فصل پنجم

بوستان بهشت

مجموعه نور

مجموعه نورتا به اين جا به گستره زندگى مردى قدم نهاديم كه وجودش جهانى ازعظمت، معنويت، خلوص، قداست، پژوهش و كوشش، همراه با نبوغ و ذكاوت و عشق افزون به هدف و كارش بود. او كه بعد از تبحر در علوم زمان خويش، به حديث و ميراث ائمه اطهار توجه كرد، چنان در اين اقيانوس نور غواصى كرد و از دُرهاى آن برچيد و آنها را در موضوعات لطيف و بديع دسته بندى كرد، كه امروزه بايد پژوهشگران بسيار با كمك دستگاههاى پيشرفته و با مخارج سنگين و صرف سالها وقت به چنان نتايجى دست يابند. در حالى كه محدث بحرانى به تنهايى در سيصد سال پيش، در پرتو تأييد و لطف الهى به چنين مهمى نايل آمده است. بوستانهاى زيبايى كه وى در سرزمين دلها كاشت و پرورش داد، نهالى از نور و رايحه اى بهشتى داشت. اكنون ما در برابر اين بوستان زيبا و نورانى قرار گرفته ايم كه باغبان حديث در طول دهها سال، از نهالهاى بهشتى و

تفرّجى در بوستان

از بعضى از فرزندان سيّد كه بيشتر مورد وثوق و اعتماد من بود شنيدم كه ايشان مى گفت: بعضى از كتابهاى پدرم را كسى كه درخواست تأليف آن را نموده بود از ايشان گرفت و در بحرين هم معروف و مشهور نگرديد و از بين رفت.

بوستانهاى نه گانه

بوستان وحى

شيوه هاى تفسيرى

از آن جا كه حديثْ نخستين مصدر بعد از قرآن است، مفسر در تفسير قرآن از آن بى نياز نيست و براى وى رأيى در مقابل حديث يا در عرض آن وجود ندارد. از همين رو رأيى درست است كه معارض با حديث نباشد، در نتيجه مفسر بايد در ابتدا تأكيدش بر روايات باشد و آن گاه است

كه مى تواند از نظر و اجتهاد خود در تفسير قرآن استفاده كند; بنابراين اهتمام، روايات رسيده در تفسير قرآن از ارزشمندترين كوششهاى علمى در تفسير قرآن است.

نام برخى از تفاسيرى كه مفسران آنها اهتمام ويژه به تدوين روايات رسيده در تفسير قرآن داشته اند عبارت است از:

الف) از تفاسير شيعه:

1) تفسير عياشى، محمد بن مسعود بن عياش سمرقندى;

2) تفسير نورالثقلين، عبد على بن جمعه عروسى حويزى;

3) تفسير برهان،(1) علامه سيد هاشم بحرانى.

1 .  تفسير برهان (مقدمه محمد مهدى آصفى) ص14 و39.

من قال فى القرآن بغير علم فليتبوّأ مقعده من النار;(2) كسى كه در مورد قرآن بدون علم نظر دهد، جايگاهش پر از آتش خواهد بود.

1 .  ناصر مكارم و ديگران، تفسير نمونه (مقدمه)، ج1، ص22.
2 .  تفسير برهان (مقدمه)، ص37 (به نقل از: مسند احمد، ج1، ص233 و 269); تفسير طبرى، ج1، ص27.

