نماز و برائت
در نماز از غضب شدگان و گمراهان برائت مى جوئيم و مى گوئيم : ((غيرالمغضوب عليهم و لاالضالّين ))
در قرآن افراد واقوامى مورد غضب قرار گرفته اند: فرعون ها، قارون ها، ابولهب ها،منافقان ، علماى بى عمل ، يهوديان رباخوار و تن پرور كه دنباله رو دانشمنداندنياپرست و قانون تراش رفته اند. درباره اين گروه ها، كلمه غضب و لعنت بكار رفتهاست و گروه ها و افرادى گمراه شناخته شده اند، گرچه خداوند در دنيا آنان را گرفتارقهر خودش نكرده باشد.
نماز و تسبيح
در ركوع و سجود، با گفتن سه بار ((سبحان اللّه )) يا يك بار ((سبحان ربّى الاعلى و بحمده )) در سجده يا ((سبحانربّى العظيم و بحمده )) در ركوع خداوند را تسبيح مى كنيم .
بگذار لااقل از ذرّات خاك ، شن ، جمادات ، گياهان و ستارگان عقب نباشيم . اگر به گفتهقرآن همه چيز در حال تسبيح است چرا ما نباشيم ؟! (( يسبّح للّه ما فى السموات وما فى الارض ))⁽⁹⁰⁾
تسبيح گوى او نه بنى آدمند و بس ggggg هر بلبلى كه زمزمه بر شاخسار كرد.
ذرات هستى ، تسبيح خدا مى كنند گرچه به گفته قرآن ما تسبيح آنها را نمى فهميم .
در قرآن مى خوانيم كه هُدهُد نزد سليمان آمد و از خورشيد - پرستى مردم منطقه اى كهرهبرى آنها را زنى به عهده داشت ناله كرد! اگر هُدهُد توحيد و شرك را مى فهمد و بدىآن را درك مى كند و زن و مرد را تشخيص مى دهد و گزارش آن را به حضرت سليمان مىدهد، چه مانعى دارد سبحان اللّه هم بگويد؟ مگر قرآن نمى گويد: مورچه اى به باقىمورچگان گفت : به لانه هاى خود برويد كه اين سليمان و لشكر او هستند كه شما راناآگاه پايمال مى كنند. چه مانعى دارد مورچه اى كه نام افراد را مى داند سبحان اللّه همبگويد.
يكى از نام هاى نماز قرآن است
در آيه 78 سوره اسراء كه به زمان نماز اشاره كرده ، مى فرمايد: ((اقمالصلوة لدلوك الشمس الى غسق اللّيل و قرآن الفجر انّ قرآن الفجر كان مشهودا))
از اوّل ظهر تا نيمه شب ⁽⁹¹⁾ چهار نماز ظهر وعصر ومغرب و عشا بايد خوانده شود ومراد از ((قرآن الفجر)) همان نماز فجر است كه به گفته روايات ، فرشتگان شب و روزبر انجام آن شهادت مى دهند. در اين آيه به جاى ((صلوة الفجر)) عبارت ((قرآن الفجر))آمده است .
نماز و پاكى
((يا ايّها الّذين آمنوا اذا قُمتم الى الصلوة فاغسلوا وجوهكم و ايديكم الى المَرافقوامسحوا برؤ سكم و ارجلكم الى الكعبين ... ما يريد اللّهليجعل عليكم من حَرج ولكن يريد ليُطهّركم و ليتمّ نعمته عليكم لعلّكم تشكرون))⁽⁹²⁾
قرآن براى وضو وغسل وتيممّ آثارى را بيان كرده است :
1- ((ليطهّركم )) تا شما را پاك كند.
2- ((ليتمّ نعمته عليكم )) تا خداوند نعمتش را بر شما تمام كند.
3- لعلّكم تشكرون تا شما شكرگزار شويد.
4- ((واللّه يحب المطهّرين ))⁽⁹³⁾ خداوند پاكان را دوست دارد.
اگر پاكى ظاهرى اين همه آثار دارد، پاكى دل از نفاق ، ريا، شرك ، شك ،بخل ، حرص وساير آفات چه آثارى خواهد داشت .
