى مناقب الخوارزمى هكذا :إن الحسين بكربلا ----- بين المواضى والحرابقلت الحسين فقال لى ----- ملقى على وجه الترابثم استقلّ به الجناح ----- ولم يطق ردَّ الجوابفبكيت منه بعبرة ----- ترضى الإله مع الثوابقُلْتُ : الْحُسَيْنُ ؟ فَقالَ لِى ؟ ----- حَقَّاً لِقَدْ سَكَن التُّرابْإنَّ الْحُسَيْن بِكَرْبَلاءِ ----- بَيْنَ الأسِنَّةِ وَالضِّرابْفَابْكِ الْحُسَيْنَ بِعَبْرَة ----- تُرْضِى الإلهَ مَعَ الثَّوابْثُمَّ اسْتَقَلَّ بِهِ الجِناح ----- فَلَمْ يَطْق رَدَّ الْجوابْفَبَكيتُ مِمّا حَلَّ بِى ----- بَعْدَ الوَصِىّ الْمُسْتَجَابْ
قال محمّد بن علىّ بن الحسين : فنعته(1) لأهل المدينة فقالوا : قد جاءتنا بسحر ]بنى[ عبد المطّلب . فما كان بأسرع من أن جاءهم الخبر بقتل الحسين(عليه السلام)»(2).مفضل بن عمر گويد : از امام صادق (عليه السلام) شنيدم كه مىگويد پدرم امام باقر (عليه السلام)به من نقل كرد كه پدرم امام سجاد (عليه السلام) فرمود :زمانيكه امام حسين (عليه السلام) به شهادت رسيد ، كلاغى بال و پر خود را در خون حضرت آغشت سپس به سوى مدينه پرواز كرد و بر لب ديوار خانه فاطمه صغرى نشست . به بانگ كلاغ ، فاطمه صغرى سربرداشت و آن مرغ خون آلود را ديد و به شدت گريست و اين اشعار را سرود :غراب البين بانگ مرگ برآورد . به او گفتم : خبر مرگ كه را مىدهى اى كلاغ ؟ گفت : امام . پس به او گفتم : كدام امام . گفت : او كه در طريق درستى موفق بود .گفتم : حسين (عليه السلام) را مىگويى . پس به من گفت : حقيقت دارد كه به تحقيق در خاك جاى گرفت حسين (عليه السلام) در كربلا در ميان نيزهها و خنجرها به شهادت رسيد . ــــــــــــــــــــــــــــ(1) هذا هو الظاهر الموافق لمقتل الخوارزمى ، وفى أصلىّ : «فقال : محمد بن علىّ بن الحسين : قال : أتى علىّ فنعته ....(2) «فرائد السمطين» ، ج2 ، ص163و164 ، حديث 451 ، «بحار الانوار» ج45 ، ص171 ، «مستدركات علم رجال الحديث» ، ج8 ، ص593 .
با اشكهاى ريزان بر حسين (عليه السلام) گريه كن ، تا رضايت خدا و ثواب اخروى را كسب كنى .سپس به پرواز درآمد و نتوانست پاسخ گويد .پس آنچه بر من مصيبت فرود آمد ، بعد از وصى ]امام حسين (عليه السلام) [كه دعايش مستجاب بود ، گريستم .امام باقر (عليه السلام) فرمود : پس بر اهل مدينه بانگ زد . آنان گفتند : به واقع چيزى همانند سحر بنى عبد المطلب بر ما آمد . چيزى نگذشت كه خبر شهادت امام حسين (عليه السلام) به مدينه رسيد .ولادت:
يافعى نام حضرت فاطمه را در ميان درگذشتگان سال 110 هجرى ذكر مىكند(1) و يا توجه به اين نكته كه وى هفتاد سال زيستهاند ، تاريخ ولادت ايشان سال 40 هجرى بوده است . از اينرو حضرت فاطمة بنت الحسين (عليه السلام) عصر امام حسن مجتبى ، امام حسين ، امام سجاد و امام باقر(عليهم السلام) را درك كرده است .مادر فاطمه كبرى
شيخ مفيد و ابو الفرج اصفهاني مادر فاطمه بنت الحسين (عليه السلام) را «ام اسحاق» دختر طلحة بن عبيد الله تميمى مىدانند(2). طلحه از اصحاب مشهور پيامبر خدا(صلى الله عليه وآله وسلم)محسوب مىشد و به «طلحة الخير» و «طلحة الفياض» ملقب گرديده بود . ــــــــــــــــــــــــــــ(1) «وفيها ]سنة عشرة و مائة[ توفيت فاطمة بنت الحسين بن على رضى الله عنهم التى اصدقها الديباج عبد الله بن عمرو بن عثمان بن عفان الف الف درهم...» مرآةُ الجنان ج1 ، ص234 .(2) «الارشاد» ، ص491 ، «مقاتل الطالبيين» ، ص122 .
وقتى فاطمه دخت سيّد الشهداء بعد از ارتحال حسن مثنى به همسرى «عبد الله بن عمرو بن عثمان»(1) درآمد ، شاعر مديحه سرا «موسى بن يسار»(2) به هنگام بردن عروس به خانه داماد اين ابيات را انشاد نمود كه در آن به نسب فاطمه بنت الحسين (عليه السلام) اشاره شده است :«طَلْحَةُ الْخَيْرِ جَدُّكُمْ ----- وَلِخَيْرِ الْفَواطِمِأنْتِ للطاهراتِ مِنْ ----- فَرْع تيم وَهَاشِمِأرْتَجيكُم لِنَفْعِكُمْ ----- وَلِدَفْعِ الْمَظالِمِ»(3)«طلحة الخير جدّ شماست و نسبت به بهترين فاطمهها مىبريد» .«تو زاده زنان پاك از شاخه بنى تيم و بنى هاشم هستى» .«به شما اميد دارم چون مراسود مىرسانيد و ستمها را از من دفع مىكنيد» .مادر «ام اسحاق» ، «جَرباء دختر قسامة بن رومان» از قبيله طى بود(4). ــــــــــــــــــــــــــــ(1) نخستين شوى فاطمه بنت الحسين (عليه السلام) ، «حسن بن حسن بن على (عليه السلام) پسر عمش بود و بعد از مرگ او به همسرى «عمرو» نواده «عثمان بن عفان» درآمد . بعد از مرگ عمرو شوهر ديگرى اختيار نكرد . «الأعلام» زركلى ، ج5 ، ص326 .(2) ابو محمد موسى بن يسار ، معروف به موسى شهوات ، شاعرى مديحه سرا و نكته سنج از اهالى آذربايجان بود كه در مدينه تولد و پرورش يافت و همانجا درگذشت . وى از موالى قريش بود . او را بدان جهت شهوات لقب دادند كه درباره يزيد بن معاويه گفت :لَسْتَ مِنّا وَلَيْسَ خالُكَ مِنّا ----- يا مُضيع الصّلاة بِالشّهواتِ(3) «الاغانى» ، ج1 ، ص359 .(4) جهت اينكه دختر قسامة بن رومان را «جَرباء» مىگفتند ، زيبايى بىنظير او بود . چون هر زنى از زنان عرب هر چند هم زيبا بود ، در كنار او مىايستاد ، زشت مىنمود . از اينرو زنان عرب از نزديك شدن به او خوددارى مىكردند تا از جلوه و زيبايشان كاسته نشود ، و او را به شترى كه مبتلا به مرض جَرَب است و شتران ديگر از ترس دچار شدن به آن مرض از او دورى مىجويند ،تشبيه كردند «مقاتل الطالبيين» ص122 .
ازدواج فاطمه (عليها السلام)
امام حسن مجتبى (عليه السلام) پانزده فرزند داشتند(1) كه يكى از آنها «حسن بن حسن بن على (عليه السلام)» است . و به «حسن مُثنى» شهرت دارد . مادر حسن مثنى «خولة» دختر «منظور فزاريّة» است .حسن مثنى روزى جهت خواستگارى يكى از دختران عموى گرامى خود ، نزد حضرت ابى عبد الله الحسين (عليه السلام) رفت . امام حسين (عليه السلام) در انتخاب همسر وى را آزاد گذاشت تا خودش يكى از دو فرزندش فاطمه يا سكينه را به همسرى برگزيند و فرمود :«اختر يا بنىّ احبّهما اليك»(2).«اى فرزندم ، خودت هر يك را كه بيشتر دوست دارى انتخاب كن» .حسن مثنى از روى شرمسارى سخنى نگفت . امام فرمود :«اختارُكَ فاطَمَةَ فَهِىَ أكْثَرُها شَبَهاً بِاُمّىِ فاطَمَةَ بِنْتِ رَسولِ اللهِ (صلى الله عليه وآله وسلم) ; أمّا فى الدّينِ فَتَقومُ اللّيلَ كُلَّهُ وَتَصُومُ النَّهارَ ، وَفى الْجَمالِ تَشْبَهُ الْحورَ العينِ...(3).«فاطمه را برايت بر مىگزينم كه بيش از خواهرش به مادرم فاطمه دخت رسول خدا (صلى الله عليه وآله وسلم) شبيه است . در دين دارى چنان مىباشد كه شب را سراسر به عبادت به سر مىبرد و روز را به روزه ، و در جمال انسان كه حور العين را مانند است» .با توجه به اينكه حضرت فاطمه بنت الحسين (عليه السلام) در سال 40 هجرى ــــــــــــــــــــــــــــ(1) «الارشاد» ، ص360 .(2) «مقاتل الطالبيين» ، ص122 ، «بحار الانوار» ، ج44 ، ص167 .(3) «اسعاف الراغبين» ، در حاشيه نور الابصار ، ص202 ، «السيدة سكينة» ، مقرم ، ص31 .
