فهرست مطالب 
پيشگفتار: احياء زكات برنامه صالحان
بخش اول : زكات و ديدگاهها
زكات و معانى آن در لغت ، قرآن و فقه
معنى لغوى زكات
زكات در قرآن
زكات از ديدگاه فقهاء (اعلى الله مقامهم )
با تبليغ هزار ساله فقهاء وظيفه ما چيست
خدا سفارش زكات را به حضرت عيسى (عليه السلام ) نمود
اوصاف عالى انسان
دعاء جامع و سرنوشت ساز
جايگاه زكات و مشروعيت آن
بخش دوم : مشروعيت زكات و جايگاه آن در اديان آسمانى
مشروعيت زكات در شرايع گذشته
ابراهيم قهرمان توحيد بعد از آتش سوزى نمرود ماءمور اقامه نماز و دادنزكات مىشود
مشروعيت زكات در كتاب مقدس (عهد عتيق )
برخورد انقلابى پيامبر اكرم (عليه السلام ) با تاركين زكات
دو اصل ارزشى اسلام
بخش سوم : جايگاه زكات در قرآن كريم
آيات زكات در قرآن
ارزشهاى زندگى
ارزشهاى عالى انسان
انفاق امام حسن مجتبى (عليه السلام )
توضيح : شرارت يهود و تصميم به ترور پيغمبر اكرم (صلى اللهعليه وآله )
ماءموريت سياسى نمايندگان موسى (عليه السلام ) به سرزمينشام
رحمت واسعه الهى
رحمت خداوند
زكات مكمل آيين اسلامى
رابطه زكات و تهذيب نفس
زكات محور ايمان
نتيجه آنچه گذشت
بخش چهارم : جايگاه زكات در روايات اسلامى
زكات و نكات اجتماعى
اولوا الامر كيست ؟
پيامبر (صلى الله عليه وآله ) اولواالامر را معرفى كرده است
گستردگى مفهوم زكات
خدمات مالى و ارزش بيشتر
ترك زكات موجب بالاى عمومى است
زكات پايه سعادت جامعه را محكم مى كند
زكات ريشه فقر مادى و فرهنگى را مى درخشاند
اثر تربيتى و اجتماعى نماز و زكات
بخش پنجم : صدقه واجب و مستحب در قرآن و ابعاد معنوى آن
مقايسه زكات و صدقه
معناى صدقه نزد اهللغت
گرفتن زكات امر حكومتى است
نظر فخر رازى
از چه زمانى گرفتن زكات در اسلام رسميت يافت ؟
نظر مفسرين در آيه انماالصدقات
مصرف زكات
داستان ثعلبه
ثعلبه در بوته آزمايش مال
امتناع ثعلبه از پرداخت زكات
سرنوشت طغيان ثعلبه و تيره بختى وى
ثعلبه با آلودگى ارتداد از دنيا رفت
نقطعه ضعف تربيت شدگان مكتبى
آداب انفاق در اسلام
آيين وصول ماليات در اسلام
بخشنامه اميرالمؤ منين (عليه السلام )
مسؤ وليت بيت المال
بر على بن حمزه بطائنى چه گذشت ؟
آنچه امام خبر داد با واقع تطبيق كرد
پيروان مذهب واقفيه و علت پيدايش آن
علت پيدايش واقفيه
بخش ششم : صدقه و زكات تربيتى
روايات صدقه و زكات
از صدقات ، زكات واجب اراده شده
مراد از صدقه در اينجا زكات واجب مى باشد زيرا
تقسيمات صدقه در اسلام
صدقه جاويد
صدقه جاريه
صدقه پنهان و آشكار
صدقه شب خشم الهى را فرو مى نشاند
وسعت مفهوم صدقه
بخش هفتم : بركات زكات
معنى بركات
تقاضاى بركت در مال
نمونه هايى از بركت
نمونه هايى از بركات
نمونه ديگر
پول با بركت
عمر با بركت
عمر هديه الهى است
صرفه جويى در عمر
عمر بى بركت
كيست كه نخواهد مال و عمرش بابركت باشد؟
تجارت نجات بخش
بركات ذاتى و اكتسابى
رابطه تقوى و بركات آسمانى
بركات در سايه زكات
بركات اجتماعى زكات
رابطه زكات و بركات الهى در اجتماع
زكات موجب فراوانى نعمت مى شود
بركات اجتماعى زكات
بركات و آثار اجتماعى زكات
زكات آفات را از زراعت دفع مى كند:
زكات و اضاضه غيبى
بخش هشتم : زكات عامل پاكى فرد و اجتماع
با زكات پاكسازى و خودسازى كنيم
جهاد اكبر
نمونه اى از جهاد اكبر در قرآن
انفاق مال ، جهاد اكبر است
انفاق سبب پاكى جامعه مى شود
پاكسازى اجتماع
وابستگى انسان به مال و صحت
امور خود را با دادن زكات بيمه كنيد
فقرزدايى زكات
فقيرزدايى زكات
يك نمونه تاريخى
راه حل مشكل اجتماعى
مشكل اجتماعى و نقش زكات
بخش نهم : سرنوشت دردناك مانع الزكات
وزر و وبال مال اندوزى
انديشه خردمندانه
ابوذر و مناعت طبق و درس قناعت
بيمارى خطرناك
نشانه هاى حرص
رهايى از حرص
تقبيح مال اندوزان
ارزشهاى عادلانه اسلامى
سرنوشت هولناك
سرنوشت متخلف از فرمان زكات
سرنوشت گمان باطل
روايات مانع الزكات
كيفر مانع الزكاة در قيامت
كيفر گنج اندوزان
نمونه روشن از كيفر مانع الزكاة داستان قارون در قرآن است :
قارون در بوته آزمايش
پاسخ ‌هاى رسوا و بى منطق قارون
آخرين طغيان و خيانت قارون
قعر زمين گورستان قارون شد
مانع الزكاة مسلمان نيست
آنان كه زكات نمى دهند خائن و مشركند
بخش دهم : نقش زكات و تاءمين اجتماعى در حكومت اسلامى
نقش مال در زندگى انسان
نقش مال در زندگى اجتماعى
خيرخواهى اجتماعى
ديدگاهها درباره ثروت
بخش اول - اموال عمومى
بخش دوم - اموال خصوصى
