گفتار هشتم
انواع استغفار و بركات آنها
يكى از پرسش هاى مهم در زمينه استغفار ، اين است كه : چگونه
استغفار كنيم؟ و چه استغفارى مجرب تر است ، و ما را در دست يافتن به آثار و بركات استغفار زودتر به مقصد مى رساند؟
پاسخ اين سؤال به صورت پراكنده در الهامات پيامبر و اهل بيت پاكش (عليهم السلام) آمده است ، و با توجّه به موارد گوناگونى كه ، به تلاوت نسخه هاى متفاوت استغفار سفارش شده ، به ميزان فهم و ظرفيّت اشخاص ، براى هر نوع استغفار ، آثار خاصّى ذكر گرديده است . و هر يك جايگاه ويژه اى دارد و اثر خاصّى را ايفا مى كند . و در اكثر موارد آثار مشتركى نيز دارند .
اين بدان خاطر است كه همانگونه كه بدن انسان ، به غذاها ، ميوه ها ، سبزى ها و نوشيدنى هاى مختلف احتياج دارد ; تا انواع ويتامين هاى لازم بدن تأمين شود . و اكتفا كردن به يك نوع خوردنى يا نوشيدنى ، باعث نارسايى ها و كمبودهايى در بدن گشته و سلامت جسم او را به خطر مى اندازد ; روح بشر نيز محتاج به انواع عبادات ، اذكار و ادعيه است ; كه هر نوعى از آن ها مكمّل نوع ديگر است و از تأثير آن ها در شادابى و سبكبالى
روح انسان ، نبايد غافل گشت .
در مورد استغفار نيز ، اين مسأله رعايت شده است. از آن جا كه گناهان انواع مختلفى دارند ، هر گناهى استغفارى مخصوص لازم دارد ; در تعاليم نورانى قرآن و اهل بيت (عليهم السلام) به تلاوت استغفارهاى گوناگونى سفارش شده است .
در نسخه هاى استغفار كه از معصومين (عليهم السلام) رسيده است ، به مناسبت هاى گوناگون نوع خاصّى از استغفار ذكر گرديده است كه بايد قرائت شود . همچنين در بسيارى از موارد ، زمان و تعداد آن نيز
مشخص شده است . پس شايسته است ، انسانى كه شيفته كمال و در جستجوى گل هاى هدايت است ، در گلستان استغفار قدم گذارده و از هر شاخه اى گلى چيده و مشام جانش را به انواع عطرهاى دل انگيز آن ها ، معطّر سازد.
در اين بخشِ كتاب ، ما ابتدا به نمونه هاى مختلف استغفار و آثار پربار آن اشاره مى كنيم تا آن دسته از راهيان كوى دوست ، كه تشنه شربت گواراى بزرگى و كرامت ، و دلباخته پرواز در آسمان معنويّت ، و شيفته صعود بر قله هاى بلند كمال و فضيلت هستند ; با توجّه به فرازهاى متفاوت اين ذكر پر بار و تلاوت انواع گوناگونش ، هستى خويش را از زندان تاريك گناهان رهانيده و دل و جان خود را به انوار سخنان نورانى معصومين (عليهم السلام) ، روشن سازند .
البتّه در لابلاى بحث ، به استغفارهاى مجرّب نيز ، اشاره اى خواهيم داشت .
استغفارى براى نوشته نشدن گناه در نامه عمل
يكى از انواع استغفار ، استغفارى است كه با عبارات مختلف در روايات ذكر شده است و كمترين اثر آن جلوگيرى از نوشته شدن گناه در نامه عمل انسان است.
امام صادق (عليه السلام) مى فرمايند:
كسى كه مرتكب گناهى مى گردد ، هفت ساعت به او مهلت داده مى شود ، اگر سه مرتبه گفت :
« أَسْتَغْفِرُاللهَ الَّذى لا إِلـهَ إِلاّ هُو الْحَىُّ الْقَيُّومُ ».
« از خداوند ، طلب آمرزش مى كنم ، خدائى كه معبودى جز او نيست زنده اى ازلى و ابدى و سرپرستى بى همتا است » ;
آن گناه در نامه عملش نوشته نمى شود.(1)
در حديث ديگر ، امام صادق (عليه السلام) همين پاداش را براى اين نوع
استغفار ، با مختصر اضافه اى ، بيان مى كنند ، متن استغفار در اين روايت چنين است :
أَسْتَغْفِرُ اللهَ الَّذى لا إِلـهَ إِلاّ هُو الْحَىُّ الْقَيُّومُ ذُوالجَلالِ وَ الإِكْرامِ وَ أَتُوبُ إِلَيْهِ .(2)
« از خداوند ، طلب آمرزش مى كنم ، خدائى كه معبودى جز او نيست
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1 ـ كافى ، ج 2 ، ص 437 .
2 ـ كافى ، ج 2 ، ص 438 ; وسائل الشّيعه ، ج 16 ، ص 65 .
زنده اى ازلى و ابدى ، سرپرستى بى همتا و صاحب جلالت و جوانمردى است به سوى او توبه مى كنم » .
اين اثر در روايتى ، براى استغفار ديگرى نيز بيان گرديده است ، با توجّه به اين كه از نكات ارزنده و زيبايى برخوردار است تمام حديث را ذكر مى كنيم .