متولد شده و امام حسن (عليه السلام) در سال 49 يا 50 هجرى به شهادت رسيدهاند(1) و با عنايت به عبارت «يا بنى ـ اى فرزندم» كه امام حسين (عليه السلام)درباره حسن مثنى بكار بردهاند ، مىتوان احتمال داد كه ازدواج حضرت فاطمه بنت الحسين (عليه السلام) بعد از شهادت امام حسن (عليه السلام) بوده است . چه اينكه قبل از آن فاطمه بنت الحسين (عليه السلام) كمتر از ده سال داشت از خطاب امام حسين (عليه السلام) به حسن مثنى بر مىآيد كه آن حضرت موضع پدرانه به وى داشته و گويا حسن مثنى نيز از افراد تحت تكفل امام (عليه السلام) محسوب مىشده است . و از طرف ديگر چون امام حسين (عليه السلام) به سال 61 هجرى به شهادت رسيدهاند ، بايد حضرت فاطمه به هنگام ازدواج كمتر از بيست سال داشته باشند .حسن مثنى به همراه امام حسين (عليه السلام) در كربلا حاضر شد ، جنگيد و هفده تن از دشمنان اسلام را كشت و خود به سختى مجروح شده ، بيهوش زمين افتاد . يازدهم محرم عمر سعد دستور داد سرهاى شهيدان كربلا را از بدنهاشان جدا كنند . حسن مثنى هنوز زنده بود ، به تقاضاى «اسماء بن خارجه» دايى خود از كربلا به كوفه انتقال داده شد . حسن در كوفه به هوش آمد . وى پس از حماسه كربلا به عنوان يكى از ايثارگران نهضت حسينى از عناصر مخالف رژيم اموى شناخته شد و در سن 35 سالگى به دستور عبد الملك بن مروان مسموم و به شهادت رسيد و در بقيع مدفون گرديد(2).حضرت فاطمه دختر امام حسين (عليه السلام) پس از درگذشت پسر عمو و شوهرش خيمهاى بر سر مزارش بر پا كرد و يك سال همانجا ماند و چون ــــــــــــــــــــــــــــ(1) «تواريخ النبى والآل» ، ص59 .(2) سادات طباطبايى از نسل حسن مثنى هستند . «بحار الانوار» ، ج44 ، ص166 ، 167 .
سال تمام شد خيمه را جمع كرده و به خانه خويش بازگشت(1).ايشان پس از رحلت حسن مثنى به همسرى «عبد الله بن عمرو بن عثمان بن عفان» درآمد(2) پس از آن ازدواج نكرد .ازدواجهاى ميان بنى هاشم و بنى عبد شمس
هاشم و عبد شمس از فرزندان عبد مناف بودند كه فرزندان هاشم گوى سبقت را ربوده و در مقامات معنوى به مدارج عالى كمال راه يافتند رسول اكرم(صلى الله عليه وآله وسلم) از فرزندان هاشم محسوب مىگردد . ولى در عين حال خويشى بين اين دو برقرار بود و در طى ازدواجهاى مكرر بين فرزندان آنها اين خويشاوندى تجديد مىشد . پيامبر دو دختر خود «رقيه» و «ام كلثوم» را به همسرى عثمان بن عفان بن ابى العاص درآورد(3) و دخترش «زينب» را در دوره جاهلى به همسرى ابو العاص بن ربيع بن عبد العزّى بن عبد شمس درآورد .ابو لهب ، «ام جميل» دختر حرب بن اميه را در دوره جاهلى به زنى گرفت و پيامبر (صلى الله عليه وآله وسلم) ، «ام حبيبه» دختر ابو سفيان بن حرب را به همسرى خود درآورد و عبد الله بن عمرو بن عثمان ، «فاطمه دختر حسين بن على(عليه السلام)» را به همسرى گرفت(4). ــــــــــــــــــــــــــــ(1) «شرح نهج البلاغة» ، ابن ابى الحديد ، ج10 ، ص287 ، 288 .(2) زركلى گويد : فاطمة بنت الحسين بن على بن ابى طالب (40 ـ 110هـ) : تابعية ، من راويات الحديث. روت عن جدتها فاطمة مرسلاً ، وعن أبيها و غيرهما . ولا قتل أبوها حُملت إلى الشام مع أختها سكينة، و عمّتها أم كلثوم بنت على ، وزينب العقيلية ، ... فتزوجها ابن عمها «الحسن بن الحسن بن على» ومات عنها ، فتزوجها «عبد الله بن عمرو بن عثمان» ، ومات ، فأبت الزواج من بعده إلى أن توفيق» . «ج5 ، ص326 ، 327 و نيز «التنبيه والاشراف» ص271 .(3) ابن ابى الحديد به نقل از ابو عثمان ، علت ملقب شدن «عثمان بن عفان» به «ذو النورين» را همين مىداند كه دو دختر رسول خدا (صلى الله عليه وآله وسلم) همسر وى بودند .(4) «شرح نهج البلاغه» ، ابن ابى الحديد ، ج15 ، ص195 ـ 196 ، نامه 28 .
فرزندان
حضرت فاطمه دختر امام حسين (عليه السلام) دوبار ازدواج نمود . يكبار در زمان حيات پدر بزرگوارش امام حسين (عليه السلام) كه به همسرى حسن مثنى ، پسر عموى خود درآمد و بار دوم يكسال پس از فوت حسن مثنى با عبد الله نواده عثمان بن عفان ازدواج كرد.ثمره ازدواج فاطمه با حسن مثنى سه پسر و يك دختر به نامهاى زير است :1 ـ عبد الله بن حسن بن حسن بن على بن ابيطالب (عليه السلام) ، معروف به «عبد الله محض» .2 ـ ابراهيم بن حسن بن حسن بن على بن ابيطالب (عليه السلام) ، معروف به «ابراهيم غمر» .3 ـ حسن بن حسن بن حسن بن على بن ابيطالب (عليه السلام) ، معروف به «حسن مثلث»(1).4 ـ زينب بنت حسن مثنى .فرزندان فاطمه كبرى از عبد الله بن عمرو دو پسر و يك دختر به
نامهاى زير است :1 ـ محمد بن عبد الله بن عمرو بن عثمان بن عفان ، معروف به «ديباج» .2 ـ قاسم بن عبد الله بن عمرو بن عثمان بن عفان .3 ـ رقيه بنت عبد الله بن عمرو(2). ــــــــــــــــــــــــــــ(1) «عمده الطالب» ، ص98 ـ 101 .(2) «الحسين (عليه السلام)» ، على جلال الحسينى ،ج2 ، ص131 ، «الطبقات الكبير» ، واقدى ج8 ، ص347 ، 348 .
