گفتار هفتم
برترين اوقات استغفار
در طول ساعات شبانه روز ، ساعات خاصّى به عنوان بهترين ساعات
استغفار ; و در طول هفته ، شب و روز خاصّى به عنوان برترين روزها براى طلب آمرزش از خداوند ; و در طول سال ، ماه هاى خاصّى به عنوان بهترين ماه براى استغفار و عذرخواهى از پروردگار ، ياد شده اند كه بايد غنيمت شمرده شوند .
اگر اين اوقات را دوران طلايى عمر انسان بناميم ، با توجّه به آثار گرانبهايى كه اين ذكر مبارك دارد ، سخن گزافى نگفته ايم . بلكه گفتار زيبايى است كه ريشه در قرآن و كلمات نورانى پيامبر و اهل بيت (عليهم السلام)دارد . و كسى كه طالب كمال و معنويّت و در جستجوى كيمياى سعادت است بايد از اين فرصتهاى طلايى ، استفاده كند و دل و جان خويش را بدان مزيّن سازد.
سحر هر شب
يكى از اوقاتى كه استغفار در آن ، از ارزش والايى برخوردار است و آثار پر بارى را براى دين و دنياى انسان به ارمغان مى آورد ، وقت سحر
است . خداوند در تعريف از بندگان صالح خويش مى فرمايد:
( كانُوا قليلاً مِنَ اللَّيْلِ ما يَهْجَعُونَ * وَ بِالأَسْحارِ هُمْ يَسْتَغْفِرُونَ )(1)
متّقين در دنيا چنين بودند كه كمى از شب را مى خوابيدند ، و در سحرگاهان استغفار مى كردند .
روش همه انبيا ، اوصيا و اولياى خدا نيز بر اين بوده كه استغفار سحرگاه آنان ترك نگردد ; چون نيك در يافته بودند كه هر كس به جايى رسيده است از بيدارى ثلث آخر شب و استغفار در سحر بوده است .
امام صادق (عليه السلام) ، در حديثى نورانى به جايگاه و تعداد استغفار در اين ساعت ، اشاره مى كنند ، تا شيعيان و دوستانشان از بركات اين ساعات محروم نگردند و از اين فيض بزرگ بى بهره نباشند حضرتش مى فرمايند :
إِسْتَغْفِرِاللهَ فِى الوِتْرِ سَبْعينَ مَرَّةً .(2)
در ( قنوت ) نماز وتر هفتاد مرتبه از خدا طلب آمرزش نما ، استغفار كـن .
هنگامى كه رسول خدا (صلى الله عليه وآله وسلم) براى مناجات با خدا در اين ساعت برمى خاستند در قنوت نماز وتر خود هفتاد مرتبه به خداوند عرض مى كردند:
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1 ـ سوره الذّاريات ، آيه 17 ـ 18 .
2 ـ كافى ، ج 3 ، ص 450 ; من لايحضر الفقيه ، ج 6 ، ص 489 .
« أَسْتَغْفِرُاللهَ رَبّى وَ أتُوبُ إِلَيْهِ » .(1)
از پروردگارم طلب آمرزش مى كنم و به سوى او باز مى گردم .
امام رضا (عليه السلام) استغفار نماز وتر خويش را بدين صورت مى گفتند:
« أَسْتَغْفِرُ اللهَ وَ أَسْأَلُهُ التَّوْبَةِ » .(2)
از خدا طلب آمرزش مى نمايم و از او درخواست توبه دارم .
و براى تشويق شيعيانشان ، در فضيلت استغفار سحرگاهان ، بخصوص در قنوت نماز وتر ، مى فرمودند:
بر شما باد به خواندن نماز شب ، هيچ بنده اى نيست كه آخر شب ( در برابر خدا ) بايستد ، هشت ركعت نماز شب بخواند ، سپس دو ركعت نماز شفع و يك ركعت نماز وتر به جا آورد و در قنوت وترش ، هفتاد بار از خدا آمرزش طلبد و استغفار كند ; مگر اين كه از عذاب قبر و عذاب آتش پناه داده مى شود ، عمرش طولانى مى گردد و روزيش گشايش مى يابد .
