کتابخانه الکترونيکي انهار

جمهورى سومالى

كشورسومالى بيشترين قسمت‏شاخ افريقا را بخود اختصاص داده و با 637657 كيلومتر مربع در كناره غربى اقيانوس هند، جنوب خليج عدن ر شرق اتيوپى قرار دارد.اهميت‏سوق الجيشى سومالى موجب آن شد تا دول استعمارى آن را به سه قسمت تقسيم كنند. وقعيت‏سياسى آن به حدى است كه مى‏توان آن را پلى بين افريقا و جنوب غربى آسيا دانست. هر قدرتى كه بر سومالى مستولى گردد مى‏تواند بر اتيوپى، كنيا، درياى سرخ و خليج عدندسترسى داشته باشد.

مسلمانان از طريق بندر زيلغ در كنار خليج عدن وارد سومالى شده و اسلام را در قرن اول هجرى در آن گسترش دادند. در قرن 14 ميلادى يك دولت قدرتمند اسلامى در سومالى تشكيل شد كه توانست بر قسمتى از اتيوپى حمله كند. در سال 1883م در بخش شماليسومالى كه اكنون كشور مستقل جيبوتى قرار دارد فرانسويان نيروى نظامى پياده كردند اين قلمرو به 22000 كيلومتر مربع بالغ مى‏گرديد.بقيه خاك سومالى كه در حدود 638000 كيلو متر مربع بود در سال 1881م به چنگ انگلستان افتاد. ايتاليا هم در سال 1889م به سومالى لشگر كشيد و در نتيجه سومالى بين متجاوزين مذكور تقسيم شد و در سال 1936م سومالى ايتاليا، اريتره و اتيوپى كه مستعمره ايتاليا بودند مستعمره جديدى بنام آفريقاى شرقى را تشكيل دادند. در سال 1901م در سومالى انگلستان يك انقلاب اسلامى بوقوع پيوست كه توسط شيخ محمد عبدالله حسن با هدف استقلال خواهى و بر ضد بريتانيا رهبرى مى‏شد و تا سال 1920م 4 حمله انگليسى‏ها را دفع نمود. در سال 1948م دكتر عبدالرشيد على شرمارك باتفاق عبدالله عثمان جزب اتحاديه جوانان سومالى را تشكيل دادند كه هدف آن استقلال سومالى بود. در سال 1960م سومالى متشكل از سومالى انگليس و سومالى ايتاليا، استقلال خود را بدست آورد و اولين رئيس جمهورى آن عبدالله عثمان بود. در سال 1964م خشكسالى شديد توام باقحطى قدرت مركز را متزلزل نمود و نخست وزيروقت استعفا داد.

در اكتبر 1969م محمد زيادباره با يك كودتاى نظامى زمام امور را بدست گرفت و پس از چندى اعلام كرد تنها حزب قانونى كشور «حزب انقلاب سوسياليستى سومالى‏» است وى در سال 1977م با اتيوپى بر سر مالكيت صحراى اوگادن (سومالى غربى) وارد جنگ شد و بدليل عدم همكارى نظاميان شوروى و تقويت قواى اتيوپى توسط كارشناسان كوبائى، كست‏خورد و صحراى اوگادن را از دست داد. بعد از آن جهت‏سياسى خود را تغيير داد و بندراستراتژيك بربرا را در اختيار امريكائيان گذاشت.⁽¹⁾

زيادباره شخصيت دوگانه‏اى بود و در ضمن آنكه خود را مسلمان متعصبى معرفى مى‏كرد به سوسياليزم روى آورد. زبان لاتين را براى محو فرهنگ اسلامى اشاعه داد. نهضت آزادى زنان را براه انداخت كه مورد مخالفت‏شديد مسلمين قرار گرفت. در اگوست 1972م زيادباره گروهى بيكار و اوباش را بنام پيشتازان تشكيل داد كه اينان وارد مساجد و اجتماعات شده وبه سركوبى مسلمين مى‏پرداختند.

جوانان مسلمان را محاكمه مى‏نمود و به اتهام ايجاد شايعه بر عليه رژيم براى آنان مجازاتهاىشديد تعيين مى‏كرد.