قوام زندگى به ثروت بستگى دارد
ديدگاههاى متفاوت نسبت به مال دنيا
حسرت مال :
دو حادثه هولناك در تعقيب مال انسان :
نصيحت ابوذر:
اهميت مال مشروع :
محور دعوت انبياء:
زكات بهترين وسيله پاكيزگى روح و سلامت جامعه :
در ثروت و غنائم اسلامى
ديدگاه اسلام در سرمايه دارى
سرمايه دارى آزاد است يا مشروط؟
نظام سرمايه دارى (كاپيتالسيم ):
بررسى انديشه كاپيتاليستى :
مالكيت از آن خداست :
زكات عالى ترين وسيله براى تاءمين اجتماعى
ديدگاه غربى ها
زكات مهمترين پشتوانه تاءمين اجتماعى
مبانى تاءمين عدالت اجتماعى در اسلام
قوانين گروههاى مورد استحقاق در اسلام
تعهد حكومت اسلامى در برابر نيازهاى جامعه
بخش پايانى : آزمايش الهى موجب ثواب ها و عقاب ها
دنيا صحنه آزمايش است
آزمايش امت بعد از پيامبر (عليه السلام )
مال دنيا منشاء شهوات
فلسفه آزمايش
آزمايش مال
فلسفه آزمايش الهى
آزمايش صاحبان باغ (اصحاب الجنة )
سرانجام اموال بخيلان
عذاب آخرت به مراتب بزرگتر و سخت تر از عذاب دنيا است
اعتراف به طغيان و عمق گناه
كيفر گناه
گناهانى كه از كيفر آن به خدا بايد پناه برد
ديدگاه عيسى (عليه السلام ) نسبت به دنيا

پيشگفتار: احياء زكات برنامه صالحان 
برنامه هاى تربيتى و فرهنگى انسان ساز اسلام اعم از اعتقادى اخلاقى و عملى تجلىگاه باور دينى است كه از اقيانوس مواج و زلال قرآن كريم و سخنان پاك ائمه طاهرينسلام الله عليهم اجمعين نشاءت گرفته است و همواره چون گوهرى تابناك و بر تاركآيين محمدى مى درخشد و شعاع انوار آن ، تاريكى ها را زدوده و تا اقصى نقاط جهان راروشن ساخته است ، و زمينه ساز، زندگى ابدى و سعادت جاودانه براى نيكوكاران وصالحان روى زيمن گرديده است .
قرآن مجيد اوصاف نيكوكاران و صالحان را چه زيبا بيان كرده و انفاق در راه خدا و اداىزكات را يكى از ارزشها و او صاف نيكوكاران معرفى نموده است ، امنيت و آرامش فرد واجتماع را در انفاق دانسته كه ادارى زكات يكى از مصاديق روشن آن را در اين جهانعامل پاكى و روشنگر راه و رسم زندگى و منشاء بركات و موجب آموزش و علو درجات درجهان پس از مرگ بيان نموده است .
قرآن ، زكات را همواره از اصول نيكى ها و ارزشها مى داند و در كنار نماز قرار داده آيه :واقيموالصلوة و اتواالزكاة ⁽¹⁾ و مشابه آن كرارا در قرآن آمده است . اينآيات قبل از انقلاب اسلامى و تشكيل حكومت اسلامى هم خوانده مى شد اماعمل به آنها در زندگى ما چندان راهى نداشت ، در اين زمان سپيده سعادت دميده ، ظلمتها راشكافته و به آينده درخشان نويد داده و آواى قرآن گوش ها را مى نوازد، حركتى عاشقانهدر نسل جوان جهت آشنايى با مفاهيم قرآن گوش ها را مى نوازد، حركتى عاشقانه درنسل جوان جهت آشنايى با مفاهيم قرآن و عمل به مبانى ارزشى آن به وجود آمد، جلوه حقآشكار شده ، قرآن جايگاه خود را پيدا كرده و در متن زندگى مردم وارد گرديده است .
ديگر امروز به بركت وجود حكومت اسلامى ، زمينهعمل به اصول و فروع دين فراهم آمده چنانكه تلاشها و سرمايه گذارى هاى فرواوانىبراى ارتقاء معنوى جامعه ، آشنايى اقشار مختلف با انديشه هاى دينى و الهى صورت مىگيرد كه طرح اقامه نماز تشكيل ستاد امر به معروف و نهى ازمنكر و تشكيل ستاد احياء فريضه زكات و برگزارى اوليناجلاسيه آن از جمله اين تلاشهاست .
همه اين نداها و نواها از لسان صدق و قلب سليم و پاك رهبر محبوب و معظم انقلاباسلامى حضرت آيت الله خامنه اى مدظله العالى به گوش ‍اهل دل رسيده و فضاى جامعه مؤ منين را عطر آگين ساخته است .
اكنون وقت آن رسيده كه فرصت را از دست ندهيم دانشمندان عالى قدر، نويسنده گان ومبلغان با اخلاص از نعمت و فرصت استفاده كرده به اهداف و آرزوى خود جامعهعمل بپوشانند، به تحكيم و ترويج معارف عاليه اسلام بپردازند. امرى كه ازسال هاى قبل از پيروزى انقلاب ، در پى فراهم آمدن فرصتى براى تبليغ و اشاعه آنبوده ايم .
اكنون كه به فضل الهى ، قدرت و حكومت در اختار مؤ منان است بايستى آيه مباركه : الذين ان مكناهم فى الارض اقاموالصلوة و اتوالزكاة و امروا بالمعورف و نهوا عنالمنكر ⁽²⁾ آنها (مؤ منين ) كسانى هستند كه هر گاه در زمن به آنهاقدرت بخشيديم نماز را برپا مى دارند و زكات مى دهند و امر به معروف و نهى از منكرمى نمايند. را نصب العين قرار دهيم و اين موفقيت و پيروزى را نردبانى براىترقى و تعالى خود و جامعه خويش قرار دهيم و به تعهد گذشته خودعمل نماييم .