سپس امام رضا (عليه السلام) فرمودند:
إِنَّ الْبُيوتَ الَّتى يُصَلّى فيهَا اللَّيْلُ يَزْهَرُ نُورُها لاَِهْلِ السَّماءِ كَما يَزْهَرُ الكَواكِبُ لاَِهْلِ الاَْرْضِ .
خانه هايى كه در آن نماز شب خوانده مى شود ( و در سحرگاهش
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1 ـ وسائل الشّيعه ، ج 16 ، ص 81 .
2 ـ وسائل الشّيعه ، ج 4 ، ص 55 .
استغفار مى گردد ) نورش براى اهل آسمان مى درخشد ، همان گونه كه نور ستارگان براى اهل زمين مى درخشند .(1)
امام صادق (عليه السلام) در حديث زيبايى مقام استغفار كنندگان در سحرگاهان را چنين مى ستايند :
هر كس در قنوت نماز وترش در حالى كه ايستاده است ، هفتاد مرتبه بگويد: « أَسْتَغْفِرُاللهَ وَ أَتُوبُ إِلَيْهِ » و تا يك سال هر شب بر آن مداومت نمايد ، نامش جزو « استغفار كنندگان در سحرها » نوشته مى شود و بهشت بر او واجب مى گردد.(2)
بعد از نافله فجر
دوّمين ساعتى كه در شبانه روز، براى استغفار و درخواست آمرزش از
خداوند تعيين گشته است و از فضايل بالايى برخوردار است، بعد از نافله فجر و قبل از نماز صبح است .
امام سجاد (عليه السلام) مواظبت تامّى بر تلاوت استغفار بعد از دو ركعت نافله فجر داشتند.(3)
پيامبر اكرم (صلى الله عليه وآله وسلم) ، استغفارى را براى اين ساعت ذكر كرده و بركات فراوانى را براى آن بيان مى نمايند :
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1 ـ مستدرك الوسائل ، ج 6 ، ص 361 .
2 ـ مستدرك الوسائل ، ج 4 ، ص 407 .
3 ـ بحارالأنوار ، ج 84 ، ص 325 .
كسى كه در اين ساعت استغفار كند ، خداوند تمام گناهانش را مى آمرزد ، اگر چه گناهانش آسمان ها و زمين هاى هفتگانه را پر كرده باشد و به سنگينى كوه ها و تعداد قطرات باران و به عدد آنچه در دشت و دريا است ، باشد . و به همين اندازه برايش حسنات نوشته مى شود.
و هر بنده اى كه در شب يا روزى كه اين استغفار را تلاوت مى كند بميرد ، داخل بهشت مى گردد ، و هيچ گاه فقير نمى شود.(1)
سپس پيامبر اكرم (صلى الله عليه وآله وسلم) ، استغفار خاصّى را براى اين ساعت ذكر مى كنند .(2)
اميرالمؤمنين (عليه السلام) در اين ساعت هفتاد مرتبه از خدا طلب آمرزش مى كردند ، و در هر بار استغفار خاصّى را با مضامينى عالى تلاوت مى فرمودند .(3)
توجّه به متن عالى اين استغفار ابواب معرفت حق را به روى انسان مى گشايد و روشنگر اهميّت استغفار در اين ساعت است .(4)
بعد از نماز صبح
سوّمين ساعتى كه در طول شبانه روز به استغفار در آن سفارش اكيد شده است ، هر روز بعد از نماز صبح است . براى استغفار در اين ساعت ، آثار پر
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1 ـ بحارالأنوار ، ج 84 ، ص 326 .
2 ـ ما اين نسخه استغفار را در بحث انواع استغفار صفحه 253 آورده ايم .
3 ـ بحارالأنوار ، ج 84 ، ص 326 ; بلد الامين ، ص 38 .