در دانشگاه نيز دانشجويان مسلمان به جرم فراخواندن همكلاسان خود براى نماز دستگير مى‏شدند. حتى علماى دينى و رهبران مذهبى به اتهام استفاده از دين براى اختلال در امنيتكشور اعدام مى‏گرديدند.⁽²⁾

سرانجام ژنرال محمد زيادباره پس از 6 ماه آشوب در كشور و دوماه درگيرى مسلحانه با كنگره متحد سومالى در دوشنبه 8 بهمن 1369 (28 ژانويه 1991) موگاديشو را ترك و بهنقطه نامعلومى فرار كرد.⁽³⁾ و موگاديشو توسط كنگره متحد سومالى اشغال گرديد.

على مهدى محمد (رئيس جمهور موقت‏سومال) و ژنرال محمد فرح عيديد كه براى سقوط ديكتاتور سومالى با هم متحد شدند هر دو عضو قبيله هاويه هستند كه جبهه متحد كنگره سومالى نيروى اصلى خود را از اين قبيله بدست آورد ولى هر كدام به شاخه فرعى اين قبيله تعلق دارند كه با شاخه ديگر در تضادند. درگيرى بين اين دو و طرفداران آن دو، سومالى را به صحنه جنگ خونين تبديل كرده است كه از عوارض آن گرسنگى بسيار شديدى است كه 30%سكنه سومالى را با خطر مرگ روبرو ساخته است.

حوزه قدرت رئيس جمهور موقت، شمال موگاديشو و اطراف آن است و جنوب آن را ژنرال محمد فرح در اختيار دارد بين اين دو، منطقه بيطرف سبز قرار گرفته است. درگيرى بين اين دو طرفداران به حدى است كه حركت در سومالى بدون اسكورت ماموران مسلح خطرناك است هر دو گروه از يمن، مصر، كنيا و افريقاى جنوبى سلاح دريافت مى‏كنند. گروههاى مسلح به محموله‏هاى غذايى كه از كشتيها وارد كاميونها مى‏شود حمله و آن‏ها را غارت مى‏كنند. لذا سازمان ملل هيئت غير مسلحانه‏اى را براى پاسدارى از مواد وارد موگاديشو نموده است.⁽⁴⁾ اما اخيرا امريكا با تغيير رويه و بدست آوردن منافع و همچنين تحكيم قدرت خود، شوراى امنيت‏سازمان ملل را وادار به تصويب قطعنامه‏اى نمود تا بر اساس آن قواى متحدين به سرپرستى امريكا در سومالى دخالت نظامى نموده و در ظاهرازاين طريق، كمك به مردم سومالى را تضمين كرده و قربانيان گرسنگى را نجات دهند.⁽⁵⁾

مردم افريقاى شرقى و بويژه سومالى از نسل حاميت بوده و 95% آنان از نژاد سوماليائى و بقيه بانتو و عرب هستند. حاميت‏ها ازاعقاب حام فرزند حضرت نوح(ع) مى‏باشند. زبان آنان سواحيلى است كه ريشه عربى دارد اما زبان بانتو هم به آن وارد شده است. از 6603000 سكنه آن 38% زندگى شهرى دارند. تراكم نسبى جمعيت 4/10 نفر در كيلومتر مربع و رشد سالانه8/2% و ميانگين سنى 8/23 سال مى‏باشد. 99% مردم، مسلمان هستند.

مركز حكومت‏سومالى موگاديشو⁽⁶⁾ و بربراهاوگيسا از شهرهاى مهم آن است. مگاديشو از قرن دهم تا پانزدهم ميلادى مهمترين شهر بود و مركزيت مذهبى اسلامىداشت و اهالى بيش از شهرهاى ديگر پيرو اسلام بودند.

اقتصاد سومالى بردامپرورى استوار بوده و گوسفندان سرسياه آن شهرت جهانى دارد كه ازپوست آن دستكشهاى مرغوب تهيه مى‏كنند. موز و غلات از محصولات كشاورزى آن است.

از ذخائر استراتژيك آن معادن اورانيوم بوده كه توجه قدرتهاى استكبارى را بخود جلب كردهاست.⁽⁷⁾ آهن، زغال سنگ، نمك و نفت هم دارد. در صنعت پيشرفتى ندارد.

سومالى علاوه بر درگيرى‏هاى داخلى كه اخيرا با آن مواجه است با بحرانهاى ديگر روبروست. خشكسالى و قحطى سال 1977م مصيبت فراوانى براى مردمان آن فراهم نمود، امراض مسرى همه جا گسترش يافته است. پناهندگان اوگادن، خود معضل بزرگى هستند. درگيرى با اتيوپى و نزاع با كنيا نيز سومالى را آسيب‏پذير نموده است. از اين لحاظ حتى قبل از حالت فوق العاده اخير براى تامين مواد غذايى و دارويى به كمك كشورهاى غربى و عربى نيازداشت.

