فهرست مطالب
 مسؤ وليت والدين در تربيت كودك - وفاى به عهد
 تاءمين زندگى كودك
 بهترين بخشش وارث
 مسؤ وليت پدر
 تربيت كودك فريضه مذهبى است
 پدر خائن
 كمك به يزدان
 پرورش ايمان
 پيمان شكنى
 وفاى به عهد وظيفه است
 حقوق ملى و بشرى
 پيمان با مسلم يا كافر
 پيمان با دشمن
 وفادارى به پيمان
 امان به دشمن در جنگ
 تعهد يك سرباز
 پيمان هاى اقتصادى
 وثيقه ده هزار درهم
 تعهد مردان با فضيلت
 متهم بى گناه
 عهد بستن به گواهى خدا
 نجات از قتل
 اثر وفاى به عهد
 زندگى بر اساس فضيلت
 خشم خدا و خلق
 پرورش وفاى به عهد در كودك
 تربيت در محيط پاك
 مربيان پليد
 اولين مدرسه كودك
  وفا به وعده كودك
 پرورش فطريات كودك
 مربيان عهدشكن
 درس پيمان شكنى
 فريب دادن كودك
 خاطرات دوران كودكى
 نسبتهاى ناروا
 انحراف عقيده
 اثر سخن آموزگار
 خاطرات كودكى
 پرورش راستگويى در كودك
 راستگويى
 دروغ خلاف فطرت است
 دروغ شوخى يا جدى
 قبيح تر از هر قبيح
 كليد جرائم
 مستى و گناه
 ميگسارى و دروغ
 پرورش راستگويى
 ريشه بيمارى دروغگويى
 احساس خوارى در نفس
 ضعف و ستمكارى
 حقارت و دروغگويى
 جبران حقارت
 بيمارى دروغ
 علت پيدايش بيمارى
 پيشگيرى در چهار چوب دستور
 توقع به قدر طاقت
 ميانه روى در عبادت
 بدبينى به دين
 تحقير كودك
 جبران حقارت
 لذت خودنمايى
 ترس از مجازات
 پرورش بر اساس محبت
 نصيحت به كودك
 عادت به دروغ سازى
 كاذب و كذّاب
 نقشه فريب دادن
 دروغ سازان زير دست
 محيط زندگى
 دروغ اتفاقى
 پرورش دروغگو
 بيمارى دروغ
 راستى و پيروزى
 دروغگويى و سرافكندگى
 شرمسارى دروغگو
 احترام به شخصيت مردم - احترام به شخصيت كودك
 غريزه حب ذات
 احترام به مردم
 سيره رسولاكرم
 رنجش انصار
 تاءثير حق شناسى
 مسامحه در تكريم ديگران
 آداب معاشرت
 روش پيشوايان اسلام
 اثر تكريم به مردم
 اجتناب از تحقير
 تربيت هاى دوران كودكى
 احياى شخصيت كودك
 تكامل روانى كودك
 احترام به كودك
 طفل يك انسان واقعى است
 رشد معنوى كودك
 غريزه بازى در كودك
 راهنمايى كودك
 سرزنش هاى مداوم
 لجاجت كودك
 خودخواهى كودك
 شرافت نفس و درستكارى
 فرومايگى و گناه
 احساس استقلال
 اهانت و تحقير به كودك
 روش پدران نادان
 عكس العمل كودكان
 انهدام شخصيت كودك
 احساس استقلال و شخصيت
 استقامت در پرتو تربيت
 سخنان حكيمانه
 دختران و زنان اهل بيت
 اسلام و تكريم كودك
 اطفال دشوار
 طفل بيمار
 اطفال سالم و برنامه هاى تربيتى
 ارزش تربيت كودك
 مفاسد سوء تربيت
 سهل انگارى اولياى اطفال
 احياى شخصيت كودك
 اجتناب از تحقير كودك
 احساسات طفل شير خوار
 روش پيغمبر در تربيت كودك
 پيغمبر و كودكان مردم
 شكست روانى طفل
 پيغمبر و حضرت مجتبى
 توجه به گريه كودك
 استقبال پيغمبر از كودك
 احترام پيغمبر به كودك
 خاطرات شيرين كودكان
 بزرگ ترين عوامل محبت
 ايجاد سجاياى اخلاقى
 جواب سلام كودك
 سلام كردن به كودك
 پيغمبر و سلام به اطفال
 رفتار عادلانه با كودكان
 مايه اميد كودك
 احساس حقارت
 انتقام جوئى كودك
 جبران حقارت
 تسكين خاطر
 شركت پدر در بازى كودك
 استجباب بازى با كودك
 مسرور كردن كودك
 پى بردن به روحيه كودك
 استفاده از فرصت
 احساس حقارت و انحراف
 دلجويى از يتامى
 عقل و عواطف - پرورش عواطف كودك
 تمايلات عاطفى
 اثراحساسات در طرز تفكر
 تفاوت عقل و عاطفه
 عقل و تسخير طبيعت
 عدل و احسان
 عدل و كيفر متجاوز
 عاطفه و ترحم به ضعفا
 سرمايه معنوى
 ارضاى عواطف بيمار
 عيادت بيمار
 ارزش طبيب
 عيادت كامل
 تحف و هدايا
 ارزش علم و اخلاق
 تنزل سطح اخلاق
 ارضاى تمايلات
 اثر رهبرى احساسات
 اختلاف عواطف مردم
 فرزندان يك خانواده
 اختلافات موروثى
 خوى مختلف كودكان
 احساسات غير عادى
 محبت حجاب عقل است
 نوازش كودك
 ارزش محبت
 محبت به كودك
 شاد كردن كودك
 بوسيدن كودك
 عطوفت در پرتو ايمان
 پيروى از قوانين فطرت
 يكى از تمايلات فطرى
 فقد محبت و آلام روحى
 نشانه انسانيت
 بشر دوستى
 پرورش ايمان در كودك
 پرورش ايمان
 واقعيت هاى قابل سنجش
 واقعيت هاى ناسنجيدنى
 زيبايى گل
 پيروزى هاى علم
 نارسايى دانش
 حقايق وصف ناشدنى
 واقعيت هاى فوق عقل
 ايمان به خدا
 آرامش روان
 تعديل غرايز
 اثر نيايش
 فرصت دوران كودكى
 مشعل فروزان ايمان
 تزكيه نفس
 درس خداپرستى
 حق شناسى از معلم
 لزوم پرورش ايمان
 اثر ايمان در كودك
 سخن يوسف صديق
 تسريع در پرورش ايمان
 مايه برترى بشر
 محاسبه نفس
 كانون ايمان
 مناجات نيمه شب
 آثار روانى
 الهامات مذهبى
 عبادات تمرينى
 نيايش كودك
 نمونه انسان كامل
 هسته مركزى اسلام
 شجاعت على (ع )
 ايمان و روان آرام
 مناجات هاى على (ع )
 حكومت و اقامه حق
 تاءثر از ستم
 وصيت در بستر مرگ
 عقده حقارت
 احساس حقارت
 شكست شخصيت
 عوامل احساس حقارت
 نقايص عضوى
 تحقير و تمسخر
 شرمسارى و خجلت
 قاضى كريه المنظر
 جبران حقارت
 نگاه ملامت آور
 سپاس گزارى پنهانى
 آزار همنشين
 عيب جويى
 اسم و لقب
 نام زيبا
 اسم زشت و احساس حقارت
 نام گذارى كودك
 تغيير نام هاى زشت
 تحقير و ملامت
 معاويه و جاريه
 زشتى اسم و قيافه
 شرمسارى كودك
 بزرگان دين و دانش
 اسامى مردان الهى
 اثر روانى اسم و لقب
 لغزش در سخن
 اسامى موهن
 اجتناب از تحقير مردم
 سوء شهرت و محروميت
 زياده روى در محبت
 محبت به اندازه
 كودكان از خود راضى
 خطاى تربيتى
 عزيزان بى جهت
 افراط در محبت
 مربيان شايسته
 عواطف نابجا
 اطفالمستبد
 خودشناسى
 خودپسندى
 والدين ستمكار
 فراگرفتن عادات
 عادات نخستين
 پى ريزى صفات
 تعديل محبت
 پرستارى از كودك بيمار
 نگرانى هاى نابجا
 تمارض كودك
 محبت هاى بى مورد
 لحظات حساس