4 ـ ما در بحث استغفارهاى اميرالمؤمنين (عليه السلام) صفحه 305 هفتاد فقره زيباى آن را آورده ايم .
بارى ذكر شده است .
امام باقر (عليه السلام) در سخنى زيبا مى فرمايند :
هر كس بعد از نماز صبح هفتاد مرتبه از خدا آمرزش طلبيده و استغفار كند ، خداوند او را مى بخشد ; اگر چه در آن روز بيش از هفتاد هزار گناه كند! .(1)
بعد از نماز عصر
چهارمين زمانى كه در طول شبانه روز ، براى استغفار و عذرخواهى از خداوند ، تعيين شده است و ثواب زيادى براى آن ذكر گرديده است ، بعد از نماز عصر است كه داراى بركات فراوانى است .
امام صادق (عليه السلام) در فضيلت استغفار در اين ساعت مى فرمايند:
هر كس بعد از نماز عصر ، هفتاد مرتبه استغفار كند و از خدا آمرزش طلبد ، خدا در آن روز هفت صد گناه او را مى آمرزد ، و اگر خودش گناهى نداشته باشد ، گناه پدرش را مى آمرزد ، و اگر پدرش هم گناهى نكرده باشد ، گناه مادرش را مى آمرزد و چنانچه مادرش هم بى گناه باشد ، گناه برادرش را مى بخشد ; و اگر برادرش هم گناهى نداشته باشد ، خدا گناه خواهرش را مى بخشد ; و اگر براى خواهرش هم گناهى نباشد ، گناه ساير اقوام و بستگانش را ، هر كدام كه نزديكتر به او باشند و گناهى داشته باشند مى آمرزد .(2)
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1 ـ بحارالأنوار ، ج 80 ، ص 111 .
2 ـ وسائل الشّيعه ، ج 6 ، ص 482 .
هنگام خواب
پنجمين وقتى كه نسبت به استغفار در آن سفارش شده و از عوامل ريزش گناهان ، همچون افتادن برگ درختان ، شمرده شده است ; هنگام خواب است .
امام صادق (عليه السلام) در اهميّت توجّه به خدا و طلب آمرزش از آن ذات مهربان در اين ساعت مى فرمايند:
اگر كسى هنگامى كه براى استراحت و خوابيدن ، به بستر مى رود صد مرتبه بگويد: « لاْ إِلـهَ إِلاَّ اللهَ » خدا خانه اى در بهشت برايش بنا مى كند . و اگر صد مرتبه از خدا آمرزش طلبيده و استغفار كند ، گناهانش مى ريزد همان گونه كه برگ هاى درخت مى ريزد .(1)
بعد از گفتن تسبيح حضرت زهرا (عليها السلام)
ششمين ساعتى كه در شبانه روز ، براى استغفار مطلوب دانسته شده و بدان تأكيد شده است ، بعد از گفتن تسبيح حضرت زهرا (عليها السلام)است كه مايه ريزش گناه و دست يافتن به بركات استغفار است .
محمّد بن مسلم گويد: امام باقر (عليه السلام) فرمودند:
هر كس تسبيح حضرت فاطمه (عليها السلام) را گويد و سپس استغفار كند ، تمام گناهانش آمرزيده مى شود . اين تسبيح در زبان صد تسبيح ، و
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1 ـ وسائل الشّيعه ، ج 6 ، ص 449 .
در ميزان هزار تسبيح به حساب مى آيد ، شيطان را دور مى سازد و خداى رحمان را خشنود مى كند .(1)
بعد از نماز واجب
هفتمين موردى كه به استغفار در آن سفارش شده است و عامل ريزش همه گناهان به حساب آمده ، بعد از هر نماز واجب است.