امام صادق (عليه السلام) حديثى از جدّشان رسول خدا (صلى الله عليه وآله وسلم) روايت مى كنند كه در بخشى از آن رسول خدا (صلى الله عليه وآله) مى فرمايند :
بنده تصميم مى گيرد عمل نيكى را انجام دهد . اگر بعد از تصميم ، آن را انجام نداد ، خدا به خاطر نيّت نيكش ثواب يك حسنه برايش مى نويسد . ولى اگر براساس نيّتش عمل كرد ثواب ده حسنه براى او قرار مى دهد.
همين بنده تصميم مى گيرد گناهى را مرتكب شود ، چنانچه آن را انجام ندهد ، هيچ چيز در نامه عملش نوشته نمى شود. و اگر مرتكب آن گشت ، هفت ساعت مهلت داده مى شود، فرشته مأمورى كه كارهاى نيك را ثبت مى كند ، به فرشته مأمور كارهاى زشت ـ كه فرشته سمت چپ است ـ مى گويد: عجله نكن شايد پس از گناه ، عمل نيكى انجام دهد كه آن را از بين ببرد ، چرا كه خداوند مى فرمايد:
إِنَّ الْحَسَناتِ يُذْهِبْنَ السَّيّئاتِ .(1)
به راستى ، اعمال نيك ، اعمال بد را از بين مى برد .
و شايد توبه و استغفار كند .
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1 ـ سوره اعراف ، آيه 114 .
اگر اين بنده بگويد:
« أَسْتَغْفِرُاللهَ الَّذى لا إِلـهَ إِلاّ هُو ، عالمُ الْغَيْبِ والشَّهادَة ، العَزيزُ الحَكيمُ ، الغَفُورُ الرَّحيمُ ، ذُوالجَلالِ وَ الإِكْرامِ وَ أَتُوبُ إِلَيْهِ ».
« از خداوند ، طلب آمرزش مى كنم ، خدائى كه معبودى جز او نيست ، داناى نهان و آشكار ، ارجمند و نيرومند و صاحب حكمت است ; ( نسبت به گنهكاران ) بسيار آمرزنده و ( نسبت به مؤمنان ) بسيار مهربان و صاحب جلالت و جوانمردى است . و به سوى او توبه مى كنم » ;
چيزى در نامه عملش نوشته نمى شود.
ولى اگر هفت ساعت بگذرد ، حسنه اى انجام ندهد و توبه و استغفار هم نكند ، مأمور حسنات به مأمور سيئات مى گويد:
« اُكْتُبْ عَلىَ الشَّقِىِّ المَحْرومِ ».
بنويس گناه او را كه ( بخاطر انجام ندادن عمل نيك و ترك توبه و استغفار ) شقىّ و بدبخت ، و از رحمت خدا محروم گرديد.(1)
استغفارى براى بخشش تمام گناهان
استغفار ديگرى كه امامان (عليهم السلام) بدان سفارش كرده اند ، استغفار كوتاهيست كه كمترين اثر آن ، آمرزش همه گناهان است.
امام باقر (عليه السلام) مى فرمايند:
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1 ـ كافى ، ج 2 ، ص 429 ـ 430 .
هر كس بعد از نماز واجب و قبل از آن كه از حالت نماز خارج شود و پايش را تكان دهد ; بگويد: « أَسْتَغْفِرُاللهَ الَّذى لا إِلـهَ إِلاّ هُو الْحَىُّ الْقَيُّومُ ذُوالجَلالِ وَ الإِكْرامِ وَ أَتُوبُ إِلَيْهِ »
« از خداوند ، آمرزش مى طلبم ، خدائى كه معبودى جز او نيست ، زنده اى ازلى و ابدى و سرپرستى بى همتا و صاحب جلالت و جوانمردى است به سوى او توبه مى كنم » .
خداوند همه گناهانش را مى آمرزد ، اگر چه گناهانش به اندازه كف دريا باشد.(1)
رسول خدا (صلى الله عليه وآله) اين اثر را براى استغفار ديگرى ، در ضمن سفارش هايشان به اميرالمؤمنين (عليه السلام) بيان مى فرمايند:
اى على ، هر كس هنگامى كه سوار مركب شد ، آية الكرسى را تلاوت كند و سپس بگويد:
« أَسْتَغْفِرُاللهَ الَّذى لا إِلـهَ إِلاّ هُو الْحَىُّ الْقَيُّومُ وَ أَتُوبُ إِلَيْهِ ، اَللّهُمَّ اغْفِرْلى ذُنُوبى ، إِنَّهُ لا يَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلاّ أَنْتَ ».
« از خداوند ، آمرزش مى طلبم ، خدائى كه معبودى جز او نيست زنده اى ازلى و ابدى ، سرپرستى بى همتا است ، و به سوى او توبه مى كنم . خدايا گناهانم را ببخش ، كه كسى جز تو گناهان را نمى بخشد ».
سيّدالكريم ( خداوند ) خطاب به ملائكه مى فرمايد:
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1 ـ كافى ، ج 2 ، ص 521 .