حماسه حسينى
از مهمترين فرازهاى زندگى حضرت فاطمه دختر امام حسين (عليه السلام)حضور در حماسه حسينى است . او به همراه دهها تن از خاندان رسالت با حضور در كاروان شهادت ، اطاعت از ولايت و امامت و هم پيمانى با اهداف و آرمانهاى متعالى امام حسين (عليه السلام) را به نمايش گذاشت .ياران امام حسين (عليه السلام) از آل ابى طالب به قرار زير است :1 ـ حضرت امام على بن الحسين بن على بن ابى طالب (عليه السلام) .2 ـ عبد الله بن الحسين بن على بن ابى طالب (عليه السلام) .3 ـ عباس بن على بن ابى طالب (عليه السلام) .4 ـ عبد الله بن على بن ابى طالب (عليه السلام) .5 ـ عثمان بن على بن ابى طالب (عليه السلام) .6 ـ جعفر بن على بن ابى طالب (عليه السلام) .7 ـ ابو بكر بن على بن ابى طالب (عليه السلام) .8 ـ ابو بكر بن الحسن بن على بن ابى طالب (عليه السلام) .9 ـ قاسم بن الحسن بن على بن ابى طالب (عليه السلام) .10 ـ عبد الله بن الحسن بن على بن ابى طالب (عليه السلام) .11 ـ عون بن عبد الله بن جعفر بن ابى طالب (عليه السلام) .12 ـ محمد بن عبد الله بن جعفر بن ابى طالب (عليه السلام) .13 ـ مسلم بن عقيل بن ابى طالب (عليه السلام) .14 ـ عبد الله بن مسلم بن عقيل بن ابى طالب (عليه السلام) .15 ـ محمد بن مسلم بن عقيل بن ابى طالب (عليه السلام) .16 ـ محمد بن ابى سعيد بن عقيل بن ابى طالب (عليه السلام) .17 ـ عبد الرحمن بن عقيل بن ابى طالب (عليه السلام) .18 ـ جعفر بن عقيل بن ابى طالب (عليه السلام) .البته برخى از منسوبان به اين خاندان نيز از ياران امام حسين (عليه السلام)بودند. افرادى چون :1 ـ عبد الله بن يقطر الحميرى ، رضيع الحسين (عليه السلام) .2 ـ سليمان بن رزين مولى الحسين (عليه السلام) .3 ـ اسلم بن عمرو مولى الحسين (عليه السلام) .4 ـ قارب بن عبد الله الدئلى مولى الحسين (عليه السلام) .5 ـ منجح بن سهم مولى الحسن بن على (عليه السلام) .6 ـ سعد بن الحارث مولى على بن ابى طالب (عليه السلام) .7 ـ نصر بن أبى نَيْرَزْ مولى على بن ابى طالب (عليه السلام) .8 ـ الحرث بن بنهان مولى حمزة بن عبد المطلب (عليه السلام)(1).علاوه بر مردان بنى هاشم گروهى از بانوان نيز در اين حماسه همراه ابا عبد الله الحسين (عليه السلام) بودند كه زينب و فاطمه دختران حضرت مولى الموحدين على بن ابيطالب (عليه السلام) و فاطمه و سكينه دختران امام حسين (عليه السلام)از مشهورترين آنها هستند . به قول علامه شهيد آية الله مطهرى ، امام حسين (عليه السلام) آنان را براى انجام رسالتى برد(2). تا زن نيز در اين حركت الهى به ايفاى نقش پردازد . همانگونه كه در طول تاريخ حركتهاى الهى و بعث انبياء ، زنان نيز همانند مردان ايفاى نقش كردهاند شخصيتهاى بزرگى چون حضرت مريم ، حضرت خديجه ، حضرت زهرا و... از نخستين زنانى كه در حماسه حسينى به ايفاى نقش پرداخت ، زنى است كه مسلم بن عقيل را پس از پيمان شكنى كوفيان در خانه خود مخفى نمود(3). پس از آن به نام مبارك حضرت زينب سلام الله عليها بر مىخوريم كه با ــــــــــــــــــــــــــــ(1) گروه ديگرى از موالى نيز بودهاند كه هيچكس نام آنها را ذكر نكرده است و تعداد ايشان را ندانستهاند . «ابصار العين» ص21 ـ 55 .(2) «حماسه حسينى» ، ج1 ، ص319 .(3) «تاريخ طبرى» ، ج7 ، ص258 ، «كامل ابن اثير» ، ج4 ، ص16 .
برادرش در «خزيميه» صحبت كرده است(1). سومين لحظه حضور ، حاضر شدن امام حسين (عليه السلام) در شب عاشوراى 61 هجرى در خيمه دختران خاندان طهارت و صحبت حضرت زينب (عليها السلام) با آن حضرت است(2). كه روز عاشورا امام ديگر بار به خيمه آنها آمده و با اهلبيت وداع كرده است .از لحظههاى حضور حضرت فاطمه بنت الحسين (عليه السلام) در حماسه كربلا كه كتب تاريخ و حديث به آن اشاره نمودهاند . همين روز است كه ودايع امامت به ايشان سپرده مىشود .البته «ام وهب» همسر «عبد الله بن عمير كلبى» به هنگام جهاد همسرش در ميدان مبارزه حاضر شد و پس از شهادت آن خود وى نيز به دستور شمر توسط غلامش جان به جان آخرين تسليم كرد(3). و يا پس از شهادت على اكبر ، حضرت زينب (عليها السلام) خود را به وى رساند و امام حسين(عليه السلام) دستش را گرفت و او را به خيمه برد(4).حمل ودايع امامت
ابو جارود از امام باقر (عليه السلام) نقل مىكند : «روز عاشورا چون وقت شهادت امام حسين (عليه السلام) رسيد ، پدرم امام زين العابدين (عليه السلام) به شدت بيمار بود ، به صورتى كه گويا بىهوش شده بود . در اين هنگام امام حسين (عليه السلام)دختر خود فاطمه كبرى را به نزدش فراخواند و كتاب سربستهاى را به او سپرد كه حاوى وصيت ظاهره و باطنه بود . بعد فاطمه كتاب را به على بن ــــــــــــــــــــــــــــ(1) «مقتل خوارزمى» ، ج1 ، ص225 .(2) «ارشاد» ، ص233 ، «تاريخ طبرى» ، ج7 ، ص324 ، مقتل خوارزمى «ج1 ، ص327 «انساب الاشراف» ، ج3 ، ص185 .(3) «ابصار العين» ، ص106 و 107 .
يافعى نام حضرت فاطمه را در ميان درگذشتگان سال 110 هجرى ذكر مىكند(1) و يا توجه به اين نكته كه وى هفتاد سال زيستهاند ، تاريخ ولادت ايشان سال 40 هجرى بوده است . از اينرو حضرت فاطمة بنت الحسين (عليه السلام) عصر امام حسن مجتبى ، امام حسين ، امام سجاد و امام باقر(عليهم السلام) را درك كرده است .مادر فاطمه كبرى
شيخ مفيد و ابو الفرج اصفهاني مادر فاطمه بنت الحسين (عليه السلام) را «ام اسحاق» دختر طلحة بن عبيد الله تميمى مىدانند(2). طلحه از اصحاب مشهور پيامبر خدا(صلى الله عليه وآله وسلم)محسوب مىشد و به «طلحة الخير» و «طلحة الفياض» ملقب گرديده بود . ــــــــــــــــــــــــــــ(1) «وفيها ]سنة عشرة و مائة[ توفيت فاطمة بنت الحسين بن على رضى الله عنهم التى اصدقها الديباج عبد الله بن عمرو بن عثمان بن عفان الف الف درهم...» مرآةُ الجنان ج1 ، ص234 .(2) «الارشاد» ، ص491 ، «مقاتل الطالبيين» ، ص122 .
وقتى فاطمه دخت سيّد الشهداء بعد از ارتحال حسن مثنى به همسرى «عبد الله بن عمرو بن عثمان»(1) درآمد ، شاعر مديحه سرا «موسى بن يسار»(2) به هنگام بردن عروس به خانه داماد اين ابيات را انشاد نمود كه در آن به نسب فاطمه بنت الحسين (عليه السلام) اشاره شده است :«طَلْحَةُ الْخَيْرِ جَدُّكُمْ ----- وَلِخَيْرِ الْفَواطِمِأنْتِ للطاهراتِ مِنْ ----- فَرْع تيم وَهَاشِمِأرْتَجيكُم لِنَفْعِكُمْ ----- وَلِدَفْعِ الْمَظالِمِ»(3)«طلحة الخير جدّ شماست و نسبت به بهترين فاطمهها مىبريد» .«تو زاده زنان پاك از شاخه بنى تيم و بنى هاشم هستى» .«به شما اميد دارم چون مراسود مىرسانيد و ستمها را از من دفع مىكنيد» .مادر «ام اسحاق» ، «جَرباء دختر قسامة بن رومان» از قبيله طى بود(4). ــــــــــــــــــــــــــــ(1) نخستين شوى فاطمه بنت الحسين (عليه السلام) ، «حسن بن حسن بن على (عليه السلام) پسر عمش بود و بعد از مرگ او به همسرى «عمرو» نواده «عثمان بن عفان» درآمد . بعد از مرگ عمرو شوهر ديگرى اختيار نكرد . «الأعلام» زركلى ، ج5 ، ص326 .(2) ابو محمد موسى بن يسار ، معروف به موسى شهوات ، شاعرى مديحه سرا و نكته سنج از اهالى آذربايجان بود كه در مدينه تولد و پرورش يافت و همانجا درگذشت . وى از موالى قريش بود . او را بدان جهت شهوات لقب دادند كه درباره يزيد بن معاويه گفت :لَسْتَ مِنّا وَلَيْسَ خالُكَ مِنّا ----- يا مُضيع الصّلاة بِالشّهواتِ(3) «الاغانى» ، ج1 ، ص359 .(4) جهت اينكه دختر قسامة بن رومان را «جَرباء» مىگفتند ، زيبايى بىنظير او بود . چون هر زنى از زنان عرب هر چند هم زيبا بود ، در كنار او مىايستاد ، زشت مىنمود . از اينرو زنان عرب از نزديك شدن به او خوددارى مىكردند تا از جلوه و زيبايشان كاسته نشود ، و او را به شترى كه مبتلا به مرض جَرَب است و شتران ديگر از ترس دچار شدن به آن مرض از او دورى مىجويند ،تشبيه كردند «مقاتل الطالبيين» ص122 .