 توقع نوازش
 خواهش هاى مضر
 پذيرش تربيت
 احساس مسووليت
 اغماض بى موقع
 توقعات احمقانه
 بيمارى حقارت
 اجتناب از خود پسندى
 فرزند بى ادب
 كودكان لوس بار آمده
 انحطاط اخلاقى
 شكست هاى درونى
 كودكان زود رنج
 درس بردبارى
 پرورش اعتماد به نفس
 طفيلى بار آمدن
 حس مسووليت
 اعتماد به نفس
 مسووليت فردى
 ارزش همت
 اعتماد به خلق
 منشا محروميت
 نيروى مقاومت
 اطمينان خاطر
 قبول مسووليت
 فرزند شايسته
 مصونيت اطفال
 كودكان مستقل
 ناتوانى كودك
 تكامل تدريجى
 لذت نيرومندى
 احياء فطريات كودك
 آزادى بى حساب
 فرصت از دست رفته
 والدينم مزاحم
 كمك عاقلانه
 فرصت تجربه
 تشويق و توبيخ
 نصايح بى طرفانه
 ادب آموزى در كودكى
 انجام وظايف
 بروز استعدادها
 عزت زندگى
 فعاليت فردى
 پايه اساس سعادت
 افتخار به نياكان
 اتكاى به آرزو
 اتكاى به سعى و عمل
 دختربچه با شخصيت
 كودك سخنران
 احساس استقلال
 تكامل فردى و اجتماعى
 اتكاى به حق
 اجتناب از زبونى
 گشاده رويى
 احساس اطمينان
 اعتماد به حق
 نيروى محدوده بشر
 امتياز مكتب اسلام
 مشورت
 عزم و تصميم
 حياى پسنديده و ناپسند
 كم رويى
 احساس شرمسارى
 آسيب روان
 شرم عاقلانه و احمقانه
 ضعف نفس
 اثر اجتماعى حيا
 ضامت اجراى قوانين
 وظيف شناسى
 مقررات كيفرى
 اطاعت از قانون
 ايمان و اجراى قوانين
 استفاده نيروى ايمان
 اطفال با ايمان
 ترس از ملامت
 شكنجه تنفر مردم
 تظاهر به گناه
 گمراهى اجتماع
 سقوط و انحطاط
 امر به گناهكارى
 پرورش شرم و حيا
 ستايش و تحسين
 احياى استعدادها
 عطاى پيغمبر
 تشويق كارمندان دولت
 تحسين به موقع
 توبيخ و تشويق
 سلاح تربيت
 راه پيشرفت
 خاطره تلخ
 شاد كردن كودك
 دو كودك خردسال
 دو عامل انفعال
 عوارض فقر
 حمايت از فقرا
 سفارش هاى اخلاقى
 بدنامى خانواده
 نهى از ملامت
 حياى نابجا
 تعديلتمايل جنسى
 پرورش عفت
 تعديل غرايز
 آزادى مطلق
 تزكيه نفس
 تعاليم دينى و تمدن
 آزادى هاى مضر
 آزادگان
 تمايلات حيوانى
 تمايلات انسانى
 مكارم اخلاق
 عفت جنسى
 كانون عشق
 نظريات اغراق آميز
 رشد و پرورش استعداد
 برنامه هاى طبيعت و تربيت
 هماهنگى برنامه ها
 آتش زير خاكستر
 اختفاى تمايلجنسى
 قانون تكوين و تشريع
 بستر خواب كودك
 هماهنگى قانون
 دختران مميز
 مناظر مهيج
 پيروى از فطرت
 كيفر مختلف
 بلوغ زودرس
 رشد بدن
 رشد در سنين مختلف
 غدد داخلى و هورمونها
 هورمون هاى بلوغ
 اختلاف محيط طبيعى
 اختلالات هورمونى
 انحراف جنسى
 مناظر خلاف عفت
 رغبت ها و نفرت ها
 تمايلات سركوفته
 محدوديت هاى اجتماعى
 عقده حقارت
 جبران حقارت
 تربيت بد
 احساس حقارت
 واكنش حقارت
 كشمكش هاى درونى
 جبران نقص
 انتقام گرفتن
 كينه توزى
 محبت بيش از حد
 كودكان محروميت
 هدايا و تحف
 كودكان ستمديده
 بد زبانى و مسخرگى
 تسلى خاطر
 دورويى و نفاق
 جبران شكست
 وسيله تعالى
 حربه انتقام
 عيب جويى
 نظارت ملى
 حليه و فريب
 مردان شكست ناپذير
 شتاب در انتقام
 ابراز لياقت
 كناره گيرى از اجتماع
 طفيلى هاى جامعه
 شكنجه انزوا
 طبع منزوى
 نشر عيوب ديگران
 تخدير احساس
 بهترين راه مبارزه
 منشا روانى تكبر
 تكبر
 احساس ذلت
 توقع بجا
 تجاوز از حد
 كيفر خودخواه
 ناچيز شمردن مردم
 زورگويى
 متكبر
 علقمة بن وائل
 آرزوهاى ناشدنى
 علل روانى خودخواهى
 كودك دشوار
 ساختمان اطفال دشوار
 پرروش اطفار دشوار
 تربيت در لباس مشورت
 تحريك حس ابتكار
 غرور فطرى
 تحسين نابجا
 گمراه كردن كودك
 انديشه هاى متراكم
 گشودن عقده ها
 بيمارى تكبر
 تكبر و تيرگى عقل
 بيمارى روحى
 ديوانه واقعى
 خودبينى و ضعف عقل
 نيازمندى بشر
 تذكرات بجا
 توبيخ به موقع
 وظيفه مربيان
 نصحيت به فرزندان
 انگيزه هاى تواضع
 فروتنى
 سيره اولياى اسلام
 اطمينان خاطر
 حقارت درونى
 اجتناب از ذلت
 تمايلات خوار كننده
 مكتب آزادگى
 سخن ذلت آميز
 رفتار آميخته به ذلت
 غريزه حب ذات
 احساسات متناقض
 انتحار معنوى
 احساس نقص
 ترس از تحقير
 خاطرات تلخ
 فقراى با شخصيت
 نارسايى علمى
 معلمين نالايق
 ترس نهانى
 وجدان گناهكاران
 گناه و احساس حقارت
 تواضع بر اثر گناه
 خوارى ناپاكان
 اشخاص بى كفايت
 خشونت با زيردستان
 تملق و چاپلوسى
 مردان با شخصيت
 وزير با ايمان
 پنهان كردن حقارت
 اجتناب از ذلت
 فراگرفتن علم
 اعمال تصنعى
 ذلت نادانى
 تملق بجا
 شرف علم
 درمان نگرانى و حقارت
 اتحاد نفس و بدن
 عوارض نگرانى
 تلفات بيمارى هاى روحى
 نگرانى و بيمارى جسم
 فرسودگى بدن
 مبارزه با نگرانى
 تزكيه نفس
 بشر دوستى
 رهايى از نگرانى
 نيروى علم و ايمان
 فال بد و نگرانى
 نگرانى مزمن
 تلقين رنج آور
 شومى مستى
 هيجان هاى روحى
 نظام آفرينش
 اثر حالات روانى
 هماهنگى دين و علم
 عجز علم از درمان
 منطق ايمان
 برترى مكتب دين
 روان پزشكى و ايمان
 نيروى نامحدود
 خداپرستان آزاده
 منشا حقارت
 محاسبه نفس
 محكمه عقل
 تشخيص بيمارى
 احصاى نقايص
 بررسى عيوب
 درمانى نگرانى
 تمناى نا به جا
 تلقين قدرت
 شكست اقتصادى
 تقويت روحى
 اتكاى به خدا
 ايمان و اميد
 پيروزى
مسؤ وليت والدين در تربيت كودك - وفاى به عهد
(( قال الله العظيم فى كتابه :
((... و اوفوا بالعهد ان العهد كان مسئولا)))) ⁽¹⁾
يكى از صفات پسنديده كه در ساختمان آدمى ريشه فطرى دارد وفاى به عهد است .طفل از موقعى كه معنى عهد و پيمان را درك مى كند لزوم وفاى به آن را نيز فطرتا مىفهمد. مربى لايق بايد از اين الهام طبيعى استفاده كند وطفل را با سجيه وفاى به عهد تربيت نمايد و اين درك فطرى را به طورى در اوپرورش دهد كه از دوران كودكى وفاى به عهد را يكى از وظايف خود بشناسد و خلف وعدهرا قبيح تلقى نمايد.