اى فرشتگان من ، بنده من مى داند كه غير از من كسى گناهان او را نمى بخشد . شما شاهد باشيد كه من همه گناهان او را آمرزيدم .(1)
پيغمبر اكرم (صلى الله عليه وآله وسلم) در سخن زيباى ديگرى ، براى استغفارى كه قبل از خواب تلاوت مى شود نيز همين اثر را ذكر مى فرمايند:
هر كس هنگامى كه براى خوابيدن به بستر مى رود ، سه مرتبه بگويد: « أَسْتَغْفِرُاللهَ الَّذى لا إِلـهَ إِلاّ هُو الْحَىُّ الْقَيُّومُ وَ أَتُوبُ إِلَيْهِ » خداوند همه گناهان او را مى بخشد ، اگر چه گناهانش مثل كف دريا، به تعداد برگ درختان و ريگ هاى انباشته بيابان و به عدد روزهاى دنيا باشد .(2)
استغفارى براى آمرزش چهل گناه كبيره در روز
نوع ديگر استغفار ، استغفاريست كه به تلاوت آن با حال ندامت و پشيمانى ، سفارش شده است و اثرش آمرزش چهل گناه كبيره است.
امام صادق (عليه السلام) مى فرمايند:
هر مؤمنى كه شبانه روز چهل گناه كبيره انجام دهد و با حالت ندامت و پشيمانى ( از كردار زشت خويش ) بگويد:
« أَسْتَغْفِرُاللهَ الَّذى لا إِلـهَ إِلاّ هُو الْحَىُّ الْقَيُّومُ بَديعُ السَّماواتِ وَ الأَرْضِ ، ذُوالجَلالِ وَ الإِكْرامِ ، وَ أَسْأَلُهُ أَنْ
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1 ـ بحارالأنوار ، ج 73 ، ص 294 .
2 ـ بحارالأنوار ، ج 73 ، ص 204 .
يُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّد و آلِ مُحَمَّد وَ اَنْ يَتُوبَ عَلَىَّ » .
« از خداوند ، طلب آمرزش مى كنم ، خدائى كه معبودى جز او نيست ، زنده اى ازلى و ابدى ، سرپرستى بى همتا ، پديد آورنده آسمان ها و زمين و صاحب جلالت و جوانمردى است . از او مى خواهم كه بر محمّد و آل محمّد درود فرستد و توبه مرا بپذيرد » .
خداوند همه گناهان او را مى بخشد و كسى كه در روز بيش از چهل گناه كبيره انجام دهد خيرى در او نيست .(1)
دو فرشته مأمور ، نامه اعمال زشت را پاره مى كنند
زيباترين استغفار از نظر پاداش ، استغفارى است كه بعد از نماز عصر خواندنش مطلوب است . و اگر هر روز تلاوت گردد، فرشتگان مأمور انسان موظّف مى شوند ، نامه اعمال زشت استغفار كننده را پاره كنند.
رسول خدا (صلى الله عليه وآله وسلم) مى فرمايند :
هر كس بعد از نماز عصر هر روز ، روزى يك بار بگويد:
« أَسْتَغْفِرُاللهَ الَّذى لا إِلـهَ إِلاّ هُو الْحَىُّ الْقَيُّومُ ، الرَّحْمنُ الرَّحيمُ ، ذُوالجَلالِ وَ الإِكْرامِ ، وَ أَسْأَلُهُ اَنْ يَتُوبَ عَلَىَّ تَوْبَةَ عَبد ذَليل خاضِع فَقير بائِس مِسْكين ( مُسْتَكين ) مُسْتَجير لايَمْلِكُ لِنَفْسِهِ نَفْعاً وَ لاضَرّاً وَ لا مَوْتاً وَ لا حَياةً وَ لانُشُوراً ».
« از خداوند ، طلب آمرزش مى كنم ، خدائى كه معبودى جز او
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1 ـ كافى ، ج 2 ، ص 438 ; بحارالأنوار ، ج 84 ، 1 .
نيست ، زنده اى ازلى و ابدى ، بخشنده و مهربان ، صاحب جلالت و جوانمردى است . و از او مى خواهم كه توبه مرا بپذيرد ، بسان ( پذيرش ) توبه بنده خوارى كه فروتن و تهيدست ، نيازمند و درمانده ، و حقير و پناهنده گشته ، و مالك هيچ سود و زيان ، مرگ و حيات و دوباره زنده شدنى نيست » .
خداوند به دو ملك مأمور او دستور مى دهد كه نامه كردار زشت او را ، هر چه هست ، پاره كنند .(1)
استغفارى براى دست يافتن به گنج علم يا مال
يكى از انواع استغفار كه تلاوت آن به تعداد خاصّى براى حلّ مشكلات اقتصادى يا علمى به تجربه رسيده است ، استغفارى است كه خواندن آن به مدّت دو ماه ، روزى چهارصد مرتبه سفارش شده است.
امام صادق (عليه السلام) مى فرمايند:
هر كس تا دو ماه روزى چهارصد بار پى در پى بگويد:
« أَسْتَغْفِرُ اللهَ الَّذى لا إِلـهَ إِلاّ هُو الرَّحْمنُ الرَّحيمُ ، الْحَىُّ الْقَيُّومُ ، بَديعُ السَّماواتِ وَ الأَرْضِ ، مِنْ جَِميعِ ظُلْمى وَ جُرْمى و إِسْرافى عَلى نَفْسى وَ أَتُوبُ إِلَيْهِ. »
« از خداوند ، طلب آمرزش مى كنم ، خدائى كه معبودى جز او نيست ، زنده اى ازلى و ابدى ، سرپرستى بى همتا و پديد آورنده آسمان ها و زمين است . از همه ستمى كه به خود كرده و جرمى كه
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1 ـ مستدرك الوسائل ، ج 5 ، ص 120 .