ازدواج فاطمه (عليها السلام)
امام حسن مجتبى (عليه السلام) پانزده فرزند داشتند(1) كه يكى از آنها «حسن بن حسن بن على (عليه السلام)» است . و به «حسن مُثنى» شهرت دارد . مادر حسن مثنى «خولة» دختر «منظور فزاريّة» است .حسن مثنى روزى جهت خواستگارى يكى از دختران عموى گرامى خود ، نزد حضرت ابى عبد الله الحسين (عليه السلام) رفت . امام حسين (عليه السلام) در انتخاب همسر وى را آزاد گذاشت تا خودش يكى از دو فرزندش فاطمه يا سكينه را به همسرى برگزيند و فرمود :«اختر يا بنىّ احبّهما اليك»(2).«اى فرزندم ، خودت هر يك را كه بيشتر دوست دارى انتخاب كن» .حسن مثنى از روى شرمسارى سخنى نگفت . امام فرمود :«اختارُكَ فاطَمَةَ فَهِىَ أكْثَرُها شَبَهاً بِاُمّىِ فاطَمَةَ بِنْتِ رَسولِ اللهِ (صلى الله عليه وآله وسلم) ; أمّا فى الدّينِ فَتَقومُ اللّيلَ كُلَّهُ وَتَصُومُ النَّهارَ ، وَفى الْجَمالِ تَشْبَهُ الْحورَ العينِ...(3).«فاطمه را برايت بر مىگزينم كه بيش از خواهرش به مادرم فاطمه دخت رسول خدا (صلى الله عليه وآله وسلم) شبيه است . در دين دارى چنان مىباشد كه شب را سراسر به عبادت به سر مىبرد و روز را به روزه ، و در جمال انسان كه حور العين را مانند است» .با توجه به اينكه حضرت فاطمه بنت الحسين (عليه السلام) در سال 40 هجرى ــــــــــــــــــــــــــــ(1) «الارشاد» ، ص360 .(2) «مقاتل الطالبيين» ، ص122 ، «بحار الانوار» ، ج44 ، ص167 .(3) «اسعاف الراغبين» ، در حاشيه نور الابصار ، ص202 ، «السيدة سكينة» ، مقرم ، ص31 .
متولد شده و امام حسن (عليه السلام) در سال 49 يا 50 هجرى به شهادت رسيدهاند(1) و با عنايت به عبارت «يا بنى ـ اى فرزندم» كه امام حسين (عليه السلام)درباره حسن مثنى بكار بردهاند ، مىتوان احتمال داد كه ازدواج حضرت فاطمه بنت الحسين (عليه السلام) بعد از شهادت امام حسن (عليه السلام) بوده است . چه اينكه قبل از آن فاطمه بنت الحسين (عليه السلام) كمتر از ده سال داشت از خطاب امام حسين (عليه السلام) به حسن مثنى بر مىآيد كه آن حضرت موضع پدرانه به وى داشته و گويا حسن مثنى نيز از افراد تحت تكفل امام (عليه السلام) محسوب مىشده است . و از طرف ديگر چون امام حسين (عليه السلام) به سال 61 هجرى به شهادت رسيدهاند ، بايد حضرت فاطمه به هنگام ازدواج كمتر از بيست سال داشته باشند .حسن مثنى به همراه امام حسين (عليه السلام) در كربلا حاضر شد ، جنگيد و هفده تن از دشمنان اسلام را كشت و خود به سختى مجروح شده ، بيهوش زمين افتاد . يازدهم محرم عمر سعد دستور داد سرهاى شهيدان كربلا را از بدنهاشان جدا كنند . حسن مثنى هنوز زنده بود ، به تقاضاى «اسماء بن خارجه» دايى خود از كربلا به كوفه انتقال داده شد . حسن در كوفه به هوش آمد . وى پس از حماسه كربلا به عنوان يكى از ايثارگران نهضت حسينى از عناصر مخالف رژيم اموى شناخته شد و در سن 35 سالگى به دستور عبد الملك بن مروان مسموم و به شهادت رسيد و در بقيع مدفون گرديد(2).حضرت فاطمه دختر امام حسين (عليه السلام) پس از درگذشت پسر عمو و شوهرش خيمهاى بر سر مزارش بر پا كرد و يك سال همانجا ماند و چون ــــــــــــــــــــــــــــ(1) «تواريخ النبى والآل» ، ص59 .(2) سادات طباطبايى از نسل حسن مثنى هستند . «بحار الانوار» ، ج44 ، ص166 ، 167 .
سال تمام شد خيمه را جمع كرده و به خانه خويش بازگشت(1).ايشان پس از رحلت حسن مثنى به همسرى «عبد الله بن عمرو بن عثمان بن عفان» درآمد(2) پس از آن ازدواج نكرد .ازدواجهاى ميان بنى هاشم و بنى عبد شمس
هاشم و عبد شمس از فرزندان عبد مناف بودند كه فرزندان هاشم گوى سبقت را ربوده و در مقامات معنوى به مدارج عالى كمال راه يافتند رسول اكرم(صلى الله عليه وآله وسلم) از فرزندان هاشم محسوب مىگردد . ولى در عين حال خويشى بين اين دو برقرار بود و در طى ازدواجهاى مكرر بين فرزندان آنها اين خويشاوندى تجديد مىشد . پيامبر دو دختر خود «رقيه» و «ام كلثوم» را به همسرى عثمان بن عفان بن ابى العاص درآورد(3) و دخترش «زينب» را در دوره جاهلى به همسرى ابو العاص بن ربيع بن عبد العزّى بن عبد شمس درآورد .ابو لهب ، «ام جميل» دختر حرب بن اميه را در دوره جاهلى به زنى گرفت و پيامبر (صلى الله عليه وآله وسلم) ، «ام حبيبه» دختر ابو سفيان بن حرب را به همسرى خود درآورد و عبد الله بن عمرو بن عثمان ، «فاطمه دختر حسين بن على(عليه السلام)» را به همسرى گرفت(4). ــــــــــــــــــــــــــــ(1) «شرح نهج البلاغة» ، ابن ابى الحديد ، ج10 ، ص287 ، 288 .(2) زركلى گويد : فاطمة بنت الحسين بن على بن ابى طالب (40 ـ 110هـ) : تابعية ، من راويات الحديث. روت عن جدتها فاطمة مرسلاً ، وعن أبيها و غيرهما . ولا قتل أبوها حُملت إلى الشام مع أختها سكينة، و عمّتها أم كلثوم بنت على ، وزينب العقيلية ، ... فتزوجها ابن عمها «الحسن بن الحسن بن على» ومات عنها ، فتزوجها «عبد الله بن عمرو بن عثمان» ، ومات ، فأبت الزواج من بعده إلى أن توفيق» . «ج5 ، ص326 ، 327 و نيز «التنبيه والاشراف» ص271 .(3) ابن ابى الحديد به نقل از ابو عثمان ، علت ملقب شدن «عثمان بن عفان» به «ذو النورين» را همين مىداند كه دو دختر رسول خدا (صلى الله عليه وآله وسلم) همسر وى بودند .(4) «شرح نهج البلاغه» ، ابن ابى الحديد ، ج15 ، ص195 ـ 196 ، نامه 28 .
فرزندان
حضرت فاطمه دختر امام حسين (عليه السلام) دوبار ازدواج نمود . يكبار در زمان حيات پدر بزرگوارش امام حسين (عليه السلام) كه به همسرى حسن مثنى ، پسر عموى خود درآمد و بار دوم يكسال پس از فوت حسن مثنى با عبد الله نواده عثمان بن عفان ازدواج كرد.ثمره ازدواج فاطمه با حسن مثنى سه پسر و يك دختر به نامهاى زير است :1 ـ عبد الله بن حسن بن حسن بن على بن ابيطالب (عليه السلام) ، معروف به «عبد الله محض» .2 ـ ابراهيم بن حسن بن حسن بن على بن ابيطالب (عليه السلام) ، معروف به «ابراهيم غمر» .3 ـ حسن بن حسن بن حسن بن على بن ابيطالب (عليه السلام) ، معروف به «حسن مثلث»(1).4 ـ زينب بنت حسن مثنى .فرزندان فاطمه كبرى از عبد الله بن عمرو دو پسر و يك دختر به
نامهاى زير است :1 ـ محمد بن عبد الله بن عمرو بن عثمان بن عفان ، معروف به «ديباج» .2 ـ قاسم بن عبد الله بن عمرو بن عثمان بن عفان .3 ـ رقيه بنت عبد الله بن عمرو(2). ــــــــــــــــــــــــــــ(1) «عمده الطالب» ، ص98 ـ 101 .(2) «الحسين (عليه السلام)» ، على جلال الحسينى ،ج2 ، ص131 ، «الطبقات الكبير» ، واقدى ج8 ، ص347 ، 348 .
