 | نهج البلاغه - كلمات قصار حضرت عليه السلام | | 
|
وَ قَالَ ع : فِي كَلاَمٍ آخَرَ لَهُ يَجْرِي هَذَا الْمَجْرَى :
|
فَمِنْهُمُ الْمُنْكِرُ لِلْمُنْكَرِ بِيَدِهِ وَ لِسَانِهِ وَ قَلْبِهِ فَذَلِكَ الْمُسْتَكْمِلُ لِخِصَالِ الْخَيْرِ.
وَ مِنْهُمُ الْمُنْكِرُ بِلِسَانِهِ وَ قَلْبِهِ وَ التَّارِكُ بِيَدِهِ، فَذَلِكَ مُتَمَسِّكٌ بِخَصْلَتَيْنِ مِنْ خِصَالِالْخَيْرِ، وَ مُضَيِّعٌ خَصْلَةً.
وَ مِنْهُمُ الْمُنْكِرُ بِقَلْبِهِ وَ التَّارِكُ بِيَدِهِ وَ لِسَانِهِ فَذَلِكَ الَّذِي ضَيَّعَ اءَشْرَفَ الْخَصْلَتَيْنِ مِنَالثَّلاَثِ، وَ تَمَسَّكَ بِوَاحِدَةٍ.
وَ مِنْهُمْ تَارِكٌ لِإِنْكَارِ الْمُنْكَرِ بِلِسَانِهِ وَ قَلْبِهِ وَ يَدِهِ، فَذَلِكَ مَيِّتُ الْاءَحْيَاءِ.
وَ مَا اءَعْمَالُ الْبِرِّ كُلُّهَا وَ الْجِهَادُ فِي سَبِيلِ اللَّهِ عِنْدَ الْاءَمْرِ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْيِ عَنْ الْمُنْكَرِ إِلاكَنَفْثَةٍ فِي بَحْرٍ لُجِّيِّ، وَ إِنَّ الْاءَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْيَ عَنِ الْمُنْكَرِ لاَ يُقَرِّبَانِ مِنْ اءَجَلٍ، وَ لاَيَنْقُصَانِ مِنْ رِزْقٍ، وَ اءَفْضَلُ مِنْ ذَلِكَ كُلِّهِ كَلِمَةُ عَدْلٍ عِنْدَ إِمَامٍ جَائِرٍ.
در سخنى ديگر هم در اين معنى گويد:
|
كسى است كه كار زشت را نكوهيده دارد و به دست و زبان ودل خود از آن اعراض مى كند. چنين كسى خصال نيكو را بهكمال رسانيده است . و كسى است كه به زبان ودل انكارش مى كند نه به دست . چنين كسى را دو خصلت ازخصال نيكوست او يك خصلت را ضايع گذاشته است . و كسى كه فقط بهدل انكار كند، نه به دست و زبان ، چنين كسى دو خصلت را كه شريفترند، تباه كرده است وكسى كه منكر را به زبان انكار كند و نه به دست و نه بهدل ، چنين كسى مرده اى است در ميان زندگان . همهاعمال نيكو در برابر امر به معروف و نهى از منكر، همانند دميدنى است بر درياى مواج ، امر بهمعروف و نهى از منكر نه مرگ كسى را نزديك مى سازد و نه از روزى كسى مى كاهد. از همهاينها برتر، سخن از دادگرى گفتن است ، رو در روى حاكمى ستمكار.
وَ عَنْ اءَبِي جُحَيْفَةَ قَالَ: سَمِعْتُ اءَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَعيقول :
|
انَّ اءَوَّلُ مَا تُغْلَبُونَ عَلَيْهِ مِنَ الْجِهَادِ بِاءَيْدِيكُمْ، ثُمَّ بِاءَلْسِنَتِكُمْ، ثُمَّ بِقُلُوبِكُمْ، فَمَنْ لَمْيَعْرِفْ بِقَلْبِهِ مَعْرُوفا وَ لَمْ يُنْكِرْ مُنْكَرا، قُلِبَ فَجُعِلَ اءَعْلاَهُ اءَسْفَلَهُ، وَ اءَسْفَلُهُ اءَعْلاَهُ.
ابو جحيفه گويد از اميرالمؤ منين (ع ) شنيدم كه فرمود:
|
نخستين جهادى كه در آن شكست مى خوريد، جهاد با دستهايتان است . سپس ، جهاد است بازبانهايتان و آنگاه جهاد با دلهايتان . كسى كه كار نيكويى را دردل نستايد و كار زشتى را در دل نكوهش نكند، دگرگون شود و زير و زبر گردد.