اكنون كه بحمدالله خداوند نعمت پيروزى را به سمت بزرگوار مخصوصا به روحانيونمعظم عطا كرده و آرزوى ديرينه و خواسته قلبى آنان را برآورده ساخته ، اين موهبت الهىعمل به وظيفه را ايجاب مى كند.
كتابى كه در پيش روى داريد، پيام قرآن كريم است از سوى پروردگار عالم بهاهل ايمان و صالحان ، پيامى كه اهميت يكى از واجبات ركنى اسلام (زكات ) را خاطرنشانمى سازد.
پيام زكات و نماز در قرآن در كنار هم قرار گرفته اند، چرا كه اين دو، اساسى اسلام رامحكم مى كنند، نماز ارتباط با خلق و زكات رمز پيوند با خلق را استوار و برقرار مىنمايد..
اين دو پيام انسان ساز (تربيتى و اجتماعى ) براى آنست كه رابطه انسان با خدا و خلقخدا پايدار و محفظ مى نمايد.
انى دو پيام انسان ساز (تربيتى و اجتماعى ) براى آنست كه رابطه انسان با خدا و خلقخدا پايدار و محفوظ بماند.
زكات در قرآن و حديث از احكام عملى و تربيتى اسلام به عنوان فروع دين (ايدئولوژى )شناخته شده و از جمله واجبات و ضروريات دين مبين اسلام به حساب آمده است .
امام صادق (عليه السلام ) زكات را پل اسلام معرفى فرموده است : الزكاة قنطرةالاسلام ⁽³⁾ مسايل زكات بيشتر مربوط به امور اقتضادى و مالى اسلام است كهادا كنندگان زكات بايد با قصد قربت اين عبادت را انجام دهند.
قبل از ورود به بحث اصلى ، تذكر موارد زير را لازم مى دانم :
1- در اين كتاب با يك سلسله آيات و روايات معتبر در ارتباط بامسايل اجتماعى ، اقتصادى ، فرهنگى زكات آشنا مى شويد كه براى خواص خالى ازفايده نيست و براى عامه مردم خصوصا كشاورزان و دام داران كهمشمول دستور پرداخت زكات مى شوند قابل استفاده است و از نتيجه دنيوى و آخروى آنآگاه مى گردند و براى جذا بيت و شيرينى بحث به مناسبت هايى كه پيش آمده ،داستانهايى به مباحث افزوده شده است .
2- در اين مجموعه از نتايج و ثمره شيرين و سعادت بخش دادن زكات و آثار وحشتناكنپرداختن زكات (مانع الزكاة ) و عاقبت مرگبار آن آگاه مى شويد، بالاخره اين كتاب مىتواند خوانندگان محترم را از معارف عاليه مهم اسلام در ارتباط با زكات آگاه سازد.
3- يكى از معضلات بزرگ اجتماعى ، فقر مالى و پى آمدهاى زيانبار اجتماعى آن است ،دنياى امروز براى حل اين مشكل طرح هايى ارائه كرده كه چندان مثبت ارزيابى نشده اند. دربحث تاءمين اجتماعى توضيح آن داده شده است ولى در اسلام به بهترينشكل ممكن براى معضل فقر مالى چاره انديشى شده است ، فقر زدايى و تاءمين اجتماعى رابه وسيله عالى ترين دستور (ادارى زكات ) كه جنبه عبادى نيز دارد به گونه اىمرتفع ساخته كه مى توان مشكل فقر را به طور نسبتى ريشه كن كرد.
4- نگارنده هرگز ادعائى مبنى بر خالى بودن كتاب از نقص را ندارد و هرگونه انتقادسازنده و راهنمايى كه به كامل شدن آن كمك نمايد را باكمال امتنان مى پذيرد و از درگاه با عظمت خداوند بيشتر، عزت و عظمت اسلام و مسلمين رامسئلت مى نمايد. خداوندا نعمت ايمان و عمل با اخلاص و توفيق انجام وظيفه به ما مرحمتفرما.
پروردگارا ما را در عمل با حكام نورانى قرآن و رسيدن به عزت و اقتدار اسلام يارىفرما.
احمد محسنى گركانى
نمانده ولى فقيه در استان مركزى
و امام جمعه ارك
10/4/76
بخش اول : زكات و ديدگاهها 
زكات و معانى آن در لغت ، قرآن و فقه  
معنى لغوى زكات  
الزكاة : صفوة الشى ء و ما اخرجته من مالك لتطهره به ⁽⁴⁾
زكات : انتخاب شده و برگزيده چيزى مى باشد و آنچه را كه ازمال خارج مى سازد، تا به وسيله آن ، بقيه مال را پاك گردانى الزكاة لغة النمو والطهارة زكات يعنى رشد كردن و پاكيزه و پاك گرديدن . زكى⁽⁵⁾ بروزن رضى رشد كرد و زياد شد، گفته مى شود: زكى الزرع :⁽⁶⁾ رشد كرد و بزرگ شد زراعت .
راغب در مفردات گفته است : اصل الزكاة : النموالحاصل عن بركة الله تعالى يقال : زكى الزرع اذاحصل النمو و بركة ⁽⁷⁾ زكات اصولا به معنى نمو است كه از بركت خدايىبه دست مى آيد.
در بين ادبا و لغويين وقتى گفته مى شود: زكى الزرع ⁽⁸⁾ هنگامى استكه زراعت بالندگى و رشد خوبى پيدا كرده باشد. زكات به معنى صدقه و اهارت نيزآمده ، جمع آن زكوات است ، زكى ماله : ادى عنه الزكاة ⁽⁹⁾ (مالش را پاك ،زكات آن را پرداخت ) زكى الزرع غى وزاد⁽¹⁰⁾ و بمعنى افزايش نيز آمدهاست .