پاكى معنوى به قدرى ارزش دارد كه خداوند از كسانى كه دوست دارند پاك باشندستايش كرده و مى فرمايد در مسجدى نماز بخوانيد كه در آن مردانى هستند كه دوست دارندپاك باشند. ((فيه رجال يحبّون ان يتطهروا))⁽⁹⁴⁾
نماز همتاى رهبرى است
در قرآن دوبار كلمه ((و من ذرّيتى )) بكار رفته است كه هر دوباراز زبان مبارك حضرت ابراهيم است .
يك بار زمانى كه بعد از آزمايشات بسيار سنگين از طرف خداوند به مقام رهبرى رسيد،فورا از خدا خواست كه ذريّه من هم رهبر شوند. ولى در جواب شنيد ظالم رهبر نمى شود(اگر از ذريه تو ظلمى سر زند رهبر نخواهد شد) بار ديگر در دعائى كه براى اقامهنماز داشت فرمود: ((و من ذريّتى )) يعنى خداوندا ذريّه ونسل مرا نيز از بر پا كننده گان نماز قرار بده . بنابراين مقام نماز در نزد ابراهيممثل مقام رهبرى و همتاى آن است .
نماز و لباس
در روايات اسلامى مى خوانيم كه امامان ما براى نماز لباس مخصوص داشتند، لباسشرفيابى به حضور خداوند، بخصوص نماز عيد و جمعه را با لباس مخصوصبرگزار مى كردند. در نماز باران سفارش شده كه امام جماعت لباس خود را وارونهبپوشد تا نشانه تذلّل وخشوع بيشترى باشد.
اين دستورها نشان مى دهد كه نماز يك سرى آداب و تشريفات مخصوص به خود دارد. نمازيك پرواز معنوى است كه بدون آمادگى هاى همه جانبه امكان ندارد، تمام آداب وشرايط واحكام نماز را مى توان نشانه اهميّت آن دانست وآن را به يك آداب رسمى همراه باتشريفات ويژه تشبيه كرد.
امام رضا عليه السّلام لباسى را كه در آن يك ميليون ركعت نماز خوانده بودند به((دعبل )) شاعر انقلابى كه بيست سال فرارى دستگاه بنى عباس بود ودر سن حدود 90سالگى بعد از نماز صبح شهيد شد، جايزه دادند ومردم شهرستان قم براى خريدا آنلباس پول ها دادند، ولى دعبل آن را نفروخت .
نماز و دعا
علاوه بر دعاهايى كه در قنوت مى خوانيم ، هر نمازگزار با گفتن جمله ((اهدناالصراط المستقيم )) از خداوند بهترين نعمت ها را كه نعمت هدايت است مىخواهد. هم قبل از شروع به نماز يك سرى دعا وارد شده وهم در تعقيب نماز. به هرحال هر كس نماز بخواند، اهل دعا ونيايش هم مى شود.
البتّه دعا كردن هم آدابى دارد، اوّل بايد از خداوندمتعال تمجيد كرد، بعد گوشه اى از نعمت هاى او بخصوص نعمت معرفت و اسلام وعقل و علم و ولايت و قرآن را نام برد و از او تشكّر كرد، بر پيامبرش صلوات فرستاد وبعد بدون آن كه كسى بفهمد، يادى از خطاهاى خود كرد و از او عذر خواست ، بعد صلواتفرستاد و دعا كرد آن هم دعا به همه مردم و والدين و كسانى كه بر ما حقّ دارند.
نماز نيز آميخته اى از توصيف وحمد خدا وبيان نعمت هاى او و طلب هدايت و رحمت اوست و با((دعا)) پيوندى عميق دارد.
نماز و جايگاه خاص آن در ميان عبادات
در آيه 162 سوره نساء، خداوند براى دانشمندان واقعى ، سه ويژگىِ نماز، زكات وايمان به خدا را مطرح مى كند، امّا هنگام نام بردن از اين عناوين ، عنوانِ نمازگزار را درقالب مخصوص بيان مى كند و مى فرمايد:
((الراسخون فى العلم ...))