تفسير برهان كه به سبك روايى به رشته تحرير در آمده، از بهترين تفاسيرى است كه علماى شيعه در اين زمينه تأليف كرده اند... در اين كتاب آنچه روايت از اهل بيت در تفسير قرآن وارد شده جمع گرديده است و مؤلف كوشش زيادى در جمع و تنظيم گروه زيادى از احاديث كه در مصادر روايى وارد شده، نموده ] است[ و اين دلالت مى كند بر درجه عالى قدرت علمى ايشان در تتبع احاديث از بسيارى از مصادر متنوعه و تنظيم آنها به موجب آيات قرآنى.(1)

اين كتاب شامل بسيارى از روايات اهل بيت(عليهم السلام) در تفسير كتاب الهى و در بردارنده شمارى از فضايل اهل بيت و آنچه درباره ايشان نازل شده مى باشد. همچنين حاوى انبوهى از علوم احكام و آداب و قصص انبيا و غير آن است كه ديگر كتابها در بر ندارند.(3)

1 .  تفسير برهان (مقدمه محمد مهدى آصفى)، ج1، ص40.
2 .  رياض العلماء، ج5، ص301.
3 .  تفسير برهان، ج4، ص551.

1 .  العلامة السيّد هاشم البحرانى، ص109; الذريعه، ج26، ص192.
2 .  اللوامع النورانيه، ص551; ر. ك: الذريعه، ج4، ص321 و ج18، ص371; اعيان الشيعه، ج10، ص250; رياض العلماء، ج5، ص301.

1154 نام از اسماى اميرمؤمنان و فرزندان گرامى اش را با استناد به روايات از قرآن استخراج كرده و بر شمرده است. كتاب داراى يك مقدمه و حاوى سه مطلب است:

الف) معناى آل محمد(صلى الله عليه وآله);

ب) ذكر آنچه از اميرمؤمنان در قرآن رسيده است;

ج) ظاهر و باطن قرآن.

در اين كتاب، موضوعات مختلفى همچون كيفيت ظهور حضرت، مكان ظهور، حوادث قبل و بعد از ظهور، اسامى افرادى كه در ركاب حضرت هستند، عدد ياران امام و بيانات معصومين پيرامون وجود شريف آن حضرت و بسيارى از نكات تاريخى و مطالب ارزشمند ديگر، ضمن تفسير و تأويل آيات ارائه گرديده است.

1 .  ر. ك: المحجة فيما نزل فى القائم الحجّه(مقدمه)، ص15.

برجهاى آسمان نبوت

وَالسَّماءِ ذاتِ الْبُرُوجِ;(2)

سوگند به آسمان كه داراى برجهاست.

ذكر خداوند عزّوجل و ياد من و ياد على عبادت است و ياد امامان از فرزندانش عبادت است. سوگند به آن كه مرا به نبوت برانگيخت و بهترين مخلوقات قرارم داد. اين كه وصى من بهترين اوصياست و همانا او حجت خداوند بر بندگانش و خليفه او بر خلقش مى باشد و از فرزندانش امامان هدايتگر بعد از من هستند; به ]بركت[ آنان خداوند عذاب را از اهل زمين حبس مى كند و به سبب آنان آسمان را نگاه مى دارد كه جز به اذن او بر زمين افتد و به ]قيمت وجود [آنان كوهها را نگاه مى دارد كه به حركت در آيند و به ]واسطه[ ايشان بر آفريدگان خويش باران مى بارد و به ]جهت [آنان گياه مى روياند.

1 .  الذريعه، ج20، ص144; فوائد الرضويه، ص705; اعيان الشيعه، ج10، ص250; لؤلؤة البحرين، ص65 .
2 .  بروج (85) آيه 1.

سوگند به آسمان كه داراى برجها و كاخهاى با عظمت است. آن گاه فرمود: اى ابن عباس! آيا چنين مى پندارى كه خداوند به آسمان داراى برجها سوگند ياد مى كند و منظورش همان آسمان و برجهاى آن باشد؟ عرض كردم: اى برگزيده خدا! پس ]معناى آن [چيست؟ فرمود: امّا آسمان، من هستم و امّا برجها، پس امامان بعد از من مى باشند: اولينشان على(عليه السلام) و آخرينشان مهدى است ـ صلوات الله عليهم اجمعين.(1)

اين تفسير مانند تفسير كنزالحقائق و نورالثقلين محدود بر روايات اهل بيت(عليهم السلام) است و نسخه اى از آن پيش سيّد محمد على روضاتى مى باشد كه از سوره حاقه تا سوره فلق را در بردارد.

