|
|
|
 |
|
 |
| |
فهرست مطالب
پيشگفتار
فصل اول : پيامبر از رحلت خبر مى دهد
1-1: در فرصتهاى پراكنده
2-1 در مراسم حجة الوداع
3 - 1: در مدينه :
4-1: يك ماه پيش از رحلت :
فصل دوم : سپاه اسامه
1-2: نگرانى پيامبر صلى الله عليه و آله
2-2: فرمان تشكيل سپاه اسامة
3-2: حضور ابوبكر در سپاه اسامة
4-2: يك پرسش ؟
5-2: آماده سازى زمينه بيعت با على عليه السلام
6-2: اعتراض به فرماندهى اسامة
الف : قبل از رحلت پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله و سلم
ب - بعد از رحلت :
7-2: دفاع از اعتراض
8-2: درنگ در اجراى فرمان
9 - 2 - دفاع از درنگ
10 -2 - درخواست الغاى فرمان
11 - 2 - ارزيابى موقعيت
شكنجه مسلمين :
12 - 2 - اجتهاد در مقابل نص
13 - 2 - كناره گيرى از سپاه
14-2- سرانجام سپاه
5-2 - آتش سوزى هرگز
16 - 2 - بررسى گزارش آتش سوزى
فصل سوم : وصيت پيامبر
1 - 3 - بيمارى پيامبر اكرم (ص )
3 - 2 - پيامبر(ص ) وصيت مى كند
3 - 3 - انگيزه هاى عايشه ؟
4 - 3 - تناقض
آيا پيامبر هيچ چيزى از خود به جاى نگذارد؟
وصيت پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم به تجهيز خود
5 - 3 - سهل انگارى ؟ هرگز
فصل چهارم : رهبرى امامت
1 - 1 - 4 - پرسشى بى پاسخ
2 - 1 - 4 - امامت در قرآن
3 - 1 - 4 - ضرورت رهبرى
4 - 1 - 4 - امامت و تكامل دين
5 - 1 - 4 امامت در حديث
1- حديث الدار:
2- حديث الولاية :
3- حديث المنزله :
4-
5-
6- در ضحى حديث سد الابواب ، جابر بن عبدالله گويد:
توضيح
6 - 1 - 4 - نقد و پاسخ
ابن ابى الحديد گويد:
4- حديث الغدير:
5- حديث الكتف :
2 - 4 - نقد و بررسى
1 - 2 - 4: نقدى بر همه احاديث
2 - 2 - 4 - حديث غدير
3 - 2 - 4 - توجيه احاديث
واژه ولى
شرايط ايراد خطبه غدير
4 - 2 - 4 - شئون ولايى پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم
5 - 2 - 4 - واگذارى شئون ولايت
6 - 2 - 4 ترديد...؟
7 - 2 - 4 - تواتر و شهرت نصوص
8 - 2 - 4 بهانه انكار
9- 2- 4- انگيزه هاى مخالفت
10- 2- 4؛ اما سكوت ...؟
11- 2 - 4؛ احتجاج به وصيت
11 - 2 - 4 احتجاج زهرا(س )
12 - 2 - 4 احتجاج ابن عباس
13 - 2 - 4 شركت در نشست شورا
14 - 2 - 4 و آخرين اشكالات
فصل پنجم : آخرين سخنان پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم
1 - 5 نقش رهبرى
2 - 5 سخنان پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم
2 - سخن پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم با انصار
جمع بندى كوتاه
3- 5 توصيه و سفارش به انصار چرا؟
4- 5 نكوهش
5- 5 انكار مرگ رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم
6- 5 اشكال و دفاع
7-5 انگيزه انكار مرگ رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم
8 - 5 در خواست قصاص ...!
9 - 5 حديث ثقلين
10- 5 تفسير واژگان
عترت :
اهل بيت :
11 - 5 تواتر حديث ثقلين
12 - 5 نقد و پاسخ
فصل ششم : حديث كنف (كاغذ و قلم )
1 - 6 پنجشنبه
2 - 6: آغازگر جسارت بزرگ
3 - 6 چند سؤ ال ؟
4 - 6: اعتبار سخن پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم
5 - 6: هدف و انگيزه جسارت بزرگ
6 - 6: دفاع و پاسخ
7 - 6: و اما انصاف ...؟
8 - 6 : عذرخواهى جالب
9 - 6: دفاعياتى ديگر
پاسخ يكم :
پاسخ دوم :
پاسخ سوم :
پاسخ چهارم :
پاسخ پنجم :
و شگفتا...!
10- 6 باز هم دفاع
فصل هفتم : درهاى بسته ...؟
1-7: ابوبكر و درب مسجد...!
2 - 7 در گشوده مسجد رسول صلى الله عليه و آله و سلم
3 - 7: نقد و پاسخ
4 - 7 قصه در گشوده ابى بكر
5-7 بار معنوى
6- 7: نگرشى كوتاه به حديث ابوبكر
فصل هشتم : دستور نماز
1- 8: احضار على عليه السلام
2- 8: نماز ابوبكر...؟
دنباله حديث طبرى
3-8: جمع بندى كوتاه
4- 8 تجزيه و تحليل
5 - 8: انگيزه امامت در نماز
فصل نهم : آخرين روزها
1 - 9: مداواى پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم
2 - 9: گفتگوى فاطمه عليهاالسلام
3 - 9: مسواك
4 - 9: تصدق
5 - 9: پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم در آغوش على عليه السلام
الف : از طريق اهل بيت عليهم السلام
ب : از طريق اهل سنت
6 - 9: سفارشات پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم
الف : وصيت به پرداخت ديون و انجام وعده هاى پيامبر صلى الله عليه و آلهوسلم
ب : سفارش به نماز
ج : سفارش به بردگان
د: حسن ظن به خداوند
ه: آئين جزيرة العرب
و: عامل نجات
7 - 9: تاريخ وفات پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم
8 - 9: وفات پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم
9 - 9: تجهيز پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم
الف : غسل پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم
ب : تكفين پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم :
ج : نماز بر پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم :
د: دفن پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم
ه : سوگ نامه :
فصل دهم : داستان سايبان بنى ساعده
1-1-10: آغاز داستان
2-1-10: انصار (اوس و خزرج )
3-1-10: انگيزه انصار
4-1-10: طرحى از پيش ساخته
الف :
ب :
ج :
د:
و:
ز:
ح :
ط:
ى :
ك :
ل :
م :
ن :
5- 1- 10-: قدرت هاى درگير
2 زير سايبان چه مى گذرد...؟ 1-2-10 همايش انصار
2 - 2- 10: سخنرانى ابوبكر در زير سايبان
3- 2- 10: واكنش انصار
4 - 2 - 10: عمر سخن مى گويد
5 - 2- 10: ضربه نهادى ابوبكر
6- 2- 10: سخنان ابو عبيده جراح
7- 2 - 10: عامل رقابت
8 - 2 - 10: پيشنهاد بيعت
9- 2- 10: بيعت انصار
10- 2- 10 سعد در جبهه مخالف
11 - 2 - 10: بيعت دوم
12 - 2 - 10: پيشتاز در بيعت با ابى بكر
فصل يازدهم : دفاع از تصميمات سايبان
دفاع از تصميمات سايبان :
2- 11: پاسخ
3 - 11: پاسخ تفصيلى
4 - 11: دليل خاص
5 - 11: تكذيب وصيت
6 - 11: اعتراف عمر
7 - 11: دو ديدگاه مختلف
8 - 11: اجماع
9 - 11: چهار ركن اجماع
10 - 11: واقعيت اجماع
11 - 11: اجماع و بيعت ابى بكر!
