 |  |  |
همانگونه كه حضرت فاطمه بنت الحسين (عليه السلام) با پسر عمويش «حسن مثنى» ازدواج كرد ، حضرت سكينه (عليها السلام)نيز با پسر عموى ديگرش «عبد الله بن حسن (عليه السلام)» ازدواج نمود .حضرت سكينه گويد :«چون دشمن ، زنان را از ميان كشتگان عبور داد ، خودم را بر جسد پدر انداختم و او را در آغوش گرفتم پس ، از حلقوم مقدسش اين صدا را شنيدم :شيعتى ما إنْ شَرِبْتُمْ ماءَ عَذْب فَاذْكُرونى ----- أوْ سَمِعْتُمْ بِغَريب أوْ شهيد فَانْدُبُونى»(6) ــــــــــــــــــــــــــــ(1) «تهذيب الاسماء» ، نووى ، ج1 ، ص163 ، «معارف» ابن قتيبة .(2) «تاريخ طبرى» ، ج8 ، ص228 ، «ابن اثير» ، ج5 ، ص71 .(3) «السيدة السكينه» ، مقرم ، ص89 .(4) «مستدركات علم رجال الحديث» ، ج8 ، ص580 عبارت ايشان اينگونه است : «و توفيت فى يوم الخميس الخامس من شهر ربيع الاول سنة 117 و لها ثمانون سنة أو أقلّ .(5) «السيدة السكينة» ، ص89 ـ 90 .(6) «مصباح» كفعمى ، ص376 .
«شيعيان من ! هر زمان كه آب گوارايى نوشيديد ، مرا به ياد آريد . يا حكايت غريب يا شهيدى را شنيديد ، بر من بگرييد» .چون دو دختر امام حسين (عليه السلام) ، حضرت فاطمه و سكينه سلام الله عليهما در يك طبقه روايى قراردارند ، برخى از احاديث اين مسند را به طور مشترك نقل نمودهاند :ــ حدثتنى فاطمه بنت على بن الحسين (عليه السلام) ، حدثتنى فاطمه وسكينه ابنتا الحسين بن على (عليه السلام) ، عن ام كلثوم بنت فاطمة بنت النبى(صلى الله عليه وآله وسلم)، عن فاطمة بنت رسول الله (صلى الله عليه وآله وسلم) ]حديث 1[ .ــ حدثتنى فاطمة بنت على بن الحسين (عليه السلام) ، قالت : حدثتنى فاطمه وسكينه ابنتا الحسين بن على (عليه السلام) عن ام كلثوم بنت على (عليه السلام) ، عن فاطمه بنت رسول الله (صلى الله عليه وآله وسلم)قالت سمعت رسول الله (صلى الله عليه وآله وسلم) يقول ]حديث 5[ .شيبة بن نعامة
شيخ الطائفه طوسى «شيبة بن نعامة العنبى البصرى» را در شمار اصحاب امام سجاد (عليه السلام) مىشمارد(1).طريق وى در اين مسند بدين ترتيب است :ــ قال حدثنى حريز عن شيبة بن نعامة ، عن فاطمه الصغرى ، عن ابيها، عن فاطمه الكبرى (عليها السلام) قالت : قال النّبى (صلى الله عليه وآله وسلم) ]حديث 14[ .ــ عن حريز بن عبد الحميد عن شيبة بن نعامة ، عن فاطمه بنت الحسين ، عن فاطمة الكبرى قالت : قال رسول الله (صلى الله عليه وآله وسلم)]حديث 17[ . ــــــــــــــــــــــــــــ(1) «رجال الطوسى» ، ص93 ، رقم 1 ، «معجم رجال الحديث» ، ج9 ، ص50 ، رقم 5765 .
عايشة بنت ابى بكر
شيخ طوسى و برقى عايشه بنت ابى بكر را از اصحاب رسول اكرم(صلى الله عليه وآله وسلم)مىدانند(1).طريق رجالى وى در اين مسند بدين ترتيب است :ــ محمد بن عبد الله بن عمرو بن عثمان : انّ امّه فاطمه بنت الحسين(عليه السلام)، حدثته أنّ عائشه كانت تقول : انّ رسول الله ـ فى مرضه الذى قُبض فيه ـ قال لفاطمه ]حديث 19[ . ــــــــــــــــــــــــــــ(1) «رجال الطوسى» ، ص32 ، رقم 3 ، «رجال البرقى» ، ص61 ، «معجم رجال الحديث» ، ج23 ، ص231 و نيز رجوع كنيد : «رسالة فى معرفة احوال الصحابة» ، شيخ حر عاملى ، النساء الراويات ، ص126 ، رقم 479 .
عايشة بنت طلحة
وى خواهر ام اسحاق بنت طلحه است كه مادر حضرت فاطمه بنت الحسين(عليه السلام) مىباشد . در واقع عايشه بنت طلحة خاله فاطمه بنت الحسين(عليه السلام) و يكى از دختران طلحه بن عبيد الله است(1).عايشه بنت طلحه در سال 101 هجرى از دنيا رفته است(2). مادر وى ام كلثوم دختر ابوبكر خليفه اوّل بود . وى پس از رحلت رسول اكرم (صلى الله عليه وآله وسلم)از حضرت فاطمه زهرا (عليها السلام) عيادت كرده است(3). وحضرت فاطمه زهرا(عليها السلام) درباره ارتحال رسول خدا (صلى الله عليه وآله وسلم) و امر خلافت وامامت پس از وى با عايشه بنت طلحة سخن گفته است .طريق روايى وى در اين مسند اينچنين است :ــ حدّثنا عثمان بن عبد الرحمن القرشى ،حدّثتنا عائشة بنت طلحة عن فاطمه بنت الحسين (عليه السلام) عن ابيها ، انّ رسول الله قال ]حديث 50[ . ــــــــــــــــــــــــــــ(1) رجوع كنيد : «المعارف» ، لابن قتيبة ، ص233 .(2) «الاعلام» ، خير الدين زركلى ، ج4 ، ص5 .(3) «رياحين الشريعه» ، ج2 ، ص41 ـ 43 .
عباد بن زياد
«عباد بن زياد» همان «عبادة بن زياد الاسدى» است(1). نجاشى وى را از راويان ثقه كوفه مىداند .قال النجاشى : عبادة بن زياد الاسدى ، كوفى ، ثقة ، زيدى كه كتاب أخبرنا الحسين ، قال حدثنا احمد بن جعفر بن سفيان ، قال حدثنا حميد بن زياد ، قال : حدثنا ابراهيم بن سليمان النِهمِىّ عنه بكتابه(2).طريق وى در اين مسند بدين ترتيب است :ــ هشام بن ابى هشام قال : عباد بن زياد عن امّه عن فاطمه ابنة الحسين، عن ابيها الحسين بن على عن النبى (صلى الله عليه وآله وسلم) قال : ]حديث 42[ . ــــــــــــــــــــــــــــ(1) «معجم رجال الحديث» ، ج9 ، ص219 ، رقم 6133 .(2) «رجال النجاشى» ، ص304 ، رقم 830 .
عبد الله بن الحسن
عبد الله بن حسن از اصحاب امام باقر و امام صادق (عليه السلام) است . چنانكه شيخ طوسى درباره وى گويد :«عبد الله بن الحسن بن الحسن بن على بن ابيطالب (عليه السلام) ، ابو محمد شيخ الطالبيين (رضي الله عنه)»(1).از آنجائيكه پدر وى حسن مثنى و مادرش فاطمه بنت الحسين(عليه السلام)بود به «عبد الله محض» معروف شد(2). عبد الله بن حسن روايات زيادى را نقل نموده است . كه برخى از آنها به صورت مرسل از رسول خدا (صلى الله عليه وآله وسلم)است(3). همچنين از جد خود امام حسن مجتبى (عليه السلام)رواياتى را نقل مىنمايد . كه سه روايت وى در «مسند الامام المجتبى (عليه السلام)» آمده است(4).نقل است كه به امام صادق (عليه السلام) گفته شد : «عبد الله بن حسن گمان مىكند كه نزد او جز همان علومى كه در نزد مردم است ، چيز ديگرى نيست . حضرت فرمود : راست مىگويد . به خدا سوگند كه همان اندازه از علم نزد اوست كه ديگر مردم از آن بهره مند مىباشند . ليكن به خدا سوگند كه نزد ما آن مجموعه علومى است كه حلال و حرام در آن ثبت است ، «جَفر» نزد ماست ، آيا عبد الله مىداند كه مشك شتر يا مشك گوسفند است(5)؟ در نزد ما مصحف فاطمه (عليها السلام)است ، آگاه باشيد ، به خدا سوگند يك حرف از حروف قرآن در اين مصحف نيست ، ليكن ــــــــــــــــــــــــــــ(1) «رجال الطوسى» ، اصحاب الباقر ، رقم 3 ، ص127 و اصحاب الصادق ، رقم 1 ، ص222 .(2) «عمدة الطالب» ، ص101 .(3) «معجم رجال الحديث» ، ج10 ، ص164 ، رقم 6794 .(4) «مسند الامام المجتبى (عليه السلام)» ، الشيخ عزيز الله العطاردى ، ص770 .(5) كنايه از اينكه عبد الله حتى ابتدايى ترين علم نسبت به آن چيزى را كه نزد ايشان و مختصّ به ايشان است ، ندارد .
املاى رسول خدا (صلى الله عليه وآله وسلم) و خط على (عليه السلام) است . عبد الله در مقابل سؤالاتى كه مردم در رشتههاى گوناگون از او مىكنند ، چه مىكند ؟ آيا خوششان نمىآيد از اينكه در روز قيامت دست به دامان ما زده باشيد و ما دست به دامان پيامبر زده باشيم و پيامبر دست به دامان خدا زده باشد ؟»(1).از روايت فوق استفاده مىشود كه وى خود را همچون ديگر راويان احاديث و دانشمندان اسلامى مىدانسته و علوم خاصى كه از ويژگىهاى امامت و مخصوص اهل بيت عصمت (عليهم السلام) مىباشد ، اظهار بىاطلاعى مىنموده است . با اين اوصاف نمىتواند مدعى امامت باشد .عالم جليل القدر و عظيم الشأن سيد رضى الدين على بن طاوس در رساله «مسكّن الفؤاد» به نقل از شيخ طوسى ابو جعفر محمد بن حسن از شيخ مفيد محمد بن محمد بن نعمان از شيخ صدوق محمد بن على بن بابويه از استاد بزرگش محمد بن حسن بن وليد از محمد بن حسن صفار از محمد بن حسين بن ابى خطاب از محمد بن ابى عمير از اسحاق بن عمار(2) نقل مىكند كه امام صادق (عليه السلام) در نامهاى به عبد الله بن حسن مثنى (كه پدر قيامگرش را دستگاه جور كشته بود) در هنگامى كه (از مدينه) بار سفر بسته بود ، چنين تسليت فرمود :بسم الله الرحمن الرحيمبه خلف صالح و خاندان پاك طينت ، از فرزند برادر و پسر عموى ــــــــــــــــــــــــــــ(1) «بصائر الدرجات» ، ص157 ، 158 ، حديث 19 .(2) رجال و راويان سند تا ابن ابى عمير از مشاهير علماى شيعه و از مشايخ اجازه حديثتند . اما ابن ابى عمير در جلالت قدر و عظمت شأنش همين بس كه فقها و محدثان روايات مرسل (بدون سلسله سند) او را در حكم روايات مسند تلقى مىنمايند . اما اسحاق بن عماره اگر اسحاق صرفى باشد كه بزرگى موثق است و اگر اسحاق ساباطى باشد احاديثش مورد اعتماد مىباشد . و به هر حال روايت صحيح است و در آن جاى وقفه نيست .
شما، اما بعد ، اگر تو و خانوادهات كه بار سفر بستيد ، در حزن و خشم و پريشانى گداختيد و تير خصم قلبتان را خست ، من هم به سان شما تاب از كفم رفت و پريشان شدم و داغ اين مصيبت دلم را آتش زد ، اما سخن خداى صاحب عزت و جلال را به ياد آوردم كه اهل تقوى را به صبر دعوت مىكند و آنان را تسليت مىدهد . آنجا كه به پيامبرش (صلى الله عليه وآله وسلم)مىفرمايد :(فَاصْبِرْ لِحُكْمِ رَبِّكَ فَاِنَّكَ بِاَعيُنِنا)(1): «براى حكم پروردگارت صبر پيشه نما ، كه هر آينه تو مورد نظر مايى» .و مىفرمايد :(فَاصْبِرْ لِحُكْمِ رَبِّكَ ولا تَكُنْ كَصاحِبِ الْحُوتِ)(2): «پس براى حكم خدا صبر نما و همانند مصاحب ماهى (حضرت يونس) مباش» .وآنجا كه حمزه را مثله نمودند به پيامبرش مىفرمايد :(وَاِنْ عاقَبْتُمْ فَعاقِبُوا بِمِثْلِ ما عُوقِبْتُمْ بِهِ وَلَئِنْ صَبَرْتُمْ لَهُوَ خَيْرٌ لِلصّابِرينَ)(3): «و اگر خواستيد تلافى و قصاص نماييد ، همانگونه كه آنان به شما رفتار كردند ، معمول داريد . اما اگر صبر پيشه سازيد ، آن براى صابران بهتر است» .كه رسول خدا (صلى الله عليه وآله وسلم) صبر نمود و از مجازات آنان درگذشت .وآنجا كه فرمود :(وَأمُرْ أهْلَكَ بِالصَّلوةِ وَاصْطَبِرْ عَلَيْها لانَسْألُكَ رِزْقاً نَحْنُ نَرْزُقُكَ وَالْعاقِبَةُ لِلتَّقْوى)(4): «و خانواده خود را به نماز بدار و بر آن شكيبا و استوار باش ، مااز تو روزى (كسى) را ــــــــــــــــــــــــــــ(1) سوره طور / 48 .(2) سوره قلم / 48 .(3) سوره نحل / 126 .(4) سوره طه / 132 .