إِنَّ الْحَقَّ ثَقِيلٌ مَرِي ءٌ وَ إِنَّ الْبَاطِلَ خَفِيفٌ وَبِي ءٌ.
حق دشوار است ، ولى گواراست و باطل آسان است و بيمارى افزاى .
لاَ تَأْمَنَنَّ عَلَى خَيْرِ هَذِهِ الْاءُمَّةِ عَذَابَ اللَّهِ، لِقَوْلِهِ سُبْحانَهُ: (فَلا يَأْمَنُ مَكْرَ اللّ هِ إِلا الْقَوْمُ الْخاسِرُونَ) وَ لاَ تَيْاءَسَنَّ لِشَرِّ هَذِهِ الْاءُمَّةِ مِنْ رَوْحِ اللَّهِ لِقَوْلِهِ سُبْحانَهُ: (إِنَّهُ لا يَيْاءَسُ مِنْ رَوْحِ اللّهِ إِلا الْقَوْمُ الْك افِرُونَ).
بر بهترين كسان اين امت هم از عذاب خداى ايمن مباش ، زيرا خداى تعالى مى فرمايد (از مكرخداوند جز زيانكاران ايمن نيستند)(20) و بر بدترين كسان اين امت ، از رحمت خداوند ماءيوسمباش (21) كه خداى تعالى فرموده است (هر آينه از رحمت خدا جز كافران نوميدنگردند).(22)
الْبُخْلُ جَامِعٌ لَمَسَاوِئِ الْعُيُوبِ، وَ هُوَ زِمَامٌ يُقَادُ بِهِ إِلَى كُلِّ سُوءٍ.
بخل صفتى است جامع همه بديها و عيبها. بخل مهارى است كه آدمى را به سوى هر ناشايست مىكشاند.
الرِّزْقُ رِزْقَانِ: رِزْقٌ تَطْلُبُهُ وَ رِزْقٌ يَطْلُبُكَ، فَإِنْ لَمْ تَأْتِهِ اءَتَاكَ، فَلاَ تَحْمِلْ هَمَّ سَنَتِكَ عَلَىهَمِّ يَوْمِكَ، كَفَاكَ كُلُّ يَوْمٍ مَا فِيهِ، فَإِنْ تَكُنِ السَّنَةُ مِنْ عُمُرِكَ فَإِنَّ اللَّهَ تَعَالَى سَيُؤْتِيكَ فِيكُلِّ غَدٍ جَدِيدٍ مَا قَسَمَ لَكَ وَ إِنْ لَمْ تَكُنِ السَّنَةُ مِنْ عُمُرِكَ فَمَا تَصْنَعُ بِالْهَمِّ فِيمَا لَيْسَ لَكَ؟ وَلَنْ يَسْبِقَكَ إِلَى رِزْقِكَ طَالِبٌ، وَ لَنْ يَغْلِبَكَ عَلَيْهِ غَالِبٌ، وَ لَنْ يُبْطِئَ عَنْكَ مَا قَدْ قُدِّرَ لَكَ.
قالالرضى :
و قدْ مضى هذَا الكَلامُ فيما تقدَّمَ مِنْ هذَا البابِ، إ لا اءنَّهُ هاهنا اءَوْضَحُ وَ اءْشرَحُ، فَلِذلكَ كَرَّرْناهعلى القاعدَة المُقرَّرَةِ في اءوَّلِ الكِتابِ.
روزى بر دو گونه است يكى آنكه تو در طلبش هستى و يكى آنكه او در طلب توست و اگر توبه سوى او نروى او به سوى تو خواهد آمد. پس ، اندوهسال خود را بر اندوه روز خود بار مكن كه هر روز، هر چه تو را روزى مقرر كرده اند، كفايتكند. اگر آن سال از عمر تو باشد، خداى تعالى در هر روز كه مى آيد، آنچه قسمت تو ساختهبه تو عطا خواهد كرد. و اگر آن سال از عمر تو نباشد پس چرا بايد اندوه چيزى را بخورىكه از آن تو نيست در آنچه روزى توست هيچ خواهنده اى بر تو پيشى نگيرد و هيچ غلبه كنندهاى بر تو غالب نشود و آنچه براى تو مقدر شده ، در رسيدن به تو، درنگ نكند.
رضى گويد :
اين سخن پيش از اين در اين باب آمده است ، ولى در اينجا واضحتر و مشروحتر بيان شده . ازآنرو آن را دوباره آورديم ، آنسان ، كه در آغاز كتاب مقرر داشته بوديم .
رُبَّ مُسْتَقْبِلٍ يَوْما لَيْسَ بِمُسْتَدْبِرِهِ، وَ مَغْبُوطٍ فِي اءَوَّلِ لَيْلِهِ قَامَتْ بَوَاكِيهِ فِي آخِرِهِ.