امام باقر (عليه السلام) مى فرمايند:
هر كس بعد از نماز واجب ، قبل از آن كه از حال نماز خارج شده و پايش را تكان دهد ; سه مرتبه بگويد:
« أَسْتَغْفِرُاللهَ الَّذى لا إِلـهَ إِلاّ هُو الْحَىُّ الْقَيُّومُ ذُوالجَلالِ وَ الإِكْرامِ وَ أَتُوبُ إِلَيْهِ ».(2)
خداوند همه گناهانش را مى بخشد ، اگر چه به اندازه كف دريا باشد.
سحر شب جمعه
علاوه بر ساعات شبانه روز ، در طول هفته نيز به استغفار در شب و روز خاصّى سفارش و تأكيد شده است كه شايسته دقّت و بهره جستن هستند.
مهمترين شبى كه در طول هفته به استغفار در آن سفارش شده است ، شب جمعه و مخصوصاً سحر آن است .
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1 ـ وسائل الشّيعه ، ج 6 ، ص 442 .
2 ـ كافى ، ج 2 ، ص 521 .
صرف نظر از آيات و رواياتى كه براى بيدارى در ثلث آخر شب و استغفار در سحر آثار پر بارى نقل مى كند و بيانگر مواظبت تامِّ انبيا ، اوصيا و اولياى خدا ، نسبت به استغفار در سحرگاهان است ; در روايات براى شب جمعه و بيدارى در سحر آن ، ارزش و بهاى مضاعفى ذكر شده است و تأكيد بيش از حدّى ، نسبت به بيدارى و مناجات با حقّو طلب آمرزش از خداوند ، در اين شب ديده مى شود.(1)
انبياى عظام الهى (عليهم السلام) با اين كه داراى مقام استجابت دعا بودند ولى اگر از آن ها تقاضاى دعايى مى شد به شب جمعه و سحر آن موكول مى كردند .
برادران يوسف ، وقتى براى عذرخواهى از ظلمى كه به يوسف روا داشتند ، خدمت پدرشان حضرت يعقوب (عليه السلام) رسيدند و از او خواستند كه براى آنان استغفار كند ; يعقوب در جواب گفت:
سَوْفَ أَسْتَغْفِرُ لَكُمْ رَبِّى .
بزودى برايتان به سوى پروردگارم استغفار مى كنم .
امام صادق (عليه السلام) در تفسير اين آيه مى فرمايند:
يعقوب (عليه السلام)، استغفار براى فرزندانش را به خاطر درك سحر جمعه به تأخير انداخت .(2)
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1 ـ ما در كتاب « اسرار فضايل فاطمه (عليها السلام) » به مناسبت اهميّت دادن فاطمه (عليها السلام) به دعا و مناجات با خدا در شب و روز جمعه و دعا براى برادران و خواهران دينى خويش ، روايات پربارى را در فضيلت دعا و توجّه به خدا در شب و روز جمعه آورده ايم . طالبين مى توانند به اين كتاب مراجعه كنند .
2 ـ من لايحضره الفقيه ، ج 1 ، ص 422 .
صبح جمعه ، قبل از نماز صبح
دوّمين زمانى كه در طول هفته ، براى استغفار در آن ثواب خاصّى در نظر گرفته شده است و بركاتى را متوجّه انسان مى سازد ، روز جمعه بعد از دو ركعت نافله فجر و قبل از نماز صبح است .
ابى حمزه گويد: از امام صادق (عليه السلام) شنيدم مى فرمودند:
هر كس بعد از دو ركعت نافله اى كه قبل از نماز صبح در روز جمعه مى خواند ، صد مرتبه بگويد:
سُبْحانَ رَبّى وَ بِحَمْدِهِ وَ أَسْتَغْفِرُ رَبّى وَ أتُوبُ إِلَيْهِ .
خداوند منزلى در بهشت ، براى او بنا مى كند.(1)
عصر جمعه
سوّمين وقتى كه در طول هفته از ارزش خاصّى برخوردار است و به استغفار در آن سفارش اكيد شده است ، عصر جمعه است. از روايات زيادى استفاده مى شود كه روز جمعه همچون شب جمعه ، داراى فضيلت و شرافت است و امامان معصوم (عليهم السلام) شيعيان خويش را به دعاى در ساعات آن دعوت كرده اند ; و يكى از اوقات استجابت دعا ، عصر جمعه شمرده شده است .