12- 11 قياس
13- 11 حرف آخر
فصل دوازدهم : در مدينه چه مى گذرد
1-12 پيشنهاد بيعت با على عليه السلام از سوى قريش
2- 12 انديشه نقض بيعت با ابى بكر
3- 12 اقدامات پيشگيرانه
4- 12 پيشنهاد مشاركت در خلافت
5- 12 پيشنهاد بيعت با على عليه السلام از سوى قوم
6 - 12 پشيمانى انصار
7 - 12: پيشنهاد شورش
فصل سيزدهم : رخداد بيعت از ديدگاه على عليه السلام
1 - 1 - 13: خوددارى اميرالمؤ منين عليه السلام از بيعت
2 - 1 - 13: نقدى كوتاه بر كتب تاريخ
3 - 1 - 13: مشروح داستان امتناع از بيعت
4 - 1 - 13: امتناع از بيعت در نامه هاى معاويه
5 - 1 - 13: كسانى كه از بيعت تخلف ورزيدند
1 - 2 - 13: چگونگى بيعت
2 - 2 - 13: انگيزه بيعت على عليه السلام
3 - 2 - 13: ارتداد عرب
فصل چهاردهم : فاطمه عليهاالسلام در جبهه مخالف
1 - 14: فاطمه عليهاالسلام در كنار على عليه السلام
2 - 14: تهديد به آتش
3 - 14: نگرشى كوتاه به فدك
4 - 14: باز خواست فدك
5 - 14: ارث عايشة
6 - 14: فاطمه عليهاالسلام معصومه است
7 - 14: حق وراثت پيامبران
8 - 14: احتجاج زهرا عليهاالسلام
9 - 14: سكوت اصحاب رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم
10 - 14: ديدگاه اميرالمؤ منين عليه السلام در مورد فدك
11 - 14: خشم فاطمه عليهاالسلام
12 - 14: حقوق ديگر فاطمه عليهاالسلام
13 - 14: پايان سخن
پيشگفتار
پس از حمد و ستايش بى مانند خداوند، و درود بى كران بررسول اكرم (صلى الله عليه و آله ) و اهل بيتش (عليهم السلام ) آن پاكان بى مانندآفرينش هستى . كتاب سياهترين هفته تاريخ شامل بخشى از رويدادهاى تلخ دوران بيمارىو پس از رحلت پيامبر بزرگوار (عليهم السلام ) را مطرح نموده است نه تنها به عنوانرويدادهاى تاريخ مورد توجه و عنايت است كه از زاويه پند و اندرز و عبرت بايد به آننگاه كرد بلكه بررسى اين گونه رويدادهاقبل از هر چيز بحثى است اعتقادى كه در زندگى رفتارى انسان مسلمان تاءثير فوقالعاده اى داشته و سرنوشت آنان را رقم مى زدند، و در واقع نتيجه رسالتهاى پيامبرانالهى است كه با به كارگيرى آن در زندگى ، سعادت انسان را رقم مى زند، و باناديده گرفتن و از زاويه يك رويداد گذشته تاريخى به آن نگاه كردن ، خواننده بههدف مطلوب بعثت پيامبران الهى و بخصوص نبى اكرم (صلى الله عليه و آله ) نخواهدرسيد.
بنابراين هرگز نبايد فراموش كنيم چرا على و آلش (عليهم السلام ) خانه نشين شدند،و انگيزه آنان چه بوده است و چگونه شد كه آن همه سفارشات پيامبر اكرم (صلى اللهعليه و آله ) را ناديده گرفتند، و چرا اصحابرسول گرامى كه شاهد آن همه معجزات پيامبر اكرم (صلى الله عليه و آله ) بودند، دراين موقعيت خطير و حساس سكوت اختيار كردند، و چرا دخت گرامىرسول را تنها گذاردند، با آنكه آن همه پيامبر (صلى الله عليه و آله ) در موردشسفارش نموده بود، و آيا همه اين مسائل را باور كنيم ؟ ما در اين كتاب بخشى ازرويدادهايى كه در ارتباط با اينگونه مسائل است مورد بحث و بررسى قرار مى دهيمباشد كه مورد توجه صاحبان اصلى مكتب قرار گيرد، و خدمتى هر چند ناچيز به حق وحقيقت باشد، اميد آنكه مورد توجه پارسى زبانان و جويندگان حقيقت قرار گيرد.
لازم به ذكر است كه در اين مختصر تلاش بر اين بوده كه عمدتا مسائلى را كه ممكن استمورد قبول نباشد، از كتب معتبر برادران اهل سنتنقل شود و چه خوب است كه مسائل عقيدتى به ميان كشيده شود تا در ميدان بحث حقايقروشن شوند، بديهى است بحث در اينگونه مسائل هرگز به معناى جبهه گيرى در ميادينمختلف زندگى نبوده بلكه هدف از آن ايجاد وحدت هر چه بيشتر بين برادراناهل سنت و شيعه است كه اميد مى رود با انديشيدن در مطالب كتاب حقايق ، هر چه بهترآشكار گردد و همه مسلمين در پرتو ولايت مطلقه اميرالمؤ منين على (عليه السلام ) بهاهداف عالى اسلامى دست يابيم ، و اين است وحدت حقيقى مسلمانان كه براى دين و دنياسودمند مى باشد.
ارديبهشت 1374 هجرى شمسى
حوزه علميه قم ، على محدث (بندرريگى ).
فصلاول : پيامبر از رحلت خبر مى دهد
1-1: در فرصتهاى پراكنده
ابن عباس و سدى : چون آيه : ( (انك ميت و انهم ميتون :) (1) تو خواهى مرد وآنان نيز مى ميرند)، نازل گرديد، پيامبر(ص ) فرمود: (اى كاش مى دانستم مرگ من چهموقع خواهد بود؟) پس از آن سوره (نصر) نازل گرديد، پس ازنزول سوره نصر، پيامبر (صلى الله عليه و آله ) در نماز، بين تكبير و قرائت ، سكوتمى كرد و مى فرمود: ( سبحان الله و بحمده استغفر الله و اتوب اليه ،) ازپيامبر (صلى الله عليه و آله ) علت آن را سؤال كردند؟ فرمود: (خبر مرگ مرا دادند) پس از آن گريه شديدى كرد، عرض شد: اىرسول خدا (صلى الله عليه و آله )، آيا بخاطر مرگ گريه مى كنى ؟ در حالى كهخداوند گناهان گذشته و آينده تو را آمرزيده است ؟ پيامبر (صلى الله عليه و آله )فرمود: (پس ترس انتقال به آخرت ، تنگناى قبر، تاريكى لحد و ترسهاى فراوانقيامت چه مى شود؟) و بعد از نزول سوره ياد شده به مدتيكسال زنده ماند.
اسباب نزول از واحدى : عكرمة از ابن عباس روايت نموده گويد: چونرسول خدا (صلى الله عليه و آله ) از جنگ حنين فراغت جست ، و سوره فتحنازل گرديد، فرمود: اى على و اى فاطمه : ( اذا جا نصرالله و الفتح ،) و تا آخرسوره را قرائت فرمود.(2) (اشاره به نزديكى ايام رحلت پيامبر).
در مجمع از مقاتل : چون سوره نصر نازل گرديد، پيامبر (صلى الله عليه و آله ) آن رابراى اصحاب خود قرائت نمود، اصحاب شادمان شدند و به يكديگر بشارت دادند، عباسعموى پيامبر (صلى الله عليه و آله ) نيز اين خبر را دريافت نمود و گريه كرد، پيامبر(صلى الله عليه و آله ) فرمود: چه چيز تو را به گريه آورد؟ عرضه داشت : گماندارم ، اين سوره حامل پيام رحلت است ؟ پيامبر (صلى الله عليه و آله ) فرمود: آنچنان استكه مى گوئى .
و نيز در مجمع ، از ام سلمة آمده است : رسول خدا (صلى الله عليه و آله ) در اين اواخر،نمى نشست و برنمى خاست ، و رفت و آمد نمى كرد، مگر اينكه مى فرمود: ( سبحان اللهو بحمده استغفر الله و اتوب اليه ،) پس از آن سوره نصر را قرائت مى كرد.