1 .  المحجة فيما نزل فى القائم الحجه، ص247 (به نقل از: اختصاص مفيد، ص223); البرهان، ج4، ص445.
2 .  ج24، ص360 و ج4، ص321; اعيان الشيعه، ج10، ص250; رياض العلماء، ج5، ص303; محمدعلى مدرس، ريحانة الادب، ج1، ص233.

من در اين كتاب آنچه را در تفسير الهادى و مصباح النادى كه نخست تأليف كردم، همراه با روايات اضافى جمع كردم تا فايده آن بيشتر و براى جويندگان ]دستيابى به روايات تفسيرى[ آسانتر شود.(1)

من در كتابم اعتماد نكردم، مگر به روايات بزرگان علماى معتمد و معتبر و موثق... .

1 .  ص8.
2 .  لؤلؤة البحرين، ص64; انوار البدرين، ص137.
3 .  الذريعه، ج25، ص154 و 155; رياض العلماء، ج5، ص301.
4 .  ثقة الاسلام تبريزى، مرآت الكتب، ج4، ص169; كنتورى، كشف الحجب و الأستار، ص601; فوائد الرضويه، ج2، ص705; اعيان الشيعه، ج1، ص249; عبدالرحيم عقيقى بخشايش، طبقات مفسران شيعه، ج3، ص311.

چون خداوند جليلْ توفيق تصنيف كتاب برهان و كتاب الهادى و مصباح النادى... و كتاب اللوامع النورانية فى اسماء على و اهل بيته القرآنيه را به من داد، شمارى از آيات قرآنى را يافتم كه از طريق اهل بيت به ولايت على بن ابى طالب و يازده فرزندش تفسير شده است، دوست داشتم كه آنها را جمع و منظم گردانم تا دستيابى به آنها آسان شود، و آن را به الهداية القرآنية الى الولاية الاماميه نامگذارى كردم.

بوستان توحيد

1 .  ر. ك: رياض العلماء، ج5 ص301; الذريعه، ج4، ص321 و ج25، ص188.
2 .  الذريعه، ج7، ص48.

ما در اين كتاب آنچه كه بر بندگان خدا معرفت و ياد گرفتنش واجب و جهل نسبت به آنها جايز نيست ذكر كرديم. از معرفت خدا و ايمان و شرايط قبولى اعمال، و اين اصول را از ائمه اطهار گرفتيم... و كتاب را بر 23 فصل تقسيم نموديم.(2)

بوستان نبوت

1 .  رياض العلماء، ج5، ص303.
2 .  نهاية الإكمال فيما يتم به تقبل الاعمال(مقدمه).
3 .  توضيح اين كتاب در فصل بوستان توحيد گذشت.

چون در كتابهاى قديم و جديد حديث نظر كردم، احاديث زيادى پيرامون صفات نيكوى ابرار (محمد و آل پاك او) يافتم كه پراكنده و بى نظم، مانند گردنبند مرواريدى بودند كه ريسمان آن پاره شده و مرواريدهاى آن پراكنده شده، نظم آنها از بين رفته باشد. دوست داشتم اين احاديث را در كتابى جمع كنم تا دسترسى به آنها براى طلاب آسان باشد، براى اين كه مطالب بهترين مطالب است.

1 .  ر. ك: رياض العلماء، ج5، ص303; اعيان الشيعه، ج10، ص250; لؤلؤة البحرين، ص65; اسماعيل پاشا، ايضاح المكنون، ج3، ص419.