نمىخواهيم ، ما ترا روزى مىدهيم و فرجام از آنِ تقواست».و آنجا كه مىفرمايد :(الَّذينَ إذا أصابَتْهُم مُصيبَةً قالُوا إنّا للهِ وإنّا إلَيْهِ رَاجعونَ* اولئِكَ عَلَيْهِمْ صَلَواتٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَرَحْمَةٌ وَاُولئِكَ هُمُ الْمُهْتَدونَ)(1): «آنانكه چون واقعهاى برايشان پيش آيد ، گويند : ما از آنِ خدا هستيم و به سوى او باز مىگرديم . آنان سلام و رحمت الهى برايشان است و آنان همان هدايت شد گانند» .ومىفرمايد :(اِنَّما يُوَفَّى الصّابِرونَ أجْرَهُمْ بِغَيْرِ حِساب)(2): «بدرستى كه صبر كنندگان پاداش خود را بىحساب دريافت مىدارند» .وآنجا كه لقمان به فرزندش مىگويد :(وَاصْبِرْ عَلى ما أصابَكَ اِنَّ ذلِكَ مِنْ عَزْمِ الاُمورِ)(3): «بر آنچه بر تو واقع مىشود صبر نما ، كه همانا آن از نشانههاى عزم ثابت است» .وآنجا كه موسى ، به قومش مىگويد :(اسْتَعينُوا بِاللهِ وَاصْبِرُوا اِنَّ الأرْضَ للهِ يُورِثُها مَنْ يَشاءُ مِنْ عِبادِهِ وَالْعاقِبَةُ لِلْمُتَّقينَ)(4): «از خداوند كمك بخواهيد و صبر نماييد ، زمين از آن خداوند است و به هر كه از بندگانش خواهد آن را وامى گذارد و فرجام از آن متقين است» .ومىفرمايد :(الَّذينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصّالِحاتِ وتَواصَوْا بِالْحَقِّ ــــــــــــــــــــــــــــ(1) سوره بقره / 156 ـ 157 .(2) سوره زمر / 10 .(3) سوره لقمان / 17 .(4) سوره اعراف / 128 .
وَتَواصَوْا بِالصَّبْرِ)(1): «آنانكه ايمان آوردند و عمل صالح انجام دادند و به حق سفارش كردند و به صبر سفارش كردند» .ومىفرمايد :(ولَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَيء مِنَ الْخَوْفِ وَالْجوعِ وَنَقْص مِنَ الأمْوالِ وَالأنْفُسِ وَالثَّمَراتِ وَبَشِّرِ الصّابِرينَ)(2): «و مسلم و بطور حتم شما را به چيزى از ترس و گرسنگى و كم كردن مال و جان و ميوهها مىآزماييم و شكيبايان را بشارت ده» .ومىفرمايد :(وَالصّابِرينَ وَالصّابِراتِ)(3): «و زنان صابر و مردان شكيبا» .ومىفرمايد :(فَاصْبِرْ حَتّى يَحْكُمَ اللهُ بَيْنَنا وَهوَ خَيْرُ الْحاكِمينَ)(4): «پس صبر نما تا اينكه خداوند بين ما حكم نمايد و او بهترين حاكمان است» .وامثال اين آيات قرآن كه بسيارند .بدان اى عمويم و اى پسر عمويم ! خداوند عز و جل لحظهاى براى پريشانى دنياى وليّش اهميت قائل نمىشود و چيزى نزد او محبوبتر از سختى و محنتى كه همراه با صبر و شكيب باشد نيست . همچنانكه خداى تبارك و تعالى لحظهاى به عطاى نعيم دنيا به دشمنش اهميت نمىدهد(5)، و اگر اين نبود ، دشمنانش دوستانش را نمىكشتند و آنان را نمىترساندند ومانع از تحقق خواستهاى آنان نمىشدند . و حال آنكه ــــــــــــــــــــــــــــ(1) سوره عصر / 3 .(2) سوره بقره / 155 .(3) سوره احزاب / 35 .(4) سوره اعراف / 87 .(5) يعنى دنيا بحدى بىارزش و پست است كه خداوند آن را به دشمنانش مىدهد و از دوستانش دريغ مىدارد .
خود در امن وآسايش خاطرند و مرفه و كاميابند .اگر اين نبود ، سر يحيى بن زكريا را نزد زنى زنا كار نمىفرستادند .اگر اين نبود ، جدّت على ابن ابى طالب (صلوات الله عليه) را كه براى برپاداشتن امر خداى عز و جل برخاسته بود ، به ظلم و جور نمىكشتند ، وعمويت حسين بن فاطمه (عليهما السلام) را مظلوم و مقهور ، به قتل نمىرساندند .اگر اين نبود ، خداى صاحب عزت و جلال در كتابش نمىفرمود :(وَلَوْلا أنْ يَكُونَ النّاسُ اُمَّةً واحِدَةً لَجَعَلْنا لِمَنْ يَكْفُرُ بِالرَّحْمنِ لِبُيُوتِهِمْ سُقُفاً مِنْ فِضَّة وَمَعارِجَ عَلَيْها يَظْهَرونَ)(1): «اگر نه اين بود كه مردم همه يك نوع و يك امتند ، ما (از پستى و بىقدرى دنيا) آنان را كه به خدا كافر مىشوند ، سقف خانههايشان را از نقره قرار مىداديم و (چندين طبقه كه) با نردبام نصب كرده و بر سقف بالا روند ، رفيع مىكرديم» .اگر اين نبود خداى تعالى در كتاب خويش نمىفرمود :(أيَحْسَبُونَ أنَّما نُمِدُّهُمْ بِهِ مِنْ مال وبَنينَ * نُسارِعُ لَهُمْ فِى الْخَيْراتِ بَلْ لا يَشْعُرونَ)(2): «آيا گمان مىبرند اين كه ما ايشان را به مال و پسرانى يارى مىدهيم ، در احسان خود به آنها شتاب گرفتهايم ؟ (نه چنين نيست) بلكه نمىفهمند» .اگر اين نبود ، در حديث (قدسى) نمىآمد :«لَوْلا أنْ يَحْزُنَ الْمُؤْمنُ لَجَعَلْتُ لِلْكافِرينَ عِصابَةً مِنْ حَديد فَلا يَصْدَعُ رَأسَهُ أبَداً» : «اگر نبود كه مؤمن اندوهگين مىشود ، سر كافران را با دستارى آهنين مىبستم تا هيچگاه به سردرد هم دچار نشوند» .اگر اين نبود ، در حديث نمىآمد : ــــــــــــــــــــــــــــ(1) سوره زخرف / 33 .(2) سوره مؤمنون / 55 ـ 56 .
«اِنَّ الدُّنيا لا تساوى عِنْدَ اللهِ عَزَّ وَجَلَّ جَناحَ بَعوضَة» : «همانا دنيا نزد خداى صاحب عزّت و جلال به اندازه بال پشهاى هم نمىارزد» .اگر اين نبود ، در حديث نمىآمد :«لَوْ اَنَّ الْمُؤمِنَ عَلى اقِمَّهِ جَبَل لَبَعَثَ اللهُ لَهُ كافِراً اَوْ مُنافِقاً يُؤْذيهِ» : «اگر مؤمن بر سر قله كوهى هم باشد ، خداوند كافر يا منافقى را بر مىانگيزد تا (نزد او رود و) او را آزار دهد» .اگر اين نبود در حديث نمىآمد :«اِذا أحَبَّ اللهُ قَوْماً أوْ أحَبَّ عَبْداً صَبَّ عَلَيْهِ الْبَلاءَ صَبَّاً ، فَلا يَخْرُجُ مِنْ غَمٍّ إلاّ وَقَعَ فى غَمّ» : «چون خدا قوم يابندهاى را دوست دارد ، بلا را بر او فرو مىبارد (سيل بلا را بر او سرازير مىكند) بگونهايكه از هيچ اندوهى رها نمىشود مگر اينكه در اندوه ديگر مىافتد» .اگر اين نبود در حديث نمىآمد :«ما مِنْ جُرْعَتَيْنِ أحَبُّ اِلَى اللهِ عَزَّ وَجَلَّ يَجْرَعَها عَبْدُهُ المؤمنُ فِى الدُّنيا مِنْ جُرْعَةِ غَيْظ كَظَمَ عَلَيْها ، ومِنْ جُرْعَةِ حُزْن عِنْدَ مُصيبَة صَبَرَ عَلَيْها بِحُسْنِ عَزاء وَاحْتِساب» : «هيچ جرعهاى نزد خداى صاحب عزت و جلال محبوب تر از جرعه خشمى كه انگيزه دنيوى داشته باشد و بنده مؤمنش در كام فرو برد و جرعه اندوه بر مصيبتى كه بر آن به نيكى صبر ور زد و اجر خود را از خدا طلب دارد ، نيست» .اگر اين نبود ، اصحاب رسول خدا (صلى الله عليه وآله وسلم) برآنكه به ايشان ظلم مىكرد ، دعا نمىكردند كه عمرش زياد و بدنش سالم و مال و فرزندش بسيار شود. اگر اين نبود به ما خبر نمىرسيد كه چون رسول خدا (صلى الله عليه وآله وسلم) براى مردى طلب رحمت وآمرزش مىكرد ، او شهيد مىشد .پس بر شما باد اى عمو و پسر عمويم ، واى عموزادگان و برادرانم ، كه صبر پيشه سازيد ، راضى وتسليم امر خداى عز وجل باشيد ، امور خود را به او واگذاريد، در برابر تقديرش سر طاعت و شكيب نهيد و فرمانش را به جان خريدارى نماييد .خداوند صبر را بر ما و شما فرو بارد و همگى مان را به سعادت رسانده و از هر هلاكتى بازدارد . به قدرت وامداد او كه سميع و قريب است ، وسلام الهى بر برگزيده خلقش ، محمد مصطفى وخاندان آن حضرت» .سيد بن طاوس در اقبال گفته است : در اين تسليت ، عبد الله محض به عبد صالح توصيف شده و امام بر او دعا نموده و براى عموزادگان خود سعادت از خدا طلبيده است . اين دلالت بر آن دارد كه اين جماعت مورد خطاب امام صادق (عليه السلام)نزد ايشان معذور و ممدوح و مظلوم بودهاند و به حق حضرتش معرفت داشتهاند .وآنچه هم در كتابها آمده است كه از امام صادق (عليه السلام)كناره گرفتند ، حمل بر تقيه مىشود ، تا آنان را متهم نسازند كه مخالف دستگاه حاكم هستند و در صدد رساندن حق غصب شده ائمه (عليهم السلام) به ايشان مىباشند .از ديگر شواهدى كه دلالت بر اعتقاد صحيح و معرفت كامل آنان به امام حق دارد ، حديث خلاّد بن عمير كندى است . او كه از موالى خاندان حجر بن عدى است گويد :بر حضرت صادق (عليه السلام) وارد شدم . امام به من فرمودند : آيا شما شناختى از آل حسن كه پيش از ما خروج كردند ، داريد . گزارش كارهاى آنان به ما مىرسيد ، ما دوست نداشتيم در اين باره سخنى بگوئيم و گفتيم خدا آنانرا در عافيت قرار دهد . آنگاه امام فرمودند : آنانرا با عافيت چه كار ! سپس با صداى بلند گريستند و فرمودند: پدرم از فاطمه بنت الحسين روايت كرد كه او مىگفت : از پدرم شنيدم كه مىفرمود : «اى فاطمه از نسل تو كسانى مىآيند كه در كنار فرات به قتل مىرسند يا زخمى مىشوند . نه گذشتگان به (مقام) آنان نايل توانند شد و نه آيندگان و از نسل فاطمه بنت الحسين نيز جز اين افراد كسى باقى نمانده بود .سيد بن طاوس گويد : اين شهادتى صريح از طرق صحيحه در مدح افرادى از نسل امام حسن (عليه السلام) است كه عليه خلفاى وقت قيام نموده و در چنگال ظلم آن ظالمان به شهادت رسيدند . اين فرمايش بيانگر آن است كه آنان با شرف و سعادت به ملاقات خداى تعالى نائل آمدند .همچنانكه عبد الله بن حسن محض (بر خلاف تصور برخى كه او را داعيه مهدويت مىدهند) عارف به مهدى موعود (عليه السلام) بوده و مىدانسته كه از آل محمد(صلى الله عليه وآله وسلم) تنها اوست كه عدل و داد را در پهنه جهان مىگسترد ، و توجه هم داشته كه وى غير از محمد فرزند او (همنام حضرت مهدى) است .جد بزرگوار ما شيخ طوسى با سند خود از حضرت ابو عبد الله صادق(عليه السلام)روايت مىكند كه حضرتش در كنار ناودان كعبه ايستاده بود و نيايش مىكرد . در جانب راست او عبد الله بن الحسن و در جانب چپ وى حسن بن الحسن و پشت سر ايشان جعفر بن الحسن ايستاده بودند . عبّاد بن كثير بصرى امام را سه بار با كنيه «ابو عبد الله» ندا داد و امام پاسخى نفرمودند ، تا آنكه حضرتش را با نام «جعفر» مخاطب ساخت . اينجا بود امام فرمودند : «چه مىگويى اى ابو كثير ؟» او گفت : «من در كتابى كه در دست دارم ، خواندهام كه اين بنيان (كعبه) بدست مردى ويران مىشود و سنگهاى آن درهم مىشكنند» حضرت پاسخ دادند : «اى ابو كثير ، در كتاب تو دروغ نوشته شده است . امّا گويا من اينك مىنگرم مردى را كه دو پاى زرد رنگ دارد ، ساق پايش نازك است ، شكمى بزرگ و گردنى نازك و سرى درشت دارد . بر اين ركن مىايستد (امام به ركن يمانى اشارت فرمودند) و مردم را از طواف باز مىدارد ، تا آنكه همه از او به وحشت مىافتند . در اين هنگام ، پروردگار متعال ، مردى از نسل مرا بر مىانگيزد (امام به سينه خود اشاره نمودند) و اين فساد گرستم پيشه را بسان عاد و ثمود و فرعون صاحب كاخها از ميان بر مىدارد» .عبد الله بن حسن (بعد از شنيدن اين بيانات) گفت : بخدا سوگند ، ابو عبد الله راست گفت . درپى آن ، ديگر همراهان نيز حضرتش را تصديق كردند .راستى آيا اين اعتراف به صدق گفتار امام جز از فرد آشنا به حق و درستى قابل تصور است ؟ وآيا جز اينست كه اين مرد ، امامت حضرت حجّة بن الحسن (از نسل حسين بن على) باور داشته است ؟»(1).علامه مقرم گويد : «با توجه به نامه مبارك امام جعفر صادق (عليه السلام)به عموزادگانش ديگر هيچكس را نرسد كه كمترين خدشهاى بر اين علويان وارد سازد . و براى شناخت شخصيت برازنده آنان چارهاى نيست جز آنكه احاديث وسخنانى را كه دال بر طعن به آنان وامثال آنان است ، و دليل قطعى از طريق صحيح بر تمرّدشان از شرع اقدس وجود ندارد ، طرد نمود .از اينجاست كه علامه حلى در پاسخ مسائل «ابن مهنّا» اظهار مىدارد : هيچكس را جايز نيست كه به احدى از ذريه رسول خدا (صلى الله عليه وآله وسلم) ارتكاب امر حرامى را كه حرمتش متفقٌ عليه است ـ نسبت دهد ، مادام كه آن به دليل صحيحى ثابت نگشته است و در اين باره اگر حديثى هم باشد ، سلسله راويان حديث را به نقص منسوب نمودن بهتر از نسبت نقص به اين خاندان است» .علامه مجلسى نيز گويد : ــــــــــــــــــــــــــــ(1) «اقبال الاعمال» ، اعمال ماه محرم ، ص581و582 ، «منتهى الآمال» ، ج1 ، ص267و269 ، «السيدة السكينة» ، ص28 ـ 32 .