امام صادق (عليه السلام) در فضيلت استغفار در عصر جمعه مى فرمايند :
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1 ـ بحارالأنوار، ج 87 ، ص 18 .
كسى كه بعد از عصر روز جمعه ( هنگام غروب آفتاب ) ، هفتاد مرتبه بگويد: « أَسْتَغْفِرُاللهَ وَ أتُوبُ إِلَيْهِ » خداوند همه گناهان گذشته اش را بيامرزد و در باقى مانده عمرش او را از گناه حفظ كند و اگر گناهى برايش ثبت نشده باشد گناه پدر و مادرش را مى آمرزد .(1)
ماه رجب
در ميان ماه هاى سال ، از ماه هاى خاصّى به عنوان ماه استغفار و روى آوردن به خداوند براى طلب آمرزش ، ياد شده است . و مى توان اين ماه ها را بهار مغفرت الهى ناميد. در اين ميان ، ماه رجب داراى فضايل زيادى است و نسبت به عبادت و استغفار در آن ، تأكيد فراوانى شده است .
رسول خدا (صلى الله عليه وآله وسلم) ، در سخن پر پارى به اهميّت استغفار در اين ماه اشاره مى كنند:
رَجَب شَهْرُ الإِسْتِغْفارِ لاُِمَّتى ، أَكْثِرُوا فيه مِنَ الإِسْتِغْفارِ فَانَّه غَفُورٌ رَحيمٌ ، و شَعْبانُ شَهْرى ، إِسْتَكْثِرُوا فى رَجَب مِنْ قَوْلِ « أَسْتَغْفِرُاللهَ » ; وَاسْأَلُوا اللهَ الأقالَةَ والتَّوْبَةَ فيما مَضى وَ الْعِصْمَةَ فيما بَقِىَ مِنْ آجالِكُمْ ... وَ سُمِّى شَهْرُ رَجَب الأَصَبُّ لاَِنَّ الرَّحْمَةَ تُصَبُّ عَلى اُمَّتى فيهِ صَبّاً .(2)
رجب ، ماه استغفار و آمرزش طلبيدن براى امّت من است . در اين
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1 ـ بحارالأنوا ، ج 87 ، ص 91 .
2 ـ وسائل الشّيعه ، ج 10 ، ص 511 ; بحارالأنوار ، ج 94 ، ص 38 .
ماه زياد استغفار كنيد ، كه خداوند بسيار آمرزنده و مهربان است . و ماه شعبان ماه من است . در ماه رجب ، زياد بگوييد « أسْتَغْفِرُاللهَ » و از خدا بخواهيد كه از تقصيرتان در گذرد ، و توبه شما را نسبت به گذشته بپذيرد ، و نسبت به باقى مانده عمرتان شما را از خطا و لغزش نگاه دارد .
به ماه رجب ، ماه « أَصَبّ » گفته شده است ، زيرا در اين ماه ، رحمت خداوند پى درپى بر امّت من ريزش مى كند .
در حديث ديگرى پيامبر اكرم (صلى الله عليه وآله وسلم) ، گفتن استغفار در ماه رجب را ( با كيفيّت و تعداد خاصّى ) سبب عاقبت به خيرى و عامل دست يافتن به پاداش صد شهيد شمرده اند:
هر كس در ماه رجب صد بار بگويد:
أَسْتَغْفِرُاللهَ الَّذى لا إِلـهَ إِلاّ هُو وَحْدَهُ لا شَريكَ لَهُ وَ أَتُوبُ إِلَيْهِ .
و آن را با صدقه اى ختم كند ، خداوند عاقبت او را به رحمت و آمرزش خودش ، ختم مى فرمايد.