چه بسا كسانى كه آمدن روز را ببينند، ولى رفتنش را نبينند و ديگران در آغاز شب بر او رشكبرند و در پايان شب ، سوگواران بر او بگريند.
الْكَلاَمُ فِي وَثَاقِكَ مَا لَمْ تَتَكَلَّمْ بِهِ، فَإِذَا تَكَلَّمْتَ بِهِ صِرْتَ فِي وَثَاقِهِ؛ فَاخْزُنْ لِسَانَكَ كَمَاتَخْزُنُ ذَهَبَكَ وَ وَرِقَكَ؛ فَرُبَّ كَلِمَةٍ سَلَبَتْ نِعْمَةً،
سخن در بند توست ، تا آن را بر زبان نياورده اى ، چون بر زبانش آورى تو به بند اودرآمده اى . پس ، همچنانكه ، زر و سيمت را حفظ مى كنى ، زبانت را هم حفظ كن ، زيرا چه بسا يككلمه كه نعمتى را سلب كند و محنتى را فراخواند.
لاَ تَقُلْ مَا لاَ تَعْلَمُ، بَلْ لاَ تَقُلْ كُلَّ مَا تَعْلَمُ؛ فَإِنَّ اللَّهَ قَدْ فَرَضَ عَلَى جَوَارِحِكَ كُلِّهَا فَرَائِضَيَحْتَجُّ بِهَا عَلَيْكَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ.
چيزى را كه نمى دانى مگوى ، حتى بسيارى از چيزهايى را، كه مى دانى ، بر زبان مياور. زيراخدا بر اعضاى تو احكامى واجب كرده كه در آن روز به آنها بر تو حجت آورد.
احْذَرْ اءَنْ يَرَاكَ اللَّهُ عِنْدَ مَعْصِيَتِهِ، وَ يَفْقِدَكَ عِنْدَ طَاعَتِهِ فَتَكُونَ مِنَ الْخَاسِرِينَ؛ وَ إِذَا قَوِيتَفَاقْوَ عَلَى طَاعَةِ اللَّهِ، وَ إِذَا ضَعُفْتَ فَاضْعُفْ عَنْ مَعْصِيَةِ اللَّهِ.
بترس از اينكه ، خدا تو را آنجا كه معصيت اوست ببيند و آنجا كه طاعت اوست ، نيابد. پسزيانكار باشى . اگر نيرومند هستى ، نيرويت را در طاعت خدا به كار بر و اگر ناتوان هستىدر معصيت او ناتوان باش .
الرُّكُونُ إِلَى الدُّنْيَا مَعَ مَا تُعَايِنُ مِنْهَا جَهْلٌ، وَ التَّقْصِيرُ فِي حُسْنِ الْعَمَلِ إِذَا وَثِقْتَبِالثَّوَابِ عَلَيْهِ غَبْنٌ، وَ الطُّمَأْنِينَةُ إِلَى كُلِّ اءَحَدٍ قَبْلَ الاِخْتِبَارِ لَهُ عَجْزٌ.
گرايش به دنيا، با آنچه از آن مى بينى ، نادانى است و قصور در انجام كردار نيك ، اگر بهثواب آن اطمينان دارى ، زيانكارى است و اعتماد به هر كس ، پيش از آزمايش او، نشان عجز وناتوانى در كارهاست .
مِنْ هَوَانِ الدُّنْيَا عَلَى اللَّهِ اءَنَّهُ لاَ يُعْصَى إِلا فِيهَا، وَ لاَ يُنَالُ مَا عِنْدَهُ إِلا بِتَرْكِهَا.
نشان خوار و بى ارج بودن دنيا در نزد خدا، اين است كه وى را جز در آنجا نافرمانى نكنند وبه آنچه در نزد اوست ، نتوان رسيد، مگر به ترك كردن آن .
مَنْ اءَبْطَاءَ بِهِ عَمَلُهُ لَمْ يُسْرِعْ بِهِ نَسَبُهُ.
وَ فِي رِوَايَةٍ اءُخْرَى :
مَنْ فَاتَهُ حَسَبُ نَفْسِهِ لَمْ يَنْفَعْهُ حَسَبُ آبَائِهِ.
هر كه عملش او را واپس دارد، نسبش سبب نشود كه پيش افتد. هر كه شرافت و حسب خود را از دستبدهد، شرافت و حسب نياكان سودش نكند.
مَنْ طَلَبَ شَيْئا نَالَهُ اءَوْ بَعْضَهُ.