بعضى از دانشمندان گفته اند بركت به معنى نمو و افزايش است : البركة : النماء والزياده حسية كانت او معنوية و ثبوت الخير الالهى فى شى ء و دوامه . ⁽¹¹⁾
دهها هزار از آنها ذبح مى شود بسيار محسوس و چشم گير است ، پيرامون بركت در بحثهاى آينده مفصلا سخن خواهيم گفت .
در اصطلاح فقه اسلامى ، زكات به مقدار مالى كه در راه خدا به مستحق داده مى شوداطلاق مى شود و در عوض بقيه مال پاك مى شود و رشد مى كند لذا به مناسبت معنى لغوى، به آن زكات گفته مى شود.
زكات در قرآن 
زكات در قرآن علاوه بر معنى اصطلاحى فقهى به معانى ديگر آن هم آمده است :
1- قد افلح من زكاها: ⁽¹²⁾به حقيقت رستگار شد آن كس كه جان را (باعمل صالح ) پاكيزه ساخت .
2- اقتلت نفسا زكية : ⁽¹³⁾ حضرت موس به جناب خضر فرمود آيا انسان پاك و بىگناه را بى آنكه كسى را كشته باشد مى كشى ، قرآن از انسانى كه از گناه پاك باشدبه نفس زكيه يعنى پاكيزه از آلودگى ها تعبير كرده است .
3- ولو لافضل الله عليكم و رحمة مازكى منكم من احد ⁽¹⁴⁾ اگرفضل و رحمت خداوند شامل حال شما نمى شود و احدى از شما پاك نمى گرديد.
در اين آيات واژه هاى زكاها، زكية ، زكى و زكات از يك ريشه اند اما بهمعنى طهارت نفس و پاكى روان آمده اند، پر واضح است انسانى كه خود را از پليدى ها وگناه پاك نگهدارد قرآن او را پاك ، سعادتمند و خوشبخت معرفى كرده است .
گاهى زكات به معنى نمو و رشد در قرآن به كار برده شده است :
4. من كان منكم يؤ من بالله و اليوم الاخر ذلكم ازكى لكم و اطهر و الله يعلم و انتم لاتعلمون : ⁽¹⁵⁾
(از آيات قرآن تنها افرادى از شما پند مى گيرند) كه به خدا و روز قيامت باور داشتهباشند.
اين دستور براى (رشد نمو روحى ) شما پاكيزه تر است ، خدا به همه چيز آگاه است مىداند و شما نمى دانيد قانون الهى براى شما امت اسلامى جامع ترين وكامل ترين برنامه هاست و براى رشد و نمو اخلاقى خانواده ها از انحراف و آلودگى ها،مفيد و با بركت خواهد بود.
5- و حنانا من الدنا و كان تقيا ⁽¹⁶⁾ (ما به يحى (عليه السلام )) رحمت و شفقت از سوىخود بخشيديم و به او پاكى روح و پاكى عمل داديم . حنان دراصل به معنى رحمت و محبت و ابراز علاقه و تمايل است . نيز به رزق و بركت گفته شدهاست . ⁽¹⁷⁾
گرچه مفسران براى زكات ، معنى مختلفى همچونعمل صالح ، اطاعت ، نيكى به پدر و مادر، حسن شهرت ، پاكى روان تفسير كرده اند ولىظاهر اين است كه زكات معنى وسيعى دارد و همه اين پاكيزگى ها را در برخواهد گرفت⁽¹⁸⁾
6 و الذين هم اللزكاة فاعلون : ⁽¹⁹⁾ قرآن دراول سوره مؤ منون ، صفات برجسته مؤ منان حقيقى را بيان كرده كه از رستگارانند و ازجمله صفات آنها اين است كه زكات مى دهند.
واژه الزكاة به عنوان زكات واجب با تعبيرهاى مختلف در بسيارى از آيات قرآن به چشممى خورد كه 32 آيه از آيات قرآن دلالت بر وجوب زكات دارد و موارد زيادى از آنهاهمراه با نماز مانند اقيموا الصلوة و اتواالزكاة ذكر شده است و نيز آياتىديگر تحت عنوان صدقه مانند خذ من اموالهم صدقة در قرآن به معنى زكات واجب آمده است .
7- فابعثوا احدكم بورقكم هذه الى المدينة فلينظر ايها ازكى طعاما. ⁽²⁰⁾ اينآيه شريفه در مورد غذاى پاك و حلال و به داستان اصحاب كهف مربوط است . خداوندمتعال اصحاب كهف را پس از يك خواب طولانى كه (به 309سال مى رسيد) بيدار كرد، در آن حال احساس گرسنگى فراوانى مى كردند، به فكرتهيه غذا افتادند، به يكديگر گفتند، اكنون يك نفر را با سكه اى كه داريد به سوىشهر بفرستيد، تا ببيند پاكترين غذا را چه كسى دارد؛ از آن غذاىحلال و پاك خريدارى و از آن برايتان بياورد فلياتكم برزق منه ⁽²¹⁾
سوره كهف به داستان حيرت انگيز و مفصلجوانان با ايمان و پرشورى اشاره مى كند كه از فشار طاغوت جبار زمان و محيط فاسدآن سامان فرار كردند، خداوند آنان را در ظل مرحمت و حمايت خود حفظ كرد.
انهم فتية امنوا بربهم وردناهم هدى ⁽²²⁾ (آنان جوانانى بودند كه بهپروردگارشان ايمان آوردند و ما بر هدايتشان افزوديم ).
نكته قابل توجه : نشانه ايمانشان به پروردگار اينكه چون از خواب سنگين طولانىبيدار گرديدند و سخت گرسنه بودند در آنحال به فكر غذاى حلال بودند و به تغذيه سالم توجهكامل داشتند.
