دعا را با صلوات بر پيامبر و اهل بيتش شروع كنيد

امام صادق (عليه السلام) فرمود : هر دعائى كه خداوند عزوجل به آن خوانده شود از رفتن به آسمان محجوبست تا صلوات بر محمد و آل محمد فرستاده شود .

امام صادق (عليه السلام) فرمود :

هرگاه كسى به درگاه خداى عزوجل حاجتى دارد ، بايد با صلوات بر محمد و آلش شروع كند ، سپس حاجت خود را بخواهد ، و در آخر هم به صلوات بر محمد و آل محمد پايان دهد ، زيرا خداى عزوجل كريم تر از آن است كه دو طرف دعا را بپذيرد و وسط دعا را واگذارد ، زيرا صلوات بر محمد و آل محمد محجوب نيست .

آنانكه دعايشان مستجاب مى شود

عيسى بن عبدالله قمى از حضرت صادق (عليه السلام) روايت مى كند : سه دسته اند كه دعايشان مستجاب است :

آنكس كه به حج رود ، پس دقت كنيد كه با بازماندگانش چگونه رفتار مى كنيد ، آنكه به جهاد در راه خدا رود ، پس مواظب رفتارتان با بازماندگانش در غياب او باشيد ، سوم بيمار و مريض ، پس او را به خشم نياوريد و دلتنگش نكنيد « مبادا به شما نفرين كند » .

و نيز حضرت مى فرمايد : پدرم فرمود : پنج دعا است كه از پيشگاه حضرت حق برنگردد ; دعاى رهبر و پيشواى عادل ، دعاى ستمديده كه خدا در حقش فرموده ، هر آينه انتقامت را مى گيرم اگر چه پس از زمانى باشد ، دعاى فرزند صالح براى پدر و مادر ، دعاى پدر صالح براى فرزند ، دعاى مؤمن براى برادر مؤمن در پشت سر او كه خدا فرمايد : براى تو باد مانند آن .

آنان كه دعايشان به اجابت نمى رسد

امام صادق (عليه السلام) مى فرمايد : چهار كس هستند كه دعايشان به اجابت نرسد .

1 ـ مردى كه در خانه خود نشسته و مى گويد : خدايا به من روزى برسان ، به وى گفته مى شود ، آيا به تو دستور نداده ام كه دنبال روزى بروى ؟

2 ـ مردى كه زنى دارد و براى راحت شدن از آزار غير قابل تحمل زن به زن نفرين كند . كه به او گفته شود اختيار طلاق و رها كردن او به دست توست ، اينجا جاى دعا نيست .

3 ـ مردى كه مالى روزى او شده و او آن را از بين برده و فاسد كرده و اكنون مى گويد : خدايا به من روزى ارزانى ده ، به او گفته مى شود ، آيا به تو دستور ميانه روى ندادم ، آيا به تو دستور اصلاح مالت را ندادم ، سپس حضرت به آيه 67 سوره فرقان استشهاد كرد .

4 ـ مردى كه مالى را بدون شاهد و گواه به ديگرى وام دهد ، سپس به انكار

مديون برخورد كند و براى دريافت طلب از مديون منكر به درگاه خدا رد كند و از او استمداد جويد ، كه به او گفته شود : آيا به تو دستور ندادم به هنگام دادن وام شاهد بگير .

اين بود مسائلى در آداب دعا ، كه بر دعا كنندگان رعايتش لازم است ، و اگر انسانى در رعايت اين مسائل كوتاهى كند ، به راستى نبايد توقع استجابت دعايش را از حضرت حق داشته باشد .

امام صادق (عليه السلام) در جمله اول روايت باب دعا مى فرمايد :

شرايط و آداب دعا را توجه كن و دقت داشته باشد كه از پيشگاه كه مى خواهى ، و چگونه مى خواهى و برايچه مى خواهى ؟

دعا كننده در درجه اول بايد نسبت به حضرت او داراى معرفت باشد ، و ثانياً به كيفيت دعا آگاهى داشته و بداند براى چه دعا مى كند ، آيا براى چيزى كه به مصلحت دنيا و آخرت اوست ، يا چيزى كه خيرى برايش ندارد .