هر كس در طلب چيزى برخيزد، يا همه آن را به دست خواهد آورد يا بخشى از آن را.
مَا خَيْرٌ بِخَيْرٍ بَعْدَهُ النَّارُ، وَ مَا شَرُّ بِشَرِّ بَعْدَهُ الْجَنَّةُ، وَ كُلُّ نَعِيمٍ دُونَ الْجَنَّةِ فَهُوَ مَحْقُورٌ، وَكُلُّ بَلاَءٍ دُونَ النَّارِ عَافِيَةٌ.
خيرى كه پس از آن عذاب آتش باشد، خير نيست و شرّى كه پس از آن نعيم بهشت بود، شر نيست. هر نعمتى جز نعمت بهشت ، حقير است و هر بلايى ، جز عذاب آتش ، عافيت است .
اءَلاَ وَ إِنَّ مِنَ الْبَلاَءِ الْفَاقَةَ، وَ اءَشَدُّ مِنَ الْفَاقَةِ مَرَضُ الْبَدَنِ، وَ اءَشَدُّ مِنْ مَرَضِ الْبَدَنِ مَرَضُالْقَلْبِ، اءَلاَ وَ إِنَّ مِنْ النِّعَمْ سَعَةَ المَالِ وَ اءفْضَلُ مِنْ سَعَةِ المَالِ صِحَّةُ البَدَنِ، وَ اءفْضَلُ مِنْصِحَّةِ الْبَدَنِ تَقْوَى الْقَلْبِ.
بدانيد كه يكى از بلاها تهيدستى است و بدتر از تهيدستى بيمارى تن است و بدتر ازبيمارى تن بيمارى دل است . بدانيد كه از نعمتهاست گشايش درمال و برتر از گشايش در مال تندرستى است و برتر از تندرستى پرهيزگارى است .
لِلْمُؤْمِنِ ثَلاَثُ سَاعَاتٍ: فَسَاعَةٌ يُنَاجِي فِيهَا رَبَّهُ وَ سَاعَةٌ يَرُمُّ مَعَاشَهُ وَ سَاعَةٌ يُخَلِّي بَيْنَنَفْسِهِ وَ بَيْنَ لَذَّتِهَا فِيمَا يَحِلُّ وَ يَجْمُلُ وَ لَيْسَ لِلْعَاقِلِ اءَنْ يَكُونَ شَاخِصا إِلا فِي ثَلاَثٍ:مَرَمَّةٍ لِمَعَاشٍ، اءَوْ خُطْوَةٍ فِي مَعَادٍ، اءَوْ لَذَّةٍ فِي غَيْرِ مُحَرَّمٍ.
مؤ من را سه ساعت است ساعتى كه در آن با پروردگار خود راز مى گويد و ساعتى كه در پىتحصيل معاش خويش است و ساعتى كه به خوشيها و لذاتحلال و نيكوى خود مى پردازد. و عاقل در پى سه كار باشد يا در پى اصلاح معاش خود يا دركار معاد يا در پى لذتهاى غير حرام .
ازْهَدْ فِي الدُّنْيَا يُبَصِّرْكَ اللَّهُ عَوْرَاتِهَا، وَ لاَ تَغْفُلْ فَلَسْتَ بِمَغْفُولٍ عَنْكَ.
در دنيا پرهيزگارى پيشه كن تا خدا نيز ديده تو را به عيبهاى آن بينا سازد.غافل مباش كه از تو غافل نيستند.
تَكَلَّمُوا تُعْرَفُوا، فَإِنَّ الْمَرْءَ مَخْبُوءٌ تَحْتَ لِسَانِهِ.
سخن بگويد تا شناخته شويد كه آدمى در زير زبانش پنهان است .
نِعْمَ الطِّيبُ الْمِسْكُ، خَفِيفٌ مَحْمِلُهُ، عَطِرٌ رِيحُهُ.
مشك چه خوشبوى نيكويى است ، در حمل سبك و رايحه اش هم دلپذير است .
ضَعْ فَخْرَكَ وَ احْطُطْ كِبْرَكَ وَ اذْكُرْ قَبْرَكَ.
به خود مناز و باد خودپسندى از سر به در كن و به ياد گورت باش .
خُذْ مِنَ الدُّنْيَا مَا اءَتَاكَ وَ تَوَلَّ عَمَّا تَوَلَّى عَنْكَ، فَإِنْ اءَنْتَ لَمْ تَفْعَلْ فَاءَجْمِلْ فِي الطَّلَبِ.
از دنيا همان را برگير كه نزد تو آيد و از آنچه روى از تو بر مى تابد، روى برتاب .اگر چنين نتوانى ، اندازه نگه دار.