حماسه حسينى
از مهمترين فرازهاى زندگى حضرت فاطمه دختر امام حسين (عليه السلام)حضور در حماسه حسينى است . او به همراه دهها تن از خاندان رسالت با حضور در كاروان شهادت ، اطاعت از ولايت و امامت و هم پيمانى با اهداف و آرمانهاى متعالى امام حسين (عليه السلام) را به نمايش گذاشت .ياران امام حسين (عليه السلام) از آل ابى طالب به قرار زير است :1 ـ حضرت امام على بن الحسين بن على بن ابى طالب (عليه السلام) .2 ـ عبد الله بن الحسين بن على بن ابى طالب (عليه السلام) .3 ـ عباس بن على بن ابى طالب (عليه السلام) .4 ـ عبد الله بن على بن ابى طالب (عليه السلام) .5 ـ عثمان بن على بن ابى طالب (عليه السلام) .6 ـ جعفر بن على بن ابى طالب (عليه السلام) .7 ـ ابو بكر بن على بن ابى طالب (عليه السلام) .8 ـ ابو بكر بن الحسن بن على بن ابى طالب (عليه السلام) .9 ـ قاسم بن الحسن بن على بن ابى طالب (عليه السلام) .10 ـ عبد الله بن الحسن بن على بن ابى طالب (عليه السلام) .11 ـ عون بن عبد الله بن جعفر بن ابى طالب (عليه السلام) .12 ـ محمد بن عبد الله بن جعفر بن ابى طالب (عليه السلام) .13 ـ مسلم بن عقيل بن ابى طالب (عليه السلام) .14 ـ عبد الله بن مسلم بن عقيل بن ابى طالب (عليه السلام) .15 ـ محمد بن مسلم بن عقيل بن ابى طالب (عليه السلام) .16 ـ محمد بن ابى سعيد بن عقيل بن ابى طالب (عليه السلام) .17 ـ عبد الرحمن بن عقيل بن ابى طالب (عليه السلام) .18 ـ جعفر بن عقيل بن ابى طالب (عليه السلام) .البته برخى از منسوبان به اين خاندان نيز از ياران امام حسين (عليه السلام)بودند. افرادى چون :1 ـ عبد الله بن يقطر الحميرى ، رضيع الحسين (عليه السلام) .2 ـ سليمان بن رزين مولى الحسين (عليه السلام) .3 ـ اسلم بن عمرو مولى الحسين (عليه السلام) .4 ـ قارب بن عبد الله الدئلى مولى الحسين (عليه السلام) .5 ـ منجح بن سهم مولى الحسن بن على (عليه السلام) .6 ـ سعد بن الحارث مولى على بن ابى طالب (عليه السلام) .7 ـ نصر بن أبى نَيْرَزْ مولى على بن ابى طالب (عليه السلام) .8 ـ الحرث بن بنهان مولى حمزة بن عبد المطلب (عليه السلام)(1).علاوه بر مردان بنى هاشم گروهى از بانوان نيز در اين حماسه همراه ابا عبد الله الحسين (عليه السلام) بودند كه زينب و فاطمه دختران حضرت مولى الموحدين على بن ابيطالب (عليه السلام) و فاطمه و سكينه دختران امام حسين (عليه السلام)از مشهورترين آنها هستند . به قول علامه شهيد آية الله مطهرى ، امام حسين (عليه السلام) آنان را براى انجام رسالتى برد(2). تا زن نيز در اين حركت الهى به ايفاى نقش پردازد . همانگونه كه در طول تاريخ حركتهاى الهى و بعث انبياء ، زنان نيز همانند مردان ايفاى نقش كردهاند شخصيتهاى بزرگى چون حضرت مريم ، حضرت خديجه ، حضرت زهرا و... از نخستين زنانى كه در حماسه حسينى به ايفاى نقش پرداخت ، زنى است كه مسلم بن عقيل را پس از پيمان شكنى كوفيان در خانه خود مخفى نمود(3). پس از آن به نام مبارك حضرت زينب سلام الله عليها بر مىخوريم كه با ــــــــــــــــــــــــــــ(1) گروه ديگرى از موالى نيز بودهاند كه هيچكس نام آنها را ذكر نكرده است و تعداد ايشان را ندانستهاند . «ابصار العين» ص21 ـ 55 .(2) «حماسه حسينى» ، ج1 ، ص319 .(3) «تاريخ طبرى» ، ج7 ، ص258 ، «كامل ابن اثير» ، ج4 ، ص16 .
برادرش در «خزيميه» صحبت كرده است(1). سومين لحظه حضور ، حاضر شدن امام حسين (عليه السلام) در شب عاشوراى 61 هجرى در خيمه دختران خاندان طهارت و صحبت حضرت زينب (عليها السلام) با آن حضرت است(2). كه روز عاشورا امام ديگر بار به خيمه آنها آمده و با اهلبيت وداع كرده است .از لحظههاى حضور حضرت فاطمه بنت الحسين (عليه السلام) در حماسه كربلا كه كتب تاريخ و حديث به آن اشاره نمودهاند . همين روز است كه ودايع امامت به ايشان سپرده مىشود .البته «ام وهب» همسر «عبد الله بن عمير كلبى» به هنگام جهاد همسرش در ميدان مبارزه حاضر شد و پس از شهادت آن خود وى نيز به دستور شمر توسط غلامش جان به جان آخرين تسليم كرد(3). و يا پس از شهادت على اكبر ، حضرت زينب (عليها السلام) خود را به وى رساند و امام حسين(عليه السلام) دستش را گرفت و او را به خيمه برد(4).حمل ودايع امامت
ابو جارود از امام باقر (عليه السلام) نقل مىكند : «روز عاشورا چون وقت شهادت امام حسين (عليه السلام) رسيد ، پدرم امام زين العابدين (عليه السلام) به شدت بيمار بود ، به صورتى كه گويا بىهوش شده بود . در اين هنگام امام حسين (عليه السلام)دختر خود فاطمه كبرى را به نزدش فراخواند و كتاب سربستهاى را به او سپرد كه حاوى وصيت ظاهره و باطنه بود . بعد فاطمه كتاب را به على بن ــــــــــــــــــــــــــــ(1) «مقتل خوارزمى» ، ج1 ، ص225 .(2) «ارشاد» ، ص233 ، «تاريخ طبرى» ، ج7 ، ص324 ، مقتل خوارزمى «ج1 ، ص327 «انساب الاشراف» ، ج3 ، ص185 .(3) «ابصار العين» ، ص106 و 107 .
(1) «وفيها ]سنة عشرة و مائة[ توفيت فاطمة بنت الحسين بن على رضى الله عنهم التى اصدقها الديباج عبد الله بن عمرو بن عثمان بن عفان الف الف درهم...» مرآةُ الجنان ج1 ، ص234 .(2) «الارشاد» ، ص491 ، «مقاتل الطالبيين» ، ص122 .
وقتى فاطمه دخت سيّد الشهداء بعد از ارتحال حسن مثنى به همسرى «عبد الله بن عمرو بن عثمان»(1) درآمد ، شاعر مديحه سرا «موسى بن يسار»(2) به هنگام بردن عروس به خانه داماد اين ابيات را انشاد نمود كه در آن به نسب فاطمه بنت الحسين (عليه السلام) اشاره شده است :«طَلْحَةُ الْخَيْرِ جَدُّكُمْ ----- وَلِخَيْرِ الْفَواطِمِأنْتِ للطاهراتِ مِنْ ----- فَرْع تيم وَهَاشِمِأرْتَجيكُم لِنَفْعِكُمْ ----- وَلِدَفْعِ الْمَظالِمِ»(3)«طلحة الخير جدّ شماست و نسبت به بهترين فاطمهها مىبريد» .«تو زاده زنان پاك از شاخه بنى تيم و بنى هاشم هستى» .«به شما اميد دارم چون مراسود مىرسانيد و ستمها را از من دفع مىكنيد» .مادر «ام اسحاق» ، «جَرباء دختر قسامة بن رومان» از قبيله طى بود(4). ــــــــــــــــــــــــــــ(1) نخستين شوى فاطمه بنت الحسين (عليه السلام) ، «حسن بن حسن بن على (عليه السلام) پسر عمش بود و بعد از مرگ او به همسرى «عمرو» نواده «عثمان بن عفان» درآمد . بعد از مرگ عمرو شوهر ديگرى اختيار نكرد . «الأعلام» زركلى ، ج5 ، ص326 .(2) ابو محمد موسى بن يسار ، معروف به موسى شهوات ، شاعرى مديحه سرا و نكته سنج از اهالى آذربايجان بود كه در مدينه تولد و پرورش يافت و همانجا درگذشت . وى از موالى قريش بود . او را بدان جهت شهوات لقب دادند كه درباره يزيد بن معاويه گفت :لَسْتَ مِنّا وَلَيْسَ خالُكَ مِنّا ----- يا مُضيع الصّلاة بِالشّهواتِ(3) «الاغانى» ، ج1 ، ص359 .(4) جهت اينكه دختر قسامة بن رومان را «جَرباء» مىگفتند ، زيبايى بىنظير او بود . چون هر زنى از زنان عرب هر چند هم زيبا بود ، در كنار او مىايستاد ، زشت مىنمود . از اينرو زنان عرب از نزديك شدن به او خوددارى مىكردند تا از جلوه و زيبايشان كاسته نشود ، و او را به شترى كه مبتلا به مرض جَرَب است و شتران ديگر از ترس دچار شدن به آن مرض از او دورى مىجويند ،تشبيه كردند «مقاتل الطالبيين» ص122 .