مرحوم علامه طباطبائى گويد: در اين معنا با اختلافاتى اندك در گفتهرسول خدا (صلى الله عليه و آله )، روايات بسيارى آمده است و در اين كه چگونه اينسوره دلالت دارد بر فرارسيدن ايام رحلت ، گويد: مضمون آيه دلالت دارد بر فراغپيامبر (صلى الله عليه و آله ) از تلاش و مجاهدت ، و پايان يافتن و تماميت ماءموريت او،و پس از اتمام ماءموريت هنگام زوال فرا مى رسد.(3)
2-1 در مراسم حجة الوداع
جابر گويد: در حجة الوداع در حضور پيامبر اكرم (صلى الله عليه و آله ) بوديم ، درهنگام رمى جمرات فرمود: (مناسك خود را از من فراگيريد، شايد بعد ازامسال ديگر به حج نيايم )(4) و به همين مضمون دركامل ابن اثير است به اضافه اين جمله هرگز مرا ديگر در اين جايگاه نخواهيد ديد.(5)
پيامبر در هنگام بازگشت از حجة الوداع در اجتماع بزرگ حاجيان از نزديك بودنارتحال خود خبر مى دهد: خداوند لطيف و آگاه به من خبر داده است :
و اين كه نزديك است فرا خوانده شوم و من دعوت خداى را اجابت نمايم .(6)
ه: عبدالله بن مسعود گويد: پيامبر اكرم (صلى الله عليه و آله ) يك ماهقبل از رحلت خود ما را از آن آگاه نمود. ما در منزل عايشه جمع شده بوديم ، پيامبر اكرم(صلى الله عليه و آله ) به ما نگاه كرد و چشمانش گريان شد، و فرمود: مرحبا بكم ،خداوند به شما زندگانى بخشد، و بيامرزد، و در پناه خود قرار دهد، و خداوند شما راحفظ نمايد، و توفيق عطا فرمايد، به شما رزق و روزى دهد، و يارى و هدايت كند شما را،سپس فرمود: شما را به پرهيزكارى توصيه مى كنم ، و به خدا مى سپارم ....
عرض كرديم : يا رسول الله رحلت شما در چه موقع خواهد بود؟ فرمود: فراق نزديكشده ، و بازگشت به سوى خداوند است .(7)
3 - 1: در مدينه :
ابو مويهبة برده رسول خدا (صلى الله عليه و آله ) گويد: شبى پيامبر اكرم (صلىالله عليه و آله ) مرا از خواب بيدار كرد، و فرمود: من ماءموريت دارم براىاهل بقيع استغفار كنم (پس با من بيا)، گويد: من با پيامبر (صلى الله عليه و آله ) خارجشدم ، تا بقيع آمديم ، آنگاه پيامبر (صلى الله عليه و آله ) بهاهل بقيع سلام كرد، و سپس فرمود: گوارا باد بر شما آنچه را فعلا در آن قرار داريد،در حقيقت فتنه ها هم چون شب تار روى آور گرديده است ، آنگاه فرمود: كليد خزينه هاىزمين به من واگذار شد، و اين كه زندگى جاويد در دنيا داشته باشم ، و در پايان نيزبهشت از آن من باشد، و يا اين كه ديدار پروردگار را برگزينم ، و من ديدار خداوند رابرگزيدم .(8)
طبرى گويد: ابو مويهبة گفت : اى رسول خدا (صلى الله عليه و آله ) جاودانگى در دنياو سپس بهشت را برگزين ، فرمود: هرگز، من ديدار با پروردگار را برگزيدم .(9)
ابن كثير روايت ابو مويهبة را ذكر كرده و بعد ادامه مى دهد: پيامبر اكرم (صلى الله عليهو آله ) بعد از اين جريان 7 يا 8 روز ديگر، بيشتر در دنيا نماند.(10)
ابن كثير همچنين در داستان اعتكاف 20 روز آخر ماه رمضان پيامبر (صلى الله عليه و آله )و نزول دو بار قرآن را در سال ذكر مى كند.
در روايتى شيخ مفيد اضافه اى بر آنچه ابن اثير گفته ، گويد: پيامبر اكرم به على(عليه السلام ) فرمود: در هر سال قرآن يك بار بر من عرضه مى شد وامسال جبرئيل دو بار اين كار را انجام داده است ، و من آن را نشانه نزديك بودن ايام مرگخود مى دانم . شيخ مفيد اضافه كرده ، گويد: پيامبر اكرم هرسال ده روز آخر ماه رمضان اعتكاف مى نمود و امسال بيست روز اعتكاف كرد.(11)
عايشه گويد: رسول خدا (صلى الله عليه و آله ) از بقيع بازگشت نمود، او مشاهده نمود،من از سردرد مى نالم ، فرمود: چه ضررى داشت اگر تو پيش از من مى مردى ، من تو راتجهيز نموده ، كفن مى پوشاندم ، بر تو نماز گزارده و تو را به خاك مى سپردم . وعايشه پاسخ داد: اگر چنين مى شد، (بعد از دفن من ) به خانه بازگشته و با يكى اززنان خود همبستر مى شدى .(12)
ابن كثير، اين روايت را به چند طريق ذكر مى كند، كه مضمون همه آنها يكى است .(13)
المراغى اين روايت را با مقدارى اختلاف ، ذكر مى كند: هنگامى كه عايشه متوجه شد، پيامبر(صلى الله عليه و آله ) دچار سردرد شديد شده است ، خود نيز از سردرد شكايتكرد.(14)
اى كاش چنين بود، و من زنده بوده ، بر تو نماز گزارده و تو را دفن مى كردم .(15)
روض الانف (16) و كامل ابن اثير نيز به همين گونه روايت رانقل مى كنند.(17)
4-1: يك ماه پيش از رحلت :
عبدالله بن مسعود گويد: پيامبر اكرم (صلى الله عليه و آله ) يك ماه پيش از وفات خود،خواص اصحاب خود را در خانه عايشه فرا خواند و جريان نزديك بودن وفات خود را بهاطلاع اصحاب رساند.(18) حبيب السير با اختلافى جزئى همين مطلب را يادآور مىشود.(19)
از مجموع آنچه گذشت ، پيامبر اكرم (صلى الله عليه و آله ) از رحلت خود آگاهى داشتهاست و به اين گونه نبوده است كه عارضه رحلت به صورت ناگهانى انجام شده ، وبا تصور اينكه دچار بيمارى گشته و از آن شفا مى يابد، تا آنچه را بايد سفارش كندبه آينده واگذار نمايد. و نيز مشاهده شد از سخنان پيامبر (صلى الله عليه و آله ) نوعىنگرانى احساس مى شد.
فصل دوم : سپاه اسامه
1-2: نگرانى پيامبر صلى الله عليه و آله
نگرانى پيامبر (صلى الله عليه و آله ) از چيست ؟ بعد از فتح مكه ، كفار قريش نيروىخود را از دست داده و قوايشان تحليل رفته ، و جمع آنان پراكنده شده ، از نابودى اسلامماءيوس شده اند، اسلام در جزيرة العرب قوت گرفته و بزرگترين شخصيت سياسى ،نظامى منطقه رسول خدا (صلى الله عليه و آله ) است ، خاطر گرامى پيامبر (صلى اللهعليه و آله ) از ناحيه كفار و مشركين آسوده است ، بنابراين جاى هيچگونه نگرانى از اينناحيه براى پيامبر (صلى الله عليه و آله ) وجود ندارد.
اما او با وجود رفع همه موانع ، از فتنه ها در آينده اى نه چندان دور خبر مى دهد. فتنههايى كه همانند پاره پاره هاى شب ، فضاى زندگى مسلمين را تيره و تار مى كند. او ازبروز فتنه ها رنج مى برد، و به شدت در هراس است ، اصحاب نزديك به او نيز همينهراس را دارند، محمد صلى الله عليه و آله از چه مى ترسد، و هراسش در چيست ؟
هراس پيامبر (صلى الله عليه و آله ) از خود مسلمين است ، ترس او ازداخل حوزه اسلام است . نكند برخى از ميان همين اصحاب بزرگوار، وصاياى پيامبر (صلىالله عليه و آله ) را ناديده بگيرند، و خلافت را به مسيرى غير از آنچه خود خواسته استمنحرف نمايد، و بالاخره تمام وصاياى او را در مورد خلافت از خود و بخصوص خطبهغدير را فراموش كنند، و آن را توجيه نمايند. اين هراس او را وادار مى كند، تا فتنه ها راگوشزد نمايد، و تلاش كند، تا از خطر آينده جلوگيرى نمايد.