سزاوارتر آنست كه از تمامى اولاد ائمه (عليهم السلام) جز به نيكى ياد نشود ، زيرا حكم بر تبرّى از آنان محقّق نگشته است»(1).علامه امينى هم در تبرئه بنى الحسن با اشاره به نامه امام صادق (عليه السلام) به حُسن عقيده آنان و پرهيزكاريشان اقرار نموده مىفرمايد :«آيا غير از اين است كه آنها عارف به هدايت و يقين آورندگان به حق واز پرهيزكاران واقعى براى خداوند متعال بودند ؟»(2).در احاديث ذكر شده ، طرق روايى زير به عبد الله بن الحسن وفاطمه بنت الحسين (عليه السلام) منتهى مىشود :ــ عبد الله بن محمد بن سليمان ، عن ابيه ، عن عبد الله بن الحسن ، عن امّه فاطمة بنت الحسين (عليه السلام) ، عن فاطمه الزهرا (عليها السلام)]حديث 4[ .ــ موسى بن عبد الله بن الحسن ، عن عبد الله بن الحسن ، عن امّه فاطمة بنت الحسين (عليه السلام) ]حديث 8[ .ــ عبد الله ، عن فاطمة الصغرى ، عن ابيها ]حديث 16[ .ــ ليث بن ابى سليم ، عن عبد الله بن الحسن ، عن امّه فاطمة بنت الحسين ، عن فاطمة ]حديث 22و25و26و27و53[ .ــ عبد الله بن الحسن ، عن اُمّه فاطمة بنت الحسين ، عن ابيها الحسين(عليه السلام)]حديث 23و24و28و36و37و39[ .ــ عبد الله بن الحسن ، عن اُمّه فاطمة بنت الحسين ، عن رسول الله(صلى الله عليه وآله وسلم)]حديث 30و35[ .
(1) «رجال الطوسى» ، ص93 ، رقم 1 ، «معجم رجال الحديث» ، ج9 ، ص50 ، رقم 5765 .
عايشة بنت ابى بكر
شيخ طوسى و برقى عايشه بنت ابى بكر را از اصحاب رسول اكرم(صلى الله عليه وآله وسلم)مىدانند(1).طريق رجالى وى در اين مسند بدين ترتيب است :ــ محمد بن عبد الله بن عمرو بن عثمان : انّ امّه فاطمه بنت الحسين(عليه السلام)، حدثته أنّ عائشه كانت تقول : انّ رسول الله ـ فى مرضه الذى قُبض فيه ـ قال لفاطمه ]حديث 19[ . ــــــــــــــــــــــــــــ(1) «رجال الطوسى» ، ص32 ، رقم 3 ، «رجال البرقى» ، ص61 ، «معجم رجال الحديث» ، ج23 ، ص231 و نيز رجوع كنيد : «رسالة فى معرفة احوال الصحابة» ، شيخ حر عاملى ، النساء الراويات ، ص126 ، رقم 479 .
عايشة بنت طلحة
وى خواهر ام اسحاق بنت طلحه است كه مادر حضرت فاطمه بنت الحسين(عليه السلام) مىباشد . در واقع عايشه بنت طلحة خاله فاطمه بنت الحسين(عليه السلام) و يكى از دختران طلحه بن عبيد الله است(1).عايشه بنت طلحه در سال 101 هجرى از دنيا رفته است(2). مادر وى ام كلثوم دختر ابوبكر خليفه اوّل بود . وى پس از رحلت رسول اكرم (صلى الله عليه وآله وسلم)از حضرت فاطمه زهرا (عليها السلام) عيادت كرده است(3). وحضرت فاطمه زهرا(عليها السلام) درباره ارتحال رسول خدا (صلى الله عليه وآله وسلم) و امر خلافت وامامت پس از وى با عايشه بنت طلحة سخن گفته است .طريق روايى وى در اين مسند اينچنين است :ــ حدّثنا عثمان بن عبد الرحمن القرشى ،حدّثتنا عائشة بنت طلحة عن فاطمه بنت الحسين (عليه السلام) عن ابيها ، انّ رسول الله قال ]حديث 50[ . ــــــــــــــــــــــــــــ(1) رجوع كنيد : «المعارف» ، لابن قتيبة ، ص233 .(2) «الاعلام» ، خير الدين زركلى ، ج4 ، ص5 .(3) «رياحين الشريعه» ، ج2 ، ص41 ـ 43 .
عباد بن زياد
«عباد بن زياد» همان «عبادة بن زياد الاسدى» است(1). نجاشى وى را از راويان ثقه كوفه مىداند .قال النجاشى : عبادة بن زياد الاسدى ، كوفى ، ثقة ، زيدى كه كتاب أخبرنا الحسين ، قال حدثنا احمد بن جعفر بن سفيان ، قال حدثنا حميد بن زياد ، قال : حدثنا ابراهيم بن سليمان النِهمِىّ عنه بكتابه(2).طريق وى در اين مسند بدين ترتيب است :ــ هشام بن ابى هشام قال : عباد بن زياد عن امّه عن فاطمه ابنة الحسين، عن ابيها الحسين بن على عن النبى (صلى الله عليه وآله وسلم) قال : ]حديث 42[ . ــــــــــــــــــــــــــــ(1) «معجم رجال الحديث» ، ج9 ، ص219 ، رقم 6133 .(2) «رجال النجاشى» ، ص304 ، رقم 830 .
عبد الله بن الحسن
عبد الله بن حسن از اصحاب امام باقر و امام صادق (عليه السلام) است . چنانكه شيخ طوسى درباره وى گويد :«عبد الله بن الحسن بن الحسن بن على بن ابيطالب (عليه السلام) ، ابو محمد شيخ الطالبيين (رضي الله عنه)»(1).از آنجائيكه پدر وى حسن مثنى و مادرش فاطمه بنت الحسين(عليه السلام)بود به «عبد الله محض» معروف شد(2). عبد الله بن حسن روايات زيادى را نقل نموده است . كه برخى از آنها به صورت مرسل از رسول خدا (صلى الله عليه وآله وسلم)است(3). همچنين از جد خود امام حسن مجتبى (عليه السلام)رواياتى را نقل مىنمايد . كه سه روايت وى در «مسند الامام المجتبى (عليه السلام)» آمده است(4).نقل است كه به امام صادق (عليه السلام) گفته شد : «عبد الله بن حسن گمان مىكند كه نزد او جز همان علومى كه در نزد مردم است ، چيز ديگرى نيست . حضرت فرمود : راست مىگويد . به خدا سوگند كه همان اندازه از علم نزد اوست كه ديگر مردم از آن بهره مند مىباشند . ليكن به خدا سوگند كه نزد ما آن مجموعه علومى است كه حلال و حرام در آن ثبت است ، «جَفر» نزد ماست ، آيا عبد الله مىداند كه مشك شتر يا مشك گوسفند است(5)؟ در نزد ما مصحف فاطمه (عليها السلام)است ، آگاه باشيد ، به خدا سوگند يك حرف از حروف قرآن در اين مصحف نيست ، ليكن ــــــــــــــــــــــــــــ(1) «رجال الطوسى» ، اصحاب الباقر ، رقم 3 ، ص127 و اصحاب الصادق ، رقم 1 ، ص222 .(2) «عمدة الطالب» ، ص101 .(3) «معجم رجال الحديث» ، ج10 ، ص164 ، رقم 6794 .(4) «مسند الامام المجتبى (عليه السلام)» ، الشيخ عزيز الله العطاردى ، ص770 .(5) كنايه از اينكه عبد الله حتى ابتدايى ترين علم نسبت به آن چيزى را كه نزد ايشان و مختصّ به ايشان است ، ندارد .
املاى رسول خدا (صلى الله عليه وآله وسلم) و خط على (عليه السلام) است . عبد الله در مقابل سؤالاتى كه مردم در رشتههاى گوناگون از او مىكنند ، چه مىكند ؟ آيا خوششان نمىآيد از اينكه در روز قيامت دست به دامان ما زده باشيد و ما دست به دامان پيامبر زده باشيم و پيامبر دست به دامان خدا زده باشد ؟»(1).از روايت فوق استفاده مىشود كه وى خود را همچون ديگر راويان احاديث و دانشمندان اسلامى مىدانسته و علوم خاصى كه از ويژگىهاى امامت و مخصوص اهل بيت عصمت (عليهم السلام) مىباشد ، اظهار بىاطلاعى مىنموده است . با اين اوصاف نمىتواند مدعى امامت باشد .عالم جليل القدر و عظيم الشأن سيد رضى الدين على بن طاوس در رساله «مسكّن الفؤاد» به نقل از شيخ طوسى ابو جعفر محمد بن حسن از شيخ مفيد محمد بن محمد بن نعمان از شيخ صدوق محمد بن على بن بابويه از استاد بزرگش محمد بن حسن بن وليد از محمد بن حسن صفار از محمد بن حسين بن ابى خطاب از محمد بن ابى عمير از اسحاق بن عمار(2) نقل مىكند كه امام صادق (عليه السلام) در نامهاى به عبد الله بن حسن مثنى (كه پدر قيامگرش را دستگاه جور كشته بود) در هنگامى كه (از مدينه) بار سفر بسته بود ، چنين تسليت فرمود :بسم الله الرحمن الرحيمبه خلف صالح و خاندان پاك طينت ، از فرزند برادر و پسر عموى ــــــــــــــــــــــــــــ(1) «بصائر الدرجات» ، ص157 ، 158 ، حديث 19 .(2) رجال و راويان سند تا ابن ابى عمير از مشاهير علماى شيعه و از مشايخ اجازه حديثتند . اما ابن ابى عمير در جلالت قدر و عظمت شأنش همين بس كه فقها و محدثان روايات مرسل (بدون سلسله سند) او را در حكم روايات مسند تلقى مىنمايند . اما اسحاق بن عماره اگر اسحاق صرفى باشد كه بزرگى موثق است و اگر اسحاق ساباطى باشد احاديثش مورد اعتماد مىباشد . و به هر حال روايت صحيح است و در آن جاى وقفه نيست .