رُبَّ قَوْلٍ، اءَنْفَذُ مِنْ صَوْلٍ.
چه بسا، سخنى كه از حمله اى كارسازتر افتد.
كُلُّ مُقْتَصَرٍ عَلَيْهِ كَافٍ.
هر چه بدان اكتفا توان كرد، همان كافى است .
الْمَنِيَّةُ وَ لاَ الدَّنِيَّةُ، وَ التَّقَلُّلُ وَ لاَ التَّوَسُّلُ، وَ مَنْ لَمْ يُعْطَ قَاعِدا، لَمْ يُعْطَ قَائِما، وَ الدَّهْرُيَوْمَانِ: يَوْمٌ لَكَ، وَ يَوْمٌ عَلَيْكَ، فَإِذَا كَانَ لَكَ فَلاَ تَبْطَرْ وَ إِذَا كَانَ عَلَيْكَ فَاصْبِرْ.
مرگ ، آرى . خوارى و پستى ، نه . به اندك ساختن و دست به سوى اين و آن دراز نكردن . آنكس كه اگر بنشيند، چيزى به دستش نيايد، اگر هم بايستد چيزى ندهندش . روزگار، دو روزاست ، روزى كه به زيان توست و روزى كه به سود تو است . روزى كه به سود توست ،سرمست مشو و روزى كه به زيان توست ، شكيبايى ورز.
إِنَّ لِلْوَلَدِ عَلَى الْوَالِدِ حَقّا وَ إِنَّ لِلْوَالِدِ عَلَى الْوَلَدِ حَقّا فَحَقُّ الْوَالِدِ عَلَى الْوَلَدِ اءَنْ يُطِيعَهُفِي كُلِّ شَيْءٍ إِلا فِي مَعْصِيَةِ اللَّهِ سُبْحَانَهُ، وَ حَقُّ الْوَلَدِ عَلَى الْوَالِدِ اءَنْ يُحَسِّنَ اسْمَهُ، وَيُحَسِّنَاءَدَبَهُ، وَ يُعَلِّمَهُ الْقُرْآنَ
فرزند را بر پدر حقى است و پدر را نيز بر فرزند حقى . حق پدر بر فرزند اين است ، كهفرزندش در همه حال ، فرمانبردار باشد و مگر در معصيت خداى سبحان و حق فرزند بر پدراين است ، كه براى او نامى نيكو برگزيند و نيكو ادبش كند و قرآنش بياموزد.
الْعَيْنُ حَقُّ، وَ الرُّقَى حَقُّ، وَ السِّحْرُ حَقُّ، وَ الْفَأْلُ حَقُّ، وَ الطِّيَرَةُ لَيْسَتْ بِحَقِّ وَ الْعَدْوَىلَيْسَتْ بِحَقِّ وَ الطِّيبُ نُشْرَةٌ، وَ الْعَسَلُ نُشْرَةٌ، وَ الرُّكُوبُ نُشْرَةٌ، وَ النَّظَرُ إِلَى الْخُضْرَةِنُشْرَةٌ.
چشم زخم راست است و افسون راست است و سحر راست است وتفاءل راست است . فال بد زدن راست نيست . سرايت بيمارى از يكى به ديگرى راست نيست .بوى خوش بيمار را بهبود بخشد و عسل بيمارى را بهبود بخشد و سوارى بيمارى را بهبودبخشد و نظر به سبزه بيمارى را بهبود بخشد.
مُقَارَبَةُ النَّاسِ فِي اءَخْلاَقِهِمْ اءَمْنٌ مِنْ غَوَائِلِهِمْ.
موافقت با مردم در خلق و خويشان ، سبب ايمنى است از آسيبشان .
وَ قَالَ ع : لِبَعْضِ مُخَاطِبِيهِ وَ قَدْ تَكَلَّمَ بِكَلِمَةٍ يُسْتَضْغَرُ مِثْلُهُ عَنْ قَوْلِمِثْلِهَا:
|
لَقَدْ طِرْتَ شَكِيرا وَ هَدَرْتَ سَقْبا.
قال الرضى :
وَ الشَّكِيرُ هاهنا: اءولُ مَا يَنْبُتُ مِنْ رِيشِ الطَّائِرِ قَْبلَ اءَنْ يَقْوَى و يَسْتَحْصِفَ. وَالسَّقْبُالصَّغيرُ مِنَ الا بِلِ وَ لا يَهْدِرُ إ لا بَعْدَ اءَنْ يَسْتَفْحِلَ.
به يكى از مخاطبان خود كه سخنى بر زبان آورد، كه چون اويى از گفتن چنان سخنىحقيرترمى نمود، فرمود:
|
هنوز پر بر نياورده پريدى ، و در كرّگى بانگ كردى .