پيامبر (صلى الله عليه و آله ) كه خود به وضوح و آشكارا اين موضوع را لمس مى كند،بخصوص بعد از بازگشت از حجة الوداع سال دهم هجرت ، تلاش مى كند تا با هشدارها،و برنامه ريزى از بروز خطرات احتمالى جلوگيرى نمايد.
2-2: فرمان تشكيل سپاه اسامة
در محرم سال يازدهم پيامبر (صلى الله عليه و آله ) دستور داد لشگرى به سوى شامرهسپار شود، و امارت و فرماندهى آن را به اسامة واگذار نمود، و به آنان دستور داد تامرزهاى (بلقاء) و (الداروم ) از سرزمينهاى فلسطين پيش برانند، منافقين در موردفرماندهى اسامة اعتراض نمودند و گفتند: فرماندهى همه مهاجرين و انصار را پيامبر(صلى الله عليه و آله ) به نوجوانى واگذار كرده است ، پيامبر (صلى الله عليه و آله) فرمود: اگر فرماندهى اسامة را امروز سرزنش مى كنيد، پيش از اين نيز فرماندهىپدرش را نكوهش نموديد، و او شايسته فرماندهى است ، چنانچه پدرش نيز شايستهفرماندهى بود، و دستور داد همه مهاجرين و انصار در اين سپاه شركت جويند، از آن جملهابوبكر و عمر، در حالى كه مردم در تدارك اين امر بودند، بيمارى پيامبر (صلى اللهعليه و آله ) آغاز گرديد.(20)
روز دوشنبه چهار روز مانده به پايان ماه صفر يازدهم هجرت ، پيامبر اكرم (صلى اللهعليه و آله ) دستور داد براى جنگ با روم آماده شوند، چون بامداد آغاز گرديد، پيامبر(صلى الله عليه و آله ) اسامة را طلبيد، و به او فرمود: به سوى جايگاه كشته شدنپدرت حركت كن ، و بدان كه من تو را فرمانده اين لشگر نمودم ، پس بامدادان براهل ابنى (21) بتاز و آنچه را به آتش بكش ، (دستور آتش زدن برخلاف روش پيامبر(صلى الله عليه و آله ) است و در اين رابطه سخنى خواهيم داشت . - م -) و آنچنان سريعحركت كن كه بر اخبار سبقت گيرى ، پس اگر خداوند تو را يارى نمود و به پيروزىدست يافتى توقف خود را در ميان آنان اندك نما، و با خود راهنمايانى همراه كن ، وجاسوسانى را پيشرو خود قرار ده .
و چون روز چهارشنبه شد، تب و سردردى عارض پيامبر (صلى الله عليه و آله ) گرديد.
و روز پنجشنبه بامدادان پرچمى به فرماندهى اسامة برافراشت ، و آن را بدست بريدةبن الحصيب الاسلمى بسپرد و آنگاه (جرف ) (22) را پايگاه لشگر معين نمود. و هيچ كساز چهره هاى سرشناس مهاجرين و انصار نماند، مگر آن كه به اين سپاه ملحق گرديد،ابوبكر و عمر بن الخطاب و ابوعبيدة بن الجراح و سعد بن ابى وقاص و سعيد بن زيد،و قتادة بن نعمان و سلمة بن اسلم بن حريش ، ضمن آن لشگر بودند. و پيامبر (صلى اللهعليه و آله ) به آنان فرمود: بنام خدا و در راه خدا به سوى جنگ بشتاب ، و با منكرينخداوند نبرد كن .
عده اى ناراحت شده و اظهار داشتند: جوانى فرمانده و رئيس مهاجرين پيشينيان مى شود؟(معلوم است اعتراض كنندگان از مهاجرين بوده اند - م -).
اين خبر به پيامبر (صلى الله عليه و آله ) رسيد، خشمگين گرديد و در حالى كه براثر سردرد دستمالى به سر بسته و قطيفه اى به دوش انداخته بود، ازمنزل خارج شد، و از منبر بالا رفت ، و بعد از حمد خداوند فرمود: اين چه سخنى است كه ازبعضى از شما در مورد فرماندهى اسامة به من رسيده است ؟ و شما اگر امروز دربارهفرماندهى اسامة اظهار نگرانى مى كنيد، درباره فرماندهى پدر او نيز همين گونه نگرانبوديد، به خدا سوگند او شايسته فرماندهى بود و فرزندش نيز پس از او شايستهامارت و فرماندهى است ، و او محبوبترين افراد نزد من است و هر دوى آنان مركز هر نوعانديشه نيك مى باشند، با او به نيكى رفتار كنيد، زيرا او از بهترين شماست .
پس آنگاه پيامبر (صلى الله عليه و آله ) از منبر فرود آمد و رهسپارمنزل گرديد، اين رويداد روز شنبه دهم ربيعالاول رخ داد. (البته طبق اين روايت و در بحث تاريخ وفات پيامبر سخنى خواهيم داشت . - م-).
و مسلمانانى كه قرار بود با اسامة حركت كنند، گروه گروه با پيامبر (صلى الله عليهو آله ) وداع كرده و در پايگاه (جرف ) به اسامة مى پيوستند.
بيمارى پيامبر (صلى الله عليه و آله ) رو به شدت گذارد، و او مرتب مى فرمود:لشگر اسامة ماءموريت خود را انجام دهد.
و چون روز يكشنبه فرا رسيد، بيمارى پيامبر (صلى الله عليه و آله ) شدت يافت ،اسامة از لشگرگاه خود بر پيامبر (صلى الله عليه و آله ) وارد گرديد، در حالى كهپيامبر (صلى الله عليه و آله ) بى هوش بود، و اين رويداد در همان روزى بود كهپيامبر (صلى الله عليه و آله ) را مداوا مى كردند (و پيامبر (صلى الله عليه و آله ) ايننوع مداوا را نمى پسنديد(23) ) اسامة ، اظهار ادب نمود، پيامبر (صلى الله عليه و آله )او را بوسيد و پيامبر (صلى الله عليه و آله ) سخنى نمى گفت .(24) ولى او دستهاىخود را به طرف آسمان بالا برد و به من اشاره كرد، دانستم او مرا دعا مى كند. اسامة بهسوى پايگاه لشگر خود باز مى گردد.