در اسلام وفاى به عهد از علايم ايمان است و اساس آن بايد از دوران كودكى پى ريزىشود. بحث امروز ما به خواست خداوند پيرامون اين موضوع خواهد بود. در ضمن سخن ،احاديث مربوطه را به عرض ‍ مى رسانم ، ولى از اين نظر كه پرورش كودك با خلقپسنديده وفاى به عهد يا ساير سجاياى اخلاقى در درجهاول به عهده مربيان اطفال است ، امروز قبل از ورود به بحث ، مختصرى درباره وظيفهپدران و مادران و مسؤ وليت آنان صحبت مى كنم .
تاءمين زندگى كودك
همه مى دانند اطفال واجب النفقه پدران هستند. بر پدر متمكّن لازم است مصارف غذا و لباسو مسكن فرزندان خود را بپردازد و زندگى آنان را تاءمين نمايد. اداره زندگى كودكان وحفظ آبرو و شخصيت آنان به اندازه اى موردتوجهرسول اكرم بود كه در حديث آمده است ، مردى از انصار فوت كرد. داراى چندطفل صغير بود و مختصر سرمايه اى كه داشت نزديك مرگ به قصد عبادت و جلب رضاىخداوند از كف داد. كودكانش در همان روز براى زندگى از مردم تمناى مساعدت مى كردند.اين خبر به اطلاع پيغمبر اكرم رسيد.
(( فقال لقومه : ما صنعتم به ؟ قالوا دفناه .فقال : اما انى او علمته ما تركتكم تتدفنونه معاهل الاسلام ترك ولده يتكففون الناس .))
پرسيد: ((با جنازه متوفى چه كرديد؟)) گفتند: ((دفنش نموديم .)) فرمود: ((اگرقبلا مى دانستم نمى گذاردم او را در قبرستان مسلمين دفن كنيد. اومال خود را از دست داده و فرزندان خويش را به گدايى بين مردم رها نموده است .
بهترين بخشش وارث
مسؤ وليت پدران منحصر به اداره زندگى مادى و مراقبت هاى جسمانى كودكان نيست ،پرورش هاى روحانى و ايمانى آن ها نيز به عهده پدران است . در نظر اسلام ادب وتربيت فرزندان از تاءمين حوايج جسمانى آنان ارزنده تر است . على عليه السلام مىفرمود:
(( ما نحل والد ولدا نحلا فضل من ادب حسن .)) ⁽²⁾
بخشش و تفضل هيچ پدرى به فرزندش بهتر از عطيه ادب و تربيت پسنديده نيست .
(( و عنه عليه السلام لا ميراث كالادب .)) ⁽³⁾
و نيز فرموده است : هيچ ارثى براى فرزندان بهتر از ادب و تربيت نيست .
حضرت سجاد زين العابدين عليه السلام فرمود:
(( و اما حق ولدك فان تعلم انه منك و مضاف اليك فىعاجل الدنيا بخيره و شره و انك مسؤ ول عما وليته به من حسن الادب والدلالة على ربه عزو جل والمعونة له على طاعته فاعمل فى امره عمل من يعلم انه مثاب على الاحسان اليه معاقبعلى الاسائة اليه .)) ⁽⁴⁾
مسؤ وليت پدر
حق فرزندت به تو اين است كه بدانى وجود او از توست و نيك و بدهاى او در اين دنياوابسته به توست . بدانى كه در حكومت پدرى و سرپرستى او مؤ اخذ و مسؤ ولى ،موظفى فرزندت را با آداب و اخلاق پسنديده پرورش ‍ دهى ، او را به خداوند بزرگراهنمايى كنى ، و در اطاعت و بندگى پروردگار يارى اش نمايى ، به رفتار خود درتربيت فرزندت توجه كنى . پدرى باشى كه به مسؤ وليت خويش آگاه است . مى دانداگر نسبت به فرزند خود نيكى نمايد در پيشگاه خداوند اجر و پاداش دارد، اگر دربارهاو بدى كند مستحق مجازات و كيفر خواهد بود.
تربيت كودك فريضه مذهبى است
پرورش صحيح فرزندان نه تنها يك مسؤ وليت ملى و مملكتى است ، بلكه اين وظيفه مقدّسروحانى يك فريضه اجتناب ناپذير شرعى و مذهبى است . پيشواى عاليقدر شيعيانحضرت سجاد عليه السلام در اين حديث شريف به مسؤ وليت پدران در تربيت فرزندانتصريح فرموده است . امام عليه السلام پرورش هاى اخلاقى و ايمانى كودك را از وظايفمسلم مذهبى آنان دانسته و خاطر نشان نموده است كه تربيت هاى پسنديده پدران ، مانند اداىيك فريضه مذهبى موجب اجر و پاداش در پيشگاه خداوند است و پرورش هاى ناپسند مانندترك واجب يا ارتكاب گناه ، پدران را مستحق عقاب و كيفر الهى خواهد كرد. امام صادقعليه السلام فرمود:
(( و تجب للولد على والده ثلاث خصال : اختياره لوالدته و تحسين اسمه و المبالغةفى تاءديبه .)) ⁽⁵⁾
در اين حديث نيز امام صادق عليه السلام مراقبت شديد پدران را در تربيت فرزندان ازحقوق واجب آنان دانسته است .
حضرت امام سجاد از پيشگاه پروردگار براى حسن تربيت فرزندان خود استمداد مى كند:
(( و اعنى على تربيتهم و تاءديبهم و برهم .)) ⁽⁶⁾
بار خدايا مرا در تربيت و تاءديب فرزندانم يارى و مدد بفرما.
چه بسيار مادران نادان كه فرزندان خود را از دوران كودكى به آداب زشت و رفتار بدپرورش دادند و آنان را براى تمام عمر دچار بدبختى و تيره روزى نمودند.
چه بسيار پدران گناهكار و بى ايمان كه به تعاليم دينى و علمى بى اعتنايى كردند وفرزندان خويش را از كودكى به مجالس گناه بردند و در برابر چشم هاى كنجكاو ومتجسس آن ها، مرتكب اعمال زشت شدند و اطفال پاكدل را در محيط معصيت پرورش دادند و بعضى با جسارت بيشترى آن ها را به معصيت وادارنمودند.
پدر خائن
در حدود 15 سال قبل ، اواخر شب در ايستگاه اتوبوس به انتظار ماشين ايستاده بودم . چندنفر مسافر ديگر نيز در ايستگاه بودند. بين مسافرين مردى بود كه دستطفل شش ساله اى را در دست داشت . طفلك منقلب بود. كنار خيابان استفراغ كرد. يكى ازمسافران پرسيد: ((طفلت چه مرضى دارد؟)) جواب داد: ((مريض نيست ، امشب او را بهمجلس رفقا بردم و به او مشروب دادم !)) چه خيانتى بزرگتر از اين است كه پدرى بهفرزند شش ‍ ساله خود مشروب الكلى بدهد و او را از كودكى بدبخت كند! آيا چنين پدرىنبايد معاقب باشد؟! آيا چنين فرزندى حق ندارد پدر ستمگر خود را نفرين نمايد؟!
(( قالرسول الله (ص ) يا على لعن الله والدين حملا ولدهما على عقوقهما.)) ⁽⁷⁾
رسول اكرم به على (ع ) فرمود: لعنت خداى بر پدر و مادرى كه فرزند خويش را بدتربيت كنند و موجبات عاق خود را فراهم نمايند.
كمك به يزدان
پدران و مادران پاك دلى كه خود ايمان مذهبى دارند و پاى بند تعاليم آسمانى هستندقادرند فرزندانى شايسته و لايق ، درستكار و صحيحالعمل پرورش دهند و آنان را مانند خود اميدوار و متكى به حضرت حق بار آورند.
((كار مادر، مانند نقاشى نيست كه زيبايى ها را روى پرده نمايان مى سازد. به كارپيكر تراشى هم كه مرمر را حجارى مى كند شباهت ندارد. او مانند نويسنده اى نيست كهانديشه هاى منزّه خود را در قالب الفاظ بريزد، بلكه او وظيفه مند است كه با كمكيزدان در يك روان انسانى جلوه اى از الهيت را نمودار سازد.