مفهوم جمله فلينظر ايهاالزكى طعاما⁽²³⁾ بسيار وسيع است ، هر گونهپاكى اعم از ظاهرى و باطنى را در بر مى گيرد، اين مساءله از دورترين زمان براىانسان هاى آزاده مطرح بوده كه غذاى حلال در روح و جسم انسان تاءثير مى بخشد و بهپويندگان راه حق و حقيقت سفارش شده است كه مراقب پاكى غذاى روح و جسمشان باشند،بدانند، مالى كه زكات آن داده نشده باشد پاكيزه نيست در قرآن آمده است فلينظرالانسان الى طعامه (انسان بايد مراقب غذايش باشد.) در آداب دعا در روايات ائمهطاهرين (عليه السلام ) آمده است كه غذاى پاك وحلال در اجابت دعا و روشنايى قلب تاءثير فراوان دارد.
مردى خدمت پيامبر اكرم (عليه السلام ) عرض كرد دوست دارم دعايم مستجاب شود،رسول خدا فرمود: طهر ماءكلك و لاتدخل بطنك ⁽²⁴⁾ الحرام غذاى خود راپاك كن و شكم خود را از حرام خالى دار.
حضرت ابى جعفر (عليه السلام ) فرمودند: اين دعا را هم از خدا بخواه : الهم انىاسئلك رزقا واسعا طيبا من رزقك ⁽²⁵⁾ (خدايا روزى فراوان و پاكيزه از تومى خواهم .)
ممكن است آدمى فلسفه احكام الهى را نفهمد و يا به اسرار پشت پرده پى نبرد و تفاوتىبين غذاى حلال و حرام نگذارد ولى مخبر صادق پيامبر راستين با آينه وحى ، واقعيت ها رانشان داده و عمل به دستورات اسلام را موجب رشد معنوى و تقويت جسم و جان دانسته است ومصرا مى خواهد بدين وسيله پليديهاى اخلاقى و انحرافاتى را كه دامنگير خانواده ها شدهبرطرف سازد و نمو و تكامل ، در روح آنان و خير و بركت در زندگى مادى آنها بهارمغان آورد.
زكات از ديدگاه فقهاء (اعلى الله مقامهم ) 
فقهاى برزگوار و علماى نامدار، در تبيين فريضه زكات ومسائل مربوط به آن معانى مختلفى بيان كرده اند:
1- شيخ طوس قدرس سره در كتاب مبسوط ⁽²⁶⁾ فرموده :
زكات بيرون كردن قسمتى از مال است كه اختصاص به مستحقين دارد تا نمو و بركت دربقيه مال حاصل شود، پاك و حلال گردد و مزيد درجات براى دهنده آن باشد و جواب آن ازضروريات دين اسلام است .
با تبليغ هزار ساله فقهاء وظيفه ما چيست  
فقيه عاليقدر اسلام : شيخ طوسى اعلى الله مقامه در هزارسال پيش ، درباره اهميت زكات مطالب فراوانى گفته و آن را به عنوان يكى از اساسىترين واجبات ركنى اسلام معرفى كرده .
آيات و روايات اهل بيت را پشتوانه و سند اعتبار آن قرار داده و براى شناساندن جايگاهزكات از هيچ توصيفى دريغ ننموده است . اكنون وظيفه همه روحانيون در برابر همهتلاشها و خدمات فقهى فرهنگى اين علماء بزرگوار و دانشمندان چيست ؟ جز آنكه پيروىاز راه آنان و تبيين فرهنگ زكات و بيان آثار و بركات آن براى مردم است ؟
2- علامه حلى قدس سره در كتاب تذكره ⁽²⁷⁾ فرموده است :
زكات حقى است كه در مال اغنياء با نصاب و اندازه معين واجب مى شود. جرا به آنزكات گفته شده ؟ به علت زيادى ثواب و به بار نشستنمال و پاكيزه شدن آن با اداى حق فقراء.
3- محقق عليه الرحمة در كتاب معتبر: ⁽²⁸⁾
بيان علامه حلى را نيز در معنى زكات آورده است .
4- شهيد ثانى اعلى الله مقامه در مسالك فرموده : ⁽²⁹⁾
علاوه بر معنى فقهى زكات كه پرداخت بخشى ازمال به بى نوايان و مستمندان است ، از نظر لغت مشترك بين طهارت ، نمو و بركت مىباشد.
5- كرج .ك صاحب جواهر قدس سره فرموده : ⁽³⁰⁾
زكات : خارج كردن قسمتى از مال است (كه در كارهاى خير جامعه مصرف گردد) تا دربقيه آن نمو و بركت حاصل شود و علو درجات براى زكات دهنده ، پاكيزگىمال ، محبوبيت در جامعه ، مصونيت از بدگويى و بدبينى براى وىحاصل گردد.
6- بعضى از فقهاء⁽³¹⁾ اضافه بر معنى فوق اداى زكات را موجب سعادتمندى ورستگارى دانسته و آيه مباركه والذين هم اللزكاة فاعلون را بر آن تطبيق نموده اند.
7- شهيد اول ⁽³²⁾ فرموده است : زكات صدقه اى است با شاخص معين از جانبشارع مقدس اسلام تشريع گرديده است و از ضروريات دين مقدس اسلام مى باشد و ازواجبات اوليه بعد از نماز به شمار مى رود. زكات در بعضى از اخبار بهپل اسلام تعبير شده است : الزكاة قنطرة الاسلام ⁽³³⁾ (زكاتپل اسلام است ) در روايت آمده است : هر كس ‍ زكات بدهد ازپل ، به سهولت مى گذرد و هر كس از دادن زكات خوددارى كرده همانجا بازداشت وزندانى مى شود.