و هر كس اين استغفار را چهار صد بار بگويد ، خداوند پاداش صد شهيد را برايش مى نويسد و زمانى كه در قيامت خدا را ملاقات كند ، خداوند به او مى گويد: تو به سلطنت من اقرار كردى ، اكنون هر آرزويى دارى از من بخواه تا به تو عطا كنم ، به راستى كه قدرتمندى غير من نيست .(1)
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1 ـ وسائل الشّيعه ، ج 10 ، ص 484 .
سيّد بن طاووس در كتاب اقبال گويد: در روايتى چنين آمده است :
هر كس در ماه رجب از خدا آمرزش طلبد ، استغفار كرده و از
خدا درخواست توبه كند و هفتاد مرتبه در صبح و هفتاد مرتبه
در شب بگويد: « أَسْتَغْفِرُاللهَ وَ أتُوبُ إِلَيْهِ » و بعد از آن كه
هفتاد مرتبه تمام شد ، دست هايش را بلند كرده و بگويد: « اَللّهُمَّ اغْفِرْلى وَتُبْ عَلَىَّ » اگر در ماه رجب بميرد ، در حالى از دنيا رفته است كه خدا از او راضى است و از بركت ماه رجب آتش او را فرا نمى گيرد .(1)
ماه شعبان
دوّمين ماهى كه مى توان از آن به عنوان بهار استغفار ياد كرد و بهترين عمل در آن را، استغفار و طلب آمرزش از خداوند دانست ; ماه شعبان است .
ابراهيم بن ميمون گويد: از امام صادق (عليه السلام) سؤال كردم : برترين دعا در ماه شعبان چيست؟
حضرت فرمودند: استغفار .
آن گاه فرمودند: هر كس در ماه شعبان روزى هفتاد مرتبه استغفار بگويد همچون كسى است كه در ماه هاى ديگر ، هفتاد هزار بار استغفار گفته باشد .
من گفتم : چگونه در اين ماه استغفار كنم؟
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1 ـ وسائل الشّيعه ، ج 10 ، ص 484 .
فرمودند: بگو : « أَسْتَغْفِرُاللهَ وَ أسْأَلُهُ التَّوبَةَ » .(1)
در روايات متعددى به استغفار هر روز ماه شعبان تأكيد شده است . و بركات فراوانى براى آن ذكر گرديده است .
امام رضا (عليه السلام) در حديث پر بارى مى فرمايند:
هر كس در ماه شعبان ، روزى هفتاد بار استغفار كند، خداوند روز قيامت او را همراه رسول خدا (صلى الله عليه وآله وسلم) محشور مى گرداند و بر خدا واجب مى شود او را گرامى بدارد .(2)
ريّان بن صلت در فضيلت استغفار هر روز ماه شعبان حديث ديگرى را از امام رضا (عليه السلام) روايت مى كند كه از آن حضرت شنيدم مى فرمودند:
هر كس در ماه شعبان هر روز هفتاد مرتبه بگويد: « أَسْتَغْفِرُاللهَ وَ أسْأَلُهُ التَّوبَةَ » خداوند نامه بيزارى از آتش و جواز عبور از صراط را برايش مى نويسد ، و او را در دارالقرار ( بهشت ) داخل مى گرداند .(3)
در سخن زيباى ديگرى ، امام رضا (عليه السلام) مى فرمايند:
كسى كه در ماه شعبان هفتاد بار از خدا طلب آمرزش كند، خداوند گناهانش را مى بخشد، هر چند به تعداد ستارگان باشد .(4)
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1 ـ وسائل الشّيعه ، ج 10 ، ص 511 .
2 ـ بحارالأنوار ، ج 94 ، ص 72 .
3 ـ بحارالأنوار ، ج 94 ، ص 90 .
4 ـ بحارالأنوار ، ج 94 ، ص 90 .