با توجه عقل و قلب به قرآن ، و آثار با عظمتى كه حضرت او در صفحه پهناور گيتى قرار داده عظمت و كبريائى او را در وجودت محقق كن و با چشم دلت آگاهى او را بر آنچه در ضميرت هست ببين ، و بطور حتم بدان كه وجود مقدس او بر سر باطن تو و آنچه در آن از حق و باطل مى گذرد عالم و دانا است ، چون به اين مقام رسيدى ، برايت حالت انس و معاينه عظمت مى آيد ، و در اينجاست كه با اطمينان مى توانى دعا كنى و به اجابت دعايت اميدوار باشى ، بدون معرفت و تحقق عظمت چگونه دعا خواهى كرد ، آيا عبادت در برابر آنچه براى تو مجهول است ، و از كبريائى و عظمتش خبر ندارى عبادت است ، و دعا در پيشگاه مقدسى كه از او خبر ندارى دعا است ، و انس با وجود مقدسى كه هنوز از او غايبى انس است .

على (عليه السلام) در نهج البلاغه رابطه صحيح اهل معرفت و اهل عشق را با حضرت حق شرح داده كه لازم است به دو قسمت از فرمايش آن عارف بى نظير و عاشق وارسته اشاره رود :

1 ـ در آن زمان كه ذغلب يمانى از حضرت مى پرسد ؟

چنين پاسخ مى دهد :

آيا عبادت كنم چيزى را كه نمى بينم ؟

ذغلب پرسيد ، چگونه خدا را مى بينى فرمود : خدا را چشم ها با مشاهده عينى نمى بينند ، ولى دلها با حقايق ايمان او را درمى يابند .

آرى وقتى انسان در وادى معرفت قدم گذاشت ، و آن معرفت را با تمام اعضا و جوارح به عمل كشيد ، و راه تقوا پيشه كرد ، و تمام محرمات الهيه را ترك نمود ، عظمت و كبريائى او در دلش محقق مى شود ، و حضرت او را با تمام اسماء و صفاتش با ديده دل معاينه مى بيند .

غير از جمال شاهد حق در ميانه كيست *** جز شاهباز حسن در اين آشيانه كيست

اين نقش هاى خوش همه نقشى بود بر آب *** نقاش بى زوال در اين كارخانه كيست

با زلف و خال داد كه پيوند جان و دل *** نيرنگ ساز عشوه اين دام و دانه كيست

1 ـ خطبه 179 .

خوبان كه آفت دل و جانند و حاضرند *** آنكس كه ساخت كار جهان غايبانه كيست

بر باد رفت تخت سليمان و تاج جم *** آن را كه ماند سلطنت جاودانه كيست

روزى كه بگسلد زهم اين رشته خيال *** روشن شود كه غير تو اندر ميانه كيست

ذرات جمله حمد تو دارند بر زبان *** آن را كه گوش و هوش نه بر اين ترانه كيست

بر روى من مبند در رحمت اى كريم *** بنگر بر آستان كرم بى بهانه كيست

عاشق زبان مبند برين درگه از سؤال *** شايد كند سؤال كه بر آستانه كيست

2 ـ در خطبه 227 مى فرمايد :

خداوندا توئى مأنوس ترين مأنوس ها با اوليائت ، و توئى حاضرترين حاضران براى كفايت به امور توكل كنندگان بر تو ، توئى كه نهانى درون آنان را مى بينى و به حال آنان در درونشان آگاهى ، اندازه بينائى هاى آنان را مى دانى ، اسرار پوشيده آنان براى تو آشكار ، و دلهاشان شيفته و بى قرار توست ، اگر تنهائى در اين دنيا به وحشتشان اندازد ، بياد تو انس مى گيرند ، و اگر مصائب روزگار بر سر آنان فرو ريزد پناه به سوى تو مى برند ، زيرا آنان مى دانند كه زمام همه امور به دست توست و مبانى آنها مستند به قضاى توست .