در اين گفتار جمله با كمك يزدان نكته برجسته و پراهميتى است ، زيرا مادر در لحظاتىكه احساس ناتوانى مى كند كه اغلب نيازمند مى شود كه به قدرتى بالاتر و عالى تراز نيروى خويش اتكا كند.
كوموله سو در كتاب خود، مادرى را مورد بحث قرار داده است كه مظهر حقيقتى مى باشد. ايناستاد تعليم و تربيت هنگامى كه براى تنظيم گزارشى در چهارمين كنگره ازدواج ،مشغول مطالعه بوده است با زنى برخورد مى كند كه توانسته بود پس از مرگ همسرشده فرزند خود را با موفقيت كامل تربيت كند.))
بين زن و استاد چند پرسش و پاسخ رد و بدل شده است . زن در پاسخ ‌هاى خود از خدا ودعا و خلاصه از ايمان سخن گفته و موفقيت خويش را در تربيت صحيح فرزندان ، مرهونسرمايه هاى ايمانى و معنوى خود دانسته است . در پايان استاد پرسيد:
((پس براى فرزندانتان چه كرديد؟
كار ديگرى نكردم ... من روى نفس خود كار كردم و يزدان روى آن هاعمل كرد.
بدين گونه اين زن تنها زير نفوذ ايمان و عقيده بهتكامل خويش پرداخت ، در حالى كه پا به پاى اين موجودى كه به سوى برترى ومعرفت مى رفت يك مربى بى ايراد، آراسته بهخصايل و نيروهاى لازم براى ايجاد يك وظيفه خطير با وى پيش مى آمد.
اين زن با روش پسنديده خود در صف كسانى كه براى تجلى دادن الهى در روان انسانىبا يزدان همكارى مى كنند، به نام خويش جاى شايسته اى باز كرد.))⁽⁸⁾
پرورش ايمان
در جهان امروز، در دنيايى كه بيشتر توجه مردم به شؤ ون مادى معطوف است ، در نظردانشمندان واقع بين جهان ، پرورش هاى روحانى و ايمانى كه منشاء پاكى و فضيلت وسرمايه بزرگ خوشبختى و سعادت است ارزش ‍ بسيارى دارد و آنان به چنين تربيتهايى به نظر تكريم و احترام خاصى مى نگرند.
لازم است پدران و مادران جوان به مسؤ وليت شرعى خويش متوجه باشند و در پرورشايمان و اخلاق در فرزندان خود كمال جديت و كوشش رااعمال نمايند و در ضمن تاءمين سلامت جسم و تقويتعقل و علم كودكان ، آنان را افرادى با ايمان و پاكدل ، وظيفه شناس و درست كار تربيت كنند. انجام اين وظيفه بزرگ تنها در پرتو دانايىو درستكارى پدر و مادر و مربى طفل ميسر است . پرورش كودك يكى ازمسائل مهم مذهبى و علمى است . پدر و مادر بايد وظايف خود را در تربيتطفل به خوبى فرا گيرند و در مقام عمل به كار بندند تا تربيت خوب و شايستهفرزند خويش نايل شوند.
لازم است مسموعات و مبصرات كودك كه از راه گوش و چش وارد مغز او مى شود شديدا تحتمراقبت قرار گيرند. يك سخن پليد و يك منظره منحرف كننده كافى است فكرطفل را از صراط مستقيم بگرداند و براى هميشه او را بدبخت و آلوده نمايد.
((تكنيك تعليم اخلاق و مذهب خيلى با تعليم فكرى متفاوت است ، زيرا تشخيص خوب وبد و برخوردارى از تملك نفس و جمال دوستى و خداپرستى با آشنايى به دستور زبانو تاريخ و حساب فرق زيادى دارد. اين تعليم عملىاصول زندگى جز در محيط تربيتى خاصى ممكن نيست . چگونه مى توان چنين محيطىساخت ؟ در ميان انحطاط اخلاقى امروزه اين امر تصميمى بس خطير است .
توافق محيط اجتماعى با ضروريات تعليم و تربيت در وهلهاول مستلزم تصفيه پر دامنه اى است . سانسور منظم سينماها و راديو و بستن بسيارى ازدانسينگ ها و بارها و ميخانه ها و تحوّلى در وضع مطبوعاتى كه مورد مطالعه كودكان وجوان قرار مى گيرد از آن جمله است .
معلمين و پدران و مادران عموما حسن نظر دارند ولى اغلب به علتجهل خود خطا مى كنند. بايستى از هم اكنون پدران و مادران آينده را از يك طرف و معلمينفردا را از طرف ديگر با روش صحيح زندگى و تربيت كودك آشنا كرد. پرورشگوسفنندان و پرندگان خيلى از تربيت فرزندان آدمى آسان تر است ، مع هذا كسى كهمى خواهد به پرورش چهارپايان بپردازد بايد مدتى را در يك قريه يا آموزشگاهكشاورزى تعليم بگيرد و هيچ فرد عاقلى با مطالعه مجلات و كتاب حساب يا فلسفه ،خود را آماده اين كار نمى كند. مع هذا اين ديوانگى را امروز دختران جوان ، يعنى مادران فردامى كنند و بسيارى از آنان چيزى خارج از برنامه درس نمى دانند و باجهل كامل از وظايف زنى ، به آستانه زناشويى پا مى گذارند.
ساختمان بدنى و روانى زن و مرد يكسان نيست . اتخاذ يك قسم روش ‍ تربيتى براىپسران و دختران يك نظريه بى اعتبار قديمى و باقيمانده اى از دوره ماقبل علمى تاريخ بشريت است .))⁽⁹⁾
مقصود از بيان اين مختصر جلب نظر پدران و مادران به مسؤ وليت خطير فرزندان بود.اميد است اولياى اطفال به وظيفه خود توجه نمايند و از خداوند بزرگ در پرورش صحيحكودكان خويش استمداد كنند و آنان را فرزندان صالح و افرادى لايق و شايسته بارآورند.
پيمان شكنى
اينك بحث امروز
تمام مردم جهان از هر ملت و نژاد به درك طبيعى و الهام فطرى ، لزوم وفاى به عهد وقبح پيمان شكنى را درك مى كنند. هر انسانى به وجدان فطرى خود مى فهمد كه وقتى باكسى عهد بست موظف است به آن وفا نمايد و اگر تخلف كند مرتكب خلافى شده و درضمير باطن خود از اين كار احساس شرمسارى مى كند. همچنين از كسى كه با او پيمانبسته است به طور طبيعى توقع دارد كه به عهدشعمل كند و اگر از او تخلف بيند حس ‍ مى كند كه بد كرده و از صراط مستقيم منحرف شدهاست .
طفل در دورانى كه مسايل علمى و عقلى را درك نمى كند، به فطرت طبيعى خود لزوم وفاىبه عهد را مى فهمد. موقعى كه پدر به او وعده مى دهد وقتى بهمنزل برگردد براى او اسباب بازى مى آورد بچه به طور طبيعى توقع دارد كه پدربه عهدش وفا كند و اسباب بازى بياورد. به اين توقع فطرى اطمينان دارد. تا وقتىكه پدر نيامده بچه با فكر اسباب بازى شاد و مسرور است . به خود نويد مى دهد. زنگدر به صدا در مى آيد، پدر وارد مى شود. بچه به توقع فطرى ، خود را براىگرفتن اسباب بازى آماده مى نمايد، به دست پدر نگاه مى كند. اگر به وعده وفا نكردهو اسباب بازى نياورده باشد طفل ناراحت مى شود، حس مى كند كه واقعه خلاف انتظارى رخداده است . در نظر ساير كودكان نيز اين عمل بد و بر خلاف توقع طبيعى آنان است .
وفاى به عهد وظيفه است
پيامبران الهى و مربيان بشر نيز در طول قرن هاى متمادى حسن وفاى به عهد و قبحپيمان شكنى را به مردم تذكر داده اند و آنان را با اين درك فطرى تربيت نموده اند. درنتيجه ، اين سجيه انسانى در نهاد مردم امروز از طرفى مطابق با وجدان اخلاقى تربيتىاست .
در اسلام وفاى به عهد از وظايف حتمى تمام مسلمين در امور فردى و اجتماعى است . در اينباره آيات و اخبار بسيارى رسيده است كه قسمتى از آن ها را به عرض شما مى رسانم :
1. (( و اوفوا بالعهد ان العهد كان مسئولا.)) ⁽¹⁰⁾
به عهد و پيمان وفادار باشيد و بدانيد كه اين امر در پيشگاه خداوند مورد مؤ اخذه وپرسش است .