شما، اما بعد ، اگر تو و خانوادهات كه بار سفر بستيد ، در حزن و خشم و پريشانى گداختيد و تير خصم قلبتان را خست ، من هم به سان شما تاب از كفم رفت و پريشان شدم و داغ اين مصيبت دلم را آتش زد ، اما سخن خداى صاحب عزت و جلال را به ياد آوردم كه اهل تقوى را به صبر دعوت مىكند و آنان را تسليت مىدهد . آنجا كه به پيامبرش (صلى الله عليه وآله وسلم)مىفرمايد :(فَاصْبِرْ لِحُكْمِ رَبِّكَ فَاِنَّكَ بِاَعيُنِنا)(1): «براى حكم پروردگارت صبر پيشه نما ، كه هر آينه تو مورد نظر مايى» .و مىفرمايد :(فَاصْبِرْ لِحُكْمِ رَبِّكَ ولا تَكُنْ كَصاحِبِ الْحُوتِ)(2): «پس براى حكم خدا صبر نما و همانند مصاحب ماهى (حضرت يونس) مباش» .وآنجا كه حمزه را مثله نمودند به پيامبرش مىفرمايد :(وَاِنْ عاقَبْتُمْ فَعاقِبُوا بِمِثْلِ ما عُوقِبْتُمْ بِهِ وَلَئِنْ صَبَرْتُمْ لَهُوَ خَيْرٌ لِلصّابِرينَ)(3): «و اگر خواستيد تلافى و قصاص نماييد ، همانگونه كه آنان به شما رفتار كردند ، معمول داريد . اما اگر صبر پيشه سازيد ، آن براى صابران بهتر است» .كه رسول خدا (صلى الله عليه وآله وسلم) صبر نمود و از مجازات آنان درگذشت .وآنجا كه فرمود :(وَأمُرْ أهْلَكَ بِالصَّلوةِ وَاصْطَبِرْ عَلَيْها لانَسْألُكَ رِزْقاً نَحْنُ نَرْزُقُكَ وَالْعاقِبَةُ لِلتَّقْوى)(4): «و خانواده خود را به نماز بدار و بر آن شكيبا و استوار باش ، مااز تو روزى (كسى) را ــــــــــــــــــــــــــــ(1) سوره طور / 48 .(2) سوره قلم / 48 .(3) سوره نحل / 126 .(4) سوره طه / 132 .
نمىخواهيم ، ما ترا روزى مىدهيم و فرجام از آنِ تقواست».و آنجا كه مىفرمايد :(الَّذينَ إذا أصابَتْهُم مُصيبَةً قالُوا إنّا للهِ وإنّا إلَيْهِ رَاجعونَ* اولئِكَ عَلَيْهِمْ صَلَواتٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَرَحْمَةٌ وَاُولئِكَ هُمُ الْمُهْتَدونَ)(1): «آنانكه چون واقعهاى برايشان پيش آيد ، گويند : ما از آنِ خدا هستيم و به سوى او باز مىگرديم . آنان سلام و رحمت الهى برايشان است و آنان همان هدايت شد گانند» .ومىفرمايد :(اِنَّما يُوَفَّى الصّابِرونَ أجْرَهُمْ بِغَيْرِ حِساب)(2): «بدرستى كه صبر كنندگان پاداش خود را بىحساب دريافت مىدارند» .وآنجا كه لقمان به فرزندش مىگويد :(وَاصْبِرْ عَلى ما أصابَكَ اِنَّ ذلِكَ مِنْ عَزْمِ الاُمورِ)(3): «بر آنچه بر تو واقع مىشود صبر نما ، كه همانا آن از نشانههاى عزم ثابت است» .وآنجا كه موسى ، به قومش مىگويد :(اسْتَعينُوا بِاللهِ وَاصْبِرُوا اِنَّ الأرْضَ للهِ يُورِثُها مَنْ يَشاءُ مِنْ عِبادِهِ وَالْعاقِبَةُ لِلْمُتَّقينَ)(4): «از خداوند كمك بخواهيد و صبر نماييد ، زمين از آن خداوند است و به هر كه از بندگانش خواهد آن را وامى گذارد و فرجام از آن متقين است» .ومىفرمايد :(الَّذينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصّالِحاتِ وتَواصَوْا بِالْحَقِّ ــــــــــــــــــــــــــــ(1) سوره بقره / 156 ـ 157 .(2) سوره زمر / 10 .(3) سوره لقمان / 17 .(4) سوره اعراف / 128 .
وَتَواصَوْا بِالصَّبْرِ)(1): «آنانكه ايمان آوردند و عمل صالح انجام دادند و به حق سفارش كردند و به صبر سفارش كردند» .ومىفرمايد :(ولَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَيء مِنَ الْخَوْفِ وَالْجوعِ وَنَقْص مِنَ الأمْوالِ وَالأنْفُسِ وَالثَّمَراتِ وَبَشِّرِ الصّابِرينَ)(2): «و مسلم و بطور حتم شما را به چيزى از ترس و گرسنگى و كم كردن مال و جان و ميوهها مىآزماييم و شكيبايان را بشارت ده» .ومىفرمايد :(وَالصّابِرينَ وَالصّابِراتِ)(3): «و زنان صابر و مردان شكيبا» .ومىفرمايد :(فَاصْبِرْ حَتّى يَحْكُمَ اللهُ بَيْنَنا وَهوَ خَيْرُ الْحاكِمينَ)(4): «پس صبر نما تا اينكه خداوند بين ما حكم نمايد و او بهترين حاكمان است» .وامثال اين آيات قرآن كه بسيارند .بدان اى عمويم و اى پسر عمويم ! خداوند عز و جل لحظهاى براى پريشانى دنياى وليّش اهميت قائل نمىشود و چيزى نزد او محبوبتر از سختى و محنتى كه همراه با صبر و شكيب باشد نيست . همچنانكه خداى تبارك و تعالى لحظهاى به عطاى نعيم دنيا به دشمنش اهميت نمىدهد(5)، و اگر اين نبود ، دشمنانش دوستانش را نمىكشتند و آنان را نمىترساندند ومانع از تحقق خواستهاى آنان نمىشدند . و حال آنكه ــــــــــــــــــــــــــــ(1) سوره عصر / 3 .(2) سوره بقره / 155 .(3) سوره احزاب / 35 .(4) سوره اعراف / 87 .(5) يعنى دنيا بحدى بىارزش و پست است كه خداوند آن را به دشمنانش مىدهد و از دوستانش دريغ مىدارد .
خود در امن وآسايش خاطرند و مرفه و كاميابند .اگر اين نبود ، سر يحيى بن زكريا را نزد زنى زنا كار نمىفرستادند .اگر اين نبود ، جدّت على ابن ابى طالب (صلوات الله عليه) را كه براى برپاداشتن امر خداى عز و جل برخاسته بود ، به ظلم و جور نمىكشتند ، وعمويت حسين بن فاطمه (عليهما السلام) را مظلوم و مقهور ، به قتل نمىرساندند .اگر اين نبود ، خداى صاحب عزت و جلال در كتابش نمىفرمود :(وَلَوْلا أنْ يَكُونَ النّاسُ اُمَّةً واحِدَةً لَجَعَلْنا لِمَنْ يَكْفُرُ بِالرَّحْمنِ لِبُيُوتِهِمْ سُقُفاً مِنْ فِضَّة وَمَعارِجَ عَلَيْها يَظْهَرونَ)(1): «اگر نه اين بود كه مردم همه يك نوع و يك امتند ، ما (از پستى و بىقدرى دنيا) آنان را كه به خدا كافر مىشوند ، سقف خانههايشان را از نقره قرار مىداديم و (چندين طبقه كه) با نردبام نصب كرده و بر سقف بالا روند ، رفيع مىكرديم» .اگر اين نبود خداى تعالى در كتاب خويش نمىفرمود :(أيَحْسَبُونَ أنَّما نُمِدُّهُمْ بِهِ مِنْ مال وبَنينَ * نُسارِعُ لَهُمْ فِى الْخَيْراتِ بَلْ لا يَشْعُرونَ)(2): «آيا گمان مىبرند اين كه ما ايشان را به مال و پسرانى يارى مىدهيم ، در احسان خود به آنها شتاب گرفتهايم ؟ (نه چنين نيست) بلكه نمىفهمند» .اگر اين نبود ، در حديث (قدسى) نمىآمد :«لَوْلا أنْ يَحْزُنَ الْمُؤْمنُ لَجَعَلْتُ لِلْكافِرينَ عِصابَةً مِنْ حَديد فَلا يَصْدَعُ رَأسَهُ أبَداً» : «اگر نبود كه مؤمن اندوهگين مىشود ، سر كافران را با دستارى آهنين مىبستم تا هيچگاه به سردرد هم دچار نشوند» .اگر اين نبود ، در حديث نمىآمد : ــــــــــــــــــــــــــــ(1) سوره زخرف / 33 .(2) سوره مؤمنون / 55 ـ 56 .
«اِنَّ الدُّنيا لا تساوى عِنْدَ اللهِ عَزَّ وَجَلَّ جَناحَ بَعوضَة» : «همانا دنيا نزد خداى صاحب عزّت و جلال به اندازه بال پشهاى هم نمىارزد» .اگر اين نبود ، در حديث نمىآمد :«لَوْ اَنَّ الْمُؤمِنَ عَلى اقِمَّهِ جَبَل لَبَعَثَ اللهُ لَهُ كافِراً اَوْ مُنافِقاً يُؤْذيهِ» : «اگر مؤمن بر سر قله كوهى هم باشد ، خداوند كافر يا منافقى را بر مىانگيزد تا (نزد او رود و) او را آزار دهد» .اگر اين نبود در حديث نمىآمد :«اِذا أحَبَّ اللهُ قَوْماً أوْ أحَبَّ عَبْداً صَبَّ عَلَيْهِ الْبَلاءَ صَبَّاً ، فَلا يَخْرُجُ مِنْ غَمٍّ إلاّ وَقَعَ فى غَمّ» : «چون خدا قوم يابندهاى را دوست دارد ، بلا را بر او فرو مىبارد (سيل بلا را بر او سرازير مىكند) بگونهايكه از هيچ اندوهى رها نمىشود مگر اينكه در اندوه ديگر مىافتد» .اگر اين نبود در حديث نمىآمد :«ما مِنْ جُرْعَتَيْنِ أحَبُّ اِلَى اللهِ عَزَّ وَجَلَّ يَجْرَعَها عَبْدُهُ المؤمنُ فِى الدُّنيا مِنْ جُرْعَةِ غَيْظ كَظَمَ عَلَيْها ، ومِنْ جُرْعَةِ حُزْن عِنْدَ مُصيبَة صَبَرَ عَلَيْها بِحُسْنِ عَزاء وَاحْتِساب» : «هيچ جرعهاى نزد خداى صاحب عزت و جلال محبوب تر از جرعه خشمى كه انگيزه دنيوى داشته باشد و بنده مؤمنش در كام فرو برد و جرعه اندوه بر مصيبتى كه بر آن به نيكى صبر ور زد و اجر خود را از خدا طلب دارد ، نيست» .اگر اين نبود ، اصحاب رسول خدا (صلى الله عليه وآله وسلم) برآنكه به ايشان ظلم مىكرد ، دعا نمىكردند كه عمرش زياد و بدنش سالم و مال و فرزندش بسيار شود. اگر اين نبود به ما خبر نمىرسيد كه چون رسول خدا (صلى الله عليه وآله وسلم) براى مردى طلب رحمت وآمرزش مىكرد ، او شهيد مىشد .پس بر شما باد اى عمو و پسر عمويم ، واى عموزادگان و برادرانم ، كه صبر پيشه سازيد ، راضى وتسليم امر خداى عز وجل باشيد ، امور خود را به او واگذاريد، در برابر تقديرش سر طاعت و شكيب نهيد و فرمانش را به جان خريدارى نماييد .خداوند صبر را بر ما و شما فرو بارد و همگى مان را به سعادت رسانده و از هر هلاكتى بازدارد . به قدرت وامداد او كه سميع و قريب است ، وسلام الهى بر برگزيده خلقش ، محمد مصطفى وخاندان آن حضرت» .سيد بن طاوس در اقبال گفته است : در اين تسليت ، عبد الله محض به عبد صالح توصيف شده و امام بر او دعا نموده و براى عموزادگان خود سعادت از خدا طلبيده است . اين دلالت بر آن دارد كه اين جماعت مورد خطاب امام صادق (عليه السلام)نزد ايشان معذور و ممدوح و مظلوم بودهاند و به حق حضرتش معرفت داشتهاند .وآنچه هم در كتابها آمده است كه از امام صادق (عليه السلام)كناره گرفتند ، حمل بر تقيه مىشود ، تا آنان را متهم نسازند كه مخالف دستگاه حاكم هستند و در صدد رساندن حق غصب شده ائمه (عليهم السلام) به ايشان مىباشند .از ديگر شواهدى كه دلالت بر اعتقاد صحيح و معرفت كامل آنان به امام حق دارد ، حديث خلاّد بن عمير كندى است . او كه از موالى خاندان حجر بن عدى است گويد :بر حضرت صادق (عليه السلام) وارد شدم . امام به من فرمودند : آيا شما شناختى از آل حسن كه پيش از ما خروج كردند ، داريد . گزارش كارهاى آنان به ما مىرسيد ، ما دوست نداشتيم در اين باره سخنى بگوئيم و گفتيم خدا آنانرا در عافيت قرار دهد . آنگاه امام فرمودند : آنانرا با عافيت چه كار ! سپس با صداى بلند گريستند و فرمودند: پدرم از فاطمه بنت الحسين روايت كرد كه او مىگفت : از پدرم شنيدم كه مىفرمود : «اى فاطمه از نسل تو كسانى مىآيند كه در كنار فرات به قتل مىرسند يا زخمى مىشوند . نه گذشتگان به (مقام) آنان نايل توانند شد و نه آيندگان و از نسل فاطمه بنت الحسين نيز جز اين افراد كسى باقى نمانده بود .سيد بن طاوس گويد : اين شهادتى صريح از طرق صحيحه در مدح افرادى از نسل امام حسن (عليه السلام) است كه عليه خلفاى وقت قيام نموده و در چنگال ظلم آن ظالمان به شهادت رسيدند . اين فرمايش بيانگر آن است كه آنان با شرف و سعادت به ملاقات خداى تعالى نائل آمدند .همچنانكه عبد الله بن حسن محض (بر خلاف تصور برخى كه او را داعيه مهدويت مىدهند) عارف به مهدى موعود (عليه السلام) بوده و مىدانسته كه از آل محمد(صلى الله عليه وآله وسلم) تنها اوست كه عدل و داد را در پهنه جهان مىگسترد ، و توجه هم داشته كه وى غير از محمد فرزند او (همنام حضرت مهدى) است .جد بزرگوار ما شيخ طوسى با سند خود از حضرت ابو عبد الله صادق(عليه السلام)روايت مىكند كه حضرتش در كنار ناودان كعبه ايستاده بود و نيايش مىكرد . در جانب راست او عبد الله بن الحسن و در جانب چپ وى حسن بن الحسن و پشت سر ايشان جعفر بن الحسن ايستاده بودند . عبّاد بن كثير بصرى امام را سه بار با كنيه «ابو عبد الله» ندا داد و امام پاسخى نفرمودند ، تا آنكه حضرتش را با نام «جعفر» مخاطب ساخت . اينجا بود امام فرمودند : «چه مىگويى اى ابو كثير ؟» او گفت : «من در كتابى كه در دست دارم ، خواندهام كه اين بنيان (كعبه) بدست مردى ويران مىشود و سنگهاى آن درهم مىشكنند» حضرت پاسخ دادند : «اى ابو كثير ، در كتاب تو دروغ نوشته شده است . امّا گويا من اينك مىنگرم مردى را كه دو پاى زرد رنگ دارد ، ساق پايش نازك است ، شكمى بزرگ و گردنى نازك و سرى درشت دارد . بر اين ركن مىايستد (امام به ركن يمانى اشارت فرمودند) و مردم را از طواف باز مىدارد ، تا آنكه همه از او به وحشت مىافتند . در اين هنگام ، پروردگار متعال ، مردى از نسل مرا بر مىانگيزد (امام به سينه خود اشاره نمودند) و اين فساد گرستم پيشه را بسان عاد و ثمود و فرعون صاحب كاخها از ميان بر مىدارد» .عبد الله بن حسن (بعد از شنيدن اين بيانات) گفت : بخدا سوگند ، ابو عبد الله راست گفت . درپى آن ، ديگر همراهان نيز حضرتش را تصديق كردند .راستى آيا اين اعتراف به صدق گفتار امام جز از فرد آشنا به حق و درستى قابل تصور است ؟ وآيا جز اينست كه اين مرد ، امامت حضرت حجّة بن الحسن (از نسل حسين بن على) باور داشته است ؟»(1).علامه مقرم گويد : «با توجه به نامه مبارك امام جعفر صادق (عليه السلام)به عموزادگانش ديگر هيچكس را نرسد كه كمترين خدشهاى بر اين علويان وارد سازد . و براى شناخت شخصيت برازنده آنان چارهاى نيست جز آنكه احاديث وسخنانى را كه دال بر طعن به آنان وامثال آنان است ، و دليل قطعى از طريق صحيح بر تمرّدشان از شرع اقدس وجود ندارد ، طرد نمود .از اينجاست كه علامه حلى در پاسخ مسائل «ابن مهنّا» اظهار مىدارد : هيچكس را جايز نيست كه به احدى از ذريه رسول خدا (صلى الله عليه وآله وسلم) ارتكاب امر حرامى را كه حرمتش متفقٌ عليه است ـ نسبت دهد ، مادام كه آن به دليل صحيحى ثابت نگشته است و در اين باره اگر حديثى هم باشد ، سلسله راويان حديث را به نقص منسوب نمودن بهتر از نسبت نقص به اين خاندان است» .علامه مجلسى نيز گويد : ــــــــــــــــــــــــــــ(1) «اقبال الاعمال» ، اعمال ماه محرم ، ص581و582 ، «منتهى الآمال» ، ج1 ، ص267و269 ، «السيدة السكينة» ، ص28 ـ 32 .