شارح بزرگوار « نهج البلاغه » ، فيلسوف شهير آقاى جعفرى در توضيح اين كلمات مسائلى دارند ، كه از كل آن مسائل به نقل توضيح جمله اول كه شاهد بحث است اكتفا مى شود :

هر اندازه كه بر رشد شخصيت آدمى بيفزايد ، انس وى با خدا بيشتر و سازنده تر ، مى گردد ، زيرا اين يك قاعده كلى است كه :

عقل باشى عقل را دانى كمال *** عشق گردى عشق را يابى جمال

انس با عقل و عظمت و شكونه آن ، بدون به فعليت درآوردن تعقل امكان پذير نيست ، درك زيبائى و لذت عشق ، بدون ورود به جاذبه معشوق محال است .

هيچ رابطه اى براى انس با خداوند متعال جز برخوردارى از اوصاف عاليه انسانى كه نمونه هائى از اوصاف خداوندى مى باشد ، وجود ندارد ، در حقيقت وقتى مى گوئيم :

انسان بايد با خدا انس بگيرد

يعنى انسان بايد عادل باشد ، صادق و راستگو و راستكار باشد ، بردبار و حق بين و ناظر بر اعمال خويشتن و ايفاكننده به تعهدها باشد ، علم و جهان بينى را جزء حيات معقول براى تلاش تا آخرين لحظات زندگى بداند .

با توجه كافى به اين مبناى رابطه انس است ، كه پوچ بودن پندار بعضى از متفكران مغرب زمينى كه مى گويد : تكيه بر خدا دليل ناتوانى است ، به خوبى آشكار مى گردد ، اينان نه خدا را بطور صحيح دريافته اند ، و نه عظمت انسانى را مى شناسند ، اينان نمى فهمند يا نمى خواهند بفهمند كه خدا مانند آن كانون نور و جاذبه است كه اشعه هاى آن ، نيروها و ابعاد والاى انسانى را روشن مى سازد و با به فعليت رسيدن آنها در منطقه جاذبيت الهى پيش مى رود و با او انس و الفت مى گيرد .

پس انس با خدا يعنى به فعليت رسيدن امتيازات عالى انسانى مانند ، علم و قدرت و عدل و صدق و احساس تعهد كه همه آنها عامل جذب شدن به كمال مى باشند .

آنان كه در اين دنيا در جستجوى انس و الفت با خدا نيستند ، همان كسانى هستند كه اگر از آنان بپرسيد آيا شما به حيات معقول كه زندگى شما و هدف بن را از روى منطق واقعى مى تواند تفسير كند ، انس و الفت داريد ؟

پاسخى براى شما جز اين نخواهند داد ، كه كجاست آن تيمارستانى كه بدون معالجه كامل تو را رها كرده است كه امروز بيائى و سؤالى از ما بكنى كه زندگى انتخاب شده ما را مشكوك جلوه بدهى !

اينان هرگز نمى توانند به فكر امكان انس با موجود برتر از جماد و نبات و حيوان و انسانهائى مانند خودشان بيفتند ، زيرا هرگز درباره خودشان نينديشيده اند تا بفهمند كه آشناى قابل انس و الفت آن خود كيست و بيگانه از آن خود كدام است ؟

اين يك قاعده كلى است كه هر اندازه شخصيت « خود » رشد پيدا مى كند ، قوه دافعه پستى ها و رذالت ها و مردم پست و رذل او را از خود دفع نموده ، و بيگانگى خود را براى شخصيت رشد يافته بيشتر اثبات مى كنند ، چنانكه جاذبه عظمت ها و كمالات و انسانهاى با عظمت و كمال ، او را بيشتر به خود جذب مى نمايند .

يك قاعده كلى ديگر اين است كه انسان موجودى است كه نمى تواند ، از پستى ها و رذالت ها بريده و عمرى را از عظمت ها و كمالات انسانى مهجور و دور زندگى كند ، زيرا اگر اين بريدن از پستى ها روى آگاهى و نفرت از آنها بوده باشد ، خود كاشف از آن است كه جاذبيت عظمت ها و كمالات او را به سوى خود تحريك مى كند و مى كشاند .