رضى گويد :
در اين عبارت (شكير) نخستين پرهاى پرنده است ، پيش از آنكه قوت گيرد و محكم شود. و(سقب ) كره شتر است زيرا شتر تا بزرگ نشود، بانگ نكند.
مَنْ اءَوْمَاءَ إِلَى مُتَفَاوِتٍ خَذَلَتْهُ الْحِيَلُ.
كسى كه به كارهاى گوناگون مى پردازد، چاره سازيهايش كارسازش نتواند بود.
وَ قَالَ ع : وَ قَدْ سُئِلَ عَنْ مَعْنَى قَوْلِهِمْ: (لاَ حَوْلَ وَ لاَ قُوَّةَ إِلا بِاللَّهِ):
|
إِنَّا لاَ نَمْلِكُ مَعَ اللَّهِ شَيْئاّ، وَ لاَ نَمْلِكُ إِلا مَا مَلَّكَنَا، فَمَتَى مَلَّكَنَا مَا هُوَ اءَمْلَكُ بِهِ مِنَّا كَلَّفَنَا، وَمَتَى اءَخَذَهُ مِنَّا وَضَعَ تَكْلِيفَهُ عَنَّا.
در معنى لا حول و لا قوة الّا بالله ، كه مى گويند از او پرسيدند، فرمود:
|
ما با وجود خدا مالك چيزى نيستيم . و مالك نمى شويم ، مگر آنچه او ما را مالك آن گردانيده است. پس هرگاه به ما چيزى عطا كند كه او از ما سزاوارتر به آن باشد ما را تكليفى بر عهدهگذاشته است و هرگاه آن را از ما گرفت ، تكليف خود را از ما برداشت .
وَ قَالَ ع : لِعَمَّارِ بْنِ يَاسِرٍ رَحِمَةُ اللَهُ وَ قَدْ سَمِعَهُ يُرَاجِعُ الْمُغِيرَةَ بْنَ شُعْبَةَكَلاَما:
|
دَعْهُ يَا عَمَّارُ، فَإِنَّهُ لَمْ يَأْخُذْ مِنَ الدِّينِ إِلا مَا قَارَبَتْهُ مِنَ الدُّنْيَا، وَ عَلَى عَمْدٍ لَبَسَ عَلَى نَفْسِهِلِيَجْعَلَ الشُّبُهَاتِ عَاذِرا لِسَقَطَاتِهِ.
شنيد كه عمار بن ياسر(23) با مغيرة بن شعبه (24) گفتگو مى كند، آن حضرتبه عمّارفرمود:
|
اى عمار، مغيرة را به حال خود واگذار. زيرا او از دين نگرفته ، مگر همان كه او را به دنيانزديك مى كند. بعمد، حق را بر خود مشتبه ساخته تا براى خطاهاى خود عذرى بياورد.
مَا اءَحْسَنَ تَوَاضُعَ الْاءَغْنِيَاءِ لِلْفُقَرَاءِ طَلَبا لِمَا عِنْدَ اللَّهِ! وَ اءَحْسَنُ مِنْهُ تِيهُ الْفُقَرَاءِ عَلَىالْاءَغْنِيَاءِ اتِّكَالاً عَلَى اللَّهِ.
چه نيكوست فروتنى توانگران در برابر بينوايان ، براى به دست آوردن خشنودى خداوند، ونيكوتر از آن ، مناعت بينوايان است در برابر توانگران به سبب توكلى كه بر خداى دارند.
مَا اسْتَوْدَعَ اللَّهُ امْرَأً عَقْلاً إِلا لِيَسْتَنْقَذَهُ بِهِ يَوْما مَا.
خداوند، عقل را به انسان وديعت نداد، مگر اينكه ، روزى سبب نجات او گردد.
مَنْ صَارَعَ الْحَقَّ صَرَعَهُ.
هر كه با حق پنجه در افكند، حق او را بر زمين زند.
الْقَلْبُ مُصْحَفُ الْبَصَرِ.
دل صحيفه ديده است كه هر چه ديده بيند در دل نقش شود.
التُّقَى رَئِيسُ الْاءَخْلاَقِ.
پرهيزگارى سر همه خلق هاست .
لاَ تَجْعَلَنَّ ذَرَبَ لِسَانِكَ عَلَى مَنْ اءَنْطَقَكَ، وَ بَلاَغَةَ قَوْلِكَ عَلَى مَنْ سَدَّدَكَ.
با كسى كه تو را سخن گفتن آموخته ، به تندى ، سخن مگوى و با كسى كه سخنت را استوارىبخشيده ، اظهار بلاغت منماى .