روز دوشنبه فرارسيد، پيامبر (صلى الله عليه و آله ) تا حدودى بهبودحاصل كرده بود، سپس پيامبر (صلى الله عليه و آله ) به اسامة فرمود: با بركت ازجانب خداوند ماءموريت خود را به انجام رسان . و اسامة پيامبر (صلى الله عليه و آله ) راوداع نموده به لشگرگاه خود بازگشت و فرمان حركت را صادر نمود، در حالى كه مىخواست سوار شود، فرستاده مادرش ام ايمن به نزد او آمده و به او گفت :رسول خدا (صلى الله عليه و آله ) دارد از دنيا مى رود، اسامة با شنيدن اين پيام بههمراهى عمر و ابوعبيدة به سوى مدينة حركت كردند و خود را بهرسول خدا رساندند، در حالى كه پيامبر (صلى الله عليه و آله ) داشت از دنيا مى رفت ،پس پيامبر (صلى الله عليه و آله ) وفات يافت .(25)
3-2: حضور ابوبكر در سپاه اسامة
ابن اثير نيز همانند ابن سعد در طبقات روايت سپاه اسامة را ذكر كرده به گونه اىكوتاهتر و ضمن شرح حال و بيمارى رسول خدا (صلى الله عليه و آله )، ابن اثير نيزاز حضور ابى بكر و عمر در سپاه اسامة و تاءخير سپاه در انجام ماءموريت خود سخن بهميان آورده و نيز در هنگام حضور اسامة بار دوم ، از اسامةنقل مى كند كه پيامبر (صلى الله عليه و آله ) ساكت بوده و سخنى نمى گفت .(26)
ابوجعفر محمد بن جرير طبرى نيز به همين ترتيب متعرض داستان اسامة شده به گونهاى مختصر و گويد: كسانى كه در اوائل هجرت پيامبر (صلى الله عليه و آله ) به مدينةآمده بودند در ضمن سپاه اسامة حضور داشتند.(27)
روض الانف بعد از ذكر داستان سپاه اسامة ابن زيد، از اعتراض اصحاب به فرماندهىاسامة ياد مى كند، او نيز همانند ديگران اعتراض اصحاب را بيان مى كند، ولكن اشاره اىدارد كه ابوبكر و عمر نيز ضمن اين گروه بوده اند.(28)
و ابن كثير گويد: و عمر نيز در ميان آنان بود، و مى گويند ابابكر نيز حضور داشتوليكن پيامبر (صلى الله عليه و آله ) او را به خاطر اقامه نماز در مسجد از صفجنگجويان بيرون كشيد. ابن كثير گويد:
خيلى از مهاجرين صدر اسلام و انصار در سپاه اسامه شركت داشتند، و عمر نيز ازبزرگترين آنان بود، و آن كه گويد: ابابكر در ميان آنان بوده ، اشتباه كرده ، زيرابيمارى پيامبر اكرم (صلى الله عليه و آله ) شدت يافت و لشگر اسامة در (جرف ) مستقرگرديد، و پيامبر اكرم (صلى الله عليه و آله ) به ابى بكر دستور داد تا با مردم نمازبخواند چگونه ممكن است امام مسلمين در ضمن سپاه باشد، و اگر فرض شود شركت داشتهاست ، پيامبر (صلى الله عليه و آله ) او را به خاطر نماز استثناء نموده .(29)
سيد مرتضى گويد: ابوبكر در ضمن گروهى بوده است كه در سپاه اسامة شركت داشتهاند، و اين مطلبى است كه ، تاريخ نويسان آن را ذكر نموده اند، از آن جمله بلاذرى استكه در تاريخ خود آن را بيان داشته ، و او معروف است به اين كه مورد اطمينان و ثقة است، و مسايل را با دقت مورد نظر قرار مى دهد، و او كسى است كه هرگز به او نسبت جانبدارىاز شيعه داده نمى شود، او گويد: ابوبكر و عمر هر دو در ضمن سپاه اسامهبودند.(30)
در اينجا اين سؤ ال مطرح است كه اگر واقعا ابوبكر استثناء شده بود و از حضور درسپاه معاف بود، تاريخ نويسان به صراحت استثناء شدن او را مطرح مى كردند، چنانچهاستثناء شدن عمر را بعد از رحلت پيامبر (صلى الله عليه و آله ) به درخواست ابوبكراز اسامة مطح نموده اند.
ابن ابى الحديد در اين مورد مى گويد: برخى از تواريخ حضور او را تاءييد، و برخىآن را تاءييد ننموده اند.(31) و گويد: ابوجعفر محمد بن جرير طبرى نگفته است كهابوبكر در ضمن سپاه اسامة بوده ، و او فقط از حضور عمر ياد نموده است .(32)
و ما چند نمونه از گفته هاى مورخين را ذكر نموديم كه از حضور ابى بكر در سپاه اسامةياد نموده اند، و اما طبرى با اين جمله (فرمان پيامبر همه مهاجران اوليه راشامل و همه آنان در سپاه اسامة حضور داشتند جاى ترديد نمى گذارد).
و من از ابن ابى الحديد در شگفتم كه چگونه دچار ترديد شده است و مى گويد: برخىاز تواريخ گفته اند كه ابوبكر در سپاه اسامة حضور نداشته است ، و كتاب مغازىواقدى را به عنوان نمونه ذكر نموده است ، و اينك متن گفته واقدى : ( و لم يبق اءحد منالمهاجرين الاولين الا انتدب فى تلك الغزوة ) : كسى از مهاجرين اوليه نماند مگراينكه به سپاه اسامة پيوست .(33)
و سپس واقدى اسامى چند تن از مهاجرين را ذكر مى كند و ابى بكر يادى نمى كند. و آيااين جمله واقدى به اين معناست كه او گفته است : (ابوبكر حضور نداشت ) چنانچه ابنابى الحديد گويد.(34) و آيا گفته واقدى : كسى از مهاجرين اوليه باقى نماند مگرآنكه به سپاه اسامة پيوست . ثابت نمى كند: شركت ابابكر را در سپاه اسامة و آيا او ازاولين مهاجرين نبوده است ؟
به خصوص اين كه ابن ابى الحديد خود گويد: بسيارى از راويان حديث گويندابوبكر در ضمن سپاه اسامة بوده ، و او فقط گفته واقدى و طبرى را كه از حضور ابىبكر به نام تصريح ننموده اند، براى عدم حضور ابى بكر مورد استناد قرار داده.(35)
و در جاى ديگر گويد: كسى از چهره هاى سرشناس مهاجر و انصار نماند، مگر اينكه درسپاه اسامة شركت داشت و از آن جمله ابوبكر و عمر بودند.(36)
و در جاى ديگر گويد: واقدى گفته است : ابوبكر بر پيامبر (صلى الله عليه و آله )وارد شده ، در حالى كه حال پيامبر (صلى الله عليه و آله ) خوب بود و از او اجازه خواستو گفت امروز روز دختر خارجة است ، و پيامبر به او اجازه داد و او بهمنزل خود در (سنح ) رفت .(37)
و ابن ابى الحديد از اين داستان چنين نتيجه مى گيرد كه او جزء سپاه نبوده است .(38)
تاريخ نويسان در اين مسئله اتفاق نظر دارند، و ما در بخش (فرمانتشكيل سپاه اسامة ) حضور ابى بكر و عمر را ازقول مورخين ذكر نموديم و نمونه هايى را يادآور شديم ، و در ميان مسلميناوائل نيز حضور ابوبكر و عمر در سپاه اسامة معروف بوده است ، داستان لطيفى ذكر مىكند، و ما ترجمه آن را از نظر خوانندگان مى گذرانيم . در اين داستان از حضور ابىبكر در سپاه اسامة ياد مى كند:
خليفه المهدى عباسى وارد بصره شد، مشاهده نمود اياس بن معاوية را كه در ذكاوت مشهورو مورد ضرب المثل بود، در حالى كه نوجوان و كودكى بيش نبود، چهارصد نفر از علماء وشخصيات پشت سر او قرار دارند. مهدى عباسى در شگفت مانده كه چگونه كودكى را جلوانداخته اند، گفت : اف باد بر اين ريش ها، آيا بزرگمردى در ميان آنان وجود نداشت كهاين نوجوان را جلو انداخته اند، سپس به جوان روى كرده گفت : چندسال داريد؟ نوجوان پاسخ داد: خداوند عمر امير را طولانى گرداند، من همسال اسامة بن زيد بن حارثه (رض ) هستم كهرسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم او را فرمانده سپاهى نمود كه ابوبكر و عمر نيزدر ميان آنان حضور داشتند. خليفه به حاضر جوابى و سرعتانتقال نوجوان آفرين گفت ، در آن موقع اياس بن معاوية هفدهسال داشت .(39)
4-2: يك پرسش ؟
در اين جا پرسشى وجود دارد، و هر انسانى كهاهل تحقيق و سياست و اداره امور و آگاه به مسائل نظامى باشد با توجه به وضيعت موجودآن روز حجاز، اين پرسش در ذهن او مطرح مى شود: چرا پيامبر صلى الله عليه و آله و سلمتا اين حد اصرار مى ورزد، كه سپاه اسامة از مدينة خارج شود و به شام برود، و ايناصرار حتى تا دم مرگ و در شدت بيمارى نيز وجود دارد:
پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم ، در حالى كه با دستمالى سر خود را از شدت دردبسته بود، بيرون آمد و فرمود:...... به من خبر رسيده است كه گروهى از فرماندهىاسامة انتقاد نموده اند، سوگند به جان خودم اگر در مورد فرماندهى اسامة انتقاد مى كنند،در مورد فرماندهى پدرش نيز پيش از اين انتقاد كردند. و اگر پدرش شايستگىفرماندهى را داشت ، او نيز شايستگى آن را دارد، دستور مرا در مورد سپاه اسامة اجرا كنيد،خداى لعنت كند كسانى را كه قبور پيامبران خود راتبديل به مساجد كرده اند.(40) در بسيارى از روايات ، پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم لعنت را متوجه متخلفين از سپاه اسامة مى كند.(41) و ما در اين رابطه سخنى خواهيمداشت ، زيرا جمله آخر هيچ ربطى با موضوع سخن پيامبر صلى الله عليه و آله و سلمندارد.
پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله و سلم چرا اصرار دارد، لشگر اسلام را، به خطوطماوراء حجاز بفرستد، و اسامة بن زيد را كه چيزى كم ندارد، اما يك جوان بيست ساله است ،به فرماندهى آن انتخاب مى كند، و به اين گونه حوزه اسلام را از وجود نيروهاى رزمىبا سابقه خالى مى كند، در حالى كه مى داند، بسيارى از منافقين براى اسلام كمين نمودهاند، كه در فرصت مناسب و بعد از رحلت رسول اكرم صلى الله عليه و آله و سلمضربه آخر را وارد كنند. و برخى از آنان حتى تا رحلترسول اكرم نيز به انتظار ننشستند، و بلكه در زمان حياترسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم علم مخالفت برافراشتند.(42)
پس از مرگ پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم در صورتى كه حوزه اسلام بدونمحافظ باشد، زيرا سپاه اسامة به طرف شام رفته و عموم مهاجرين و انصار در زيرفرماندهى اسامة با او به سر مى برند، على وآل ابوطالب نيز مشغول تجهيز پيامبرند، بهترين فرصت براى ضربه زدن از سوىمنافقين بوجود مى آيد.
و نيز متوجه مى شديم پيامبر اصرار دارد، ابابكر و عمر حتما در ضمن سپاه اسامة حركتكنند. (مورخين همه از حضور ابوبكر و عمر در سپاه اسامة نام مى برند، اين خود بهدليل خصوصيتى بوده است كه حضور اين دو در مدينه مى داشته ) در حالى كه پيامبراكرم خود مى داند اين دو نفر عامل هيچگونه پيروزى در جنگ ها نبوده اند، در عينحال بايد شركت جويند و در مدينة نباشند، اما على بن ابى طالب عليه السلام كه خودعامل تمام پيروزى هاى اسلام بوده بايد در مدينة بماند. و چرا فرماندهى اين سپاه را بهاسامة بن زيد واگذار مى كند، گرچه او شايستگى آن را دارد، اما سپاه نيز خالى ازافرادى كه در پيروزى هاى اسلام تاءثيرات فراوانى داشته اند نبوده است ؟ اينپرسشى است كه ذهن هر محقق و جستجوگرى را به خودمشغول مى دارد. اين خود مى رساند كه انتخاب اسامة ، و اعزام سپاه در اين موقعيت خاصبدون هدف نبوده است .
5-2: آماده سازى زمينه بيعت با على عليه السلام
ابن ابى الحديد از شيخ ابى يعقوب معتزلى ، درذيل خطبه 156، كه اميرالمؤ منين عليه السلام از عايشه انتقاد مى كند، در ضمن توضيحگفته حضرت : ( و اما فلانة فادركها راى النساء) : فلانى يعنى عايشه دچارراءى زنان گرديد، شيخ ابى يعقوب مطلبى در زمينه سپاه اسامة و دستور پيامبر صلىالله عليه و آله و سلم به مشاركت عموم مهاجرين و انصار گويد:
چون بيمارى پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله و سلم شدت يافت ، دستور داد سپاه اسامةبه سوى شام حركت كند، و فرمان داد ابوبكر و ديگر بزرگان مهاجرين و انصار در آنشركت جويند، و با اين كيفيت اگر حادثه اى براىرسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم پيش آيد، دست يابى على عليه السلام به خلافتاز اطمينان بيشترى برخوردار خواهد بود، و على نيز خود بر اين گمان بود كه اگرپيامبر صلى الله عليه و آله و سلم رحلت نمايد، مدينه بدون معارض خواهد شد، و بيعتبراى او به طور كلى انجام خواهد شد، و زمينه فسخ بيعت از بين خواهد رفت.........(43)
ابن ابى الحديد در جاى ديگرى از شرح نهج البلاغه خود، بعد از ذكر اين مطلب كهپيامبر صلى الله عليه و آله و سلم ابوبكر و عمر را به اين جهت با سپاه اسامة روانهنمود تا مركز هجرت ، يعنى مدينه از اين دو خالى باشد، كه امر خلافت براى على عليهالسلام به انجام رسد، آنچنانچه شيعه گمان دارد، اعتراض كرده گويد:
و اين مطلب به نظر من بى اشكال نمى باشد، زيرا اگر پيامبر صلى الله عليه و آلهبه مرگ خود آگاه بود، قطعا به دستيابى ابوبكر به خلافت نيز آگاه بوده است ، واگر پيامبر به دستيابى ابوبكر به خلافت آگاه مى بود، در صدد جلوگيرى از آننمى افتاد، چون قطعا بايد انجام مى شد و ديگر تلاش براى جلوگيرى از انجام آن معناندارد، در يك صورت مى توان گفت پيامبر ابوبكر و مر را به منظور ياد شده با سپاهاسامة اعزام نمود كه فرض كنيم پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم گمان مى كرد مرگاو فرا رسيده و يقين قطعى نداشت ، و نيز گمان مى كرد ابوبكر و عمر عموزاده اش راكنار بزنند، و ترس آن را داشت نه اين كه يقينا به اين كار آنان آگاه بود. چنانچه مانيز اين كار را در مورد فرزندان خود در هنگام مرگ خود انجام مى دهيم در صورتى كهترس داشته باشيم ، يكى از فرزندان ما بعد از مرگ ما همهاموال ما را تصرف مى كند، و ديگران را محروم مى نمايد، او را به مسافرتى دور دست مىفرستيم .(44)
(پاسخ گفته مى شود: بر فرض چنين باشد، چه اشكالى دارد كه پيامبر در اين مورد،مثل بسيارى از موارد ديگر بر اساس تدابير بشرىعمل نموده باشد، ممكن است گفته شود، پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم مى دانسته استكه ايام مرگ او نزديك است ، اما تاريخ دقيق آن را نمى دانسته است ، چنانچه از رواياتفصل پيش چنين به دست مى آيد و ثانيا چه تلازمى بين آگاهى او بهمسائل بعد از خود، و اجتناب و پيشگيرى از آن وجود دارد، و هميناشكال در مورد جنگ احد نيز وارد است ، آيا پيامبر مى دانست كه نگهبانان گردنه كوه احد،كمين را ترك مى كنند، يا نمى دانست اگر مى دانست كه چنين خواهد شد، چرا تعدادى ازمسلمين را در آن كمين گاه مستقر نمود، تا آنان را به كشتن دهد؟
قاضى القضاة در رد اين مطلب گفته : است :
دور بودن آنان از مدينه مانع نمى شود كه آنان كسى را براى رهبرى خود انتخابنمايند.(45)
سيد مرتضى اعلى اللّه مقامه الشريف گويد:
گويا مطلب كاملا روشن نشده است ، زيرا كسى نگفته است ، دور بودن آنان از مدينة مانعانتخاب آنان خواهد شد، بلكه مقصود اين است كه دور بودن آنان از مدينة ، زمينه را براىكسى كه پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم دستور داده بود، پس از او خليفه باشد،بدون اشكال و ايجاد مخالفت فراهم نمايد.(46)
در اين صورت اگر كسى در خارج از مدينه ، پايگاه وحى ، و مركز خلافت و حكومترسول الله صلى الله عليه و آله و سلم اقدام به گزينش خليفه مى نمود، از اونپذيرفتند، و در صورت مقاومت حكم شورش پيدا مى كرد، و همين امر نيز باعث شد ازامتثال فرمان رسول خدا سرباز زنند.