8- شهيد ثانى در كتاب مسالك همين معنى را كه از شهيداول نقل شد اختيار فرموده است و گفته :
زكات فريضه و صدقه مخصوصى است كهمال را از پليدى و چرك ها پاك مى گرداند، مانند آب كه نجاست را از بين مىبرد
و نيز شهيد ثانى قدس سره در مسالك فرموده : زكات به جهت طهارت و نموى كهدر مال به وجود مى آورد، صدقه مخصوصى ناميده شده است و خاصيتش اين است كهمال زكات دهنده را پاك مى كند و به سبب آن صاحبش نيز از گناه پاك مى گردد. سميت بذلك الصدقة الخصوصة لكونها مطهرةالمال من الاوزار او النفوس من الاوساخ ⁽³⁴⁾
اگر زكات مال داده نشود، او ساخ مال كه چركاموال است در مال باقى مى ماند. اين همان تعبيرى است كه فقهاء رضوان الله عليهمفرموده اند: وقتى مالك ، زكات از مالش بيرون نكند حق فقراء كه چرك هاىمال است در آن مى ماند و تصرف در حق فقراء تصرف درمال حرام است و به صفت بخل و فرومايگى موصوف مى گردد و هنگامى كحه زكات را مىپردازد، مالش را از پليدى حرام پاك گردانده ، روحش را سبك و آزاد كرده و از زشتىصفت بخل و قساوت رهايى داده است . ⁽³⁵⁾
خدا سفارش زكات را به حضرت عيسى (عليه السلام ) نمود 
از توضيحات دانشمندان اسلامى درباره زكات استفاده گرديد كه : زكات در اسلام ازنظر شرع و عقل عملى صالحى و پسنديده است .
صاحب جواهر از شهيدرضوان الله عليهنقل كرده : زكات به عمل صالح تفسير شده است . در آنجا كه حضرت عيسى (عليه السلام) خود را به قومش در قرآن معرفى كرده مى گويد: و او صانى باالصوة والزكاة مادمت حيا⁽³⁶⁾
خداوند مرا وجودى با بركت قرار داده ، در هر جا كه باشم مرا سفارش به نماز و زكاتكرده تا زمانى كه زنده باشم مادمت حيادر آيه فوق نماز و زمات به عنوانكارى مفيد (عمل صالح ) آمده است .
نكته قابل توجه از معانى زكات كه عمل صالح مى باشد، اوصاف هشتگانه حضرت مسيح(عليه السلام ) را كه از عمل صالح جدا نيست . از قرآن كريم بازگو مى نماييم :
اوصاف عالى انسان 
حضرت عيسى (عليه السلام ) خود را با هشت صفت از صفات عالى - در برابر گروهىكه مادرش را متهم كردند و زبان به ملامت آن بزرگوار گشودند و گفتند: قالوايا مريم لقد جئت شيئا فريا ⁽³⁷⁾ (اى مريم على التحقيق ، تو كار زشتىو شگفتى كردى ) - خود را معرفى كرده ، قد است و پاكى خود و مادرش را در حالى كه درگهواره بود اثبات كرد و گفت :
1- قال انى عبدالله : من بنده خوايم و به مقام عبوديت كه در آغاز اوصاف قرار گرفته وعالى ترين مقام آدمى است نزد پروردگار جهان ، اعتراف و افتخار كرد.
2- آتانى الكتاب : ⁽³⁸⁾ خدا به من كتاب آسمانى(انجيل ) مرحمت كرده است .
3- و جعلنى نبيا: خداوند مرا پيامبر قرار داد.
4- وجعلى مباركا اينما كنت : خدا مرا مبارك (مفيد بهحال جامعه ) در هر جا كه باشم قرار داد.
5 و 6 - و اوصانى بالصلوة و الزكاة مادمت حيا:تا زنده ام مرا به نماز و زكاتسفارش كرده است .
7-. برا بوالدتى : مرا قدردان و نيكوكار نسبت به مادرم قرار داده است .
8- ولم يبعلنى جبارا شقيا: مرا مستبد و خود راى قرار نداده است . آن حضرت خود مىفرمايد: قلب من مهربان و رئوف است ، من خود را كوچك و حقير مى دانم . (اين گونهصفات ، نقطه مقابل جباريت و شقاوت (جبار و شقى ) است .)
از ميان تمام اين اوصاف بسيار عالى بر دو صفت كه خداوند نيز بدان سفارش كرده تكيهمى كند و آن دو صفت نماز و زكات است ، چرا كه اين دو فريضه نزد خداوند از اهميتخاصى برخودار است و اين دو وسيله ارتباط با خالق و خلق را برقرار مى نمايد. پيوندبا خالق به وسيله نماز و پيوند با خلق با دادن زكات ايجاد مى شود.
دعاء جامع و سرنوشت ساز 
حضرت مسيح (عليه السلام ) با داشتن حالات و اوصاف ارزنده انسانى بسيار، در حالىكه بيش از يك بهار از عمرش نگذشته ، چنين دعا مى كند والسلام على يوم ولدت و يوماموت ، و يوم ابعث حيا ⁽³⁹⁾
خدايا اين سه روز را - كه سخت ترين روزهاى زندگى است - بر من سلامت و گوارا قراربده روز تولد، روز مرگ و روزى كه در قيامت زنده مى شوم .
اين دعاى جامعه و كامل يادآورى براى عموم و تذكر تكان دهنده اى است براى بندگان خدا ومى گويد: پرودگارا هنگام جان دادن و احتضار و آنگاه كه انسان در رستاخيز زنده وبرانگيخته مى شود. در اين مراحل حساس ، امنيت و آرامش به ما مرحمت و مرگ را برما آسانفرما و مردن زنشت را از ما دور بگردان . يكى از كارهايى كه مرگ را آسان و مرگ سوء رادفع مى كند دادن زكات مال است . ⁽⁴⁰⁾
از ديدگاه فقهاى اماميه ، رضوان الله عليهم درباره زكات دو مطلب مهم و جامع استفاده مىگردد:
اول : آنكه زكات از واجبات اوليه و از ضروريات دين مبين اسلام است و منكر زكات در زمرهكفار بوده و قيامت با آنها محشور مى گردد و مرگ براى افرادى كه از روى خلوص نيتزكاة مى دهند موجب راحتى و خوشبختى است .
دوم : آنكه زكات ، مال و جان را پاك مى كند و انسان را از پليدى و آلودگى پاكيزه مىنمايد و پيوند دوستى بين اغنياء و فقرا بر قرار مى سازد و بركات مادى و معنوى را درزندگى مسلمان ها وارد كرده ، اموال آنها را از بلاها و آفت هاى ناگهانى همچونسيل و زلزله حفظ مى نمايد. الها برنامه نماز و زكات فراموش شده را در زندگىمسلمانان وارد بگردان و ما را از بركات نماز و زكات محروم مفر ما و از عاقبت هولناكتازك الصلوة و مانع الزكاة محافظت بفرما.