3. وفاة النبى

سيد با تبحرو تتبع خاصى كه در اخبار و آثار و سيره شيعه و اهل سنت و

1 .  رياض العلماء، ج5، ص302; الذريعه، ج21، ص86; فوائد الرضويه، ص705; بغدادى، هدية العارفين، ج6، ص504.
2 .  زندگى نامه علامه بحرينى، ص158 و 160.
3 .  مانند احمد بن محمد قمى، كتاب المعجزات; سيد رضى، خصائص الأئمه و معجزاتهم; سيد مرتضى، عيون المعجزات; معلى بن محمد بصرى، المعجزات; مدينة المعاجز الأئمه، ص40 و41.
4 .  الذريعه، ج25، ص121; اعيان الشيعه، ج10، ص250; فوائد الرضويه، ص705; سيدمحمد باقر اصفهانى خوانسارى، روضات الجنات، ج8، ص182; كشف الحجب و الاستار، ص493.

جماعت دارد، در اين كتاب... روايات و مطالبى شگفتى در كيفيت وفات رسول الله(صلى الله عليه وآله)، مسأله وصيت در مورد امر ولايت اميرالمؤمنين(عليه السلام) و خصوصيات آن در اين باره ذكر كرده كه فوق العاده حايز اهميت بوده است، ولى با تأسف اكنون اين كتاب در دست نيست و به احتمال قوى ممكن است عمداً اين كتاب را از بين برده باشند.(1)

بوستان امامت و ولايت

1 .  علامه بحرينى، ص173.

9. التحفة البهية فى اثبات الوصية لعلى(ع);

10. حقيقة الايمان المبثوث على الجوارح;

11. سلاسل الحديد و تقييد اهل التقليد;

12. عمدة النظر فى بيان عصمة الأئمة الاثنى عشر ببراهين العقل و الكتاب و الأثر;

13. غاية المرام، و حجة الخصام فى تعيين الإمام من طريق الخاص و العام;

14. فصل معتبر فيمن رأى الامام الثانى عشر القائم المنتظر على البشر(ع);

15. كشف المهم فى طريق خبر غدير خم;

16. المحجة فيما نزل فى القائم الحجّه;

17. مدينة معاجز الأئمة الاِثنى عشر و دلائل الحجج على البشر;

18. الهداية القرآنيه الى الولاية الإماميه;

19. ينابيع المعاجز و اصول الدلائل.1. اثبات الوصيّه
اين كتاب كه در زمره كتابهاى سيّد برشمرده شده، شايد همان كتاب البهجةُ المرضية فى اثبات الخلافة و الوصية يا كتاب التحفة البهية فى اثبات الوصية باشد و اى بسا خود كتابى مستقل بوده است.(1)

1 .  الذريعه، ج1، ص111; اعيان الشيعه، ج10، ص250; ريحانة الأدب، ج1، ص231; العلاّمة السيّد هاشم البحرانى، ص173.
2 .  ر ك: حلية الابرار، ج2، ص448 و 450.

در اين كتاب و كتاب تحفة البهيه آن قدر از فرمايش رسول خدا و از طريق خاصه و عامه گرد آوردم كه ديگر نتوان چيزى بر آن افزود و بيشترين سعى و كوشش خود را در تأليف اين دو كتاب نمودم و در آنها احاديثى است كه چشم دوستان را روشن و چشم حسودان را كور و بينى آنها را به خاك مى مالد.(3)

1 .  الذريعه، ج1، ص284; رياض العلماء، ج5، ص303; لؤلؤة البحرين، ص64; كشف الحجب و الاستار، ص26. ش106; ريحانة الادب، ج1، ص233.
2 .  علامه بحرانى، تبصرة الولى فى النص الجلى (مقدمه); الذريعه عدد احاديث را 308 روايت بيان كرده است. «ج2، ص398».
3 .  حلية الابرار، ج3، ص88 و 89.
4 .  اين اثر از سوى دانشمند محترم، جناب آقاى رسولى محلاتى ترجمه و چاپ شده است.
5 .  الذريعه، ج2، ص499; فوائدالرضويه، ص705; اعيان الشيعه، ج10، ص250; خيرالدين زركلى، الأعلام، ج 9، ص64; مرآة الكتب، ج1، ص84.
6 .  رياض العلماء، ج5، ص302.