مرتكب گشته ام و اسراف و زياده روى كه بر نَفْس خويش روا داشته ام ( آمرزش طلبيده ) و به سوى او باز مى گردم » ;
يا گنجى از علم و دانش به او داده مى شود ، يا گنجى از مال و ثروت روزيش مى گردد.(1)
استغفارى براى ثبت در « مُسْتَغْفِرينَ بِالأَسْحارِ »
استغفار ديگرى كه ذكر پيامبر (صلى الله عليه وآله وسلم) در سحر و در هر روز عمرشان بوده است ، استغفارى است كه مداومت بر آن ، به مدّت يك سال ، باعث مى شود نام انسان در شمار استغفار كنندگان در سحرها نوشته شود ، و عامل مهمى براى ورود شيعيان و دوستان اميرالمؤمنين (عليه السلام) به بهشت است.
امام صادق (عليه السلام) در حديث زيبايى مى فرمايند:
هر كس در نماز وتر ( يك ركعت آخر نماز شب ، هنگام قنوت ) هفتاد مرتبه بگويد:
« أَسْتَغْفِرُاللهَ رَبّى وَ أَتُوبُ إِلَيْهِ » و مدّت يك سال هر شب بر آن مداومت نمايد ، خداوند در نزد خويش او را از استغفار گويان در سحرها ، مى نويسد، و آمرزش ومغفرت خدا برايش واجب مى شود .(2)
استغفار پيامبر اكرم (صلى الله عليه وآله وسلم) در نماز شب همين استغفار بوده است . علاوه بر اين ، حضرتش روزى هفتاد مرتبه مى فرمودند: « أَسْتَغْفِرُاللهَ رَبّى وَأَتُوبُ
1 ـ وسائل الشّيعه ، ج 7 ، ص 225 .
2 ـ وسائل الشّيعه ، ج 6 ، ص 279 ; من لايحضره الفقيه ، ج 1 ، ص 489 .
إِلَيْهِ » و اهل بيت آن حضرت (عليهم السلام) و صالحين از اصحابشان نيز به همين روش عمل مى كردند.(1)
استغفارى براى آمرزش هفت صد گناه
كوتاهترين استغفارى كه در روايات ، بدان اشاره شده است ، استغفارى است كه ذكر پيامبر (صلى الله عليه وآله) نيز بوده است و باعث آمرزش هفت صد گناه انسان در روز مى گردد . اين نوع استغفار براى همه افراد با فرصت هاى شغلى مختلفى كه دارند ، قابل استفاده است . به گونه اى كه در مسير رفت و آمد و ساير فرصت هاى بيكارى خويش ، مى توانند آن را تلاوت كنند و از بركات آن بهره مند شوند.
امام صادق (عليه السلام) مى فرمايند :
هر كسى روزى هفتاد بار بگويد : « أَسْتَغْفِرُ اللهَ » خداوند هفت صد گناه او را مى آمرزد . و در بنده اى كه روزى هفت صد گناه مى كند ، خيرى نيست .(2)
در اهميّت و شرافت اين ذكر همين بس كه امام صادق (عليه السلام)مى فرمايند:
برنامه رسول خدا (صلى الله عليه وآله وسلم) چنين بود كه روزى هفتاد بار استغفار كرده و هفتاد مرتبه به سوى خدا توبه مى كردند .
حارث مى گويد: من گفتم : يعنى هفتاد مرتبه مى گفتند: أَسْتَغْفِرُ اللهَ
وَ أَتُوبُ إِلَيْهِ ؟
1 ـ وسائل الشّيعه ، ج 16 ، ص 81 .
2 ـ كافى ، ج 2 ، ص 439 .
امام صادق (عليه السلام) فرمودند :
روش آن حضرت چنين بود كه هفتاد مرتبه (به درگاه خدا) عرضه مى داشتند : «أَسْتَغْفِرُ اللهَ ، أَسْتَغْفِرُ اللهَ ... » و هفتاد مرتبه مى گفتند: « وَ أَتُوبُ إِلَى اللهَ ، وَ أَتُوبُ إِلَى اللهَ ... ».(1)
استغفارى براى ثروت بى گمان
گفتن استغفار همراه با اذكار ديگر ، بار معنوى آن را بيشتر مى كند ، به همين خاطر امامان (عليهم السلام) براى حلّ مشكلات دوستان و شيعيانشان ، گاهى تلاوت استغفار را همراه با اذكار ديگر سفارش مى نمودند، كه اين خود يكى از انواع استغفار به شمار مى آيد و نقش به سزايى در رواساختن خواسته هاى انسان دارد.
ابى جعفر شامى گويد: در شام مردى به نام هلقام بود ، او اين حديث را برايم نقل كرد :
خدمت مولايم موسى بن جعفر (عليهما السلام) رفتم و عرض كردم : به من دعايى تعليم نماييد كه جامع دنيا و آخرت باشد و مختصر هم باشد .
امام (عليه السلام) فرمودند :
بعد از نماز صبح تا طلوع آفتاب اين ذكر را بگو:
« سُبْحانَ اللهِ العَظيمِ وَبِحَمْدِهِ ، أَسْتَغْفِرُ اللهَ ، وَأَسْأَلُهُ مِنْ فَضْلِهِ »
« منزّه است خدائى كه با عظمت است و به حمد و ستايش او
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1 ـ كافى ، ج 2 ، ص 504 .
مشغولم ، از خداوند آمرزش مى طلبم و از فضل و عنايتش سؤال مى كنم ».