ازدواج فاطمه (عليها السلام)
امام حسن مجتبى (عليه السلام) پانزده فرزند داشتند(1) كه يكى از آنها «حسن بن حسن بن على (عليه السلام)» است . و به «حسن مُثنى» شهرت دارد . مادر حسن مثنى «خولة» دختر «منظور فزاريّة» است .حسن مثنى روزى جهت خواستگارى يكى از دختران عموى گرامى خود ، نزد حضرت ابى عبد الله الحسين (عليه السلام) رفت . امام حسين (عليه السلام) در انتخاب همسر وى را آزاد گذاشت تا خودش يكى از دو فرزندش فاطمه يا سكينه را به همسرى برگزيند و فرمود :«اختر يا بنىّ احبّهما اليك»(2).«اى فرزندم ، خودت هر يك را كه بيشتر دوست دارى انتخاب كن» .حسن مثنى از روى شرمسارى سخنى نگفت . امام فرمود :«اختارُكَ فاطَمَةَ فَهِىَ أكْثَرُها شَبَهاً بِاُمّىِ فاطَمَةَ بِنْتِ رَسولِ اللهِ (صلى الله عليه وآله وسلم) ; أمّا فى الدّينِ فَتَقومُ اللّيلَ كُلَّهُ وَتَصُومُ النَّهارَ ، وَفى الْجَمالِ تَشْبَهُ الْحورَ العينِ...(3).«فاطمه را برايت بر مىگزينم كه بيش از خواهرش به مادرم فاطمه دخت رسول خدا (صلى الله عليه وآله وسلم) شبيه است . در دين دارى چنان مىباشد كه شب را سراسر به عبادت به سر مىبرد و روز را به روزه ، و در جمال انسان كه حور العين را مانند است» .با توجه به اينكه حضرت فاطمه بنت الحسين (عليه السلام) در سال 40 هجرى ــــــــــــــــــــــــــــ(1) «الارشاد» ، ص360 .(2) «مقاتل الطالبيين» ، ص122 ، «بحار الانوار» ، ج44 ، ص167 .(3) «اسعاف الراغبين» ، در حاشيه نور الابصار ، ص202 ، «السيدة سكينة» ، مقرم ، ص31 .
متولد شده و امام حسن (عليه السلام) در سال 49 يا 50 هجرى به شهادت رسيدهاند(1) و با عنايت به عبارت «يا بنى ـ اى فرزندم» كه امام حسين (عليه السلام)درباره حسن مثنى بكار بردهاند ، مىتوان احتمال داد كه ازدواج حضرت فاطمه بنت الحسين (عليه السلام) بعد از شهادت امام حسن (عليه السلام) بوده است . چه اينكه قبل از آن فاطمه بنت الحسين (عليه السلام) كمتر از ده سال داشت از خطاب امام حسين (عليه السلام) به حسن مثنى بر مىآيد كه آن حضرت موضع پدرانه به وى داشته و گويا حسن مثنى نيز از افراد تحت تكفل امام (عليه السلام) محسوب مىشده است . و از طرف ديگر چون امام حسين (عليه السلام) به سال 61 هجرى به شهادت رسيدهاند ، بايد حضرت فاطمه به هنگام ازدواج كمتر از بيست سال داشته باشند .حسن مثنى به همراه امام حسين (عليه السلام) در كربلا حاضر شد ، جنگيد و هفده تن از دشمنان اسلام را كشت و خود به سختى مجروح شده ، بيهوش زمين افتاد . يازدهم محرم عمر سعد دستور داد سرهاى شهيدان كربلا را از بدنهاشان جدا كنند . حسن مثنى هنوز زنده بود ، به تقاضاى «اسماء بن خارجه» دايى خود از كربلا به كوفه انتقال داده شد . حسن در كوفه به هوش آمد . وى پس از حماسه كربلا به عنوان يكى از ايثارگران نهضت حسينى از عناصر مخالف رژيم اموى شناخته شد و در سن 35 سالگى به دستور عبد الملك بن مروان مسموم و به شهادت رسيد و در بقيع مدفون گرديد(2).حضرت فاطمه دختر امام حسين (عليه السلام) پس از درگذشت پسر عمو و شوهرش خيمهاى بر سر مزارش بر پا كرد و يك سال همانجا ماند و چون ــــــــــــــــــــــــــــ(1) «تواريخ النبى والآل» ، ص59 .(2) سادات طباطبايى از نسل حسن مثنى هستند . «بحار الانوار» ، ج44 ، ص166 ، 167 .
سال تمام شد خيمه را جمع كرده و به خانه خويش بازگشت(1).ايشان پس از رحلت حسن مثنى به همسرى «عبد الله بن عمرو بن عثمان بن عفان» درآمد(2) پس از آن ازدواج نكرد .ازدواجهاى ميان بنى هاشم و بنى عبد شمس
هاشم و عبد شمس از فرزندان عبد مناف بودند كه فرزندان هاشم گوى سبقت را ربوده و در مقامات معنوى به مدارج عالى كمال راه يافتند رسول اكرم(صلى الله عليه وآله وسلم) از فرزندان هاشم محسوب مىگردد . ولى در عين حال خويشى بين اين دو برقرار بود و در طى ازدواجهاى مكرر بين فرزندان آنها اين خويشاوندى تجديد مىشد . پيامبر دو دختر خود «رقيه» و «ام كلثوم» را به همسرى عثمان بن عفان بن ابى العاص درآورد(3) و دخترش «زينب» را در دوره جاهلى به همسرى ابو العاص بن ربيع بن عبد العزّى بن عبد شمس درآورد .ابو لهب ، «ام جميل» دختر حرب بن اميه را در دوره جاهلى به زنى گرفت و پيامبر (صلى الله عليه وآله وسلم) ، «ام حبيبه» دختر ابو سفيان بن حرب را به همسرى خود درآورد و عبد الله بن عمرو بن عثمان ، «فاطمه دختر حسين بن على(عليه السلام)» را به همسرى گرفت(4). ــــــــــــــــــــــــــــ(1) «شرح نهج البلاغة» ، ابن ابى الحديد ، ج10 ، ص287 ، 288 .(2) زركلى گويد : فاطمة بنت الحسين بن على بن ابى طالب (40 ـ 110هـ) : تابعية ، من راويات الحديث. روت عن جدتها فاطمة مرسلاً ، وعن أبيها و غيرهما . ولا قتل أبوها حُملت إلى الشام مع أختها سكينة، و عمّتها أم كلثوم بنت على ، وزينب العقيلية ، ... فتزوجها ابن عمها «الحسن بن الحسن بن على» ومات عنها ، فتزوجها «عبد الله بن عمرو بن عثمان» ، ومات ، فأبت الزواج من بعده إلى أن توفيق» . «ج5 ، ص326 ، 327 و نيز «التنبيه والاشراف» ص271 .(3) ابن ابى الحديد به نقل از ابو عثمان ، علت ملقب شدن «عثمان بن عفان» به «ذو النورين» را همين مىداند كه دو دختر رسول خدا (صلى الله عليه وآله وسلم) همسر وى بودند .(4) «شرح نهج البلاغه» ، ابن ابى الحديد ، ج15 ، ص195 ـ 196 ، نامه 28 .
فرزندان
حضرت فاطمه دختر امام حسين (عليه السلام) دوبار ازدواج نمود . يكبار در زمان حيات پدر بزرگوارش امام حسين (عليه السلام) كه به همسرى حسن مثنى ، پسر عموى خود درآمد و بار دوم يكسال پس از فوت حسن مثنى با عبد الله نواده عثمان بن عفان ازدواج كرد.ثمره ازدواج فاطمه با حسن مثنى سه پسر و يك دختر به نامهاى زير است :1 ـ عبد الله بن حسن بن حسن بن على بن ابيطالب (عليه السلام) ، معروف به «عبد الله محض» .2 ـ ابراهيم بن حسن بن حسن بن على بن ابيطالب (عليه السلام) ، معروف به «ابراهيم غمر» .3 ـ حسن بن حسن بن حسن بن على بن ابيطالب (عليه السلام) ، معروف به «حسن مثلث»(1).4 ـ زينب بنت حسن مثنى .فرزندان فاطمه كبرى از عبد الله بن عمرو دو پسر و يك دختر به
نامهاى زير است :1 ـ محمد بن عبد الله بن عمرو بن عثمان بن عفان ، معروف به «ديباج» .2 ـ قاسم بن عبد الله بن عمرو بن عثمان بن عفان .3 ـ رقيه بنت عبد الله بن عمرو(2). ــــــــــــــــــــــــــــ(1) «عمده الطالب» ، ص98 ـ 101 .(2) «الحسين (عليه السلام)» ، على جلال الحسينى ،ج2 ، ص131 ، «الطبقات الكبير» ، واقدى ج8 ، ص347 ، 348 .