2. (( والذين هم لاماناتهم وعهدهم راعون .)) ⁽¹¹⁾
مؤ منين كسانى هستند كه به امانت و عهد و پيمان خود وفا دارند.
3.(( موسى بن جعفر عن آبائه قالرسول الله (ص ) لا دين لمن لا عهد له .)) ⁽¹²⁾
حضرت موسى بن جعفر (ع ) روايت كرده است كهرسول اكرم (ص ) فرمود: مسلمان نيست آن كس كه به عهد و پيمان وفادار نباشد.
4. (( سمعت ابا عبدالله يقول : عدة المومن اخاه نذر لا كفاره له .)) ⁽¹³⁾
وعده اى كه مسلمان به برادر دينى خود مى دهد مانند نذر شرعى وفاى به آن لازم است ،به اين تفاوت كه در تخلف مثل نذر كفاره ندارد.
5. (( قال رسول الله (ص ): من كان يومن بالله واليوم الاخر فليف اذا وعد. ))⁽¹⁴⁾
رسول اكرم مى فرمود: آن كس كه به خدا و روز جزا ايمان دارد البته بايد به عهد وپيمان وفادار باشد.
6. (( قال رسول الله (ص ): اقربكم منى غدا فى الموقف اصدقكم فى الحديث و اداكمللامانة و اوفاكم بالعهد و احسنكم خلقا و اقربكم من الناس . )) ⁽¹⁵⁾
رسول اكرم مى فرمود: كسانى كه در سخن راستگوتر و در اداى امانت مواظب تر و در عهدو پيمان باوفاتر و در اخلاق نيكوتر و با مردم گرم تر هستند در قيامت به من از همهنزديك ترند.
7.(( يجب على المؤ من الوفاء بالمواعيد والصدق فيها.)) ⁽¹⁶⁾
بر مسلمان واجب است به پيمان خود وفا كند و نسبت به آن صادقانهعمل نمايد.
8. (( وفاء بالذمم زينة الكرم .)) ⁽¹⁷⁾
على عليه السلام فرمود: وفاى به عهد و پيمان آراستن جوانمردى است .
براى اينكه مسلمين به ننگ پيمان شكنى آلوده نگردند لازم است هر مسلمانى در موقع تعهد،قدرت خود را در وفاى به آن بسنجد. اگر خويشتن را ناتوان و غير قادر مى بيند ازاول زير بار تعهدى نرود و به پيمانى پاى بند نشود. على عليه السلام مى فرمود:
(( لا تعد ما تعجز عن الوفاء. لا تضمن ما لا تقدر على الوفاء به .)) ⁽¹⁸⁾
حقوق ملى و بشرى
در اسلام يك سلسله مقررات و قوانين وضع شده كه مخصوص ملت اسلام است . مسلمين جهانموظفند آن ها را بين خود و درباره خويشتن نسبت به يكديگر اجراكنند. حدود و حقوق عادلانهتمام مردم در آن قوانين منظور شده و با مراعات آن ها جامعه از هر قسم تعرّض و تجاوزىمصون خواهد ماند. اين دسته از قوانين را مى توان به نام حقوق ملى اسلامى ناميد. ولى دراسلام بعضى از مقرّرات است كه اختصاص به اين ملت ندارد و داراى جنبه عمومى و جهانىاست و مسلمين وظيفه دارند آن مقررات را نسبت به تمامملل و اقوام جهان ، صرف نظر از مذهب و نژاد، مراعات نموده و درباره همه آنان اجرانمايند. اين دسته از قوانين را مى توان به نام مقررات حقوق بشر خواند. يكى از اينمقررات قانون لزوم وفاى به عهد است . مسلمين نه تنها مكلفند به پيمان هايى كه بينخود با يكديگر منعقد مى كند پاى بند بوده و عملا به تعهدات خويش وفا نمايند، بلكهموظفند نسبت به پيمان هايى كه با غير مسلمين از هر ملت و مذهبى منعقد مى نمايند وفادارباشند و عملا تعهدات خود را بدون كمترين مسامحه وتعلل انجام دهند.
رسول اكرم (ص ) فرمود:
(( ثلاثه ليس لاحد فيهن رخصة : الوفاء لمسلم كان او كافر، و بر الوالدين مسلمينكانا او كافرين ، و اداء الامانة لمسلم كان او كافر.)) ⁽¹⁹⁾
پيمان با مسلم يا كافر
سه چيز است كه احدى مجاز نيست از آن تخلف و سرپيچى نمايد:اول وفاى به عهد، خواه طرف پيمان مسلمان باشد يا كافر. دوم نيكى به پدر و مادر،خواه مسلمان باشند يا غير مسلمان . سوم اداى امانت ، خواه صاحب امانت مسلم باشد يا كافر.
(( عن ابى جعفر (ع ) قال : ثلاث لم يجعل الله عز وجل لاحد فيهن رخصة : اداء الامانة الى البر و الفاجر و الوفاء بالعهد للبر والفاجر وبر الوالدين برين كانا او فاجرين .)) ⁽²⁰⁾
امام باقر عليه السلام فرمود: سه چيز است كه خداوند به احدى اجازه تخلف از آن ها رانداده است . اول اداى امانت ، چه صاحب امانت نيكوكار باشد چه گناهكار. دوم وفاى به عهد،خواه صاحب عهد صحيح العمل باشد يا بد عمل .
سوم احترام و نيكى به پدر و مادر، خواه درستكار باشند يا نادرست .
پيمان با دشمن
على عليه السلام در ضمن عهد نامه خود به مالك اشتر فرمود:
(( و ان عقدت بينك و بين عدوك عقدة او البسته منك ذمة فحط عهدك بالوفاء وارع ذمتكبالامانة .))
اگر بين خود و دشمنت قرار دادى منعقد نمودى يا به او امان دادى ، به عهدى كه كرده اىوفادار باش و به امانى كه داده اى امين و درستكار.
(( فانه ليس من فرائض الله شى الناس اشد عليه اجتماعا مع تفرق اهوائهم و تشتتارائهم من تعظيم الوفاء بالعهود.)) ⁽²¹⁾
زيرا از بين واجبات و فرايض الهى هيچ چيزى نزد مردم ، با اختلافاتى كه در عقايد وافكار دارند، به قدر وفاى به عهد مورد تعظيم و احترام نيست .
بشر بيش از هر چيز به خود و منافع خود علاقه دارد. در آن جايى كه عهد و پيمان منافعىبا منافع شخصى و تمايلات نفسانى او باشدميل دارد از وفاى به عهد سر باز زند و از زير بار پيمان شانه خالى كند. با آن كهمردم فطرتا لزوم وفاى به عهد را درك مى كنند و در گفتار خود از احترام و ارزش آنسخن بسيار مى گويند، ولى اغلب در مقام عمل اگر قدرت و نيرويى در اختيار داشتهباشند سوء استفاده مى كنند و به تعهدات خويش پشت پا مى زنند.
على عليه السلام مى فرمود:
(( الحق اوسع الاشياء فى التواصف و اضيقها فى التناصف .)) ⁽²²⁾
در مقام حرف زدن ، ميدان سخنرانى در توصيف حق تمجيدعدل ، بسيار وسيع و پهناور است ، گوينده قادر است مركب گفتار را از هر طرف بتازد وبه احترام آن از هر درى سخن بگويد.
ولى در مقام عمل ، ميدان حق و بى اندازه تنگ و طاقت فرساست و به كار بستن آن بسىدشوار و مشكل است .
در دنياى كنونى ، در جهان امروز، زمامداران مقتدر در مقام سخن همه جا ازعدل و آزادى دم مى زنند. الفاظ اميد بخش و دلنشين حق و انصاف به وسيله راديو فضاىگيتى را اشغال نموده و گوش بشر را پر كرده است ، ولى در مقامعمل مشاهده مى شود كه اغلب اوقات قدرت و زور حاكم واقعى است و حق و انصاف كمتر موردتوجه است . زمامداران مقتدر در ايام جنگ يا در اوقات عادى مكرر از قدرت هاى خود سوءاستفاده نموده و به حقوق ملل ضعيف تجاوز كرده اند و عملا به تعهدات خويش پشت پا زدهاند. كشورهاى ضعيف به علت ناتوانى ناچار به ستمگرى هاى آنان تن در داده و از ترس، دم فرو بسته اند!