1 .  همان، ص301; الذريعه، ج26، ص113 و ج3، ص164.
2 .  لؤلؤة البحرين، ص64; فوائد الرضويه، ص705; عمر رضا كحاله، معجم المؤلفين، ج13، ص133.
3 .  الذريعه، ج3، ص164.
4 .  اعيان الشيعه، ج10، ص250; هدية العارفين، ج6، ص703 و 704; الذريعه، ج3، ص326; لؤلؤة البحرين، ص65; انوارالبدرين، ص138.

چون دليلْ قائم شد كه زمين خالى از حجت خدا بر خلق نخواهد بود ـ كه يا ظاهر و مشهود است يا غايب و پوشيده ـ به ذهنم خطور كرد كه كتابى پرنغز و نمونه شريفى در مورد كسانى كه حضرتش را خود ديده و كلمات مباركش را شنيده اند... چه در زمان حيات پدر بزرگوارش و بعد از رحلت او و همچنين در زمان غيبت صغرى و كبرى(1).

1 .  تبصرة الولى (مقدمه).
2 .  رياض العلماء، ج 5، ص 301.
3 .  اين كتاب پس از تحقيق، همراه با فهرستهايى مختلف، در سال 1411هـ . از سوى بنياد معارف اسلامى به چاپ رسيده است.

1 .  رياض العلماء، ج5، ص302; حلية الابرار، ج2، ص450; العلامة السيّد هاشم البحرانى، ص116.
2 .  الأعلام، ج8، ص66; ريحانة الادب، ج1، ص233; كشف الحجب، ص311.
3 .  رياض العلماء، ج5، ص303.
4 .  الذريعه، ج12، ص210; اعيان الشيعه، ج10، ص250.

مطالعه اين كتاب مايه شگفتى انسان مى گردد. به طور مسلم اگر انگيزه معنوى و ايمانى در تأليف اين كتاب وجود نداشت، هرگز ]مؤلف [موفق به گردآورى اين احاديث از كتابهاى مختلف و متفرق نمى گرديد.(3)

1 .  عمدة النظر فى بيان عصمة الأئمه الاثنى عشر (مقدمه و خاتمه).
2 .  اعيان الشيعه، ج10، ص250; روضات الجنات، ج8، ص169; الذريعه، ج16، ص21; فوائدالرضويه، ج2، ص705; كشف الحجب، ص391; مرآت الكتب، ج3، ص106 و 107.
3 . جعفرسبحانى، خدا و امامت، ص116.

سيّد در اين كتاب در هر موضوعى ابتدا احاديث اهل سنت را بيان مى كند و سپس در همان موضوع به صورت باب جداگانه احاديث شيعه را مى آورد. ايشان به سبب تبحرش بر منابع اهل سنت، احاديث آنان را با ذكر نام كتاب و سند و متن حديث ارائه مى كند، همان گونه كه در كتب شيعه چنين كرده است.

اين كتاب در عهد ناصرالدين شاه و از سوى شيخ محمد تقى دزفولى در سال 1273 ترجمه و به صورت رايگان در اختيار مردم قرار گرفت و هم اكنون ترجمه كتاب از طرف وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى چاپ گرديده و در اختيار علاقه مندان است.

بر اهل ايمان و اسلام مخفى نيست كه مردم در همه زمانها به امام معصوم نيازمندند... من كتابهاى عامه را ملاحظه كردم و ديدم روايات رسول خدا(صلى الله عليه وآله) بر امامت اميرمؤمنان را و به همين منظور، در اين باره كتابى به نام غاية المرام فى النص على الامام من طريق الخاص و العام نوشتم كه كتابى نيكو در موضوع خود و حاوى روايات زياد و آثار روشن است. سپس به خاطرم رسيد كه كتابى جداگانه در بردارنده بعضى از روايات غدير خم از طريق شيعه و سنى بنويسم كه نمونه اى شريف و پربهره باشد.(1)

1 .  ص25ـ 27.
2 .  كشف المهم، ص218.