هلقام گفت: وضعيّت من در ميان خاندانم از همه بدتر بود، نمى دانم چه شد كه ( بعد از تلاوت اين ذكر شريف ) ناگهان ارثى از طرف شخصى به من رسيد كه فكر نمى كردم بين او و من پيوند خويشاوندى باشد ، به حدّى وضع مالى و اقتصاديم رونق يافت كه امروز توانگرترين فرد در ميان بستگان خود هستم ، اين بركات نبود مگر به خاطر آنچه بنده صالح خدا ، مولايم حضرت موسى بن جعفر (عليهما السلام) به من آموخت .(1)
استغفارى براى محبوبيّت نزد خدا و استجابت دعا
نمونه ديگر طلب آمرزش از خداوند كه در روايات متعدّدى بدان سفارش شده است و فضايل زيادى برايش نقل گرديده است ، گفتن « أَتُوبُ إِلَى اللهِ » است ، كه آثار و بركات فراوانى را براى انسان به ارمغان مى آورد. پيامبر و امامان معصوم (عليهم السلام) مواظبت تامّى بر تلاوت اين ذكر داشته اند.
امام صادق (عليه السلام) مى فرمايند :
خدا مؤمنى را دوست دارد كه زيرك باشد و زياد توبه كند . آن گاه فرمودند : رسول خدا (صلى الله عليه وآله وسلم)بدون آن كه گناهى كرده باشند ، روزى هفتاد بار توبه مى كردند.
حارث گويد: به امام صادق (عليه السلام) گفتم آيا پيامبر (صلى الله عليه وآله وسلم) ( ذكر توبه را
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1 ـ كافى ، ج 2 ، ص 550 .
چنين ) مى فرمودند: « أَسْتَغْفِرُاللهَ وَ أَتُوبُ إِلَيْهِ » ؟
فرمودند : رسول خدا (صلى الله عليه وآله وسلم) مى فرمودند : « أَتُوبُ إِلَى اللهِ ».(1)
بى جهت نيست كه در شب عيد فطر ـ كه شب نتيجه گيرى از عبادات و روزه هاى ماه مبارك رمضان است ـ گفتن اين ذكر صد مرتبه سفارش شده است و اثر آن ، استجابت دعا و روا گشتن حاجت ، ذكر گرديده است .
حارث اعور گويد: عادت مولايم اميرالمؤمنين (عليه السلام) اين بود كه شب عيد فطر ، دو ركعت نماز مى خواندند ، در ركعت اوّل بعد از حمد هزار مرتبه سوره توحيد و در ركعت دوم بعد از حمد يك مرتبه آن را تلاوت مى فرمودند، سپس به ركوع مى رفتند و پس از آن سجده مى كردند و بعد از سلام نماز به سجده مى رفتند و صد بار مى گفتند :
« أَتُوبُ إِلَى اللهِ » سپس مى فرمودند: « يا ذَالمَنِّ وَ الجُودِ ، يا ذَا المَنِّ وَ الطَّوْلِ ، يا مُصْطَفِىَ مُحَمَّد ، صَلِّ عَلى مُحَمَّد وَ آلِهِ وَ افْعَلْ بى كَذا و كَذا » « اى خدائى كه صاحب منّت و
سخاوتى ، اى خدائى كه صاحب انعام و برترى هستى ، اى برانگيزنده محمّد ، بر محمّد و آلش درود فرست و با من چنين و چنان كن ( حاجتم را برآور ».
و چون سر از سجده بر مى داشتند ، چهره نورانيشان را به طرف ما برگردانده و مى فرمودند:
« وَالَّذى نَفْسى بِيَدِهِ لا يَفْعَلُها أَحَدٌ يَسْأَلُ اللهَ تَعالى شَيْئاً
إِلاّ أَعْطاهُ ، فَلَوْ أَتاهُ مِنَ الذُّنُوبِ بِعَدَدِ رَمْل عالِج ،
1 ـ مستدرك الوسائل ، ج 5 ، ص 320 .
غَفَرَاللهُ تَعالى لَهُ. »
سوگند به آن كس كه جان من در دست اوست ، هيچ كس اين عمل را انجام نمى دهد و از خدا حاجتى نمى خواهد مگر اين كه خدا حاجتش را به او عطا مى فرمايد. اگر كسى با كوله بارى از گناه به تعداد ريگ هاى روى هم انباشته شده ، به درگاه او روى آورد ( و اين ذكر را بگويد ) ، خدا او را مى آمرزد.(1)
مهمتر اين كه ، يكى از اعمال شب قدر ، گفتن اين ذكر شريف در حال سجده است كه استجابت دعا را براى انسان به ارمغان مى آورد .
حسن بن راشد حديثى را از امام صادق (عليه السلام) نقل مى كند كه بعضى از اعمال شب قدر را در آن بيان مى كنند ، در بخشى از آن مى فرمايند:
وقتى نماز مغرب و عشايت را خواندى ، دستهايت را بلند كن و بگو:
« يا ذَالمَنِّ يا ذَا الطَّوْلِ ( والطَّوْلِ ) يا ذَالجُودِ يا مُصْطَفَِى مُحَمَّد وَ ناصِرَهُ ، صَلِّ عَلى مُحَمَّد وَ آلِهِ وَ اغْفِرْلى كُلَّ ذَنْب اَحْصَيْتَه وَ هُوَ عِنْدَكَ فى كِتاب مُبين. »
« اى خدائى كه صاحب نعمت هستى و بر بندگانت منّت دارى ، اى كسى كه صاحب برترى هستى ، اى كسى كه صاحب جود و سخاوتى ، اى برانگيزنده محمّد و ياور او ، بر محمّد و آلش درود فرست و هر گناهى ( كه از من سر زده و ) تو آن را شماره كرده اى و در نزد تو در كتاب مبين ثبت گرديده است ، ببخشاى ».