وفادارى به پيمان
يكى از بزرگ ترين امتيازات مردان الهى اين است كه هرگز از قدرت خود استفاده ناروانمى كنند و به حقوق ديگران ، هر قدر هم كه ضعيف باشند، تجاوز نمى نمايند. در صدراسلام ، در آن موقعى كه سربازان نيرومند مسلمين به منظور اعلاى حق و آزادى و در همشكستن اساس شرك و بت پرستى برق آسا پيشروى مى كردند و شهرهاى بزرگ رايكى پس از ديگرى فتح مى نمودند، وفاى به عهد را از وظايف قطعى و اجتناب ناپذيرخود مى دانستند. مردم آن روز جهان نيز از اين سجيه آگاه بوده و اطمينان داشتند كه مسلمينپاى بند تعهدات خود هستند و با همه قدرتى كه در اختيار دارندمحال است به نقض عهد مبادرت نمايند.
امان به دشمن در جنگ
اگر در جبهه جنگ از طرف مسلمين به دشمن امان داده شود، ارتش اسلام قانونا موظف استنسبت به آن امان وفادار باشد و از حمله و تعرّض ‍ خوددارى كند. جالب آن كه اين موضوعتنها از اختيارات مخصوص فرمانده لشكر نيست ، بلكه مقررات ارتش اسلام اين حق را بهنفرات سربازان نيز داده است . يك سرباز عادى در جبهه جنگ حق دارد كتبا يا شفاها بهدشمن امان بدهد و در صورتى كه از حق خود استفاده كرد و امان داد تمام افسران وسربازان موظفند به آن امان احترام كنند و تعهد يك فرد مسلمان را لازم الاجرا تلقىنمايند. در اين باره احاديث بسيارى رسيده است !
(( عن امير المؤ منين (ع ): اذا اومى احد من المسلمين او اشار الى احد من المشركينفنزل على ذلك فهو فى امان .⁽²³⁾
(( عن جعفر بن محمد (ع ): اذا اومى احد من المسلمين الى احد مناهل الحرب فهو امان .)) ⁽²⁴⁾
(( عن اميرالمؤ منين (ع ): ان رسول الله (ص )قال : ذمة المسلمين واحدة يسعى بها ادناهم .)) ⁽²⁵⁾
مفاد اين سه حديث و احاديث ديگرى كه در اين باب آمده ناظر به اين امر است كه تمام مسلمينبايد به امانى كه يك فرد عادى داده است احترام كنند و عملا به آن ترتيب اثر بدهند!
تعهد يك سرباز
فضيل بن زيد با سربازان خود قلعه اى را به نام سهرياج محاصره كردند. تصميمداشتند يك روزه آن را فتح كنند. پس از چند ساعت زد و خورد، سربازان مسلمين براىاستراحت به عسكرگاه خود رفتند تا پس از رفع خستگى دوباره براى پيكار آماده شوند.يك سرباز مسلمان مملوك از صف سربازان عقب افتاد. دشمنان از اين فرصت استفاده كردند،با زبان محلى با آن سرباز سخن گفتند و از او درخواست امان نمودند. سرباز مملوكپذيرفت . امانى نوشت و به آنان تسليم كرد. موقعى كه لشكر اسلام آماده جنگ شدند وبه طرف قلعه حركت كردند، بر خلاف انتظار مشاهده نموده نمودند كه دشمنان با اطمينانخاطر درب قلعه را گشوده و به خارج قلعه آمده اند. امان نامه سرباز مملوك را روى دستگرفته و گفتند اين امان شماست . براى ارتش اسلام پذيرش امان يك نفر سرباز امرعادى بود، ولى وقتى متوجه شدند كه اين امان نامه به امضاى يك مسلمان مملوك است مردّدماندند كه آيا امان او مانند موضوع را به مركز گزارش دادند. خليفه وقت در جواب نوشت:
(( ان العبد المسلم من المسلمين ذمّته كذمّتكم فلينفذ امانه .)) ⁽²⁶⁾
مسلمان مملوك نيز از مسلمين است و تعهدات او مانند تعهدات شما محترم است . به امان اوترتيب اثر دهيد و تعهد او را نافذ و ممضى تلقى نماييد.
پيمان هاى اقتصادى
در آيين مقدّس اسلام وفاى به عهد يكى از وظايف غيرقابل تخلف مسلمين است ، خواه موقع جنگ باشد ياحال عادى ، خواه طرف پيمان مسلمان يا غير مسلمان .
وفاى به عهد و پيمان در تمام شؤ ون زندگى داخلى و خارجى هر كشورى اثر مستقيمدارد و به هر نسبتى كه اين سجيه انسانى در مملكت مراعات شود و مردم عملا به تعهداتخويش وفادار باشند، به همان نسبت زندگى مردم بهتر و آسايش جامعه زيادتر و ارزش وآبروى آن ملت در جهان بيشتر خواهد بود. تعهدات مالى و قراردادهاى اقتصادى يكى ازاركان مهم زندگى اجتماعى تمام كشورهاى جهان است . در مملكتى كه مردم وفاى به عهد رااز وظايف مسلم مذهبى و اخلاقى خود بشناسند و در انجام آن كوشا و جدى باشند امور مالىآن كشور بر اساس اعتماد و اطمينان در كمال صحت و سرعت جريان دارد. مديون در موعدمقرر دين خود را مى پردازد و فروشنده متاع را طبق تعهدات خود تسليم خريدار مى كند.خلاصه عهد و پيمان نزد همه مردم محترم است و تمام طبقات خويشتن را در وفاى به عهدملزم و موظف مى شناسند. در آن جا ارزش تعهد كه ناشى از شرافت نفس و فضيلت اخلاقاست از هر سند رسمى بهتر و از هر متاع گران بهايى ارزنده تر است .
وثيقه ده هزار درهم
يكى از غلامان آزاد شده حضرت سجاد عليه السلام در اثر كار و فعاليت سرمايه اى بهدست آورد. زمانى آن حضرت دچار مضيقه مالى شد. از غلام آزاد شده خويش ده هزار درهمقرض خواست كه هر وقت قادر باشد بپردازد. او درخواست گرو كرد. حضرت از عباى خودنخى كشيد و به وى داد. فرمود: ((اين وثيقه من است ، تا موقع اداى دين نزد شماباشد.)) براى قرض دهنده قبول چنين وثيقه اى سنگين بود، ولى با توجه به شخصيتآن حضرت و بياناتى كه فرمود مبلغ مورد نظر را به حضرت تسليم كرد و نخ عبا راگرفت و در قوطى كوچكى جاى داد. اتفاقا خيلى زود براى حضرت گشايش مالى شد و دههزار درهم را نزد طلبكار آورد.
تعهد مردان با فضيلت
(( ثم قال له : قد احضرت مالك فهات وثيقتى .فقال له : جعلت فداك ضيعتها. قال اذا لا تاءخذ مالك منى ليس مثلى يستخف بذمته .قال : فاخرج الرجل الحق فاذا فيه الهدبة فاعطاها على بن الحسين الدراهم و اخذ الهدبهفرمى بها و انصرف .)) ⁽²⁷⁾
فرمود: ((پولت حاضر است ، وثيقه مرا بياور.)) عرض كرد: ((من نخ عبا را گم كردم.)) حضرت فرمود: ((در اين صورت طلب خود را از من نگير، تعهد شخصىمثل مرا نبايد ناچيز گرفت .)) ناچار مرد قوطى كوچك را آورد و ديد نخ عبا در آن هست . نخرا تسليم نمود. حضرت پول ها را پرداخت و نخ را گرفت و به دور انداخت .
يك نخ عبا به تنهايى هيچ ارزشى ندارد، ولى وقتى آن نخ نشانه تعهد و التزام يكانسان شريف و با فضيلت باشد آن قدر ارزنده و گران بهاست كه مى تواند وثيقه ده هاهزار درهم و دينار گردد و داين با اطمينان خاطر آن را بپذيرد و در موعد مقرر طلب خود رادريافت نمايد.
وفاى به عهد يكى از صفات حضرت حق است . خداوند در قرآن كريم تصريح فرمودهاست :
(( ان الله لا يخلف الميعاد.)) ⁽²⁸⁾
خداوند خلف وعده نمى فرمايد.
بشرى كه در عهد خود ثابت و پايدار است ، به يكى از صفات الهى متّصف است و اين خودنشانه اى از مراتب كمال و فضيلت او است .