سزاوارتر آنست كه از تمامى اولاد ائمه (عليهم السلام) جز به نيكى ياد نشود ، زيرا حكم بر تبرّى از آنان محقّق نگشته است»(1).علامه امينى هم در تبرئه بنى الحسن با اشاره به نامه امام صادق (عليه السلام) به حُسن عقيده آنان و پرهيزكاريشان اقرار نموده مىفرمايد :«آيا غير از اين است كه آنها عارف به هدايت و يقين آورندگان به حق واز پرهيزكاران واقعى براى خداوند متعال بودند ؟»(2).در احاديث ذكر شده ، طرق روايى زير به عبد الله بن الحسن وفاطمه بنت الحسين (عليه السلام) منتهى مىشود :ــ عبد الله بن محمد بن سليمان ، عن ابيه ، عن عبد الله بن الحسن ، عن امّه فاطمة بنت الحسين (عليه السلام) ، عن فاطمه الزهرا (عليها السلام)]حديث 4[ .ــ موسى بن عبد الله بن الحسن ، عن عبد الله بن الحسن ، عن امّه فاطمة بنت الحسين (عليه السلام) ]حديث 8[ .ــ عبد الله ، عن فاطمة الصغرى ، عن ابيها ]حديث 16[ .ــ ليث بن ابى سليم ، عن عبد الله بن الحسن ، عن امّه فاطمة بنت الحسين ، عن فاطمة ]حديث 22و25و26و27و53[ .ــ عبد الله بن الحسن ، عن اُمّه فاطمة بنت الحسين ، عن ابيها الحسين(عليه السلام)]حديث 23و24و28و36و37و39[ .ــ عبد الله بن الحسن ، عن اُمّه فاطمة بنت الحسين ، عن رسول الله(صلى الله عليه وآله وسلم)]حديث 30و35[ .
(1) رجوع كنيد : «المعارف» ، لابن قتيبة ، ص233 .(2) «الاعلام» ، خير الدين زركلى ، ج4 ، ص5 .(3) «رياحين الشريعه» ، ج2 ، ص41 ـ 43 .
عباد بن زياد
«عباد بن زياد» همان «عبادة بن زياد الاسدى» است(1). نجاشى وى را از راويان ثقه كوفه مىداند .قال النجاشى : عبادة بن زياد الاسدى ، كوفى ، ثقة ، زيدى كه كتاب أخبرنا الحسين ، قال حدثنا احمد بن جعفر بن سفيان ، قال حدثنا حميد بن زياد ، قال : حدثنا ابراهيم بن سليمان النِهمِىّ عنه بكتابه(2).طريق وى در اين مسند بدين ترتيب است :ــ هشام بن ابى هشام قال : عباد بن زياد عن امّه عن فاطمه ابنة الحسين، عن ابيها الحسين بن على عن النبى (صلى الله عليه وآله وسلم) قال : ]حديث 42[ . ــــــــــــــــــــــــــــ(1) «معجم رجال الحديث» ، ج9 ، ص219 ، رقم 6133 .(2) «رجال النجاشى» ، ص304 ، رقم 830 .
عبد الله بن الحسن
عبد الله بن حسن از اصحاب امام باقر و امام صادق (عليه السلام) است . چنانكه شيخ طوسى درباره وى گويد :«عبد الله بن الحسن بن الحسن بن على بن ابيطالب (عليه السلام) ، ابو محمد شيخ الطالبيين (رضي الله عنه)»(1).از آنجائيكه پدر وى حسن مثنى و مادرش فاطمه بنت الحسين(عليه السلام)بود به «عبد الله محض» معروف شد(2). عبد الله بن حسن روايات زيادى را نقل نموده است . كه برخى از آنها به صورت مرسل از رسول خدا (صلى الله عليه وآله وسلم)است(3). همچنين از جد خود امام حسن مجتبى (عليه السلام)رواياتى را نقل مىنمايد . كه سه روايت وى در «مسند الامام المجتبى (عليه السلام)» آمده است(4).نقل است كه به امام صادق (عليه السلام) گفته شد : «عبد الله بن حسن گمان مىكند كه نزد او جز همان علومى كه در نزد مردم است ، چيز ديگرى نيست . حضرت فرمود : راست مىگويد . به خدا سوگند كه همان اندازه از علم نزد اوست كه ديگر مردم از آن بهره مند مىباشند . ليكن به خدا سوگند كه نزد ما آن مجموعه علومى است كه حلال و حرام در آن ثبت است ، «جَفر» نزد ماست ، آيا عبد الله مىداند كه مشك شتر يا مشك گوسفند است(5)؟ در نزد ما مصحف فاطمه (عليها السلام)است ، آگاه باشيد ، به خدا سوگند يك حرف از حروف قرآن در اين مصحف نيست ، ليكن ــــــــــــــــــــــــــــ(1) «رجال الطوسى» ، اصحاب الباقر ، رقم 3 ، ص127 و اصحاب الصادق ، رقم 1 ، ص222 .(2) «عمدة الطالب» ، ص101 .(3) «معجم رجال الحديث» ، ج10 ، ص164 ، رقم 6794 .(4) «مسند الامام المجتبى (عليه السلام)» ، الشيخ عزيز الله العطاردى ، ص770 .(5) كنايه از اينكه عبد الله حتى ابتدايى ترين علم نسبت به آن چيزى را كه نزد ايشان و مختصّ به ايشان است ، ندارد .
املاى رسول خدا (صلى الله عليه وآله وسلم) و خط على (عليه السلام) است . عبد الله در مقابل سؤالاتى كه مردم در رشتههاى گوناگون از او مىكنند ، چه مىكند ؟ آيا خوششان نمىآيد از اينكه در روز قيامت دست به دامان ما زده باشيد و ما دست به دامان پيامبر زده باشيم و پيامبر دست به دامان خدا زده باشد ؟»(1).از روايت فوق استفاده مىشود كه وى خود را همچون ديگر راويان احاديث و دانشمندان اسلامى مىدانسته و علوم خاصى كه از ويژگىهاى امامت و مخصوص اهل بيت عصمت (عليهم السلام) مىباشد ، اظهار بىاطلاعى مىنموده است . با اين اوصاف نمىتواند مدعى امامت باشد .عالم جليل القدر و عظيم الشأن سيد رضى الدين على بن طاوس در رساله «مسكّن الفؤاد» به نقل از شيخ طوسى ابو جعفر محمد بن حسن از شيخ مفيد محمد بن محمد بن نعمان از شيخ صدوق محمد بن على بن بابويه از استاد بزرگش محمد بن حسن بن وليد از محمد بن حسن صفار از محمد بن حسين بن ابى خطاب از محمد بن ابى عمير از اسحاق بن عمار(2) نقل مىكند كه امام صادق (عليه السلام) در نامهاى به عبد الله بن حسن مثنى (كه پدر قيامگرش را دستگاه جور كشته بود) در هنگامى كه (از مدينه) بار سفر بسته بود ، چنين تسليت فرمود :بسم الله الرحمن الرحيمبه خلف صالح و خاندان پاك طينت ، از فرزند برادر و پسر عموى ــــــــــــــــــــــــــــ(1) «بصائر الدرجات» ، ص157 ، 158 ، حديث 19 .(2) رجال و راويان سند تا ابن ابى عمير از مشاهير علماى شيعه و از مشايخ اجازه حديثتند . اما ابن ابى عمير در جلالت قدر و عظمت شأنش همين بس كه فقها و محدثان روايات مرسل (بدون سلسله سند) او را در حكم روايات مسند تلقى مىنمايند . اما اسحاق بن عماره اگر اسحاق صرفى باشد كه بزرگى موثق است و اگر اسحاق ساباطى باشد احاديثش مورد اعتماد مىباشد . و به هر حال روايت صحيح است و در آن جاى وقفه نيست .
شما، اما بعد ، اگر تو و خانوادهات كه بار سفر بستيد ، در حزن و خشم و پريشانى گداختيد و تير خصم قلبتان را خست ، من هم به سان شما تاب از كفم رفت و پريشان شدم و داغ اين مصيبت دلم را آتش زد ، اما سخن خداى صاحب عزت و جلال را به ياد آوردم كه اهل تقوى را به صبر دعوت مىكند و آنان را تسليت مىدهد . آنجا كه به پيامبرش (صلى الله عليه وآله وسلم)مىفرمايد :(فَاصْبِرْ لِحُكْمِ رَبِّكَ فَاِنَّكَ بِاَعيُنِنا)(1): «براى حكم پروردگارت صبر پيشه نما ، كه هر آينه تو مورد نظر مايى» .و مىفرمايد :(فَاصْبِرْ لِحُكْمِ رَبِّكَ ولا تَكُنْ كَصاحِبِ الْحُوتِ)(2): «پس براى حكم خدا صبر نما و همانند مصاحب ماهى (حضرت يونس) مباش» .وآنجا كه حمزه را مثله نمودند به پيامبرش مىفرمايد :(وَاِنْ عاقَبْتُمْ فَعاقِبُوا بِمِثْلِ ما عُوقِبْتُمْ بِهِ وَلَئِنْ صَبَرْتُمْ لَهُوَ خَيْرٌ لِلصّابِرينَ)(3): «و اگر خواستيد تلافى و قصاص نماييد ، همانگونه كه آنان به شما رفتار كردند ، معمول داريد . اما اگر صبر پيشه سازيد ، آن براى صابران بهتر است» .كه رسول خدا (صلى الله عليه وآله وسلم) صبر نمود و از مجازات آنان درگذشت .وآنجا كه فرمود :(وَأمُرْ أهْلَكَ بِالصَّلوةِ وَاصْطَبِرْ عَلَيْها لانَسْألُكَ رِزْقاً نَحْنُ نَرْزُقُكَ وَالْعاقِبَةُ لِلتَّقْوى)(4): «و خانواده خود را به نماز بدار و بر آن شكيبا و استوار باش ، مااز تو روزى (كسى) را ــــــــــــــــــــــــــــ(1) سوره طور / 48 .(2) سوره قلم / 48 .(3) سوره نحل / 126 .(4) سوره طه / 132 .