ماه رمضان
مهمترين ماهى كه در سال به آمرزش طلبى و استغفار در آن سفارشِ أكيد شده است ، ماه مبارك رمضان است . ماهى كه ماه رحمت ، مغفرت ، بركت ، اِنابه ، توبه و ماه آزادى از آتش نام گرفته است.(1)
ماهى كه اگر كسى با نيّتى پاك و ايمانى راسخ ، سى روزش را روزه بدارد و خدا را در نظر داشته باشد ، همه گناهانش آمرزيده مى شود.(2)
ماهى كه وقتى فرا مى رسيد، امام سجاد (عليه السلام) جز دعا ، تسبيح ، تكبير و استغفار ، سخن ديگرى نمى گفت.(3)
ماهى كه در آن ، دست و پاى شيطان و مريدانش ، در غل و زنجير است و درهاى آسمان باز ، ابواب رحمت حق گشوده ، درهاى جهنّم بسته ، و دعاىِ در آن مستجاب است و هنگام افطار گروه هاى زيادى از آتش آزاد مى گردند و در هر شبش منادى خداوند فرياد مى زند:
هَلْ مِنْ سائِل؟ هَلْ مِنْ مُسْتَغْفِر؟
آيا سؤال كننده اى هست ( كه از خدا حاجتى بخواهد ) ؟ آيا استغفار كننده اى هست ( كه از خدا آمرزش طلبد و خدا او را بيامرزد ) ؟.(4)
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1 ـ تهذيب ، ج 3 ، ص 111 ; وسائل الشّيعه ، ج 10 ، ص 313 .
2 ـ مستدرك الوسائل ، ج 7 ، ص 397 .
3 ـ كافى، ج 4 ، ص 193 .
4 ـ وسائل الشّيعه، ج 10 ، ص 310 ; تهذيب ، ج 4 ، ص 193 .
آمرزش خداوند در ماه رمضان آن چنان گسترده است كه اگر كسى اين ماه را درك كند و اعتقاد و عملش به گونه اى نباشد كه خدا او را بيامرزد ، از رحمت خدا دور گشته است(1) و تا سال ديگر آمرزيده نمى شود مگر آن كه روز عرفه و صحراى عرفات را درك كند.(2)
دست يافتن به آمرزش خداوند در اين بهار مغفرت ، به قدرى سهل و آسان است كه اگر كسى وارد اين ماه شود و كارى نكند كه خدا او را بيامرزد ، رسول خدا (صلى الله عليه وآله وسلم) آن را نشانه شقاوت و بدبختى وى شمرده و مى فرمايند:
إِنَّ الشَّقِىَّ مِنْ حَرُمَ غُفْرانَ اللهَ فى هذَا الشَّهْرِ المُبارَكِ .(3)
شقى و بدبخت كسى است كه از آمرزش خداوند در اين ماه مبارك محروم گردد .
شكّى نيست كه بهترين وسيله براى آمرزش ، استغفار و طلب آمرزش نمودن از خداوند است . لذا اميرالمؤمنين (عليه السلام) با تأكيد هر چه بيشتر به استغفار در اين ماه اشاره مى كنند:
عَلَيْكُمْ فى شَهْرِ رَمَضانَ بِكَثْرَةِ الإِسْتِغْفارِ وَ الدُّعاءِ ، فَاَمَّا الدُّعاءُ فَيَدْفَعُ بِهِ عَنْكُمْ الْبَلاءَ ، وَ أَمَّا الإِسْتِغْفارُ فَيَمْحى ذُنُوبَكُمْ .(4)
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1 ـ وسائل الشّيعه، ج 7 ، ص 206 .
2 ـ وسائل الشّيعه، ج 10 ، ص 305 .
3 ـ وسائل الشّيعه، ج 10 ، ص 313 .
4 ـ كافى ، ج 4 ، ص 88 .
بر شما باد به زياد استغفار گفتن و دعا كردن در ماه مبارك رمضان ، كه دعاى زياد بلا را از شما دور مى سازد و استغفار فراوان گناهان شما را نابود مى كند .