كَفَاكَ اءَدَبا لِنَفْسِكَ اجْتِنَابُ مَا تَكْرَهُهُ مِنْ غَيْرِكَ.
براى ادب كردن خود همين بس ، كه از هر چه از گران ناپسند مى دارى ، اجتناب كنى .
مَنْ صَبَرَ صَبْرَ الْاءَحْرَارِ، وَ إِلا سَلاَ سُلُوَّ الْاءَغْمَارِ.
كسى كه در بلاها چون آزادگان شكيبايى نورزد، سرانجام ، چون نادانان مصيبت را فراموشخواهد كرد.
وَ فِي خَبَرٍ آخَرَ اءَنَّهُ ع قَالَ لِلْاءَشْعَثِ بْنِ قَيْسٍ مُعَزِّيا:
|
إِنْ صَبَرْتَ صَبْرَ الْاءَكَارِمِ، وَ إِلا سَلَوْتَ سُلُوَّ الْبَهَائِمِ.
و در خبر ديگر آمده است كه در تعزيت اشعث بن قيس فرمود:
|
يا چون بزرگواران شكيبايى پيشه كن يا چون ستوران رنج را فراموش نماى .
وَ قَالَ ع فِي صِفَةِ الدُّنْيَا:
|
الدُّنْيَا تَغُرُّ وَ تَضُرُّ وَ تَمُرُّ، إِنَّ اللَّهَ سُبْحَانَهُ لَمْ يَرْضَهَا ثَوَابا لِاءَوْلِيَائِهِ، وَ لاَ عِقَابالِاءَعْدَائِهِ، وَ إِنَّ اءَهْلَ الدُّنْيَا كَرَكْبٍ، بَيْنَا هُمْ حَلُّوا إِذْ صَاحَ بِهِمْ سَائِقُهُمْ فَارْتَحَلُوا.
دنيا مى فريبد و زيان مى رساند و مى گذرد. خداى سبحان ، دنيا را نه پاداش دوستان خودقرار داده و نه شكنجه و عذاب دشمنان خود، مردم دنيا چون كاروانيانى هستند كه تا فرود آيند وبار بگشايند، سالار كاروان ، بانگ رحيل در دهد و بناچار، كوچ كنند.
وَ قَالَ لاِبْنِهِ الْحَسَنِ ع :
|
يا بُنَىَّ، لاَ تُخَلِّفَنَّ وَرَاءَكَ شَيْئا مِنَ الدُّنْيَا، فَإِنَّكَ تَخَلِّفُهُ لِاءَحَدِ رَجُلَيْنِ؛ إِمَّا رَجُلٌ عَمِلَ فِيهِبِطَاعَةِ اللَّهِ فَسَعِدَ بِمَا شَقِيتَ بِهِ؛ وَ إِمَّا رَجُلٌ عَمِلَ فِيهِ بِمَعْصِيَةِ، اللَّهِ، فَشَقِيَ بِمَا جَمَعْتَ لَهُفَكُنْتَ عَوْنا لَهُ عَلَى مَعْصِيَتِهِ وَ لَيْسَ اءَحَدُ هَذَيْنِ حَقِيقا اءَنْ تُؤْثِرَهُ عَلَى نَفْسِكَ.
وَ يُرْوَى هَذَا الْكَلاَمُ عَلَى وَجْهٍ آخَرَ وَ هُوَ:
اءَمَّا بَعْدُ، فَإِنَّ الَّذِي فِي يَدِكَ مِنَ الدُّنْيَا قَدْ كَانَ لَهُ اءَهْلٌ قَبْلَكَ وَ هُوَ صَائِرٌ إِلَى اءَهْلٍ بَعْدَكَ وَإِنَّمَا اءَنْتَ جَامِعٌ لِاءَحَدِ رَجُلَيْنِ؛ رَجُلٍ عَمِلَ فِيمَا جَمَعْتَهُ بِطَاعَةِ اللَّهِ فَسَعِدَ بِمَا شَقِيتَ بِهِ؛ اءَوْرَجُلٍ عَمِلَ فِيهِ بِمَعْصِيَةِ اللَّهِ فَشَقِىَ بِمَا جَمَعْتَ لَهُ وَ لَيْسَ اءَحَدُ هَذَيْنِ اءَهْلاً اءَنْ تُؤْثِرَهُ عَلَىنَفْسِكَ وَ تَحْمِلَ لَهُ عَلَى ظَهْرِكَ، فَارْجُ لِمَنْ مَضَى رَحْمَةَ اللَّهِ وَ لِمَنْ بَقِيَ رِزْقَ اللَّهِ.