جايگاه زكات و مشروعيت آن 
فريضه زكات در درياى بيكران قرآن و رويات و فقه اسلامى جايگاهى بس ‍ رفيع دارد.از زمانى كه منابع چهارگانه كتاب ، سنت ،عقل و اجماع مرجع استنباط احكام و مركز فهم مقررات ومسائل اسلامى قرار گرفته و علم فقه مطرح شده است ، همواره در كتب فقهى ، بحث زكات، تحت عنوان كتاب زكات و ابواب مربوط به آن تدوين گرديده و مورد بحث فقهاىبزرگوار و مدرسين و اساتيد حوزه هاى علميه بوده است و اهميت آن به مسلمانان گوش زدشده است .
دلائل روشنى بر مشروعيت زكات اقامه نموده اند، تا آنجا كه در منابع حديثى به عنوانيكى از اركان خمسه ⁽⁴¹⁾ اسلام بيان شده و بناى اسلام بر آن استوار گرديده و ازضروريات دين مقدس اسلام به شمار آمده است . در روايات اسلامى مى خوانيم : مانعالزكاة كافر است و با مؤ منين محشور نمى شود و در روز قيامت با يهودى و نصرانىمحشور مى گردد. كسى كه با توجه آن را انكار كند كافر است ، چنانكه مرحوم صاحبجواهر قدس سره در بحث كفر منكر زكات فتواى صريح داده است . ⁽⁴²⁾
آيات قرآن و روايات اسلامى بر مشروعيت زكات دلالت صريح دارد كه جاى هيچ گونهترديد نيست و نيز در اديان آسمانى و شرايع گذشته و مشروعيت آن به چشم مى خورد.
بخش دوم : مشروعيت زكات و جايگاه آن در اديان آسمانى 
مشروعيت زكات در شرايع گذشته 
نماز و زكات در اديان آسمانى قبل از اسلام مشروعيت داشته و نشان دهنده اهميت اين سنت الهىدر آيين توحيدى است .
به اين آيه توجه كنيد:
و نبيناه لوطا الى الارض التى باركنا فيها العالين و وهبنا له اسحق و يعقوب نافلة وكلا جعلنا صالحين ، و جعلنا هم ائمة يهدون بامرنا و او حينا اليهمفعل الخيرات و اقام الصلوة و ايتاء الزكوة و كانوا لنا عابدين . ⁽⁴³⁾
او(ابراهيم ) و لوط را به سرزمين (شام يا بيت المقدس ) برديم آن را براى همه جهانيانبا بركت ساختيم ، اسحق و يعقوب را به او بخشيديم و همه آنان را از صالحين قرارداديم . آنها را پيشوايان و رهبرانى قرار داديم كه به فرمان ما (مردم را) هدايت مى كردندو انجام كارهاى نيك و برپا داشتن نماز و اداى زكات را به آنها وحى كرديم .
ابراهيم قهرمان توحيد بعد از آتش سوزى نمرود ماءمور اقامه نماز و دادنزكات مىشود
ابراهيم (عليه السلام ) از آتش نموردى به طور اعجايب انگيزى نجات يافت و پيروزىشد و دستگاه جبار وقت به كلى روحيه خود را از دست داد، اما دست از شيطنت برنداشت و بااقدام تلافى جويانه اى آن حضرت را به سرزمينى پربركت وحاصل خيز تبعيد كرد، سرزمينى سر سبز و شاداب از نظر مادى و معنوى ، آنجا كه مركزپرورش انبياء و ككانون تربيت آنان بود. نام آن سرزمين گرچه در قرآن مجيد نيامده است. اما با قرائنى مانند آيه اى در سوره اسراء (سبحان الذى اسرى بعبده ليلا من المسجدالاقصى الذيى باركناحوله ) ⁽⁴⁴⁾ مى تواند بيت المقدس يا شام باشد. به هرحال ابراهيم (عليه السلام ) پس از هجرت ، مشمول مواهب فراوان الهى مى گردد:
1- ابراهيمى كه سال ها انتظار فرزند صالحى را مى كشيد صاحب فرزندانى صالح ،برومند و شايسته همچون اسماعيل ، اسحق و يعقوب گرديد كه هر كدام منصب پيامبرىيافتند و از شخصيت هاى بزرگ اجتماعى شاند.
2- خداوند متعال مى فرمايد علاوه بر مقام نبوت و رسالت مقام امامت را هم به ابراهيم وفرزندانش داديم . و جعلنا هم ائمة ⁽⁴⁵⁾ ما آنان (ابراهيم و فرزندانش را)پيشوايان مردم قرار داديم تا مردم به آنها در گفتار و رفتارشان اقتدا كنند.
3- سومين امتياز عطا شده به حضرت ابراهيم و فرزندانش آنكه رهبران اجتماعند و مردم راهدايت مى كنند يهدون بامرناو مردم در كارهاى و رفتارشان از آنها اطاعت مىنمايند. در حقيقت نتيجه امامت و هدايت آنان ، راهنمايى و تحقيق بخشيدن به فرمان الهى استكه مردم را با ايصال الى المصلوب به سرمنزل مقصود مى رسانند و با هدايت تشريعى و تكوين ، افراد مستعد جامعه را پرورش مىدهند و دستگيرى مى كنند، همچون خورشيد كه با اشعه تابناكش موجودات را تربيت مىنمايد.
امام و رهبران الهى با اجراى برنامه هاى معنوى ، انسان ها را بهتكامل مى رسانند و از ضلالت و گمراهى به محيط پاك و نورانى وارد مى سازند.
4- چهارمين موهبت الهى به ابراهيم و فرزندانش اين بود كه خداوندمتعال مى فرمايد: ما به آنها كار خير را وحى كرديم ، با نداى آسمانى كارهاى شايسته وپسنديده را الهام كرديم تا بدانيم وسيله هدايت گر جامعه باشند.