نمىخواهيم ، ما ترا روزى مىدهيم و فرجام از آنِ تقواست».و آنجا كه مىفرمايد :(الَّذينَ إذا أصابَتْهُم مُصيبَةً قالُوا إنّا للهِ وإنّا إلَيْهِ رَاجعونَ* اولئِكَ عَلَيْهِمْ صَلَواتٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَرَحْمَةٌ وَاُولئِكَ هُمُ الْمُهْتَدونَ)(1): «آنانكه چون واقعهاى برايشان پيش آيد ، گويند : ما از آنِ خدا هستيم و به سوى او باز مىگرديم . آنان سلام و رحمت الهى برايشان است و آنان همان هدايت شد گانند» .ومىفرمايد :(اِنَّما يُوَفَّى الصّابِرونَ أجْرَهُمْ بِغَيْرِ حِساب)(2): «بدرستى كه صبر كنندگان پاداش خود را بىحساب دريافت مىدارند» .وآنجا كه لقمان به فرزندش مىگويد :(وَاصْبِرْ عَلى ما أصابَكَ اِنَّ ذلِكَ مِنْ عَزْمِ الاُمورِ)(3): «بر آنچه بر تو واقع مىشود صبر نما ، كه همانا آن از نشانههاى عزم ثابت است» .وآنجا كه موسى ، به قومش مىگويد :(اسْتَعينُوا بِاللهِ وَاصْبِرُوا اِنَّ الأرْضَ للهِ يُورِثُها مَنْ يَشاءُ مِنْ عِبادِهِ وَالْعاقِبَةُ لِلْمُتَّقينَ)(4): «از خداوند كمك بخواهيد و صبر نماييد ، زمين از آن خداوند است و به هر كه از بندگانش خواهد آن را وامى گذارد و فرجام از آن متقين است» .ومىفرمايد :(الَّذينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصّالِحاتِ وتَواصَوْا بِالْحَقِّ ــــــــــــــــــــــــــــ(1) سوره بقره / 156 ـ 157 .(2) سوره زمر / 10 .(3) سوره لقمان / 17 .(4) سوره اعراف / 128 .
وَتَواصَوْا بِالصَّبْرِ)(1): «آنانكه ايمان آوردند و عمل صالح انجام دادند و به حق سفارش كردند و به صبر سفارش كردند» .ومىفرمايد :(ولَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَيء مِنَ الْخَوْفِ وَالْجوعِ وَنَقْص مِنَ الأمْوالِ وَالأنْفُسِ وَالثَّمَراتِ وَبَشِّرِ الصّابِرينَ)(2): «و مسلم و بطور حتم شما را به چيزى از ترس و گرسنگى و كم كردن مال و جان و ميوهها مىآزماييم و شكيبايان را بشارت ده» .ومىفرمايد :(وَالصّابِرينَ وَالصّابِراتِ)(3): «و زنان صابر و مردان شكيبا» .ومىفرمايد :(فَاصْبِرْ حَتّى يَحْكُمَ اللهُ بَيْنَنا وَهوَ خَيْرُ الْحاكِمينَ)(4): «پس صبر نما تا اينكه خداوند بين ما حكم نمايد و او بهترين حاكمان است» .وامثال اين آيات قرآن كه بسيارند .بدان اى عمويم و اى پسر عمويم ! خداوند عز و جل لحظهاى براى پريشانى دنياى وليّش اهميت قائل نمىشود و چيزى نزد او محبوبتر از سختى و محنتى كه همراه با صبر و شكيب باشد نيست . همچنانكه خداى تبارك و تعالى لحظهاى به عطاى نعيم دنيا به دشمنش اهميت نمىدهد(5)، و اگر اين نبود ، دشمنانش دوستانش را نمىكشتند و آنان را نمىترساندند ومانع از تحقق خواستهاى آنان نمىشدند . و حال آنكه ــــــــــــــــــــــــــــ(1) سوره عصر / 3 .(2) سوره بقره / 155 .(3) سوره احزاب / 35 .(4) سوره اعراف / 87 .(5) يعنى دنيا بحدى بىارزش و پست است كه خداوند آن را به دشمنانش مىدهد و از دوستانش دريغ مىدارد .
خود در امن وآسايش خاطرند و مرفه و كاميابند .اگر اين نبود ، سر يحيى بن زكريا را نزد زنى زنا كار نمىفرستادند .اگر اين نبود ، جدّت على ابن ابى طالب (صلوات الله عليه) را كه براى برپاداشتن امر خداى عز و جل برخاسته بود ، به ظلم و جور نمىكشتند ، وعمويت حسين بن فاطمه (عليهما السلام) را مظلوم و مقهور ، به قتل نمىرساندند .اگر اين نبود ، خداى صاحب عزت و جلال در كتابش نمىفرمود :(وَلَوْلا أنْ يَكُونَ النّاسُ اُمَّةً واحِدَةً لَجَعَلْنا لِمَنْ يَكْفُرُ بِالرَّحْمنِ لِبُيُوتِهِمْ سُقُفاً مِنْ فِضَّة وَمَعارِجَ عَلَيْها يَظْهَرونَ)(1): «اگر نه اين بود كه مردم همه يك نوع و يك امتند ، ما (از پستى و بىقدرى دنيا) آنان را كه به خدا كافر مىشوند ، سقف خانههايشان را از نقره قرار مىداديم و (چندين طبقه كه) با نردبام نصب كرده و بر سقف بالا روند ، رفيع مىكرديم» .اگر اين نبود خداى تعالى در كتاب خويش نمىفرمود :(أيَحْسَبُونَ أنَّما نُمِدُّهُمْ بِهِ مِنْ مال وبَنينَ * نُسارِعُ لَهُمْ فِى الْخَيْراتِ بَلْ لا يَشْعُرونَ)(2): «آيا گمان مىبرند اين كه ما ايشان را به مال و پسرانى يارى مىدهيم ، در احسان خود به آنها شتاب گرفتهايم ؟ (نه چنين نيست) بلكه نمىفهمند» .اگر اين نبود ، در حديث (قدسى) نمىآمد :«لَوْلا أنْ يَحْزُنَ الْمُؤْمنُ لَجَعَلْتُ لِلْكافِرينَ عِصابَةً مِنْ حَديد فَلا يَصْدَعُ رَأسَهُ أبَداً» : «اگر نبود كه مؤمن اندوهگين مىشود ، سر كافران را با دستارى آهنين مىبستم تا هيچگاه به سردرد هم دچار نشوند» .اگر اين نبود ، در حديث نمىآمد : ــــــــــــــــــــــــــــ(1) سوره زخرف / 33 .(2) سوره مؤمنون / 55 ـ 56 .
«اِنَّ الدُّنيا لا تساوى عِنْدَ اللهِ عَزَّ وَجَلَّ جَناحَ بَعوضَة» : «همانا دنيا نزد خداى صاحب عزّت و جلال به اندازه بال پشهاى هم نمىارزد» .اگر اين نبود ، در حديث نمىآمد :«لَوْ اَنَّ الْمُؤمِنَ عَلى اقِمَّهِ جَبَل لَبَعَثَ اللهُ لَهُ كافِراً اَوْ مُنافِقاً يُؤْذيهِ» : «اگر مؤمن بر سر قله كوهى هم باشد ، خداوند كافر يا منافقى را بر مىانگيزد تا (نزد او رود و) او را آزار دهد» .اگر اين نبود در حديث نمىآمد :«اِذا أحَبَّ اللهُ قَوْماً أوْ أحَبَّ عَبْداً صَبَّ عَلَيْهِ الْبَلاءَ صَبَّاً ، فَلا يَخْرُجُ مِنْ غَمٍّ إلاّ وَقَعَ فى غَمّ» : «چون خدا قوم يابندهاى را دوست دارد ، بلا را بر او فرو مىبارد (سيل بلا را بر او سرازير مىكند) بگونهايكه از هيچ اندوهى رها نمىشود مگر اينكه در اندوه ديگر مىافتد» .اگر اين نبود در حديث نمىآمد :«ما مِنْ جُرْعَتَيْنِ أحَبُّ اِلَى اللهِ عَزَّ وَجَلَّ يَجْرَعَها عَبْدُهُ المؤمنُ فِى الدُّنيا مِنْ جُرْعَةِ غَيْظ كَظَمَ عَلَيْها ، ومِنْ جُرْعَةِ حُزْن عِنْدَ مُصيبَة صَبَرَ عَلَيْها بِحُسْنِ عَزاء وَاحْتِساب» : «هيچ جرعهاى نزد خداى صاحب عزت و جلال محبوب تر از جرعه خشمى كه انگيزه دنيوى داشته باشد و بنده مؤمنش در كام فرو برد و جرعه اندوه بر مصيبتى كه بر آن به نيكى صبر ور زد و اجر خود را از خدا طلب دارد ، نيست» .اگر اين نبود ، اصحاب رسول خدا (صلى الله عليه وآله وسلم) برآنكه به ايشان ظلم مىكرد ، دعا نمىكردند كه عمرش زياد و بدنش سالم و مال و فرزندش بسيار شود. اگر اين نبود به ما خبر نمىرسيد كه چون رسول خدا (صلى الله عليه وآله وسلم) براى مردى طلب رحمت وآمرزش مىكرد ، او شهيد مىشد .پس بر شما باد اى عمو و پسر عمويم ، واى عموزادگان و برادرانم ، كه صبر پيشه سازيد ، راضى وتسليم امر خداى عز وجل باشيد ، امور خود را به او واگذاريد، در برابر تقديرش سر طاعت و شكيب نهيد و فرمانش را به جان خريدارى نماييد .خداوند صبر را بر ما و شما فرو بارد و همگى مان را به سعادت رسانده و از هر هلاكتى بازدارد . به قدرت وامداد او كه سميع و قريب است ، وسلام الهى بر برگزيده خلقش ، محمد مصطفى وخاندان آن حضرت» .سيد بن طاوس در اقبال گفته است : در اين تسليت ، عبد الله محض به عبد صالح توصيف شده و امام بر او دعا نموده و براى عموزادگان خود سعادت از خدا طلبيده است . اين دلالت بر آن دارد كه اين جماعت مورد خطاب امام صادق (عليه السلام)نزد ايشان معذور و ممدوح و مظلوم بودهاند و به حق حضرتش معرفت داشتهاند .وآنچه هم در كتابها آمده است كه از امام صادق (عليه السلام)كناره گرفتند ، حمل بر تقيه مىشود ، تا آنان را متهم نسازند كه مخالف دستگاه حاكم هستند و در صدد رساندن حق غصب شده ائمه (عليهم السلام) به ايشان مىباشند .از ديگر شواهدى كه دلالت بر اعتقاد صحيح و معرفت كامل آنان به امام حق دارد ، حديث خلاّد بن عمير كندى است . او كه از موالى خاندان حجر بن عدى است گويد :بر حضرت صادق (عليه السلام) وارد شدم . امام به من فرمودند : آيا شما شناختى از آل حسن كه پيش از ما خروج كردند ، داريد . گزارش كارهاى آنان به ما مىرسيد ، ما دوست نداشتيم در اين باره سخنى بگوئيم و گفتيم خدا آنانرا در عافيت قرار دهد . آنگاه امام فرمودند : آنانرا با عافيت چه كار ! سپس با صداى بلند گريستند و فرمودند: پدرم از فاطمه بنت الحسين روايت كرد كه او مىگفت : از پدرم شنيدم كه مىفرمود : «اى فاطمه از نسل تو كسانى مىآيند كه در كنار فرات به قتل مىرسند يا زخمى مىشوند . نه گذشتگان به (مقام) آنان نايل توانند شد و نه آيندگان و از نسل فاطمه بنت الحسين نيز جز اين افراد كسى باقى نمانده بود .سيد بن طاوس گويد : اين شهادتى صريح از طرق صحيحه در مدح افرادى از نسل امام حسن (عليه السلام) است كه عليه خلفاى وقت قيام نموده و در چنگال ظلم آن ظالمان به شهادت رسيدند . اين فرمايش بيانگر آن است كه آنان با شرف و سعادت به ملاقات خداى تعالى نائل آمدند .همچنانكه عبد الله بن حسن محض (بر خلاف تصور برخى كه او را داعيه مهدويت مىدهند) عارف به مهدى موعود (عليه السلام) بوده و مىدانسته كه از آل محمد(صلى الله عليه وآله وسلم) تنها اوست كه عدل و داد را در پهنه جهان مىگسترد ، و توجه هم داشته كه وى غير از محمد فرزند او (همنام حضرت مهدى) است .جد بزرگوار ما شيخ طوسى با سند خود از حضرت ابو عبد الله صادق(عليه السلام)روايت مىكند كه حضرتش در كنار ناودان كعبه ايستاده بود و نيايش مىكرد . در جانب راست او عبد الله بن الحسن و در جانب چپ وى حسن بن الحسن و پشت سر ايشان جعفر بن الحسن ايستاده بودند . عبّاد بن كثير بصرى امام را سه بار با كنيه «ابو عبد الله» ندا داد و امام پاسخى نفرمودند ، تا آنكه حضرتش را با نام «جعفر» مخاطب ساخت . اينجا بود امام فرمودند : «چه مىگويى اى ابو كثير ؟» او گفت : «من در كتابى كه در دست دارم ، خواندهام كه اين بنيان (كعبه) بدست مردى ويران مىشود و سنگهاى آن درهم مىشكنند» حضرت پاسخ دادند : «اى ابو كثير ، در كتاب تو دروغ نوشته شده است . امّا گويا من اينك مىنگرم مردى را كه دو پاى زرد رنگ دارد ، ساق پايش نازك است ، شكمى بزرگ و گردنى نازك و سرى درشت دارد . بر اين ركن مىايستد (امام به ركن يمانى اشارت فرمودند) و مردم را از طواف باز مىدارد ، تا آنكه همه از او به وحشت مىافتند . در اين هنگام ، پروردگار متعال ، مردى از نسل مرا بر مىانگيزد (امام به سينه خود اشاره نمودند) و اين فساد گرستم پيشه را بسان عاد و ثمود و فرعون صاحب كاخها از ميان بر مىدارد» .عبد الله بن حسن (بعد از شنيدن اين بيانات) گفت : بخدا سوگند ، ابو عبد الله راست گفت . درپى آن ، ديگر همراهان نيز حضرتش را تصديق كردند .راستى آيا اين اعتراف به صدق گفتار امام جز از فرد آشنا به حق و درستى قابل تصور است ؟ وآيا جز اينست كه اين مرد ، امامت حضرت حجّة بن الحسن (از نسل حسين بن على) باور داشته است ؟»(1).علامه مقرم گويد : «با توجه به نامه مبارك امام جعفر صادق (عليه السلام)به عموزادگانش ديگر هيچكس را نرسد كه كمترين خدشهاى بر اين علويان وارد سازد . و براى شناخت شخصيت برازنده آنان چارهاى نيست جز آنكه احاديث وسخنانى را كه دال بر طعن به آنان وامثال آنان است ، و دليل قطعى از طريق صحيح بر تمرّدشان از شرع اقدس وجود ندارد ، طرد نمود .از اينجاست كه علامه حلى در پاسخ مسائل «ابن مهنّا» اظهار مىدارد : هيچكس را جايز نيست كه به احدى از ذريه رسول خدا (صلى الله عليه وآله وسلم) ارتكاب امر حرامى را كه حرمتش متفقٌ عليه است ـ نسبت دهد ، مادام كه آن به دليل صحيحى ثابت نگشته است و در اين باره اگر حديثى هم باشد ، سلسله راويان حديث را به نقص منسوب نمودن بهتر از نسبت نقص به اين خاندان است» .علامه مجلسى نيز گويد : ــــــــــــــــــــــــــــ(1) «اقبال الاعمال» ، اعمال ماه محرم ، ص581و582 ، «منتهى الآمال» ، ج1 ، ص267و269 ، «السيدة السكينة» ، ص28 ـ 32 .