به فرزند خود حسن (ع ) فرمود:
|
اى فرزند بعد از خود مالى برجاى مگذار. زيرا آنچه مى نهى براى يكى از اين دو خواهد بود،يا كسى كه آن مال را در طاعت خدا به كار مى برد، پس او به چيزى كه سبب بدبختى تو شده، نيكبخت مى گردد يا كسى است كه آن مال را در معصيت خدا صرف مى كند، پس به آنچه توبرايش نهاده اى ، بدبخت شود. و تو او را در معصيت يار باشى و اين دو هيچيك شايسته آننيستند كه او را بر خود برگزينى .
و اين معنى را به گونه ديگرى هم آورده اند:
اما بعد آنچه از دنيا در دست توست پيش از تو صاحبانى داشته و بعد از تو به ديگران خواهدرسيد. مالى كه گرد آورده اى به يكى از اين دو خواهد رسيد يكى آنكهمال تو را در راه طاعت خدا به كار برد، پس او به چيزى كه تو بدان بدبخت شده اى ،خوشبخت گردد، يا كسى است كه آن را در راه معصيت خدا مصرف كند، پس به سبب مالى كه براىاو گرد آورده اى ، بدبخت شود.هيچيك از اين دو، سزاوار آن نيستند كه او را بر خود برگزينىيا بار او را بر دوش كشى . پس براى آنها كه رفته اند، اميد آمرزش داشته باش و براى آنانكه مانده اند، اميد روزى خداوند را.
وَ قَالَ ع لِقَائِلٍ قَالَ بِحَضْرَتِهِ (اءَسْتَغْفِرُ اللَّهَ):
|
ثَكِلَتْكَ اءُمُّكَ! اءَتَدْرِي مَا الاِسْتِغْفَارُ؟ اِنَّ الاِسْتِغْفَارُ دَرَجَةُ الْعِلِّيِّينَ، وَ هُوَ اسْمٌ وَاقِعٌ عَلَىسِتَّةِ مَعَانٍ؛ اءَوَّلُهَا: النَّدَمُ عَلَى مَا مَضَى ؛ وَ الثَّانِي : الْعَزْمُ عَلَى تَرْكِ الْعَوْدِ إِلَيْهِ اءَبَدا؛ وَالثَّالِثُ: اءَنْ تُؤَدِّيَ إِلَى الْمَخْلُوقِينَ حُقُوقَهُمْ حَتَّى تَلْقَى اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ اءَمْلَسَ لَيْسَ عَلَيْكَتَبِعَةٌ؛ وَ الرَّابِعُ: اءَنْ تَعْمِدَ إِلَى كُلِّ فَرِيضَةٍ عَلَيْكَ ضَيَّعْتَهَا فَتُؤَدِّيَ حَقَّهَا وَالْخَامِسُ: اءَنْتَعْمِدَ إِلَى اللَّحْمِ الَّذِي نَبَتَ عَلَى السُّحْتِ فَتُذِيبَهُ بِالْاءَحْزَانِ، حَتَّى تُلْصِقَ الْجِلْدَ بِالْعَظْمِوَ يَنْشَاءَ بَيْنَهُمَا لَحْمٌ جَدِيدٌ؛ السَّادِسُ: اءَنْ تُذِيقَ الْجِسْمَ اءَلَمَ الطَّاعَةِ كَمَا اءَذَقْتَهُ حَلاَوَةَالْمَعْصِيَةِ فَعِنْدَ ذَلِكَ تَقُولُ: اءَسْتَغْفِرُ اللَّهَ.
به مردى كه در حضور او استغفر الله گفته بود، فرمود:
|
مادرت در عزايت بگريد، آيا مى دانى استغفار چيست استغفار درجه بلند مرتبگان است و آن را شششرط است ، نخست پشيمانى برگذشته . دوم ، عزم بر ترك بازگشت به طور هميشه . سوم ،اينكه حقوق مردم را ادا كنى تا با خداى عارى از هر گناهى ديدار نمايى . چهارم ، هر واجبى راكه بر عهده تو بوده و انجامش نداده اى ، به جاى آورى . پنجم ، آنكه گوشتى را كه در گناهبر پيكرت روييده ، در غمها و اندوهان آب كنى تا پوستت به استخوانت بچسبد و ميان پوست واستخوان گوشت تازه برويد. ششم ، جسم خود را رنج طاعت بچشانى ، همچنان ، كه بر اوحلاوت معصيت چشانده بودى . در اين هنگام بگوى استغفر الله .
| نهج البلاغه - كلمات قصار حضرت عليه السلام | |
| | 