جيبوتى

كشور كوچك جيبوتى با حدود 22000 كيلومتر مربع وسعت در شرق افريقا و شمال شاخ افريقا در كنار خليج عدن و جنوب درياى سرخ قرار دارد و در ساحل غربى باب المندب واقع شده است. فرو رفتگى آب خليج عدن در جيبوتى به آن موقع استراتژيكى ويژه‏اى بخشيده است. اين كشور قبلا بخشى از قلمرو سومالى بود كه در سال 1883م فرانسه آن را مستعمره خود نمود كه به سومال فرنسه معروف بود و امروزه به آن جيبوتى يا سرزمين غفار و عيسىمى‏گويند.

جيبوتى از دو بخش كوهستانى و فلاتى تشكيل شده و ارتفاعات شمالى آن مقدارى باران درافت مى‏كند. در نقاط ديگر آن هنگام وزش بادهاى موسمى، بارندگى صورت مى‏گيرد. آب و هواى گرم و سوزان دارد، 506000 نفر سكنه آن است كه 78% آن زندگى شهرى دارند. رشد سالانه جمعيت 3% و تراكم نسبى آن 8/21 نفر در كيلوكتر مربع است. 45% مردم از نژاد عيسى سوماليائى و 37% عفارى هستند. به اقوام عفار اناكيل مى‏گويند كه اغلب زندگى عشايرى دارند. اقليتى عرب و اروپائى هم در جيبوتى سكونت دارند. 90% مردم مسلمان و اغلب مذهب سنى دارند، فرانسه در هنگام استعمار اين كشور پايتخت آن را از اوباك (ابوك) به جيبوتى منتقل نمود. در سال 1967م به عفار و عيسى موسوم بود و در سال 1977م پس از 115 يال، از سلطه فرانسه رهايى يافت و از اين پس به جمهورى جيبوتى مشهور گشت. در جريان استقلال، سومالى حامى آن بود كه اتيوپى تمايل داشت جيبوتى زير سلطه استعمار باقى بماند. مركز حكومت آن بندر جيبوتى است و شهر مهم آن تاجورا نام دارد. از 5 بخش ايجاد شده كه زير نظر دولت مركزى اداره مى‏شوند. با دول عربى و فرانسه روابط سياسى وتجارى دارد و از تونس و عربستان كمكهايى را دريافت مى‏كند.

موقعى كه نظاميان كوبايى در حمايت از دولت اتيوپى بر ضد جبهه آزادى بخش سومالى غربى در منطقه اوگادن وارد جنگ شدند عده‏اى از مسلمانان عفار به جيبوتى گريختند (در سال 1977م) با مستقر شدن قواى كوبايى در نواحى مورد بحث و ايجاد فشار براى مسلمانان، بمباران روستاها و انهدام مراكز كشاورزى و دامدارى، پناهندگان بيشترى به سوى جيبوتى سرازير شدند. حكام جيبوتى براى عاده پناهندگان مسلمان به سرزمين اصلى، به اجبار و فشار متوسل شده و با تهديد سوزانيدن اردوگاهها، آنها را در تنگنا قرار مى‏دهند اما پناهندگان، حاضر نيستند تا زمانى كه شرايط و عواملى كه موجب كوچ آنان شده، ادامه داشته باشد، به كشور خود بازگردند; با اين وجود عده‏اى از آنان را از طريق سركوب و نهديد باز مى‏گردانند. رژيم اتيوپى هم براى دست‏يابى به كمكهاى مالى اضافه از كميته پهاهندگان سازمان ملل جهت اسكان دوباره پناهندگان، از اين بازگردانى استقبال مى‏كند.⁽⁸⁾قهوه، موز و غلات از فراورده‏هاى كشاورزى جيبوتى است. پرورش شتر، بز و گوسفند هم در اين كشور رواج دارد. اما اساس اقتصاد آن به بندر جيبوتى و به راه آهنى كه اين كشور را به اتيوپى مرتبط مى‏سازد، متكى است. 40% صادرات و 60% واردات اتيوپى از طريق بندر مذكور حملمى‏گردد.