سزاوارتر آنست كه از تمامى اولاد ائمه (عليهم السلام) جز به نيكى ياد نشود ، زيرا حكم بر تبرّى از آنان محقّق نگشته است»(1).علامه امينى هم در تبرئه بنى الحسن با اشاره به نامه امام صادق (عليه السلام) به حُسن عقيده آنان و پرهيزكاريشان اقرار نموده مىفرمايد :«آيا غير از اين است كه آنها عارف به هدايت و يقين آورندگان به حق واز پرهيزكاران واقعى براى خداوند متعال بودند ؟»(2).در احاديث ذكر شده ، طرق روايى زير به عبد الله بن الحسن وفاطمه بنت الحسين (عليه السلام) منتهى مىشود :ــ عبد الله بن محمد بن سليمان ، عن ابيه ، عن عبد الله بن الحسن ، عن امّه فاطمة بنت الحسين (عليه السلام) ، عن فاطمه الزهرا (عليها السلام)]حديث 4[ .ــ موسى بن عبد الله بن الحسن ، عن عبد الله بن الحسن ، عن امّه فاطمة بنت الحسين (عليه السلام) ]حديث 8[ .ــ عبد الله ، عن فاطمة الصغرى ، عن ابيها ]حديث 16[ .ــ ليث بن ابى سليم ، عن عبد الله بن الحسن ، عن امّه فاطمة بنت الحسين ، عن فاطمة ]حديث 22و25و26و27و53[ .ــ عبد الله بن الحسن ، عن اُمّه فاطمة بنت الحسين ، عن ابيها الحسين(عليه السلام)]حديث 23و24و28و36و37و39[ .ــ عبد الله بن الحسن ، عن اُمّه فاطمة بنت الحسين ، عن رسول الله(صلى الله عليه وآله وسلم)]حديث 30و35[ .
(1) «رجال الطوسى» ، اصحاب الباقر ، رقم 3 ، ص127 و اصحاب الصادق ، رقم 1 ، ص222 .(2) «عمدة الطالب» ، ص101 .(3) «معجم رجال الحديث» ، ج10 ، ص164 ، رقم 6794 .(4) «مسند الامام المجتبى (عليه السلام)» ، الشيخ عزيز الله العطاردى ، ص770 .(5) كنايه از اينكه عبد الله حتى ابتدايى ترين علم نسبت به آن چيزى را كه نزد ايشان و مختصّ به ايشان است ، ندارد .
املاى رسول خدا (صلى الله عليه وآله وسلم) و خط على (عليه السلام) است . عبد الله در مقابل سؤالاتى كه مردم در رشتههاى گوناگون از او مىكنند ، چه مىكند ؟ آيا خوششان نمىآيد از اينكه در روز قيامت دست به دامان ما زده باشيد و ما دست به دامان پيامبر زده باشيم و پيامبر دست به دامان خدا زده باشد ؟»(1).از روايت فوق استفاده مىشود كه وى خود را همچون ديگر راويان احاديث و دانشمندان اسلامى مىدانسته و علوم خاصى كه از ويژگىهاى امامت و مخصوص اهل بيت عصمت (عليهم السلام) مىباشد ، اظهار بىاطلاعى مىنموده است . با اين اوصاف نمىتواند مدعى امامت باشد .عالم جليل القدر و عظيم الشأن سيد رضى الدين على بن طاوس در رساله «مسكّن الفؤاد» به نقل از شيخ طوسى ابو جعفر محمد بن حسن از شيخ مفيد محمد بن محمد بن نعمان از شيخ صدوق محمد بن على بن بابويه از استاد بزرگش محمد بن حسن بن وليد از محمد بن حسن صفار از محمد بن حسين بن ابى خطاب از محمد بن ابى عمير از اسحاق بن عمار(2) نقل مىكند كه امام صادق (عليه السلام) در نامهاى به عبد الله بن حسن مثنى (كه پدر قيامگرش را دستگاه جور كشته بود) در هنگامى كه (از مدينه) بار سفر بسته بود ، چنين تسليت فرمود :بسم الله الرحمن الرحيمبه خلف صالح و خاندان پاك طينت ، از فرزند برادر و پسر عموى ــــــــــــــــــــــــــــ(1) «بصائر الدرجات» ، ص157 ، 158 ، حديث 19 .(2) رجال و راويان سند تا ابن ابى عمير از مشاهير علماى شيعه و از مشايخ اجازه حديثتند . اما ابن ابى عمير در جلالت قدر و عظمت شأنش همين بس كه فقها و محدثان روايات مرسل (بدون سلسله سند) او را در حكم روايات مسند تلقى مىنمايند . اما اسحاق بن عماره اگر اسحاق صرفى باشد كه بزرگى موثق است و اگر اسحاق ساباطى باشد احاديثش مورد اعتماد مىباشد . و به هر حال روايت صحيح است و در آن جاى وقفه نيست .
شما، اما بعد ، اگر تو و خانوادهات كه بار سفر بستيد ، در حزن و خشم و پريشانى گداختيد و تير خصم قلبتان را خست ، من هم به سان شما تاب از كفم رفت و پريشان شدم و داغ اين مصيبت دلم را آتش زد ، اما سخن خداى صاحب عزت و جلال را به ياد آوردم كه اهل تقوى را به صبر دعوت مىكند و آنان را تسليت مىدهد . آنجا كه به پيامبرش (صلى الله عليه وآله وسلم)مىفرمايد :(فَاصْبِرْ لِحُكْمِ رَبِّكَ فَاِنَّكَ بِاَعيُنِنا)(1): «براى حكم پروردگارت صبر پيشه نما ، كه هر آينه تو مورد نظر مايى» .و مىفرمايد :(فَاصْبِرْ لِحُكْمِ رَبِّكَ ولا تَكُنْ كَصاحِبِ الْحُوتِ)(2): «پس براى حكم خدا صبر نما و همانند مصاحب ماهى (حضرت يونس) مباش» .وآنجا كه حمزه را مثله نمودند به پيامبرش مىفرمايد :(وَاِنْ عاقَبْتُمْ فَعاقِبُوا بِمِثْلِ ما عُوقِبْتُمْ بِهِ وَلَئِنْ صَبَرْتُمْ لَهُوَ خَيْرٌ لِلصّابِرينَ)(3): «و اگر خواستيد تلافى و قصاص نماييد ، همانگونه كه آنان به شما رفتار كردند ، معمول داريد . اما اگر صبر پيشه سازيد ، آن براى صابران بهتر است» .كه رسول خدا (صلى الله عليه وآله وسلم) صبر نمود و از مجازات آنان درگذشت .وآنجا كه فرمود :(وَأمُرْ أهْلَكَ بِالصَّلوةِ وَاصْطَبِرْ عَلَيْها لانَسْألُكَ رِزْقاً نَحْنُ نَرْزُقُكَ وَالْعاقِبَةُ لِلتَّقْوى)(4): «و خانواده خود را به نماز بدار و بر آن شكيبا و استوار باش ، مااز تو روزى (كسى) را ــــــــــــــــــــــــــــ(1) سوره طور / 48 .(2) سوره قلم / 48 .(3) سوره نحل / 126 .(4) سوره طه / 132 .
نمىخواهيم ، ما ترا روزى مىدهيم و فرجام از آنِ تقواست».و آنجا كه مىفرمايد :(الَّذينَ إذا أصابَتْهُم مُصيبَةً قالُوا إنّا للهِ وإنّا إلَيْهِ رَاجعونَ* اولئِكَ عَلَيْهِمْ صَلَواتٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَرَحْمَةٌ وَاُولئِكَ هُمُ الْمُهْتَدونَ)(1): «آنانكه چون واقعهاى برايشان پيش آيد ، گويند : ما از آنِ خدا هستيم و به سوى او باز مىگرديم . آنان سلام و رحمت الهى برايشان است و آنان همان هدايت شد گانند» .ومىفرمايد :(اِنَّما يُوَفَّى الصّابِرونَ أجْرَهُمْ بِغَيْرِ حِساب)(2): «بدرستى كه صبر كنندگان پاداش خود را بىحساب دريافت مىدارند» .وآنجا كه لقمان به فرزندش مىگويد :(وَاصْبِرْ عَلى ما أصابَكَ اِنَّ ذلِكَ مِنْ عَزْمِ الاُمورِ)(3): «بر آنچه بر تو واقع مىشود صبر نما ، كه همانا آن از نشانههاى عزم ثابت است» .وآنجا كه موسى ، به قومش مىگويد :(اسْتَعينُوا بِاللهِ وَاصْبِرُوا اِنَّ الأرْضَ للهِ يُورِثُها مَنْ يَشاءُ مِنْ عِبادِهِ وَالْعاقِبَةُ لِلْمُتَّقينَ)(4): «از خداوند كمك بخواهيد و صبر نماييد ، زمين از آن خداوند است و به هر كه از بندگانش خواهد آن را وامى گذارد و فرجام از آن متقين است» .ومىفرمايد :(الَّذينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصّالِحاتِ وتَواصَوْا بِالْحَقِّ ــــــــــــــــــــــــــــ(1) سوره بقره / 156 ـ 157 .(2) سوره زمر / 10 .(3) سوره لقمان / 17 .(4) سوره اعراف / 128 .
وَتَواصَوْا بِالصَّبْرِ)(1): «آنانكه ايمان آوردند و عمل صالح انجام دادند و به حق سفارش كردند و به صبر سفارش كردند» .ومىفرمايد :(ولَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَيء مِنَ الْخَوْفِ وَالْجوعِ وَنَقْص مِنَ الأمْوالِ وَالأنْفُسِ وَالثَّمَراتِ وَبَشِّرِ الصّابِرينَ)(2): «و مسلم و بطور حتم شما را به چيزى از ترس و گرسنگى و كم كردن مال و جان و ميوهها مىآزماييم و شكيبايان را بشارت ده» .ومىفرمايد :(وَالصّابِرينَ وَالصّابِراتِ)(3): «و زنان صابر و مردان شكيبا» .ومىفرمايد :(فَاصْبِرْ حَتّى يَحْكُمَ اللهُ بَيْنَنا وَهوَ خَيْرُ الْحاكِمينَ)(4): «پس صبر نما تا اينكه خداوند بين ما حكم نمايد و او بهترين حاكمان است» .وامثال اين آيات قرآن كه بسيارند .بدان اى عمويم و اى پسر عمويم ! خداوند عز و جل لحظهاى براى پريشانى دنياى وليّش اهميت قائل نمىشود و چيزى نزد او محبوبتر از سختى و محنتى كه همراه با صبر و شكيب باشد نيست . همچنانكه خداى تبارك و تعالى لحظهاى به عطاى نعيم دنيا به دشمنش اهميت نمىدهد(5)، و اگر اين نبود ، دشمنانش دوستانش را نمىكشتند و آنان را نمىترساندند ومانع از تحقق خواستهاى آنان نمىشدند . و حال آنكه ــــــــــــــــــــــــــــ(1) سوره عصر / 3 .(2) سوره بقره / 155 .(3) سوره احزاب / 35 .(4) سوره اعراف / 87 .(5) يعنى دنيا بحدى بىارزش و پست است كه خداوند آن را به دشمنانش مىدهد و از دوستانش دريغ مىدارد .