حماسه حسينى
از مهمترين فرازهاى زندگى حضرت فاطمه دختر امام حسين (عليه السلام)حضور در حماسه حسينى است . او به همراه دهها تن از خاندان رسالت با حضور در كاروان شهادت ، اطاعت از ولايت و امامت و هم پيمانى با اهداف و آرمانهاى متعالى امام حسين (عليه السلام) را به نمايش گذاشت .ياران امام حسين (عليه السلام) از آل ابى طالب به قرار زير است :1 ـ حضرت امام على بن الحسين بن على بن ابى طالب (عليه السلام) .2 ـ عبد الله بن الحسين بن على بن ابى طالب (عليه السلام) .3 ـ عباس بن على بن ابى طالب (عليه السلام) .4 ـ عبد الله بن على بن ابى طالب (عليه السلام) .5 ـ عثمان بن على بن ابى طالب (عليه السلام) .6 ـ جعفر بن على بن ابى طالب (عليه السلام) .7 ـ ابو بكر بن على بن ابى طالب (عليه السلام) .8 ـ ابو بكر بن الحسن بن على بن ابى طالب (عليه السلام) .9 ـ قاسم بن الحسن بن على بن ابى طالب (عليه السلام) .10 ـ عبد الله بن الحسن بن على بن ابى طالب (عليه السلام) .11 ـ عون بن عبد الله بن جعفر بن ابى طالب (عليه السلام) .12 ـ محمد بن عبد الله بن جعفر بن ابى طالب (عليه السلام) .13 ـ مسلم بن عقيل بن ابى طالب (عليه السلام) .14 ـ عبد الله بن مسلم بن عقيل بن ابى طالب (عليه السلام) .15 ـ محمد بن مسلم بن عقيل بن ابى طالب (عليه السلام) .16 ـ محمد بن ابى سعيد بن عقيل بن ابى طالب (عليه السلام) .17 ـ عبد الرحمن بن عقيل بن ابى طالب (عليه السلام) .18 ـ جعفر بن عقيل بن ابى طالب (عليه السلام) .البته برخى از منسوبان به اين خاندان نيز از ياران امام حسين (عليه السلام)بودند. افرادى چون :1 ـ عبد الله بن يقطر الحميرى ، رضيع الحسين (عليه السلام) .2 ـ سليمان بن رزين مولى الحسين (عليه السلام) .3 ـ اسلم بن عمرو مولى الحسين (عليه السلام) .4 ـ قارب بن عبد الله الدئلى مولى الحسين (عليه السلام) .5 ـ منجح بن سهم مولى الحسن بن على (عليه السلام) .6 ـ سعد بن الحارث مولى على بن ابى طالب (عليه السلام) .7 ـ نصر بن أبى نَيْرَزْ مولى على بن ابى طالب (عليه السلام) .8 ـ الحرث بن بنهان مولى حمزة بن عبد المطلب (عليه السلام)(1).علاوه بر مردان بنى هاشم گروهى از بانوان نيز در اين حماسه همراه ابا عبد الله الحسين (عليه السلام) بودند كه زينب و فاطمه دختران حضرت مولى الموحدين على بن ابيطالب (عليه السلام) و فاطمه و سكينه دختران امام حسين (عليه السلام)از مشهورترين آنها هستند . به قول علامه شهيد آية الله مطهرى ، امام حسين (عليه السلام) آنان را براى انجام رسالتى برد(2). تا زن نيز در اين حركت الهى به ايفاى نقش پردازد . همانگونه كه در طول تاريخ حركتهاى الهى و بعث انبياء ، زنان نيز همانند مردان ايفاى نقش كردهاند شخصيتهاى بزرگى چون حضرت مريم ، حضرت خديجه ، حضرت زهرا و... از نخستين زنانى كه در حماسه حسينى به ايفاى نقش پرداخت ، زنى است كه مسلم بن عقيل را پس از پيمان شكنى كوفيان در خانه خود مخفى نمود(3). پس از آن به نام مبارك حضرت زينب سلام الله عليها بر مىخوريم كه با ــــــــــــــــــــــــــــ(1) گروه ديگرى از موالى نيز بودهاند كه هيچكس نام آنها را ذكر نكرده است و تعداد ايشان را ندانستهاند . «ابصار العين» ص21 ـ 55 .(2) «حماسه حسينى» ، ج1 ، ص319 .(3) «تاريخ طبرى» ، ج7 ، ص258 ، «كامل ابن اثير» ، ج4 ، ص16 .
برادرش در «خزيميه» صحبت كرده است(1). سومين لحظه حضور ، حاضر شدن امام حسين (عليه السلام) در شب عاشوراى 61 هجرى در خيمه دختران خاندان طهارت و صحبت حضرت زينب (عليها السلام) با آن حضرت است(2). كه روز عاشورا امام ديگر بار به خيمه آنها آمده و با اهلبيت وداع كرده است .از لحظههاى حضور حضرت فاطمه بنت الحسين (عليه السلام) در حماسه كربلا كه كتب تاريخ و حديث به آن اشاره نمودهاند . همين روز است كه ودايع امامت به ايشان سپرده مىشود .البته «ام وهب» همسر «عبد الله بن عمير كلبى» به هنگام جهاد همسرش در ميدان مبارزه حاضر شد و پس از شهادت آن خود وى نيز به دستور شمر توسط غلامش جان به جان آخرين تسليم كرد(3). و يا پس از شهادت على اكبر ، حضرت زينب (عليها السلام) خود را به وى رساند و امام حسين(عليه السلام) دستش را گرفت و او را به خيمه برد(4).حمل ودايع امامت
ابو جارود از امام باقر (عليه السلام) نقل مىكند : «روز عاشورا چون وقت شهادت امام حسين (عليه السلام) رسيد ، پدرم امام زين العابدين (عليه السلام) به شدت بيمار بود ، به صورتى كه گويا بىهوش شده بود . در اين هنگام امام حسين (عليه السلام)دختر خود فاطمه كبرى را به نزدش فراخواند و كتاب سربستهاى را به او سپرد كه حاوى وصيت ظاهره و باطنه بود . بعد فاطمه كتاب را به على بن ــــــــــــــــــــــــــــ(1) «مقتل خوارزمى» ، ج1 ، ص225 .(2) «ارشاد» ، ص233 ، «تاريخ طبرى» ، ج7 ، ص324 ، مقتل خوارزمى «ج1 ، ص327 «انساب الاشراف» ، ج3 ، ص185 .(3) «ابصار العين» ، ص106 و 107 .
(1) «شرح نهج البلاغة» ، ابن ابى الحديد ، ج10 ، ص287 ، 288 .(2) زركلى گويد : فاطمة بنت الحسين بن على بن ابى طالب (40 ـ 110هـ) : تابعية ، من راويات الحديث. روت عن جدتها فاطمة مرسلاً ، وعن أبيها و غيرهما . ولا قتل أبوها حُملت إلى الشام مع أختها سكينة، و عمّتها أم كلثوم بنت على ، وزينب العقيلية ، ... فتزوجها ابن عمها «الحسن بن الحسن بن على» ومات عنها ، فتزوجها «عبد الله بن عمرو بن عثمان» ، ومات ، فأبت الزواج من بعده إلى أن توفيق» . «ج5 ، ص326 ، 327 و نيز «التنبيه والاشراف» ص271 .(3) ابن ابى الحديد به نقل از ابو عثمان ، علت ملقب شدن «عثمان بن عفان» به «ذو النورين» را همين مىداند كه دو دختر رسول خدا (صلى الله عليه وآله وسلم) همسر وى بودند .(4) «شرح نهج البلاغه» ، ابن ابى الحديد ، ج15 ، ص195 ـ 196 ، نامه 28 .
فرزندان
حضرت فاطمه دختر امام حسين (عليه السلام) دوبار ازدواج نمود . يكبار در زمان حيات پدر بزرگوارش امام حسين (عليه السلام) كه به همسرى حسن مثنى ، پسر عموى خود درآمد و بار دوم يكسال پس از فوت حسن مثنى با عبد الله نواده عثمان بن عفان ازدواج كرد.ثمره ازدواج فاطمه با حسن مثنى سه پسر و يك دختر به نامهاى زير است :1 ـ عبد الله بن حسن بن حسن بن على بن ابيطالب (عليه السلام) ، معروف به «عبد الله محض» .2 ـ ابراهيم بن حسن بن حسن بن على بن ابيطالب (عليه السلام) ، معروف به «ابراهيم غمر» .3 ـ حسن بن حسن بن حسن بن على بن ابيطالب (عليه السلام) ، معروف به «حسن مثلث»(1).4 ـ زينب بنت حسن مثنى .فرزندان فاطمه كبرى از عبد الله بن عمرو دو پسر و يك دختر به
نامهاى زير است :1 ـ محمد بن عبد الله بن عمرو بن عثمان بن عفان ، معروف به «ديباج» .2 ـ قاسم بن عبد الله بن عمرو بن عثمان بن عفان .3 ـ رقيه بنت عبد الله بن عمرو(2). ــــــــــــــــــــــــــــ(1) «عمده الطالب» ، ص98 ـ 101 .(2) «الحسين (عليه السلام)» ، على جلال الحسينى ،ج2 ، ص131 ، «الطبقات الكبير» ، واقدى ج8 ، ص347 ، 348 .