متهم بى گناه
بعد از واقعه صفين حزبى به نام خوارج به وجود آمد. افرادى تند و بى اطلاع از مبانىعلم و دين در آن شركت كردند و ساليان دراز به جرايم و جنايات بزرگى دست زدند.حكومت هاى وقت نيز به صور مختلف با آن ها مبارزه نمودند. در زمان حجاج بن يوسف جمعىرا به اتهام وابستگى به اين حزب دستگير و براى مجازات نزد حجاج آوردند. حجاج درمجلس خود به وضع آنان رسيدگى كرد و مجازات هر يك را تعيين نمود. وقتى نوبت بهآخرين فرد آن جمعيت رسيد مؤ ذن اذان گفت و موقع نماز را اعلام نمود. حجاج از جا حركتكرد و متهم را به يكى از حضار مجلس خود كه عنبسه نام داشت سپرد و گفت : ((امشب او راپيش خود نگاهدارى كن و فردا صبح نزد من بياور تا مجازاتش كنم .)) عنبسه اطاعت كرد وبا او از عمارت استاندارى خارج شد. در راه ، متهم به عنبسه گفت : ((آيا مى توان بهتو اميد خيرى داشت ؟))
عنبسه گفت : ((اگر سخنى دارى بگو، شايد توفيق رفيم شود و به راه خير و نيكىقدمى بردارم .))
متهم گفت : ((به خدا قسم من از خوارج نيستم . به هيچ مسلمانى خروج نكرده و به محاربهكسى قيام ننموده ام . از اين تهمتى كه به من بسته اند منزّه و مبرّى هستم . گر چه بىگناه گرفتار شده ام ، ولى به رحمت خداوند حكيم اطمينان دارم . مى دانمفضل الهى شامل حال من خواهد بود و هرگز بدون گناه معذّب نخواهم شد. تمناى من ايناست كه احسان كنى و اجازه دهى امشب را نزد زن و فرزندانم بروم ، آنان را وداع نمايم ،وصاياى خود را بگويم ، حقوق مردم را ادا كنم و فردااول وقت نزد تو بيايم .))
عهد بستن به گواهى خدا
عنبسه مى گويد از اين تقاضا مرا خنده آمد كه يك متهم زندانى چنين درخواستى مى كند.جواب ندادم . او دوباره تقاضاى خود را تكرار كرد. گفته او در من تاءثير نمود، به دلمگذشت كه خوب است به خداوند اعتماد نمايم و درخواست او را بپذيرم . تصميم گرفتم وبه او گفتم : ((برو، ولى بايد عهد كنى كه فردا صبح بازآيى .))
آن مرد گفت : ((عهد كردم كه فردا اوّل وقت بيايم بر اين عهد خداوند را گواه مى گيرم.))
رفت تا از چشمم ناپديد شد. وقتى به خودم آمدم از كرده خويش سخت ناراحت و مضطربشدم . با خود گفتم اين چه كارى بود كردم ؟ چرا بى جهت خود را در معرض غضب حجاجقرار دادم ؟ با نگرانى به منزل رفتم . قضيه را بااهل خانه خود به ميان گذاردم . آنان نيز مرا ملامت كردند ولى كار گذشته بود!
آن شب را تا صبح نخوابيدم . مانند انسان مارگزيده يا زن فرزند مرده به خود مىپيچيدم . صبح شد، مرد به وعده خود وفا كرد واوّل وقت آمد. از آمدنش ‍ تعجب كردم . گفتم : ((چرا آمدى ؟))
گفت : ((هر كس كه به سعادت معرفت خدا نايل شده و پروردگار را به قدرت وكمال بشناسد، وقتى عهد كند و خداوند را بر آن گواه گيرد بايد به آن عهد وفا نمايد وهرگز نقض پيمان نكند.))
در ساعت مقرر او را با خود به دارالاماره ، نزد حجاج برد و قصه شب گذشته را ازاول تا آخر براى حجاج نقل كرد. حجاج از ايمان و وفاى متهم تعجب نمود. به عنبسه گفت :((ميل دارى او را به تو ببخشم ؟))
گفت : ((اگر كرم نمايى و چنين كنى بر من منت بسيار دارى .))
حجاج متهم را به عنبسه بخشيد. عنبسه او را به خارج دارالاماره آورد و دركمال مهربانى گفت : ((آزادى برو.))
نجات از قتل
مرد بدون اينكه از عنبسه قدردانى و حق شناسى نمايد راه خود را پيش ‍ گرفت و رفت .عنبسه از اين همه سردى و حق ناشناسى رنجيده خاطر شد. با خود گفت شايد ديوانهباشد، ولى بر خلاف انتظار فرداى آن روز نزد عنبسه آمد، تشكر و حق شناسى بسياركرد. گفت : ((نجات دهنده من خداوند بود و تو وسيله اين كار، اگر ديروز از توقدرشناسى و شكرگزارى مى كردم تو را شريك نعمت خدا كرده بودم و اينعمل ناروا بود. لازم دانستم اول شكر حق تعالى به جاى آورم و سپس از شما قدردانىنمايم . ديروز و ديشب در پيشگاه خداوند شكرگزارى كردم و آن چه كه وظيفه بندگىبود بجاى آوردم و امروز براى حق شناسى شما آمده ام .))
سپس از نيكوكارى و خدمت گزارى عنبسه قدردانى و تشكر كرد و از زحمات او عذرخواهىنمود و رفت .⁽²⁹⁾
اثر وفاى به عهد
وفاى به عهد يكى از اركان سعادت بشر است . وفاى به عهد يكى از بزرگترينسجاياى اخلاقى انسان است . وفاى به عهد قادر است مرد خونخوارىمثل حجاج بن يوسف را تحت تاءثير قرار دهد و او را از ريختن خون بى گناهى باز دارد.
زندگى بر اساس فضيلت
در كشورى كه مردم به تعهدات خود وفا دارند، امور اقتصادى و اجتماعى و خانوادگىجريان صحيح و طبيعى دارد. در آن جا زندگى بر پايه اطمينان و اعتماد استوار است وتماس مردم با يكديگر بر اساس فضيلت و انسانيت است . بر عكس در اجتماعى كه افرادبه وعده هاى خويش بى اعتنا يا كم اعتنا هستند و احساس مسؤ وليت شديد در انجام تعهداتنمى كنند، امور از مسير طبيعى خود خارج مى شود و مشكلات به صور مختلف دامن گير مردممى گردد. در آن جا سازمان هاى قضايى و قوانين انتظامى ضامن اجراى تعهدات مى شود،اخلاق و وظيفه شناسى جاى خود را به محاكم قضايى مى دهد و پيمان شكنى ها بهصورت پرونده هاى حقوقى و جزايى درآمده و نيروهاى انسانى و مالى كشور را به هدرمى دهد. در آن جا براى حق و فصل امور بايد به سازمان هاى اجرايى و به زور و زندانمتوسل شد.
خشم خدا و خلق
على عليه السلام در ضمن تعاليم خود به مالك اشتر توصيه فرمود:
((از عهد شكنى بر حذف باش .))
(( والخلف يوجب المقت عند الله والناس .)) ⁽³⁰⁾
خلف وعده و نقض پيمان باعث خشم خداوند و مردم است .
بدون ترديد عهد شكنى شخصيت آدمى را در هم مى شكند. عهدشكن هر قدر در جامعه بزرگو مورد احترام باشد، در اثر نقض پيمان ، حقير و كوچك مى شود. هر انسانى از هر ملت ونژاد به الهام طبيعى درك مى كند كه عهدشكن مرتكبعمل نادرستى شده است . فقير و غنى ، بزرگ و كوچك به خود اجازه مى دهند كسى را كه ازتعهدات خويش سرپيچى نمود مورد نكوهش و اعتراض قرار دهند و اين خود دلالت دارد كهبشر لزوم وفاى به عهد را بالفطره درك مى كند و تخلف از آن را تخلف از قانونفطرت مى داند.
پرورش وفاى به عهد در كودك
پرورش وفاى به عهد در كودك
براى اينكه وفاى به عهد در جامعه احيا شود و تمام طبقات خود را در انجام اين وظيفهانسانى مسؤ ول بدانند لازم است از دوران كودكى ، از زمانى كهاطفال معنى وعده و عهد را درك مى كنند، با اين سجيه انسانى تربيت شوند و اين درس راقولا و عملا فرا گيرند تا در روان آنان به صورت ملكه ثابتى مستقر شود.