1 .  ر. ك: مدينة المعاجز (مقدمه)، ج1، ص4.
2 .  شيخ يوسف بحرانى، مدينة المعجزات فى النص على الائمة الهداة ثبت كرده. «لؤلؤة البحرين، ص64».
3 .  تبصرة الولى، ص280; حلية الأبرار، ج2، ص337 (به نقل از: العلامة السيّد هاشم البحرانى، رص151).

1 .  مدينة المعاجز، ج8، ص211; رياض العلماء، ج5، ص301.
2 .  الذريعه، ج25، ص188; رياض العلماء، ج5، ص301.
3 .  همان جا.
4 .  كشف الحجب و الأستار، ص429; هدية العارفين، ج6، ص504; اعيان الشيعه، ج10، ص250.

1 .  شيخ آقا بزرگ تهرانى به نقل از رياض العلماء، اين كتاب را تفضيل الأئمة على الأنبياء الذين كانوا قبل جدهم النبى الخاتم ناميده. (الذريعه، ج4، ص358). شيخ سماهيجى آن را تفضيل الأئمة(عليهم السلام) على جميع النبيين عدا النبى ـ صلى الله عليه وآله ـ ناميده است. «اجازات الحديث، ش6، (به نقل از: العلامة السيد هاشم البحرانى، ص121).»
2 .  العلامة السيّد هاشم البحرانى، ص176.
3 .  لؤلؤة البحرين، ص64; فوائد الرضويه، ج2، ص705; اعيان الشيعه، ج10، ص250.
4 .  الذريعه، ج7، ص85; رياض العلماء، ج5، ص302.

مختصر شده كتاب شهاب الأخبار فى الحكم و الأمثال قاضى قضاعى ابى عبدالله محمد بن سلامة بن جعفر بن حكمون قاضى شافعى (متوفى 454 هـ .) و حاوى هزار حديث از پيامبر خدا در شأن و منزلت على(عليه السلام) و فرزندان گرامى اش است.(4)

1 .  معالم الزلفى، ص307.
2 .  رياض العلماء، ج5، ص229; تعليقة امل الامل، ص331; ريحانة الادب، ج1، ص233 (به نقل از: العلامة السيّد هاشم البحرانى، ص142).
3 .  رياض العلماء، ج5، ص302; الذريعه، ج16، ص268 و ج22، ص329; اعيان الشيعه، ج10، ص250; لؤلؤة البحرين، ص65; فوائد الرضويه، ج2، ص705.
4 .  الذريعه، ج18، ص281.

1 .  رياض العلماء، ج5، ص303.
2 .  الذريعه، ج22، ص322 و 323.
3 .  زندگى نامه علاّمه بحرينى، ص168.

بوستان معاد

1 .  رياض العلماء، ج5، ص302.

1 .  رياض العلماء، ج5، ص303.

چون خداوند توفيق تأليف كتاب معالم الزلفى فى معارف النشأة الاولى و الأخرى را داد و باب 82 از فصل پنجم در اين بود كه بهشت و جهنم و همچنين حورالعين در حال حاضر از آفريده شدگانند و در آن جا احاديثى چند بيان كرديم، اما از بيم اين كه كتاب به درازا كشيده، بقيه روايات را ذكر نكرديم. دوست داشتم به موجب علاقه مردم به احاديث ائمه اطهار(عليهم السلام) و منافع آن مطالب، كتابى مستقل در اين موضوع بنويسم و اسم آن را نزهة الابرار و منارالأنظار فى خلق الجنة و النار ناميدم. در اين كتاب، 251 حديث ذكر خواهيم كرد.