حافظ كه مى گويد :

سينه مالا مال درد است اى دريغا مرهمى *** جان زتنهائى به لب آمد خدايا همدمى

بريدگى او را از پستى ها و رذالت ها و مردم پست و رذل به خوبى نشان مى دهد ، لذا در صدد قرار گرفتن در جاذبه عظمت ها و كمالات و انسانهاى رشد يافته برآمده و مى گويد :

آدمى در عالم خاكى نمى آيد به دست *** عالمى ديگر ببايد ساخت و زنو آدمى

انسان چون با طى مراحل معرفت و عبوديت به مقام انس برسد ، عظمت و كبريائى در سراسر وجودش محقق مى گردد و اوصاف و صفات و اسماء حضرت او را در خود و همه عالم به معاينه مى نگرد ، آن وقت است كه دعا مى كند اما دعاى همراه با آداب و شرايط و دعاى بر وفق مصلحت دنيا و آخرت و دعاى بر اساس آگاهى و معرفت ، كه اينگونه دعا دستور داده شده به قول حضرت صادق (عليه السلام) :

و راه هاى نجات و هلاك خود را قبل از دعا ، با سير در وادى معرفت بشناس تا خدا را به چيزى كه هلاك تو در آن است و تو گمان مى كنى راه نجات توست نخوانى و به دعائى بر عليه خودت برنخيزى .

خداوند مى فرمايد :

انسان با شوق و رغبتى كه خير خود را مى جويد ، چه بسا به نادانى با همان شوق و رغبت شر و زيان خود را دعا كند ، و انسان بسيار بى طاقت و شتابكار است .

بنابراين در آنچه از حضرت او مى خواهى فكر كن ، كه مشروع است و فكر كن از جهت مشروع طلب مى كنى ، مثلاً اگر مال يا قدرت يا علم خواستى ، تأمل كن كه اينها را از جهت توسعه زندگى و اداى حق مى خواهى يا از براى شهوت و شهرت و زورگوئى و دنياطلبى ؟

حقيقت و واقعيت دعا ، پاسخ گفتن به تمام نداهاى حضرت الهى است ، كه در قرآن مجيد و فرمايشات پيامبر و امامان منعكس مى باشد .

حقيقت دعا گداختن دل در آتش محبت او براى مشاهده اوست ، واقعيت دعا ترك هوا ، اراده ، اختيار ، شهوات در راه او و تسليم تمام امور ظاهر و باطن به حضرت حق است .

آرى اين است دعا و آن عبادتى كه قرآن بر آن دستور دارد ، دعا و عبادت عبارت از اجراى مشتى الفاظ بى جان و خشك نيست .

عده اى گمان مى برند عبادت عبارت است از مقدارى الفاظ و حركاتى معين كه با شرايطى خاص و در اوقات مشخصى بايد انجام بگيرند .

اينان فكر نمى كنند كه آيا اين كارهاى ناچيز مخصوصاً در آن مواقع كه جنبه حرفه اى يا اعتيادى يا ريائى به خود مى گيرند ، مى توانند هدف خلقت جهان هستى و انسان با آن همه اسرار و عظمت بوده باشند ؟

چگونه مى توان تصور كرد كه به كار افتادن گردونه هستى و ميليونها كهكشانها و به وجود آمدن ميلياردها ميليارد حقايق و واقعيات با يك نظم بهت انگيز و ظهور انسان در روى زمين با آن همه ابعاد و استعدادها و تكاپوها و جريان لذايذ و آلام و ستم و جورهاى رقت انگيز و دانش و بينش و خوشى ها و عدالت ها

و آرمانها و هدف گيريهاى والا فقط و فقط براى اين بوده است كه عده اى معدود الفاظ و حركات و سكنات ناچيزى را انجام بدهند كه يك صدم انگيزه هاى آنان الهى و واقعى نمى باشد .