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1 ـ بحارالأنوار ، ج 88 ، ص 120 .
سپس به سجده رفته و صد بار در حال سجده مى گويى: « أَتُوبُ إِلَى اللهِ ».
بعد حاجتت را مى خواهى انشاءالله برآورده مى شود .(1)
چقدر مناسب و بجاست كه منتظران و دلباختگان امام زمان (عليه السلام) بعد از انجام اين عمل در شب عيد فطر و شبهاى قدر ، كه وعده استجابت داده شده است ، تعجيل ظهور مولاى مظلوم خويش را از خدا بخواهند و اين دعا را ورد زبان خويش ساخته و بگويند :
« اَللّهُمَّ عَجِّلْ لِوَلِيّكَ الْفَرَج »
به اين اميد كه آن يار سفر كرده كه در اين شبها ، بعد از مناجات با خداى خويش ، دست به دعا برمى دارد ، دعا كنندگان براى ظهورش را نيز از دعاى پر بارش بهره مند ساخته ; آن ها را از خاطر عاطرش دور نگرداند و براى گناهانشان استغفار كند.
استغفارى براى نجات از سختى هاى قيامت
* نامه برائت از آتش به انسان داده مى شود
* مجوز عبور از صراط برايش نوشته مى شود
* در دارالقرار ساكن مى گردد
گرچه هر نوع استغفار ، در هر زمان ، محبوب خدا است، و آثار پربارى براى انسان دارد. ولى گفتن بعضى از اذكار در برخى اوقات ، از پاداش و
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1 ـ الاقبال ، ص 271 .
بهره بيشترى برخوردار است. از جمله نسخه هاى استغفار كه به آن سفارش شده است ، گفتن : « أَسْتَغْفِرُ اللهَ وَ أَسْأَلُهُ التَّوْبةَ » است.
تلاوت كردن اين نوع استغفار در هر روز ماه شعبان ، روزى هفتاد بار ، موجب نجات يافتن از سختى هاى قيامت است.
ريّان بن صلت گويد: از مولايم على بن موسى الرّضا (عليه السلام) شنيدم كه مى فرمودند:
هر كس در هر روز ماه شعبان ، هفتاد بار بگويد: « أَسْتَغْفِرُاللهَ وَأَسْأَلُهُ التَّوبَةَ » خداوند نامه اى به عنوان برائت از آتش برايش مى نويسد و مجوّزى براى عبور از صراط براى او صادر مى كند و او را در دارالقرار ( بهشت ) ساكن مى نمايد .(1)
گفتن اين استغفار ، اگر در ماه شعبان باشد هزار برابر استغفار در ماه هاى ديگر است . و برترين عمل در اين ماه شمرده شده است .
ابراهيم بن ميمون گويد: از امام صادق (عليه السلام) سؤال كردم : برترين دعا در ماه شعبان چيست؟
فرمودند: « استغفار » . آن گاه فرمودند:
هر كس در ماه شعبان روزى هفتاد بار استغفار بگويد مثل كسى است كه در ماه هاى ديگر غير از ماه شعبان هفتاد هزار بار استغفار گفته است.
من گفتم : چگونه در اين ماه استغفار كنم؟
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1 ـ وسائل الشّيعه ، ج 10 ، ص 509 .
فرمودند : بگو « أَسْتَغْفِرُ اللهَ وَ أَسْأَلُهُ التَّوبَةَ ».(1)
استغفار امام رضا (عليه السلام) در قنوت نماز وتر ، همين استغفار بوده است .(2)
استغفارى عجيب و مشكل گشا
* باعث آمرزش گناه گذشته انسان مى شود
* از گناه در آينده محفوظ مى ماند
* اگر گناهى نداشته باشد ، خدا پدر و مادرش را مى آمرزد
يكى از انواع استغفار كه در موارد متعددى به قرائت آن سفارش شده است و آثار مادّى و بركات معنوى فراوانى برايش ذكر گرديده است ، و نتيجه بخش بودن آن هم به تجربه ثابت شده است ; ذكر شريف « أَسْتَغْفِرُ اللهَ وَ أَتُوبُ إِلَيْهِ » است.
يكى از اوقات ، عصر روز جمعه است كه در فضيلت استغفار در اين ساعت امام صادق (عليه السلام)مى فرمايند:
هر كس بعد از عصر روز جمعه هفتاد مرتبه بگويد: « أَسْتَغْفِرُ اللهَ وَ أَتُوبُ إِلَيْهِ ».
خداوند گناه گذشته او را مى آمرزد و در باقى مانده عمرش او را از گناه حفظ مى كند و چنانچه گناهى نداشته باشد ، گناهان پدر و مادرش را مى بخشد .(3)
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1 ـ وسائل الشّيعه ، ج 10 ، ص 511 .
2 ـ وسائل الشّيعه ، ج 4 ، ص 55 .
3 ـ بحارالأنوار ، ج 87 ، ص 91 .