تربيت در محيط پاك
بايد كودكان را طورى پرورش داد كه از اول زندگى ، وفاى به عهد را از وظايف قطعىو غير قابل اجتناب خود بدانند. نه تنها عملا عهد شكنى نكنند، بلكه اين فكر شوم هرگزدر خاطر آن ها خطور ننمايد. اين قسم تربيت تنها در محيط پاك و بى آلايش زندگىبراى كودك تاءمين مى شود. محيطى كه از ناپاكى و پليدى ، از فريب و عهدشكنى مبرّاباشد. طفل هر سخن خوب يا بدى را كه مى شنود، هرعمل درست يا نادرستى را كه مى بيند، سرمشق خود قرار مى دهد و عملا از آن پيروى مىكند. كودك در محيط خانواده بيشتر از هر چيز و هر كس تحت تاءثير رفتار و گفتار پدر ومادر است . در خانواده اى كه پدر و مادر، به وعده هاى خود وفا دارند، عهد شكنى نمىكنند، كودك را فريب نمى دهند، طبعا كودكان در آن خانواده با سجيه وفاى به عهد تربيتمى شوند و به پيمان هاى خود پاى بند خواهند بود. بر عكس ، در محيطى كه مشهوداتكودك آلوده و پليد باشد، پدر و مادر مرتكب اعمال نادرست و بر خلاف فضيلت شوند،قهرا كودك به نادرستى خو گرفته و با همان وضع ناپسند تربيت مى شود.
مربيان پليد
((اطاعت از قوانين زندگى براى آن كه كامل باشد بايد به صورت فطرى درآيد.
كسى كه از آغاز زندگى به شناخت خوبى و بدى عادت كرد، در تمام عمر انتخاب خوبىو پرهيز از بدى براى او آسان خواهد بود و همان طور كه از آتش دورى مى كند، از بدىنيز مى پرهيزد و قول شكنى و دروغ گويى و خيانت به نظر او نه تنها اعمالى ممنوع ،بلكه غير ممكن مى آيد. براى بسط اين واكنش ها در فرد، محيطى ضرورى است كه در آناصول اخلاقى قطعا و دائما مورد توجه باشد. فقط وجود سرمشق است كه مقرراتزندگى را در ذهن خطور مى دهد. انسان نيز همچون ميمونتمايل غريزى به تقليد دارد، ولى بد را آسان تر از خوب تقليد مى كند. كودك طرزفكر و عمل افرادى را كه مى شناسد و يا شرح حالشان را مى شنود و مى خواند، رفقا واستادان ، پدر و مادر و به خصوص ستاره هاى سينما و شخصيت هاى حقيقى يا فرضى راكه در روزنامه ها و مجلات مى خواند سرمشق خود قرار مى دهد. بهقول فنلون در اين سراشيب تقليد كودكان ، اگر آنان را به دست افراد بى فضيلتىبسپارند معايب بى حدى به بار خواهد آمد. فقط كسانى مربى خوبند كه به آنچه مىگويند معتقد باشند و عمل كنند.))⁽³¹⁾
اولين مدرسه كودك
خانواده به منزله اولين مدرسه تربيت كودك است و ايجاد شرايط مساعد در محيط خانوادهبه عهده پدر و مادر است . روايات اسلامى پدران و مادران را همواره به مسؤ وليت عظيمپرورش اطفال متوجه نموده و به آنان اندرزهاى لازم را داده است . اسلام درباره هر يك ازسجاياى اخلاقى و صفات انسانى ، از آن جمله وفاى به عهد، جداگانه سخن گفته وبراى حسن تربيت فرزندان ، وظايف پدر و مادر و مربى را بيان فرموده است .
وفا به وعده كودك
(( عن ابى عبدالله عليه السلام قالقال رسول الله (ص ): احبوا الصبيان و ارحمواهم و اذا وعدتتموهم ففوا لهم فانهم لايرون الا انكم ترزقونهم . )) ⁽³²⁾
كودكان را دوست بداريد و با آنان عطوفت و مهربان باشيد. وقتى به آن ها وعده اى مىدهيد حتما وفا كنيد، زيرا كودكان شما را رازق خود مى پندارند.
(( عن كليب الصيداوى قالقال ابوالحسن عليه السلام : اذا وعدتم الصبيان ففوا لهم فانهم يرون انكم الذينترزقونهم ان الله عز و جل ليس ‍ يغضب لشى كغضبه للنساء والصبيان .)) ⁽³³⁾
وفا به وعده كودك
كليب صيداوى از حضرت ابوالحسن (ع ) حديث مى كند كه فرمود: چون بهاطفال وعده اى داديد وفا كنيد و تخلف ننماييد، زيرا كودكان گمان مى كنند شما رازق آنها هستيد. خداوند براى هيچ چيز،به قدر تجاوز به حقوق زنان و كودكان غضب نمى كند.
(( عن على بن ابى طالب عليه السلام قالقال رسول الله (ص ): اذا واعد احدكم صبيه فلينجز.)) ⁽³⁴⁾
على عليه السلام از رسول اكرم روايت كرده است كه فرمود: وقتى يكى از شما بهفرزند خود وعده اى داد البته به آن وفا كند و از عهد خود تخلف ننمايد.
(( عن على عليه السلام قال : لا يصلح الكذب جد و لاهزل و لا ان يعد احدكم صبيه ثم لا يفى له .)) ⁽³⁵⁾
شايسته نيست آدمى به جد يا به شوخى دروغ بگويد. شايسته نيست كسى به فرزندخود وعده اى بدهد و به آن وفا ننمايد.
پرورش فطريات كودك
فطريات اوليه انسان سرمايه هايى است كه خداوند حكيم به منظور تاءمين سعادت بشردر نهاد هر كودك به وجود آورده و او را با همان سرمايه ها آفريده است . اگر فطرياتاز كودكى با پرورش هاى صحيح و حمايت هاى عالمانه تقويت شوند و از قوه به فعليتآيند، در پرتو آن اساس سعادت كودك پى ريزى مى شود و تا پايان زندگى ضامنخوشبختى او خواهد بود. بر عكس اگر مربى عملا به فطرياتطفل توجه ننمايد و او را با روش هاى ناپسند و غير انسانى تربيت كند، رفته رفته بهپليدى و انحراف خو مى گيرد و در نتيجه سرمايه هاى سعادت بخش فطرى را فراموشمى كند و براى جامعه عضو فاسد و نادرستى بار مى آيد.
يكى از فطريات بشر، درك لزوم وفاى به عهد است . وفاى به عهد از اساسى ترينپايه هاى خوشبختى بشر است . همان طور كه حبّ ذات و شهوت جنسى ، خواهش هاى آب وخواب و غذا براى ادامه حيات ضرورى است و خداوندتمايل آن ها را به صورت غريزه در سرشت آدمى آفريده است ، وفاى به عهد نيز براىتعالى معنوى و سعادت اجتماعى بشر ضرورى است و خداوند درك لزوم آن را به طورفطرى در باطن هر انسانى قرار داده است .
مربيان عهدشكن
درك فطرى وفاى به عهد مانند بذرى است كه حضرت حق در زميندل كودك افشانده است . روش هاى صحيح پدر و مادر به منزله آبيارى و پرورش ‍ اينبذر است . اگر كودك را در عهد و پيمان فريب ندهند و عملا به وعده هاى خود وفادارباشند، بذر فطرت در نهاد كودك تقويت مى شود و اين سجيه انسانى دردل او ريشه مى كند، به عهد خود پاى بند و وفادار مى گردد و هرگز به فكر پيمانشكنى نمى افتد. ولى آن جايى كه پدر و مادر خود عهدشكن باشند، كودك را فريب دهند،به او وعده كنند و وفا ننمايند يا در مقابل كودك به نفع ديگران تعهد كنند و عملا نقضنمايند، كودك لاابالى و فريبكار بار مى آيد، به تعهدات خود بى اعتنا مى شود و درخويش ‍ احساس مسؤ وليت نمى نمايد. پدر و مادر پيمان شكن با رفتار نادرست خود بهكودك درس نقض عهد مى دهند و عملا به او مى آموزند كه آدمى مى تواند دروغ بگويد،مردم را بفريبد، صريحا عهد كند و در مقام عمل آن را نقض نمايد.