بوستان تاريخ و مقتل

1 .  همان، ص302.
2 .  العلامة السيّد هاشم البحرانى، ص154.
3 .  لؤلؤة البحرين، ص65; فوائد الرضويه، ج2، ص705; كشف الحجب والاستار، ص462; اعيان الشيعه، ج10، ص250; انوار البدرين، ص138; ر.ك: الذريعه، ج23، ص275.

1 .  لؤلؤة البحرين، ص64 .
2 .  الذريعه، ج25، ص119; انوار البدرين، ص138، كشف الحجب و الأستار، ص493; اعيان الشيعه، ج10، ص250; فوائدالرضويه، ج2، ص705.
3 .  به افرادى گفته مى شود كه حضور پيامبر را درك كرده باشند.
4 .  رياض العلماء، ج5، ص303.
5 .  ر. ك: رياض العلماء، ج5، ص302; الذريعه، ج22، ص29; ريحانة الادب، ج1، ص148.

بوستان فقه

از مهمترين علوم اسلامى، علم فقه است. فقه عبارت است از فن استخراج و استنباط احكام از منابع (كتاب، سنت، اجماع، عقل). علم فقه يك علم نظرى است، بر خلاف علم حديث كه صرفاً نقلى و حفظى است.(1)

او كتابى بزرگ و بسيار نيكو دارد كه حاوى استدلالات فقهى است; در حال حاضر در نزد نوادگان علامه مجلسى(ره) موجود است.(2) شيخ آقا بزرگ تهرانى ضمن نقل صاحب رياض، كتاب را التنبيهات فى تمام الفقه

1 .  مرتضى مطهرى، خدمات متقابل اسلام و ايران، ص424.
2 .  رياض العلماء، ج5، ص300 و 301 (به نقل از: الذريعه، ج4، ص451).

من كتاب الطهارة الى الديات ناميده است.

بوستان حديث

او احاديث آن كتاب را مرتب كردو هر خبرى را در جاى مناسب خود قرار داد. به جان خودم او در اين راه وجود شريفش را بسيار به زحمت انداخت و بسيار نيكو انجام داد و اين كار را فوق آنچه فكر و اراده مى شود كامل كرده است.

روضة الواعظين در احاديث ائمه طاهرين، نوشته سيد هاشم بن اسماعيل كتكانى بحرانى است كه نسخه اى از آن در كتابخانه سيد هبة الدين شهرستانى در كاظمين و نسخه ديگر در كتابخانه مدرسه سپهسالار تهران موجود است.(2)

1 .  رياض العلماء، ج5، ص291; الذريعه، ج13، ص144.
2 .  الذريعه، ج11، ص305.

بوستان رجال

1 .  الذريعه، ج4، ص217; فوائد الرضويه، ص705; اعيان الشيعه، ج10، ص250; لؤلؤة البحرين، ص65 .
2 .  حسن بن محمد دمستانى، انتخاب الجيّد (مقدمه).
3 .  لؤلؤة البحرين، ص65 .
4 .  مجتهد زاهد و شاعر توانا، حسن بن محمد دمستانى بحرانى (متوفى 1281) (دمستان قريه اى است از قراى بحرين) فردى اديب و از مجتهدان بزرگ بحرين و دارنده تأليفات زياد بوده و از معروفترين كتابهاى او انتخاب الجيد من تنبيهات السيد در علم رجال مى باشد. «انوارالبدرين، ص217.»

من شرح حال افرادى از علما و زهاد و متقيان را ذكر كردم، تا الگويى در علم و عمل براى دانشمندان باشند.(3)

1 .  الذريعه، ج4، ص440 و ج2، ص358.
2 . همان، ص518; ريحانة الادب، ج1، ص233.
3 .  الذريعه، ج11، ص299.
4 .  رياض العلماء، ج5، ص303; الذريعه، ج11، ص299 و ج10، ص159.

1 .  الذريعه، ج22، ص228; العلامة السيّد هاشم البحرانى، ص157.
2 .  ر. ك: اعيان الشيعه، ج10، ص250; زندگى نامه علامه بحرانى، ص165.