عبادت كه در آيه :

بطور صريح هدف آفرينش جن و انس معرفى شده است ، آگاهى و گرايش به كمال مطلق است كه صفت خداوندى است ، اين آگاهى و گرايش مى تواند همه روابط انسان را با هم نوعان خود و با جهان و همه گفتار و كردار و فعاليت هاى مغزى و روانى آدمى را معناى عبادت ببخشد ، اين بيت زير را دقت فرمائيد :

چيست دين برخاستن از روى خاك *** تا كه آگه گردد از خود جان پاك

آغاز عبادت آگاهى از جان پاك است كه شعاعى از اشعه خداوندى است ، و پايان آن رسانيدن اين جان به جاذبه ربوبى .

دوام اين آگاهى اساسى ترين عامل كمال آدمى است ، خواه در محراب عبادت باشد ، خواه در ميدان جنگ با تهبكاران ضد انسان ، چه در تفريح و خوشيهاى معقول باشد و چه در ناگواريها و تلاش براى نجات زندگى ، خواه در خنده ها ، خواه در گريه ها .

آگاهى از جان پاك ، مغز عبادت است ، اين آگاهى چه بطور آگاهانه و چه بطور ناآگاه و ارتكازى در روان ، همه لحظات عمر آدمى را كه در جريان قانون معقول حيات سپرى مى شود عبادت مى نمايد .

بنابراين از ناچيزترين حركت علمى تا فوق دانشگاهها عبادت و جاهائى كه

1 ـ سوره زاريات (51) : 56 .

تكاپوى علمى در آنها صورت مى گيرد خود معبدى است .

از ناچيزترين كارى كه براى آسايش مادى و معنوى انسانى صورت مى گيرد ، تا منظم ترين كارهاى عضلانى و فكرى عبادت ، و كارگاهى كه كار در آن بوجود مى آيد خود معبدى است .

همچنين جايگاههائى كه براى رابطه مستقيم با خدا ساخته شده است و مساجد ناميده مى شوند ، همه اينها معابدى هستند كه كره خاكى ما را به صورت معبد كل يعنى رصدگاهى كه براى نظارت و انجذاب به بى نهايت نصب شده اند درآورده اند .

يك دانش آموز ابتدائى همان مقدار كه بفهمد براى آگاهى از واقعيت در كلاس درس حاضر شده ، مانند آن محقق بزرگ است كه مشغول خواندن كتاب هستى براى شناخت راه حيات معقول است دو ركوع انجام مى دهد .

ركوع يكم ـ خم شدن در حال نماز است ، ركوع دوم ـ خم شدن به روى كتاب است . چه شبيه است خيره شدن يك دانش پژوه به دهان استاد كه چه خبرى از واقعيت براى او مى دهد ، با خيره شدن يك نمازگزار راستين در نمازگاهش به عالم ملكوت .

بنابراين معناى عبادت خيلى والاتر از آن است كه عاميان گمان مى برند و خيلى با معناتر از آن است كه متفكران سطح نگر و بى خبر از آب حيات جان آدمى مى پندارند(1) .

هر كه در راه حقيقت از حقيقت بى نشان شد *** مقتداى عالم آمد پيشواى انس و جان شد

هر كه موئى آگه است از خويشتن يا از حقيقت *** او زخود بر سر نيامد در پى او كى توان شد

1 ـ يادنامه هزاره نهج البلاغه 44 .

او خبر دارد از او كو در حقيقت بى خبر گشت *** وان اثر دارد كه او در بى نشانى بى نشان شد

تا تو در اثبات و محوى مبتلائى فرخ آن كس *** كو از اين هر دو كنارى جست و ناگه از ميان شد

گم شدن از محو پيدا گشتن از اثبات تا كى *** مرد آن را دان كه چون مردان وراى اين و آن شد

هر كه از اثبات آزاد آمد و از محو فارغ *** هر چه بودش آرزو تا چشم برهم زد عيان شد

هست بال مرغ جان اثبات و پرش محو مطلق *** بال پر فرعى است بفكن تا توانى اصل جان شد

تن در اثبات است جان در محو ازاين هر دو برون شو *** كانك از هر دو برون شد او عزيز جاودان شد

