اين فرهنگ سبب شد پس از آشنائی با فرهنگ جديد اروپائی كه ظاهرا درهند اين آشنائی پيدا شده ، خود باخته نشود و جذب آن فرهنگ نگردد .دومين امتياز سيد آشنائی او با جهان و زمان خود بود . او اولا زبانهایمتعدد بيگانه از قبيل انگليسی و فرانسه و حتی روسی را ( طبق نقل آثارالعجم ) میدانست ، به آسيا و اروپا و قسمتی از افريقا مسافرت كرده و باشخصيتهای مهم علمی و سياسی جهان برخورد و مذاكره كرده بود و اينها به اوديد وسيعی بخشيده بود . سومين امتياز سيد اين بود كه جهان اسلامی را كه در راه نجات و رهائی آنكوشش میكرد از نزديك میشناخت . به غالب آن كشورها مسافرت كرده و بامردم آنجا از نزديك تماس پيدا كرده بود . به حجاز و مصر و هند و ايرانو تركيه و افغانستان رفته و در هر كدام مدتی اقامت كرده بود ، و لهذا بهماهيت حركتها و نهضتها و شخصيتهائی كه در آن زمان در كشورهای اسلامی وجودداشت پی برده بود و از اشتباهاتی از نوع اشتباهاتی كه برخی مصلحان ديگردچار شدهاند مصون ماند . چهارمين امتيازش اطلاعات وسيعش درباره اوضاع سياسی و اقتصادی وجغرافيائی كشورهای اسلامی بود . از نامهای كه به مرحوم زعيم بزرگ حاجميرزا حسن شيرازی نوشته است روشن میشود كه تا چه حد اين مرد از اوضاععمومی ايران و از جريانهای پشت پرده سياست و از نيرنگهای استعمار آگاهبوده است . |