حماسه حسينى
از مهمترين فرازهاى زندگى حضرت فاطمه دختر امام حسين (عليه السلام)حضور در حماسه حسينى است . او به همراه دهها تن از خاندان رسالت با حضور در كاروان شهادت ، اطاعت از ولايت و امامت و هم پيمانى با اهداف و آرمانهاى متعالى امام حسين (عليه السلام) را به نمايش گذاشت .ياران امام حسين (عليه السلام) از آل ابى طالب به قرار زير است :1 ـ حضرت امام على بن الحسين بن على بن ابى طالب (عليه السلام) .2 ـ عبد الله بن الحسين بن على بن ابى طالب (عليه السلام) .3 ـ عباس بن على بن ابى طالب (عليه السلام) .4 ـ عبد الله بن على بن ابى طالب (عليه السلام) .5 ـ عثمان بن على بن ابى طالب (عليه السلام) .6 ـ جعفر بن على بن ابى طالب (عليه السلام) .7 ـ ابو بكر بن على بن ابى طالب (عليه السلام) .8 ـ ابو بكر بن الحسن بن على بن ابى طالب (عليه السلام) .9 ـ قاسم بن الحسن بن على بن ابى طالب (عليه السلام) .10 ـ عبد الله بن الحسن بن على بن ابى طالب (عليه السلام) .11 ـ عون بن عبد الله بن جعفر بن ابى طالب (عليه السلام) .12 ـ محمد بن عبد الله بن جعفر بن ابى طالب (عليه السلام) .13 ـ مسلم بن عقيل بن ابى طالب (عليه السلام) .14 ـ عبد الله بن مسلم بن عقيل بن ابى طالب (عليه السلام) .15 ـ محمد بن مسلم بن عقيل بن ابى طالب (عليه السلام) .16 ـ محمد بن ابى سعيد بن عقيل بن ابى طالب (عليه السلام) .17 ـ عبد الرحمن بن عقيل بن ابى طالب (عليه السلام) .18 ـ جعفر بن عقيل بن ابى طالب (عليه السلام) .البته برخى از منسوبان به اين خاندان نيز از ياران امام حسين (عليه السلام)بودند. افرادى چون :1 ـ عبد الله بن يقطر الحميرى ، رضيع الحسين (عليه السلام) .2 ـ سليمان بن رزين مولى الحسين (عليه السلام) .3 ـ اسلم بن عمرو مولى الحسين (عليه السلام) .4 ـ قارب بن عبد الله الدئلى مولى الحسين (عليه السلام) .5 ـ منجح بن سهم مولى الحسن بن على (عليه السلام) .6 ـ سعد بن الحارث مولى على بن ابى طالب (عليه السلام) .7 ـ نصر بن أبى نَيْرَزْ مولى على بن ابى طالب (عليه السلام) .8 ـ الحرث بن بنهان مولى حمزة بن عبد المطلب (عليه السلام)(1).علاوه بر مردان بنى هاشم گروهى از بانوان نيز در اين حماسه همراه ابا عبد الله الحسين (عليه السلام) بودند كه زينب و فاطمه دختران حضرت مولى الموحدين على بن ابيطالب (عليه السلام) و فاطمه و سكينه دختران امام حسين (عليه السلام)از مشهورترين آنها هستند . به قول علامه شهيد آية الله مطهرى ، امام حسين (عليه السلام) آنان را براى انجام رسالتى برد(2). تا زن نيز در اين حركت الهى به ايفاى نقش پردازد . همانگونه كه در طول تاريخ حركتهاى الهى و بعث انبياء ، زنان نيز همانند مردان ايفاى نقش كردهاند شخصيتهاى بزرگى چون حضرت مريم ، حضرت خديجه ، حضرت زهرا و... از نخستين زنانى كه در حماسه حسينى به ايفاى نقش پرداخت ، زنى است كه مسلم بن عقيل را پس از پيمان شكنى كوفيان در خانه خود مخفى نمود(3). پس از آن به نام مبارك حضرت زينب سلام الله عليها بر مىخوريم كه با ــــــــــــــــــــــــــــ(1) گروه ديگرى از موالى نيز بودهاند كه هيچكس نام آنها را ذكر نكرده است و تعداد ايشان را ندانستهاند . «ابصار العين» ص21 ـ 55 .(2) «حماسه حسينى» ، ج1 ، ص319 .(3) «تاريخ طبرى» ، ج7 ، ص258 ، «كامل ابن اثير» ، ج4 ، ص16 .
برادرش در «خزيميه» صحبت كرده است(1). سومين لحظه حضور ، حاضر شدن امام حسين (عليه السلام) در شب عاشوراى 61 هجرى در خيمه دختران خاندان طهارت و صحبت حضرت زينب (عليها السلام) با آن حضرت است(2). كه روز عاشورا امام ديگر بار به خيمه آنها آمده و با اهلبيت وداع كرده است .از لحظههاى حضور حضرت فاطمه بنت الحسين (عليه السلام) در حماسه كربلا كه كتب تاريخ و حديث به آن اشاره نمودهاند . همين روز است كه ودايع امامت به ايشان سپرده مىشود .البته «ام وهب» همسر «عبد الله بن عمير كلبى» به هنگام جهاد همسرش در ميدان مبارزه حاضر شد و پس از شهادت آن خود وى نيز به دستور شمر توسط غلامش جان به جان آخرين تسليم كرد(3). و يا پس از شهادت على اكبر ، حضرت زينب (عليها السلام) خود را به وى رساند و امام حسين(عليه السلام) دستش را گرفت و او را به خيمه برد(4).حمل ودايع امامت
ابو جارود از امام باقر (عليه السلام) نقل مىكند : «روز عاشورا چون وقت شهادت امام حسين (عليه السلام) رسيد ، پدرم امام زين العابدين (عليه السلام) به شدت بيمار بود ، به صورتى كه گويا بىهوش شده بود . در اين هنگام امام حسين (عليه السلام)دختر خود فاطمه كبرى را به نزدش فراخواند و كتاب سربستهاى را به او سپرد كه حاوى وصيت ظاهره و باطنه بود . بعد فاطمه كتاب را به على بن ــــــــــــــــــــــــــــ(1) «مقتل خوارزمى» ، ج1 ، ص225 .(2) «ارشاد» ، ص233 ، «تاريخ طبرى» ، ج7 ، ص324 ، مقتل خوارزمى «ج1 ، ص327 «انساب الاشراف» ، ج3 ، ص185 .(3) «ابصار العين» ، ص106 و 107 .
(1) گروه ديگرى از موالى نيز بودهاند كه هيچكس نام آنها را ذكر نكرده است و تعداد ايشان را ندانستهاند . «ابصار العين» ص21 ـ 55 .(2) «حماسه حسينى» ، ج1 ، ص319 .(3) «تاريخ طبرى» ، ج7 ، ص258 ، «كامل ابن اثير» ، ج4 ، ص16 .
برادرش در «خزيميه» صحبت كرده است(1). سومين لحظه حضور ، حاضر شدن امام حسين (عليه السلام) در شب عاشوراى 61 هجرى در خيمه دختران خاندان طهارت و صحبت حضرت زينب (عليها السلام) با آن حضرت است(2). كه روز عاشورا امام ديگر بار به خيمه آنها آمده و با اهلبيت وداع كرده است .از لحظههاى حضور حضرت فاطمه بنت الحسين (عليه السلام) در حماسه كربلا كه كتب تاريخ و حديث به آن اشاره نمودهاند . همين روز است كه ودايع امامت به ايشان سپرده مىشود .البته «ام وهب» همسر «عبد الله بن عمير كلبى» به هنگام جهاد همسرش در ميدان مبارزه حاضر شد و پس از شهادت آن خود وى نيز به دستور شمر توسط غلامش جان به جان آخرين تسليم كرد(3). و يا پس از شهادت على اكبر ، حضرت زينب (عليها السلام) خود را به وى رساند و امام حسين(عليه السلام) دستش را گرفت و او را به خيمه برد(4).حمل ودايع امامت
ابو جارود از امام باقر (عليه السلام) نقل مىكند : «روز عاشورا چون وقت شهادت امام حسين (عليه السلام) رسيد ، پدرم امام زين العابدين (عليه السلام) به شدت بيمار بود ، به صورتى كه گويا بىهوش شده بود . در اين هنگام امام حسين (عليه السلام)دختر خود فاطمه كبرى را به نزدش فراخواند و كتاب سربستهاى را به او سپرد كه حاوى وصيت ظاهره و باطنه بود . بعد فاطمه كتاب را به على بن ــــــــــــــــــــــــــــ(1) «مقتل خوارزمى» ، ج1 ، ص225 .(2) «ارشاد» ، ص233 ، «تاريخ طبرى» ، ج7 ، ص324 ، مقتل خوارزمى «ج1 ، ص327 «انساب الاشراف» ، ج3 ، ص185 .(3) «ابصار العين» ، ص106 و 107 .
| | |