ابن ابى الحديد معتزلى حنفى مذهب گويد:
ممكن است گفته شود: مدينه مركز هجرت و جايگاه بزرگان اصحاب و خويشانرسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم و قاريان قرآن ، و اصحاب سقيفة بوده است .بنابر اين جايز نيست ، از اجتماع و شورى صرف نظر نموده و در بيرون از مدينه و دوردست ، و در حال سفر، و بدون مشاركت بزرگان مسلمين ، امام و رهبر انتخاب نمود.(47)
6-2: اعتراض به فرماندهى اسامة
الف : قبل از رحلت پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله و سلم
در اين مورد چند نمونه از گفته هاى تاريخ نويسان را ذكر مى كنيم .
1- به فرماندهى اسامة اعتراض كردند، و آن را مورد سرزنش قرار دادند، پيامبر صلىالله عليه و آله و سلم فرمود:
شمايان امروز اگر اين فرماندهى را سرزنش مى كنيد، قبلا نيز فرماندهى پدرش را موردملامت قرار داديد، ولى بدانيد و آگاه باشيد: ( (ايم الله ان كان لخليقا بالاماره )): و او به خدا سوگند، هر آينه شايستگى امارت را دارد. (48)
پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم بى جهت و در مواردى عادى سوگند ياد نمى كند، وليكن مى بينيم در اين مورد براى تاءكيد در امر: 1- سوگند ياد مى كند. 2- با افزودنكلمه (ان ) كه براى تاءكيد است ، استفاده مى كند. 3- اسمى بودن جمله خود نوعى تاءكيداست .
4- استفاده از (لام ) (لخليقا) تاكيد چهارم است . يعنى او شايسته است و شايسته است . آنهم در آن حال بيمارى و سر درد شديد، در حالى كه از اين اعتراض خشمگين است ، به اينگونه شايستگى اسامه را براى فرماندهى تاءكيد مى نمايد.
2- طبرى :
پس منافقين در اين امر خرده گرفته ، اعتراض نمودند، و پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم فرمود: (انه لخليق لها): او شايسته امارت و فرماندهى است .(49)
3- حبيب السير نيز به همانگونه اعتراض ، و نيز پاسخ پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم را اظهار مى دارد.(50)
4- ابن اثير:
منافقين به اين نوع فرماندهى اعتراض كردند............... و پيامبر صلى الله عليه و آلهو سلم فرمود: ( انه لخليق للامارد، و كان ابوه لخليق لها) : او شايسته امارت استو پدرش نيز شايسته امارت بود.(51)
5- روض الانف :
مردم به اين نوع فرماندهى اعتراض كردند، پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم درحال بيمارى خود، و با وجود سردرد شديد كه بر اثر آن دستمالى به پيشانى خودبسته بود، در مسجد حاضر شد، و به اين اعتراض پاسخ داد:........(52)
6- ابن هشام :
مردم به اين فرماندهى اعتراض كرده و گفتند: پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم يكجوان نورسيده را فرمانده ما نمود، و پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم درحال بيمارى ، به اعتراض پاسخ داد..........(53)
ملاحظه مى شود كه چگونه به فرماندهى اسامة اعتراض مى كنند، در حالى كه خود شاهدبودند، پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم صريحا به اسامة مى گويد: ( فقدوليتك هذا الجيش :) من تو را فرمانده اين سپاه نمودم . و خود مشاهده نمودند كه پيامبرصلى الله عليه و آله و سلم پرچم سپاه را با دست خود براى او برافراشت و فرمود:بنام خداوند، و در راه خداوند نبرد كن و با كسانى كه به خداوند كافر هستند جنگ كن . وفرمود: بامدادان حركت كن ، و بشتاب كه بر اخبار سبقت گيرى ، و از اينقبيل دستورات صريح باز هم ، دستور پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم را اجرا ننموده، به گونه اى كه پيامبر خشمگين مى شود، و درحال بيمارى كه از شدت درد، سر خود را با دستمال بسته ، باز هم تاءكيد مى كند، امابى نيتجه است .(54)
و حتى در بعضى از روايات آمده است : پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم فرمود: (لعن الله من تخلف عن جيش اسامة :) خداى لعنت كند كسى را كه از شركت در سپاه اسامةسرباز زند.(55)
ب - بعد از رحلت :
پس از رحلت پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله و سلم ، و جريانات سقيفه بنى ساعدة واستقرار ابى بكر در جايگاه خلافت از رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم ، ابوبكردستور داد، سپاه اسامة كه تا آن روز آن را به تاءخير انداخته بودند به سوى نبرد باروم حركت كند.
ابن اثير گويد:
چون سپاه اسامة به جايگاه خود در (جرف ) بازگشت ، و سپاه و افراد كاملا در سپاه حضوريافتند، اسامة عمر بن الخطاب را كه در سپاه اسامة حضور داشت به نزد ابى بكرفرستاد، و به او گفت تا به ابى بكر بگويد: چهره هاى سرشناس و نيرومند مردم با منهستند، و من بيم دارم كه مشركين خليفه رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم و حرمرسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم را مورد تعرض قرار دهند، و كسانى از انصار كهدر سپاه اسامة بودند، مخفيانه به عمر گفتند: ابوبكر خليفهرسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم اگر اصرار داشت سپاه حركت كند، از او بخواه كهمردى مسن تر از اسامة را براى فرماندهى سپاه تعيين كند.
عمر طبق دستور اسامة به نزد ابى بكر آمد و پيام اسامة را به او ابلاغ نمود. ابوبكرگفت : اگر سگان و گرگان ، مرا پاره پاره كنند، بايد دستوررسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم را آنچنانكه خواسته بود اجراء كنم .(56) ودستورى را كه رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم صادر نموده ، هرگز رد نخواهمنمود، گرچه در منطقه بجز من كسى برجاى نماند.
عمر گفت : انصار خواسته اند به جاى اسامة مرد مسن ترى را براى فرماندهى انتخابنمائيد؟ ابوبكر نشسته بود، برخاست و ريش عمر را گرفته به او گفت : مادرت بهعزايت بنشيند اى فرزند خطّاب ، رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم او را بهفرماندهى نصب نمود، و تو از من مى خواهى او راعزل نمايم ؟(57)
ابن سعد گويد: در مورد عزل اسامة با ابوبكر صحبت شد، موافقت نكرد، و او با اسامة درمورد عمر صحبت نمود كه به او اجازه دهد از حضور در سپاه معاف باشد و اسامة ايندرخواست را پذيرفت .(58)
7-2: دفاع از اعتراض
شيخ الاسلام البشرى در مراجعه اى كه با مرحوم سيد عبدالحسين در اين رابطه داشته است، گويد:
اين كه فرماندهى اسامة را پيش از رحلت پيامبر اكرم مورد ملامت و سرزنش قرار دادند، باتوجه به آگاهى و مشاهده تصريحات فراوان پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله و سلمچه باگفتار، و چه با عمل و رفتار خود، در مورد فرماندهى اسامة ، اين انتقاد و سرزنش ،بدعتى نبوده ، و بلكه بر اساس طبيعت و سرشت انسانى صورت گرفته ، و كاملا امرىاست طبيعى ، زيرا اسامة جوان بود، در حالى كه در سپاه مردان كهن ، و بزرگسالان حضورداشتند، اقتضاى نفوس انسانهاى كهنسال اين است كه تحت امر جوانان نباشند و سرشت آناناز اين كه تحت فرماندهى جوان قرار گيرند نفرت داشتند، و گرنه غرض خاصى از ايناعتراض نداشتند.
و اما اينكه پس از رحلت پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم باز هم خواستارعزل اسامة از فرماندهى شدند، بعضى از علماء عذر آنان را چنين بيان كرده و گفته اند:فكر مى كردند، ابوبكر صديق ، با آنان در رجحانعزل اسامة هم آهنگ باشد، زيرا خود چنين مى انديشيدند.