* وجوب آمرزش خداوند را در پى دارد
* نام انسان در شمار استغفار گويان در سحرها نوشته مى شود
* بهشت برايش واجب مى شود
امام صادق (عليه السلام) براى تلاوت اين نوع استغفار ، در صورتى كه در نماز وتر ( ركعت آخر نماز شب ) باشد ، اثر ديگرى بيان كرده اند:
كسى كه در آخر ( قنوت ) نماز وتر در سحر ، هفتاد بار بگويد: « أَسْتَغْفِرُاللهَ وَ أَتُوبُ إِلَيْهِ » آمرزش ( خداوند ) براى او واجب مى شود .(1)
و نيز در سخن زيباى ديگرى مى فرمايند:
اگر اين ذكر را هفتاد بار در حال ايستاده در ( قنوت ) نماز وترش بگويد، و يك سال بر آن مواظبت كند ، ( نام او ) نزد خداوند در شمار استغفارگويان در سحرها نوشته مى شود و بهشت برايش واجب مى گردد .(2)
و در حديث سوّمى همين اثر ، براى گفتن اين نوع استغفار ، چهل شب در نماز وتر ، بدون عبارت «بهشت برايش واجب مى گردد» ذكر شده است.(3)
* براى گشايش در امور و حلّ مشكلات سخت
گفتن اين استغفار در حلّ معضلات سخت زندگى به تجربه رسيده است
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1 و 2 ـ مستدرك الوسائل ، ج 4 ، ص 407 .
3 ـ مستدرك الوسائل ، ج 4 ، ص 408 .
و گره هاى كور بسيارى از افراد ، با همين ذكر باز شده است ! آنچه مهم به نظر مى رسد تعداد آن است كه در حديث پر بارى سى هزار بار ذكر شده است و اشخاص متعددى با تلاوت آن به اين تعداد ، به حوايج خود دست يافته اند.
پيغمبر اكرم (صلى الله عليه وآله وسلم) در حديث زيبايى مى فرمايند :
هر كس مشكلى طاقت فرسا پيدا كرد ، يا مصيبتى سخت بر او وارد شد ، يا در زندگى به تنگنا افتاد ، سى هزار بار بگويد: « أَسْتَغْفِرُاللهَ وَ أَتُوبُ إِلَيْهِ » در اين صورت خداوند گره از كارش مى گشايد و گشايشى در زندگى او قرار مى دهد .(1)
و چگونه چنين اثر پر بارى نداشته باشد ، در حالى كه رسول خدا (صلى الله عليه وآله وسلم)در سخن نورانى ديگرى اثر گفتن اين نوع استغفار را چنين بيان مى فرمايند:
چهار چيز است كه در هر كس باشد در نور اعظم خدا وارد گشته است :
1 ـ كسى كه نگه دار كارش شهادت به اين باشد كه معبودى در عالم جز خداى يكتا نيست . و من رسول خدايم.
2 ـ كسى كه هر گاه مصيبتى به او رسد بگويد: « إِنّا للهِِ وَ إِنّا إِلَيْهِ راجِعُونَ » .
3 ـ كسى كه هر گاه به خيرى دست يافت بگويد: « اَلْحَمْدُللهِِ ».
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1 ـ مستدرك الوسائل ، ج 12 ، ص 143 .
4 ـ كسى كه هر گاه گناهى مرتكب شد بگويد: « أَسْتَغْفِرُ اللهَ وَأَتُوبُ إِلَيْهِ ».(1)
ترديدى نيست كه اگر كسى با گفتن اين اذكار ، در نور اعظم خدا داخل شود، قطعاً از ظلمت گناه و انحراف و ساير تاريكى ها نيز بيرون رفته است . وگرنه محال است داخل در نور حق گردد ، بى ترديد كسى كه از اين ظلمت ها خارج شود و در نور خدا داخل گردد ، ذات بى مثال حق عهده دار امورش مى شود و او را از رنج ها و تنگناهاى زندگى نجات مى دهد و زندان تاريك دنيا را برايش بهشت روشنِ آرامش ، معنويّت و اُنس با خدا مى سازد و در همه مشكلات و ناملايمات ، فرج و گشايشى برايش قرار مى دهد .
چه زيبا است ! كه شيعه گنهكارى ، به نيّت بر طرف شدن موانع فرج مولاى عزيزش ـ كه گناه شيعيان يكى از آن ها است ـ همين استغفار را به تعداد مذكور ـ سى هزار بار ـ در اوقات استجابت دعا ، تلاوت كند ; تا هم گناهش ريخته و غمى از دل مولاى غريبش برداشته شود و هم مقدّمات خلاصى يوسف زندانى فاطمه (عليها السلام) را از زندان غيبت فراهم كرده باشد ! و در ضمن خداوند گره از كارش بگشايد .
خانه اى در بهشت براى گوينده استغفار
نمونه ديگر استغفار كه بعد از نافله صبح روز جمعه ، تلاوت مى شود،
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1 ـ وسائل الشّيعه ، ج 3 ، ص 248 .
ذكر « أَسْتَغْفِرُ رَبِّى وَ أَتُوبُ إِلَيْهِ » است ، كه همراه با تسبيح و سپاس خداوند تلاوت مى شود و سبب دست يافتن به منازل بهشتى است.