((المقيمين الصلوة ))
((المؤ تون الزكاة ))
((المؤ منون باللّه ))
اگر به اين چهار كلمه نگاه كنيد، مى بينيد بيان نماز تفاوت دارد، بايد بگويد:((والمقيمون )) تا با ((راسخون )) و ((مؤ منون )) همسان باشد، ولى ((مقيمين )) گفته يعنىقصد مخصوص براى نماز دارم .
همچنين حضرت ابراهيم مى گويد:
((انّ صلاتى و نسكى ))⁽⁹⁵⁾ با اينكه كلمه ((نُسُك )) به معناىعبادت است و شامل نماز هم مى شود، ولى نام نماز را مخصوصا جداگانه مى برد تااهميّتش را برساند.
در آيه 73 سوره انعام مى خوانيم :
((اوحينا اليهم فعل الخيرات و اقام الصلوة )) ما به انبيا كارهاىخوب و بر پا داشتن نماز را وحى كرديم و با اينكه نماز نيز جزء كارهاى خوب است ، امّانام آن جداگانه در كنار خيرات برده شده و اين توجّه قرآن بخاطر اهميّت نماز است .
نماز خاشعانه اوّلين شرط ايمان
((قد افلح المومنون الذينهم فى صلاتهم خاشعون ))⁽⁹⁶⁾
قطعا مؤ منين رستگارند آنها كسانى هستند كه در نمازشان خشوع دارند.
ناگفته نماند كه در مكتب انبيا، رستگارى حتمى از معنويّت است ، ولى در مكتب طاغوت هارستگارى حتمى از زور وقدرت است . فرعون فرياد مى زد كه ((قد افلح اليوممن استعلى ))⁽⁹⁷⁾
امروز هر كه پيروز شود او رستگار خواهد بود.
به هر حال هر كسى هر نوع كار خير و خدمت به مردم انجام دهد، ولى نسبت به نمازكوتاهى كند رستگار نخواهد بود.
نماز و نشاط
قرآن از منافقين چنين ياد مى كند كه آنها با كسالت نماز مى خوانند، نه عاشقانه :
((و اذا قاموا الى الصلوة قاموا كُسالى ))⁽⁹⁸⁾
همچنين در آيه 54 سوره توبه از انفاق بدون عشق به شدّت انتقاد شده است :
((لاياءتون الصلوة الاّ و هم كُسالى و لاينفقون الاّ و هم كارهون )) دليل آن هم روشن است : هدف از عبادت و انفاق رشد معنوى است و شرطتحصيل آن علاقه است .
مراتب و درجات اهل نماز
بعضى نماز را با خشوع مى خوانند: ((والذينهم فى صلوتهم خاشعون))⁽⁹⁹⁾ خشوع ، ادب جسمى و روحى است .
رسول اكرم صلّى اللّه عليه و آله ديد كه شخصى درحال نماز با ريش خود بازى مى كند، فرمودند: اگر او روح خشوع داشت ، هرگز اين كاررا نمى كرد.⁽¹⁰⁰⁾
بعضى نسبت به نماز مراقبند: ((و هم على صلوتهم يحافظون ))⁽¹⁰¹⁾
بعضى كار را به خاطر نماز رها مى كنند: ((رجال لا تلهيهم تجارة ولا بيع عن ذكر اللّه ))⁽¹⁰²⁾ نه تجارت دائمى ونه بيع موقّت ، مانع آنها از ذكر خدا نيست .
بعضى با نشاط به سوى نماز حركت مى كنند: ((فاسعوا الى ذكراللّه))⁽¹⁰³⁾
بعضى بهترين لباس را براى نماز مى پوشند: ((خذوا زينتكم عندكل مسجد))⁽¹⁰⁴⁾
بعضى عشق ثابتى نسبت به نماز دارند: ((الذينهم على صلوتهم دائمون))⁽¹⁰⁵⁾
امام باقر عليه السّلام فرمود: مراد دوام بر نمازهاى مستحبّى است . چنانكه مراد از((علىصلاتهم يحافظون ))⁽¹⁰⁶⁾ حفاظت بر نمازهاى واجب است كه با شرائط انجام گيرد.