و انصاف اين است كه درخواست عزل اسامة بعد از خشم پيامبر صلى الله عليه و آله و سلمهيچگونه توجيهى كه عقل آن را بپذيرد ندارد، بخصوص آنكه پيامبر در آنحال تب دار، كه بر اثر شدت سردرد سر خود را بادستمال بسته به منبر مى رود و آن خطبه را ايراد مى كند، كه از رويدادهاى مهم تاريخىبه شمار مى رود، بنابراين عذر آنان را جز خداوند نمى داند.(59)
اين دفاعيه خود پاسخ همه سؤ الات است ، آيا واقعا سرشت هر پيرمرد مسلمان كه داراىايمان كامل است ، از اطاعت خداوند و رسول خداوند نفرت دارد؟ و يا نفوس بعضى ازپيرمردهاى مسلمان ، و يا حتى غير از كهنسالان از مسلمانان ممكن است چنين سرشتى داشتهباشد؟ و گرنه نه پيرمردهاى مؤ من كه داراى ايمانكامل باشند، از اطاعت خدا و رسول خدا در مورد فرماندهى و تحت امر جوان قرار گرفتننفرت ندارند، در حالى كه دستور خداوند است : ( ما اتاكمالرسول فخذوه و مانهاكم عنه فانتهوا) : (60) هر دستورى كهرسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم مى دهد، آن را بپذيريد، و از هر چيزى كه شما رانهى نمايد خويشتن دار باشيد. اين صفات مؤ منين است . و در آيه ديگر گويد: (فلاوربك لايومنون حتى يحكومك فيما شجربينهم ثم لا يجدوا فى انفسهم حرجا مما قضيتو يسلموا تسليما) :(61)
8-2: درنگ در اجراى فرمان
با توجه به تاءكيدات فراوانى كه پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم در اعزام سپاهاسامة ، به روم داشت ، و ما تعدادى از روايات آن را در بخشتشكيل سپاه اسامة بيان داشتيم ، كه عين حال حركت سپاه را به تاءخير انداختند، تا پيامبرصلى الله عليه و آله و سلم رحلت نمود، و حتى بعد از رحلت نيز برخى تصميم داشتندو اصرار نمودند، اصل فرمان رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم را لغو نموده واجراء نكنند، و اينك برخى از روايات ديگر را كه بيانگر تاءكيدرسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم در اجراى فرمان است ، بيان مى كنيم :
1- رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم در بيمارى خود، اسامة را فرمانده سپاهى نمودكه بيشتر مهاجرين و انصار، از آن جمله ابوبكر و عمر و ابوعبيدة بن الجراح ، وعبدالرحمن بن عوف ، و طلحة و زبير، در آن شركت داشتند و به او دستور داد به سوى مؤتة جايى كه پدر اسامة كشته شد، برود، و اسامة در اجراى فرمان درنگ نمود، و همراهاناو نيز با او درنگ نمودند، و رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم در بيمارى خود كهشدت پيدا مى كرد و و گاهى تخفيف پيدا مى كرد، در اجراى فرمان تاءكيد مى نمود، حتىاسامة به پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم عرضه داشت : پدر و مادرم فدايت باد، آيااجازه مى دهيد چند روزى درنگ نمايم تا اين كه خداوند تو را شفا عنايت فرمايد، فرمود:حركت كن و درنگ منما. عرض كرد: اى رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم اگر من حركتكنم ، و جناب تو در اين حال باشند، قلبم جريحه دار خواهد بود؟ فرمود: حركت كن بهسلامتى و پيروزى . عرض كرد: اى رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم دوست ندارمحال تو را از مسافرين جويا شوم ، فرمود: فرمان مرا اجرا كن . سپس آنگاه پيامبر صلىالله عليه و آله و سلم بيهوش گرديد، و اسامة مهياى حركت شد، و چون پيامبر صلى اللهعليه و آله و سلم بهوش آمد، از اسامة و سپاه سؤال نمود؟ به او گزارش دادند، خود را آماده حركت مى كنند. پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم شروع به گفتن اين جمله نمود: سپاه را بفرستيد، خداوند لعنت كند، آنكه را در سپاهشركت ننمايد، و اين جمله را مكرر بر زبان جارى ساخت . پس اسامة خارج شد در حالى كهپرچم بر فراز سر او بر افراشته بود، و اصحاب در پيشاپيش او در حركت بودند، تااين كه در پايگاه (جرف ) فرود آمد، در حالى كه ابوبكر و عمر و بيشتر مهاجرين بههمراه او بودند، و از انصار سيد بن خضير، و بشير بن سعد، و ديگر چهره هاى سرشناس، در اين حال فرستاده ام ايمن آمد، و به اسامة گفت : به مدينه بيائيد، زيرارسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم وفات يافت . اسامة بى درنگ برخاست در حالىكه پرچم را به همراه داشت ، و آن را در خانهرسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم گذارد، ورسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم در همان ساعت وفات يافته بود.
گويد: بسيارى از راويان حديث كه از آن جمله ابن ابى الحديد معتزلى است ، اين حديث راروايت كرده اند.(62)
2 - چون رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم از آن نماز كه درحال بيمارى به مسجد آمده فراغت جست ، و بهمنزل آمد، ابابكر و عمر را و گروهى را كه در مسجد حضور داشتند فرا خواند، و پيامبرصلى الله عليه و آله و سلم از اين جهت كه اين گروه در سپاه اسامه شركت نجسته اندبسيار دلتنگ و خشمگين بود. به آنان فرمود: مگر من به شما دستور ندادم ، سپاه اسامة رااعزام داشته و در سپاه شركت نمائيد؟ در پاسخ گفتند: چرا اىرسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم . فرمود: چرا دستور مرا اجراء ننموديد؟
ابوبكر پاسخ داد: من آمدم تا ديدارى تازه كنم .
عمر نيز گفت : من نرفتم ، زيرا دوست نداشتم از مسافرين جوياىحال شما بشوم .
پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم فرمود: سپاه اسامة را حركت دهيد، حضرت سه بار اينجمله را تكرار نمود، و آنگاه بر اثر رنج فراوان و آزارى كه بر اثر عدم اجراى فرمانمتوجه حضرت شده بود، پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم مدهوش گرديد.(63)
2- پس اسامة خارج شد، و پايگاه خود را در جرف قرار داد، و سپاهيان در آن جا حضورداشتند، بيمارى پيامبر اكرم شدت نمود، و سپاهيان حركت ننمودند، و به يكديگر نگاه مىكردند، تا اينكه پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم رحلت نمود.(64)
3- حركت اسامة به خاطر بيمارى پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله و سلم به تاءخيرافتاد، اسامة پايگاه خود را در (جرف ) برقرار نمود، بيمارى پيامبر اكرم صلى اللهعليه و آله و سلم شدت يافت ، وليكن تاءثيرى در برنامه پيامبر اكرم صلى الله عليهو آله و سلم نداشت ، و او همچنان در فكر اجراى برنامه هاى خود برد.
4- اسامة گويد: چون بيمارى پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله و سلم شدت يافت ، من وديگر همراهان به نزد پيامبر آمديم ، و پيامبر سخن نمى گفت ، او دست خود را به طرفآسمان دراز كرده و سپس دست خود را به روى من گذارد، من متوجه شدم او مرا دعا مىكند.(65)
ابن ابى الحديد اضافه مى كند: اين حركت پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم بهبازگشت اسامة ، و اجراى فرمان در مورد سپاه اعزامى به شام بود.(66)
5- اسامة و همراهانش در جرف رحل اقامت افكندند و مراقب بودند كه خداوند چه تصميمى رادر مورد پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم به اجراء خواهد گذارد.(67)
6- اسامة پايگاه خود را در جرف مستقر نمود، و سپاهيان در اين انتظار بودند كه بالاخرهخداوند در مورد پيامبرش ، چه فرمانى را اجراء كند.(68)
|
|
|
|
 |
|
 |
|