ابى حمزه گويد: از امام صادق (عليه السلام) شنيدم مى فرمودند:
كسى كه بعد از دو ركعت نافله صبح قبل نماز واجب روز جمعه ، صد بار بگويد: « سُبْحانَ رَبّى وَ بِحَمْدِهِ وَ أَسْتَغْفِرُ رَبّى وَ أتُوبُ إِلَيْهِ » خداوند منزلى در بهشت برايش بنا مى كند.(1)
استغفارى پر بركت
* همه گناهان آمرزيده مى شود
* گوينده آن هيچ گاه فقير نمى شود.
* به تعداد آنچه در آسمان و زمين است ، برايش حسنات نوشته مى شود.
* اگر در شب يا روزى كه آن را تلاوت كرده بميرد وارد بهشت مى گردد.
نسخه ديگرى از استغفار ، كه به تلاوت آن بعد از نافله صبح در طول هفته ، سفارش شده است ، و امام سجاد (عليه السلام) بر قرائت آن در اين ساعت مواظبت مى كردند ; استغفارى است كه بركات فراوانى براى آن نقل شده و قرائت آن ، آثار پر بارى را براى دين و دنياى انسان به ارمغان مى آورد.
رسول خدا (صلى الله عليه وآله وسلم) در فضيلت اين استغفار مى فرمايند :
خداوند گناهان صاحب اين استغفار را مى آمرزد ، اگر چه گناهان او آسمان ها و زمين هاى هفتگانه را پر كرده باشد ، به سنگينى كوه ها و
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1 ـ بحارالأنوار ، ج 87 ، ص 18 .
عدد قطرات باران ، و به تعداد آنچه در بيابان و دريا است ; باشد . و به همين اندازه براى كسى كه اين استغفار را تلاوت كند ، حسنات نوشته مى شود . و چنانچه بنده اى ، در شب يا روزى كه اين استغفار را قرائت مى نمايد ، بميرد ، داخل بهشت مى شود و هيچ گاه فقير نمى گردد .(1)
متن اين استغفار چنين است :
« اَللّهُمَّ اِنّى اَسْتَغْفِرُكَ مِمّا تُبْتُ اِلَيْكَ مِنْهُ ثُمَّ عُدْتُ فيهِ ، وَ اَسْتَغْفِرُكَ لِما اَرَدْتُ بِهِ وَجْهَكَ فَخالَطَنى فيهِ ما لَيْسَ لَكَ ، وَ اَسْتَغْفِرُكَ لِلنِّعَمِ الَّتى مَنَنْتَ بِها عَلَىَّ فَقَوِيْتُ بِها عَلى مَعاصيك .
أَسْتَغْفِرُ اللهَ الَّذى لا إِلهَ إِلاّ هُوَ الحَىُّ الْقَيُّومُ، عالِمُ الْغَيْبِ وَ الشَّهادَةِ الرَّحْمنُ الرَّحيمُ ، لِكُلِّ ذَنْب اَذْنَبْتُهُ وَ لِكُلِّ مَعْصِيَة ارْتَكَبْتُها.
اَللّهُمَّ ارْزُقْنى عَقْلاً كامِلاً ، وَ عَزْماً ثابِتاً ،(2) وَ لُبّاً راجِحاً ، وَ قَلْبًا زَكِيّاً ،(3) وَ عِلْماً كَثيراً ، وَ اَدْباً بارِعاً ، وَاجْعَلْ ذلكَ كُلَّهُ لى ، وَ لا تَجْعَلْهُ عَلَىَّ بِرَحْمَتِكَ يا اَرْحَمَ الرّاحِمينَ » .
« خداوندا ، از گناهى آمرزش مى طلبم كه از آن به سوى تو توبه
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1 ـ بحارالأنوار ، ج 84 ، ص 326 .
2 ـ ثاقباً ( مصباح الكفعمى و البحار والعلوية ) .
3 ـ ذاكياً ( مصباح الكفعمى ) .
كردم ، سپس به سوى آن باز گشتم ، از تو آمرزش مى جويم براى عملى كه در انجامش تو را اراده نمودم سپس در نيّت من چيزى راه يافت كه براى تو نبود ، از تو آمرزش مى خواهم براى نعمتهايى كه آن ها را بر من منّت نهادى ولى من از آن ها براى نافرمانى هاى تو نيرو گرفتم .
از خدائى طلب آمرزش مى كنم كه معبودى جز او نيست ، زنده اى ازلى و ابدى ، سرپرستى بى همتا ، دانايى به پنهان و آشكار و بخشنده اى مهربان است . از او براى هر گناهى كه انجامش داده و هر معصيتى كه مرتكبش شده ام ، آمرزش مى طلبم .
« خدايا به من عقل كامل ، اراده پا بر جا ، عقل برتر ، قلب پاكيزه ، علم فراوان و ادب نيكو عطا فرما ، و همه اين نعمت ها را به سود من قرار ده و بر ضرر من قرار مده ، به رحمت خودت اى مهربان ترين مهربانان ».
سپس پنج مرتبه مى گويى:
« أَسْتَغْفِرُ اللهَ الَّذى لا إِلـهَ إِلاّ هُو الْحَىُّ الْقَيُّومُ وَ أَتُوبُ إِلَيْهِ » .(1)
« از خدائى آمرزش مى طلبم كه معبودى جز او نيست ، زنده اى ازلى و ابدى و سر پرستى بى همتا است و به سوى او باز مى گردم ».
*
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1 ـ بحارالأنوار ، ج 84 ، ص 326 .