آنك بيرون شد از اين هر دو نهان و آشكارا *** كى توان گفتن كه اين كس آشكارا يا نهان شد

تا خلاصى يافت عطار از ميان اين دو دريا *** غرقه درياى ديگر گشت دايم كامران شد

اگر شرايط دعا را به جاى نياورى ، توقع اجابت مكن و به انتظار جواب منشين ، چرا كه جناب عزت عز شانه عالم سر و خفيات است و مى داند كه تو شرايط دعا را به جا نياورده اى ، و استعداد و قابليت از براى افاضه آنچه طلبيده اى به هم نرسانده اى ، و با فقد شرط و عدم استعداد ، وجود مشروط معقول نيست .

پس سبب عدم اجابت تقصير خودست كه قابل باشد ، نه نقصان فاعل كه جواد مطلق است .

مترجم مصباح مرحوم ملا عبدالرزاق گيلانى در ذيل اين جمله مى فرمايد :

از جمله اسباب اجابت دعا ، زمان دعا است « غير از شرايط مهمى كه بايد در دعاگو باشد » مثل شب جمعه يا روز جمعه ، حديث است كه پروردگار عالم در هر شب جمعه از اول شب تا طلوع فجر ندا مى كند به بندگان خود از فوق عرش كه : آيا نيست بنده مؤمنى كه بخواند مرا در اين وقت و حاجتى از من خواهد ، خواه حاجت دنيا و خواه حاجت آخرت كه تا من حاجت او را برآرم و مطلب او را روا كنم ، و آيا نيست بنده مؤمنى كه در اين وقت از گناهان خود توبه كند و به من بازگشت نمايد ، تا من بيامرزم او را و توبه او را قبول كنم ، آيا نيست بنده مؤمنى كه معاش او تنگ باشد و از من بخواهد وسعت معاش را ، تا من اجابت كنم او را ، و آيا نيست صاحب دردى كه از من سؤال كند صحت خود را ، تا من او را صحت بخشم و عافيت كرامت فرمايم . و يا محبوس باشد تا او را خلاصى دهم ، يا ظلم كسى به او رسيده باشد ، تا او را از ظلم ظالم نجات دهم .

و از جمله اوقات دعا اول وقت زوال جمعه است و آخر روز جمعه در هنگام غروب كه نصف قرص غايب و نصف ظاهر باشد .

و نيز از جمله اسباب اجابت دعا خصوصيت مكان است مثل عرفه ، چنانكه حديث است كه حضرت بارى تعالى در آن روز ندا مى كند به ملائكه آسمان كه ببينيد بندگان مرا كه از اطراف عالم سر برهنه و خاك آلود از براى محض بندگى و اطاعت فرمان من به اين مكان آمده اند ، آيا مى دانيد كه مطلب ايشان چيست و چه مى خواهند ؟ ملائكه مى گويند : مطلب ايشان نيست مگر مغفرت و آمرزش تو ، حق عز اسمه گويد كه : شما شاهد باشيد كه من آمرزيدم ايشان را و از تقصير ايشان گذشتم .

و از جمله امكان اجابت دعا مرقد شريف حضرت امام حسين (عليه السلام) است . حديث است كه جناب عزت به عوض شهادت آن حضرت چهار خصلت به او كرامت فرمود :

1 ـ استشفا از آن تربت مباركه .

2 ـ اجابت دعا در زير قبه او .

3 ـ بودن ائمه از ذريه او .

4 ـ حساب نشدن مدت زيارت از عمر زوار .

وقتى شرايط انسانى و زمانى و مكانى در دعا جمع باشد ، اجابت دعا حتمى است ، و دعاگو مى تواند همراه با شرايط لازم ، خود را به ميدان اجابت برساند .

مردم در زمان كم آبى و قلت باران به شيخ عارفى تكليف نماز استسقا كردند ، شيخ فرمود : كه شما منتظر بارانيد و متوقع رحمتيد ، و من نظر به افعال و اعمال خود مستحق سنگ بارانم ، مقارن اين حال ابر پيدا شد و باريدن گرفت !