رسول خدا (صلى الله عليه وآله وسلم) نيز در خطبه اى كه قبل از ماه مبارك رمضان ايراد كردند ، چنين فرمودند:
يا أَيُّهَا النّاسُ ... تُوبوُا إِلَى اللهِ مِنْ ذُنُوبِكُمْ ... أَيُّهَا النّاسُ إِنَّ أَنْفُسَكُمْ مَرْهُونَةٌ بِأَعْمالِكُمْ فَفكُّوها بِاسْتَغْفارِكُمْ .(1)
اى مردم ، در اين ماه از گناهانتان به سوى خدا باز گرديد ... اى مردم ، جان هاى شما در گرو اعمال شماست . جان هاى خويش را با استغفارى كه مى كنيد ، آزاد و رها سازيد .
پس با توجّه به اين كه ، دعاى روزه دار مستجاب و عمل او پذيرفته است(2) و بهترين دعا ، استغفار شمرده شده است ; چقدر زيبا است كه وِرْد شب و روزِ خويش را ، در اين ماه نورانى و پر بركت ، استغفار و عذرخواهى از خداوندِ متعال قرار دهيم ، تا به همه آثار مادّى و بركات معنوى اين ذكر مبارك در اين ماه آمرزش دست يابيم.
از مجموع سخن در اين بخش نتيجه مى گيريم :
استغفار ذكر مباركى است كه زياد گفتن آن در همه اوقات ، محبوبيّت دارد و داراى آثار و بركاتى است . ولى در طول سال ، ماه ، هفته ، و ساعاتِ
1 ـ وسائل الشّيعه، ج 10 ، ص 313 ـ 314 .
2 ـ وسائل الشّيعه، ج 10 ، ص 313 ـ 314 .
شبانه روز ، از زمانهايى به عنوان برترين اوقات استغفار ياد شده است كه بايد غنيمت شمرده شده و از بركات آن استفاده گردد ; مخصوصاً بعضى از اوقات كه تأكيد بيشترى نسبت به آن شده و ثواب آمرزش خواهى در آن چند برابر ذكر شده است . چنانچه در ضمن مدارك ياد شده ، ملاحظه گرديد .
ولى يادآورى اين نكته ضرورى است كه بهترين زمان براى هر دعا و مناجاتى ، بخصوص استغفار كه بهترين دعا شمرده شده ، وقتى است كه انسان حال دعا داشته باشد و دل او همراه با زبانش با خداوند راز و نياز كند . علاوه بر اين ، از نظر عملى هم ساعاتى را براى دعا انتخاب كند كه در آن تقوا را رعايت كرده و نيتش براى روى آوردن به دعا و مناجات ، خالص باشد .
امام صادق (عليه السلام)در اين زمينه سخنى را از جدّشان اميرالمؤمنين (عليه السلام)روايت مى كنند كه شنيدنى است . حضرتش مى فرمايند:
الدُّعاءُ مَفاتيحُ النَّجاحِ ، وَ مَقاليدُ الْفَلاحِ ; وَ خَيْرُ الدُّعاءِ ما صَدَرَ عَنْ صَدْر نَقىّ ، وَ قَلْب تَقِىّ; و فِى المُناجاةِ سَبَبُ النَّجاةِ ;وَ بِالإِخْلاصِ يَكُونُ الخَلاصُ; فَاِذَا اشْتَدَّ الْفَزَعُ فَاِلى اللهِ المَفْزَعُ .(1)
دعاها كليدهاى پيروزى و گنجينه هاى رستگارى هستند ; و بهترين دعا ، دعايى است كه از سينه پاكيزه و دل پرهيزكار برخيزد ; و مناجات با خدا ، سبب نجات و پيروزى است ; و با اخلاص مى توان از سختى ها و مشكلات رهايى يافت ; و هر زمان هراس و وحشت شدّت يافت ، پناهگاه ( شما ) به سوى خداست .
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1 ـ وسائل الشّيعه، ج 10 ، ص 313 ـ 314 .