خود در امن وآسايش خاطرند و مرفه و كاميابند .اگر اين نبود ، سر يحيى بن زكريا را نزد زنى زنا كار نمىفرستادند .اگر اين نبود ، جدّت على ابن ابى طالب (صلوات الله عليه) را كه براى برپاداشتن امر خداى عز و جل برخاسته بود ، به ظلم و جور نمىكشتند ، وعمويت حسين بن فاطمه (عليهما السلام) را مظلوم و مقهور ، به قتل نمىرساندند .اگر اين نبود ، خداى صاحب عزت و جلال در كتابش نمىفرمود :(وَلَوْلا أنْ يَكُونَ النّاسُ اُمَّةً واحِدَةً لَجَعَلْنا لِمَنْ يَكْفُرُ بِالرَّحْمنِ لِبُيُوتِهِمْ سُقُفاً مِنْ فِضَّة وَمَعارِجَ عَلَيْها يَظْهَرونَ)(1): «اگر نه اين بود كه مردم همه يك نوع و يك امتند ، ما (از پستى و بىقدرى دنيا) آنان را كه به خدا كافر مىشوند ، سقف خانههايشان را از نقره قرار مىداديم و (چندين طبقه كه) با نردبام نصب كرده و بر سقف بالا روند ، رفيع مىكرديم» .اگر اين نبود خداى تعالى در كتاب خويش نمىفرمود :(أيَحْسَبُونَ أنَّما نُمِدُّهُمْ بِهِ مِنْ مال وبَنينَ * نُسارِعُ لَهُمْ فِى الْخَيْراتِ بَلْ لا يَشْعُرونَ)(2): «آيا گمان مىبرند اين كه ما ايشان را به مال و پسرانى يارى مىدهيم ، در احسان خود به آنها شتاب گرفتهايم ؟ (نه چنين نيست) بلكه نمىفهمند» .اگر اين نبود ، در حديث (قدسى) نمىآمد :«لَوْلا أنْ يَحْزُنَ الْمُؤْمنُ لَجَعَلْتُ لِلْكافِرينَ عِصابَةً مِنْ حَديد فَلا يَصْدَعُ رَأسَهُ أبَداً» : «اگر نبود كه مؤمن اندوهگين مىشود ، سر كافران را با دستارى آهنين مىبستم تا هيچگاه به سردرد هم دچار نشوند» .اگر اين نبود ، در حديث نمىآمد : ــــــــــــــــــــــــــــ(1) سوره زخرف / 33 .(2) سوره مؤمنون / 55 ـ 56 .
«اِنَّ الدُّنيا لا تساوى عِنْدَ اللهِ عَزَّ وَجَلَّ جَناحَ بَعوضَة» : «همانا دنيا نزد خداى صاحب عزّت و جلال به اندازه بال پشهاى هم نمىارزد» .اگر اين نبود ، در حديث نمىآمد :«لَوْ اَنَّ الْمُؤمِنَ عَلى اقِمَّهِ جَبَل لَبَعَثَ اللهُ لَهُ كافِراً اَوْ مُنافِقاً يُؤْذيهِ» : «اگر مؤمن بر سر قله كوهى هم باشد ، خداوند كافر يا منافقى را بر مىانگيزد تا (نزد او رود و) او را آزار دهد» .اگر اين نبود در حديث نمىآمد :«اِذا أحَبَّ اللهُ قَوْماً أوْ أحَبَّ عَبْداً صَبَّ عَلَيْهِ الْبَلاءَ صَبَّاً ، فَلا يَخْرُجُ مِنْ غَمٍّ إلاّ وَقَعَ فى غَمّ» : «چون خدا قوم يابندهاى را دوست دارد ، بلا را بر او فرو مىبارد (سيل بلا را بر او سرازير مىكند) بگونهايكه از هيچ اندوهى رها نمىشود مگر اينكه در اندوه ديگر مىافتد» .اگر اين نبود در حديث نمىآمد :«ما مِنْ جُرْعَتَيْنِ أحَبُّ اِلَى اللهِ عَزَّ وَجَلَّ يَجْرَعَها عَبْدُهُ المؤمنُ فِى الدُّنيا مِنْ جُرْعَةِ غَيْظ كَظَمَ عَلَيْها ، ومِنْ جُرْعَةِ حُزْن عِنْدَ مُصيبَة صَبَرَ عَلَيْها بِحُسْنِ عَزاء وَاحْتِساب» : «هيچ جرعهاى نزد خداى صاحب عزت و جلال محبوب تر از جرعه خشمى كه انگيزه دنيوى داشته باشد و بنده مؤمنش در كام فرو برد و جرعه اندوه بر مصيبتى كه بر آن به نيكى صبر ور زد و اجر خود را از خدا طلب دارد ، نيست» .اگر اين نبود ، اصحاب رسول خدا (صلى الله عليه وآله وسلم) برآنكه به ايشان ظلم مىكرد ، دعا نمىكردند كه عمرش زياد و بدنش سالم و مال و فرزندش بسيار شود. اگر اين نبود به ما خبر نمىرسيد كه چون رسول خدا (صلى الله عليه وآله وسلم) براى مردى طلب رحمت وآمرزش مىكرد ، او شهيد مىشد .پس بر شما باد اى عمو و پسر عمويم ، واى عموزادگان و برادرانم ، كه صبر پيشه سازيد ، راضى وتسليم امر خداى عز وجل باشيد ، امور خود را به او واگذاريد، در برابر تقديرش سر طاعت و شكيب نهيد و فرمانش را به جان خريدارى نماييد .خداوند صبر را بر ما و شما فرو بارد و همگى مان را به سعادت رسانده و از هر هلاكتى بازدارد . به قدرت وامداد او كه سميع و قريب است ، وسلام الهى بر برگزيده خلقش ، محمد مصطفى وخاندان آن حضرت» .سيد بن طاوس در اقبال گفته است : در اين تسليت ، عبد الله محض به عبد صالح توصيف شده و امام بر او دعا نموده و براى عموزادگان خود سعادت از خدا طلبيده است . اين دلالت بر آن دارد كه اين جماعت مورد خطاب امام صادق (عليه السلام)نزد ايشان معذور و ممدوح و مظلوم بودهاند و به حق حضرتش معرفت داشتهاند .وآنچه هم در كتابها آمده است كه از امام صادق (عليه السلام)كناره گرفتند ، حمل بر تقيه مىشود ، تا آنان را متهم نسازند كه مخالف دستگاه حاكم هستند و در صدد رساندن حق غصب شده ائمه (عليهم السلام) به ايشان مىباشند .از ديگر شواهدى كه دلالت بر اعتقاد صحيح و معرفت كامل آنان به امام حق دارد ، حديث خلاّد بن عمير كندى است . او كه از موالى خاندان حجر بن عدى است گويد :بر حضرت صادق (عليه السلام) وارد شدم . امام به من فرمودند : آيا شما شناختى از آل حسن كه پيش از ما خروج كردند ، داريد . گزارش كارهاى آنان به ما مىرسيد ، ما دوست نداشتيم در اين باره سخنى بگوئيم و گفتيم خدا آنانرا در عافيت قرار دهد . آنگاه امام فرمودند : آنانرا با عافيت چه كار ! سپس با صداى بلند گريستند و فرمودند: پدرم از فاطمه بنت الحسين روايت كرد كه او مىگفت : از پدرم شنيدم كه مىفرمود : «اى فاطمه از نسل تو كسانى مىآيند كه در كنار فرات به قتل مىرسند يا زخمى مىشوند . نه گذشتگان به (مقام) آنان نايل توانند شد و نه آيندگان و از نسل فاطمه بنت الحسين نيز جز اين افراد كسى باقى نمانده بود .سيد بن طاوس گويد : اين شهادتى صريح از طرق صحيحه در مدح افرادى از نسل امام حسن (عليه السلام) است كه عليه خلفاى وقت قيام نموده و در چنگال ظلم آن ظالمان به شهادت رسيدند . اين فرمايش بيانگر آن است كه آنان با شرف و سعادت به ملاقات خداى تعالى نائل آمدند .همچنانكه عبد الله بن حسن محض (بر خلاف تصور برخى كه او را داعيه مهدويت مىدهند) عارف به مهدى موعود (عليه السلام) بوده و مىدانسته كه از آل محمد(صلى الله عليه وآله وسلم) تنها اوست كه عدل و داد را در پهنه جهان مىگسترد ، و توجه هم داشته كه وى غير از محمد فرزند او (همنام حضرت مهدى) است .جد بزرگوار ما شيخ طوسى با سند خود از حضرت ابو عبد الله صادق(عليه السلام)روايت مىكند كه حضرتش در كنار ناودان كعبه ايستاده بود و نيايش مىكرد . در جانب راست او عبد الله بن الحسن و در جانب چپ وى حسن بن الحسن و پشت سر ايشان جعفر بن الحسن ايستاده بودند . عبّاد بن كثير بصرى امام را سه بار با كنيه «ابو عبد الله» ندا داد و امام پاسخى نفرمودند ، تا آنكه حضرتش را با نام «جعفر» مخاطب ساخت . اينجا بود امام فرمودند : «چه مىگويى اى ابو كثير ؟» او گفت : «من در كتابى كه در دست دارم ، خواندهام كه اين بنيان (كعبه) بدست مردى ويران مىشود و سنگهاى آن درهم مىشكنند» حضرت پاسخ دادند : «اى ابو كثير ، در كتاب تو دروغ نوشته شده است . امّا گويا من اينك مىنگرم مردى را كه دو پاى زرد رنگ دارد ، ساق پايش نازك است ، شكمى بزرگ و گردنى نازك و سرى درشت دارد . بر اين ركن مىايستد (امام به ركن يمانى اشارت فرمودند) و مردم را از طواف باز مىدارد ، تا آنكه همه از او به وحشت مىافتند . در اين هنگام ، پروردگار متعال ، مردى از نسل مرا بر مىانگيزد (امام به سينه خود اشاره نمودند) و اين فساد گرستم پيشه را بسان عاد و ثمود و فرعون صاحب كاخها از ميان بر مىدارد» .عبد الله بن حسن (بعد از شنيدن اين بيانات) گفت : بخدا سوگند ، ابو عبد الله راست گفت . درپى آن ، ديگر همراهان نيز حضرتش را تصديق كردند .راستى آيا اين اعتراف به صدق گفتار امام جز از فرد آشنا به حق و درستى قابل تصور است ؟ وآيا جز اينست كه اين مرد ، امامت حضرت حجّة بن الحسن (از نسل حسين بن على) باور داشته است ؟»(1).علامه مقرم گويد : «با توجه به نامه مبارك امام جعفر صادق (عليه السلام)به عموزادگانش ديگر هيچكس را نرسد كه كمترين خدشهاى بر اين علويان وارد سازد . و براى شناخت شخصيت برازنده آنان چارهاى نيست جز آنكه احاديث وسخنانى را كه دال بر طعن به آنان وامثال آنان است ، و دليل قطعى از طريق صحيح بر تمرّدشان از شرع اقدس وجود ندارد ، طرد نمود .از اينجاست كه علامه حلى در پاسخ مسائل «ابن مهنّا» اظهار مىدارد : هيچكس را جايز نيست كه به احدى از ذريه رسول خدا (صلى الله عليه وآله وسلم) ارتكاب امر حرامى را كه حرمتش متفقٌ عليه است ـ نسبت دهد ، مادام كه آن به دليل صحيحى ثابت نگشته است و در اين باره اگر حديثى هم باشد ، سلسله راويان حديث را به نقص منسوب نمودن بهتر از نسبت نقص به اين خاندان است» .علامه مجلسى نيز گويد : ــــــــــــــــــــــــــــ(1) «اقبال الاعمال» ، اعمال ماه محرم ، ص581و582 ، «منتهى الآمال» ، ج1 ، ص267و269 ، «السيدة السكينة» ، ص28 ـ 32 .
سزاوارتر آنست كه از تمامى اولاد ائمه (عليهم السلام) جز به نيكى ياد نشود ، زيرا حكم بر تبرّى از آنان محقّق نگشته است»(1).علامه امينى هم در تبرئه بنى الحسن با اشاره به نامه امام صادق (عليه السلام) به حُسن عقيده آنان و پرهيزكاريشان اقرار نموده مىفرمايد :«آيا غير از اين است كه آنها عارف به هدايت و يقين آورندگان به حق واز پرهيزكاران واقعى براى خداوند متعال بودند ؟»(2).در احاديث ذكر شده ، طرق روايى زير به عبد الله بن الحسن وفاطمه بنت الحسين (عليه السلام) منتهى مىشود :ــ عبد الله بن محمد بن سليمان ، عن ابيه ، عن عبد الله بن الحسن ، عن امّه فاطمة بنت الحسين (عليه السلام) ، عن فاطمه الزهرا (عليها السلام)]حديث 4[ .ــ موسى بن عبد الله بن الحسن ، عن عبد الله بن الحسن ، عن امّه فاطمة بنت الحسين (عليه السلام) ]حديث 8[ .ــ عبد الله ، عن فاطمة الصغرى ، عن ابيها ]حديث 16[ .ــ ليث بن ابى سليم ، عن عبد الله بن الحسن ، عن امّه فاطمة بنت الحسين ، عن فاطمة ]حديث 22و25و26و27و53[ .ــ عبد الله بن الحسن ، عن اُمّه فاطمة بنت الحسين ، عن ابيها الحسين(عليه السلام)]حديث 23و24و28و36و37و39[ .ــ عبد الله بن الحسن ، عن اُمّه فاطمة بنت الحسين ، عن رسول الله(صلى الله عليه وآله وسلم)]حديث 30و35[ . | | |