تيرگى روابط جيبوتى و اتيوپى و مسدود شدن راه مزبور و سرازير شدن آوراگان سوماليائى و عفارى به اين سرزمين، اقتصاد آن را به سوى نابسامانى سوق مى‏دهد. واحد پول جيبوتى فرانگ است كه برابر صد سانتيم مى‏باشد. با وجود استقلال، يك پايگاه نظامى فرانسوى با8000 نيروى نظامى در اين كشور وجود دارد.

كنيا

كشور كنيا در افريقاى شرقى و ناحيه استوايى افريقا قرار داشته و با سومالى، اتيوپى، اوگانداو تانزانيا مرز مشترك دارد، و اقيانوس هند در شرق آن واقع است.

كنيا از سال 1895م زير سلطه انگلستان درآمد ولى با مبارزه ميهن پرستان به رهبرى جوموكنياتا (شير افريقا) در سال 1963م به كسب استقلال نائل گرديد. وسعت كنيا 582646 كيلومتر مربع بوده و 24335000 نفر سكنه دارد. در قرون هفتم و هشتم ميلادى تجار ايرانى و عرب جهت تجارت عاج در سواحل كنيا مستقر شدند. با امتزاج مسلمانان و افريقائى‏هاى بومى، تمدن سواحيلى تشكيل داده شد و اسلام در اين نقطه گسترش يافت و تا سال 1806م اينقسمت از افريقا بخشى از دولت اسلامى عمان به شمار مى‏رفت. مومباسا بندر كنونى كنيا از مهمترين شهرهاى مسلمين بود. در ساحل كنيا در تاريخ 1100 ميلادى شهرى بنام درگوى احيا شد. در حال حاضر 30% از سكنه كنيا مسلمان هستند و در استانهاى ساحلى و شمال شرقى در اكثريتند. اين 3 استان 75% مساحت كنيا را تشكيل مى‏دهد. در استانهاى ديگر نيز مسلمانان سكونت دارند. نژاد مسلمين عرب، سواحيلى، سوماليائى و تعدادى از قبايل بومى كنيا مى‏باشد. اغلب مسلمانان سنى و پيرو مكتب شافعى‏اند ولى مسلمانان سودانى الاصل -واقع درنايروبى مركز كنيا - تابع فقه مالكى هستند و مهاجرين آسيائى حنفى مذهبند.

در دهه 1960م جمعيت‏سوماليايى ساكن در شمال شرقى كنيا طى شورشى خواستار الحاق به سومالى شدند كه به سختى درهم كوبيده شدند.⁽⁹⁾ در نوامبر 1980م نيروهاى امنيتى كنيا، جناياتى را عليه اين مردم مرتكب گرديدند. تجاوز به زنان، بكارگيرى نيزه در مورد دختران باكره، كشتن مردم، آتش زدن منازل، بازداشت هزاران نفر، حمله به قبايل و مصادره دامهاى آنها و منع وسايل نقليه از سوار نمودن مسلمانان سوماليائى، از جمله اين حركات منفى بود. در فوريه 1984م ساكنان يك شهرك كه مسلمان بودند مورد حمله قرار گرفته و صدها تن كشته شدند. عده‏اى را به آتش كشيدند و گروهى به اجبار لخت و عريان در آفتاب گرم مى‏نشستند. فرماندار منطقه نيسون كاريا مردم مسلمان را تهديد نمود كه آنان را كه از نژاد سومالى هستند از بين خواهند برد. از سال 1983م دولت كنيا در نواحى شمال شرقى كمربند امنيتى برقرار كرده و سكنه يك ميليون نفرى مسلمان آن به علت‏سركوب شديد درحالتى از ترس و وحشت به سر مى‏بردند. يكى از مقامات مهم امنيتى گفته بود:

«يك سوماليائى خوب يك سوماليائى مرده است.»⁽¹⁰

چون مسلمانان در تنگناهاى اقتصادى قرار دارند مبلغان مسيحى به ميان آنان رفته و از طريق كمك به افراد فقير و سعى در پرورش كودكان يتيم به تبليغ آئين مسيحيت مى‏پردازند. در سال 1982م يك وزير، دو معاون وزير، مسلمانان و 23 نماينده مجلس كنيا فعاليت دارند وبنياد اسلامى به انتشار كتب اسلامى و تفسير قرآن كريم به زبان سواحيلى پرداخته است.⁽¹¹⁾