اگر حضرت او امر نفرموده بود ، و ما را تشويق و ترغيب به دعا ننموده بود ، و ما از روى خلوص نيت دعا مى كرديم ، به مقتضاى كرم و لطف اجابت مى شد ، چه رسد به اينكه دستورش را به دعا عمل كنيم و تمام شرايط دعا را در دعا جمع كنيم ، كه اينگونه دعا بدون شك و ترديد ضمانت اجابت در ذاتش متجلى است .

از رسول اكرم پرسيدند اسم اعظم كدام است ؟ فرمود نامهاى حضرت او همه عظيم و بزرگ است ، تو خاطرت را از ما سوى الله خالى كن ، سپس به هر اسمى كه خواستى او را بخواند ، كه براى او نامى عظيم تر از نام ديگر نيست ، تفاوت در نامها به اعتبار زيادتى و كمى توجه توست ، و تأثير و عدم تأثير دعا بستگى به توجه و عدم توجه تو دارد ، او واحد قهار است .

و از حضرت رسول اكرم (صلى الله عليه وآله) آمده ، خداوند دعائى را كه از دل غافل نشأت گرفته مستجاب نمى كند .

حضرت صادق (عليه السلام) فرمود : هرگاه يكى از شما بخواهد كه از پروردگار خود چيزى نخواهد مگر آنكه پروردگارش به او مرحمت كند ، پس بايد از همه مردم قطع اميد كند ، و تنها اميدش به خدا باشد و بس .

پس هنگامى كه خداى تعالى اين حال دل كندن از خلق و دل بستن عبد را به خود ديد تمام دعا و مسئلتش را اجابت مى نمايد .

إمّا أنْ يُعَجِّلَ لَكَ ما سَئَلْتَ وَإمّا أنْ يُدَّخِرَ لَكَ ما هُوَ أعْظَمُ مِنْهُ وَإمّا أنْ يَصْرِفَ عَنْكَ مِنَ الْبَلاءِ مالَوْ أرْسَلَهُ عَلَيْكَ لَهَلَكْتَ .

هرگاه شرايط دعا را آوردى ، و دل از رنگ كدورت و خطا پاك كردى و از غير قطع اميد نمودى و به جانب حضرت جانان متوجه شدى ، يكى از سه برنامه نصيب تو خواهد شد :

يا بدو تأخير به مطلوب مى رسى ، يا به جاى مطلوبت ، ثواب عظيم براى قيامتت ذخيره مى گردد ، يا به سبب دعايت ، بلائى كه سبب هلاكتت بود از تو دفع مى شود .

رسول اكرم (صلى الله عليه وآله) از جناب احديت نقل مى كند كه فرموده : هر كه به خاطر استغراق در ذكر من و ياد من به وقت دعا ، از طلب خواسته اش باز بماند ، من به فضل و كرم خود مايحتاجش را بهتر و برتر از آنچه به درخواست كنندگان مى دهم عنايت مى كنم .

امام صادق (عليه السلام) فرمود : يك بار مولايم را براى مطالبى خواند ، پيش از آنكه در دعايم عرض حاجت كنم از وجود مقدس او جواب شنيدم ، از لذت اين جواب ، به حاجتم به اتمام وجودم بى توجه گرديدم ، چرا كه اقبال مولا به عبد ، به وقت دعاى عبد بزرگتر و برتر از آن چيزى است كه عبد مى خواهد ، گر چه بهشت و نعيم ابد آن باشد .

كلمه ( نسيت ) در روايت به معناى بى توجهى و خالى كردن ذهن از مطلوب است نه به معناى فراموشى !

حضرت مى فرمايد اين مرتبه هر چند در نهايت علو شأن و رفعت مكان است ، يعنى لذت جواب شنيدن ، ولى دركش براى همه كسى ميسر نيست ، درك اين حقيقت براى روحى است كه تمام صفات رذيله آزاد و به تمام محسنات آراسته باشد ، مانند نفوس انبيا و ائمه و نفوس عالمان عارف و عاشقان عابد ، كه غرض ايشان از عبادت تقرب به جناب اوست ، و اينان بندگان برگزيده و خواص حقند .