بعضى براى نماز سحرخيزى دارند: ((فتهجّد به نافلة لك ))⁽¹⁰⁷⁾
در اين آيه ، خطاب به پيامبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله است كه : پاسى از شب را ازخواب برخيز وقرآن بخوان . مفسّران اسلامى اين تعبير را اشاره به نماز شب دانسته اند.
بعضى شب را با نماز، صبح مى كنند: ((يبيتون لربهم سجدا وقياما))⁽¹⁰⁸⁾
و بعضى سجده اى همراه با اشك دارند: ((سجدا و بكيّا))⁽¹⁰⁹⁾
(خدايا! شرمنده ام كه اين مراحل را مى نويسم ، ولى خودم يكى از اينمراحل را طى نكرده ام ).
اى خواننده عزيز! تو به من كارى نداشته باش .
نماز با ما سخن مى گويد
طبق آيات وروايات ، كارهاى انسان در برزخ وقيامت در برابر او مجسّم مى شود. كار خوبدر قالب نيكو و كار زشت در قالب زشت . زشتى و زيبايى كارها بدست خود ماست .
در روايات مى خوانيم نماز خوب را فرشته در قيافه زيبا بالا مى برد و نماز مىگويد: ((حفظك اللّه كما حفظتنى )) خدا ترا حفظ كند همان گونه كهتو مرا حفظ كردى . ولى نمازى كه با شرائط و دستوراتش اقامه نشود، فرشته آن رابه صورت تاريك بالا مى برد و نماز مى گويد: ((ضيّعك اللّه كما ضيّعتنى )) خداوند تو را ضايع كند، همان گونه كه تو مرا ضايع كردى .⁽¹¹⁰⁾
نماز تمام دين است
تمام دين در نماز است و نماز در تمام دين جريان دارد:
اصول دين (توحيد، نبوّت و معاد) در نماز است .
روزه در نماز است . (ترك خوردن وآشاميدن برخى امور ديگر)
نماز در حج است ، (نماز طواف ونماز نساء) وكعبه ، قبله نماز.
نماز در جهاد است . (نماز خوف )
خمس و زكات مقدّمه نماز است .
نماز، بهترين امر به معروف و نهى از منكر است .
نماز، ملاك قبولى تمام اعمال و ولايت شرط قبولى نماز است ، پس تولّى و تبرّىشرط قبولى تمام اعمال است .
قرآن ، در نماز و نماز، در قرآن است .
نماز و مراعات ضعفا
رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله حضرت على عليه السّلام را به عنوان نماينده خود بهسوى يمن فرستاد. هنگام عزيمت ، حضرت پرسيد: نحوه نماز من با مردم چگونه باشد؟
پيامبر صلّى اللّه عليه و آله فرمودند: با مردم به گونه اى نماز بخوان كه ضعيفترين آنها بتواند با تو همراه باشد وبرآنان رحمت آر.⁽¹¹¹⁾ (قنوت وركوع و سجدههاى طولانى برمردم فشار است )
سبك شمردن نماز
فاطمه زهرا عليها السّلام از پدرش رسول خدا صلّى اللّه عليه و آلهنقل مى كند كه هر كس نماز را سبك شمارد، در دنيا و در قبر وبرزخ و در قيامت ، بهپانزده بلا گرفتار مى شود از قبيل :
1- بركت از عمر و مال او برداشته مى شود.
2- نورانيت صالحان را از دست مى دهد و كارهايش بى پاداش مى ماند.
3- نه دعايش مستجاب مى شود و نه مشمول دعاى خوبان مى شود.
4- لحظه مرگ با عطش و گرسنگى و ذليلانه مى ميرد.
5 - انواع فشارها وبلاها در قبر وبرزخ نصيبش مى شود.
6- در قيامت حساب و عذاب سخت داشته و از لطف خداوند محروم است .⁽¹¹²⁾