5 و 6 - پنجمين و ششمين ويژگى كه خداوند منان به ابراهيم و خاندانش ‍ مرحمت كرد،برنامه نماز و زكات بود كه برپاداشتن نماز و پرداختن زكات از جمله دستورات و آيينمذهبى آنان گرديد. اقام الصلوة و ايتاءالزكاة .
براى ما روشن نيست نماز و زكات در شريعت حضرت ابراهيم از نظر كمى و كيفى چگونهبوده است .
ولى آنچه قطعى است و در آن ترديد راه ندارد مشروعيت اصلى نماز و زكات ، در شرايعاز از اسلام است . آيه فوق با صراحت ، دليل محكمى است بر اين مدعى و بيانگر اين معنى.
آيه و اوحينا اليهم فعال الخيرات و اقام الصوة و ايتاء الزكاة
(ما كارهاى نيك و برپاداشتن نماز و اداى زكات را به آنها وحى كرديم ) نيز دلالت مستقيمكتاب وحى (قرآن ) بر پيشينه ديرينه ، تاءديه زكات از مؤ منان در اديانقبل از رسول گرامى اسلام و اهميت اين هديه الهى در آيين توحيدى است . در توراتحضرت موس و انجيل حضرت مسيح (عليه السلام ) اين مطلب به وضوح ديده مى شود كهزكات يكى از برنامه هاى مذهبى آنان براى مردم بوده است .
مشروعيت زكات در كتاب مقدس (عهد عتيق )  
در آخر هر سال عشر محصول خود را در همان سال بيرون آورده و در اندرون دروازه هايتذخيره نماى . ولاوى چون كه به تو حصه و نصيب ندارد و غريب و يتيم و بيوه زنى كهدرون دروازه هايت مى باشد، بيايند و بخورند و سير شوند، تايهوه (خدايت ) تو را درهمه اعمال كه مى كنى بركت دهد. ⁽⁴⁶⁾
مشروعيت زكات در عهد جديد (انجيل )
در انجيل لوقا اشارتى ، مستقيم از حضرت عيسى (عليه السلام ) بر حصت قانون زكاتديده مى شود، آنجا كه مى فرمايد: هر هفته دو مرتبه روزه مى دارم و از آنچه پيدامى كنم ده يك 10/1 مى هم .⁽⁴⁷⁾
پيامبر بزرگوار اسلام در مورد و جوب زكات دو ماءموريت از جانب خداوند داشت :
1- تبيين جايگاه زكات و بيان مشروعيت آن براى مردم از يكسو
2- ماءمور اجراءفريضه زكات و گرفتن آن از امت اسلامى بدستور خداوندمتعال از سوى ديگر كه اى رسول گرامى : اخذ من اموالهم صدقة : زكات اموالشان رابگير، به همين خاطر با تاركين زكات برخورد تند مى كند.
برخورد انقلابى پيامبر اكرم (عليه السلام ) با تاركين زكات  
پيامبر اكرم (عليه السلام ) به كسانى كه زكات نمى دادند اجازه نداد در مسجد توقف كنندو نماز بخوانند و فرمان اخراج آنان را از مسجد صادر كرد.
عن ابى جعفر (عليه السلام ) بينا رسول الله (صلى الله عليه وآله ) فى المسجداذقال : قم يا فلان ، قم يا فلان ، قم يا فلان ، حتى اخرج خمسة نفر،فقال اخرجوا من مسجدنا. ⁽⁴⁸⁾
رسول معظم اسلام به كسانى كه زكات نمى دادند، اجازه نمى داد در مسجد براى نمازخواندن توقف كنند، با فرمان ولايتى دستور اخارج آنها از مسجد صادر فرمودند. ازحضرت امام باقر (عليه السلام ) روايت شده است كه حضرت ابى جعفر (عليه السلام )فرمود رسول خدا صلوات الله و آله عليه سه نفر را از مسجد يكى يكى به نام خطابكردند كه فلان ... برخيزند تا پنج نفر، همه را بيرون كرده و فرمودند از مسجد مابيرون برويد (اجازه نداريد بمانيد) و نماز بخوانيد زيرا شما زكات نمى دهيد
عن ابى جعفر (عليه السلام ) بينا رسول الله (صلى الله عليه وآله ) فى المسجداذقال : قم يا فلان قم يا فلان ، قم يا فلان حتى اخرج خمسة نفرفقال اخرجوا من مسجدنا لاتصلوا فيه وانتم لا تزكون . ⁽⁴⁹⁾
نكته هايى كه از حديث شريف استفاده مى شود:
1- قاطعيت پيغمبر اكرم (صلى الله عليه وآله ) در برابر مانعين زكات - به روايت تذيبشيخ طوسى قدس سره و ديگر محدثين بزرگوار- به گونه اى بوده كه هيج ملاحظه ومماشاتى از خود نشان نداد و با صراحت ، امر به اخراج آنان از مسجد فرمود.
2- مانع الزكاة حق ندارد در مسجد درنگ كند، گرچه براى خواندن نماز باشد، حضرتفرمود: نماز نخوانيد در مسجد ما لاتصلوا فيه و انتم لاتزكون ،حال كه شما زكات نمى دهيد در مسجد اجازه نداريد نماز بخوانيد (ممكن است چون زكات نمىدادند نمازشان قبول نبوده است .)
3- پيغمبر خدا (صلى الله عليه وآله ) در مسجد در حضور مردم اين كار حكومتى را انجامداد، با توجه به اينكه كسانى را كه پيغمبر خدا (صلى الله عليه وآله ) از مسجد بيرونكرد، به ظاهر در جرگه مسلمان ها بودند و خود را مسلمان مى دانستند و چه بسا براى خودشخصيت و آبرويى قائل بودند، با همه اين احوال ، هيچ چيز مانع نهى از منكر پيامبر(صلى الله عليه وآله )نگرديد. با همه راءفت و مهربانى كه به امت داشت و همواره دربرخوردهاى اجتماعى مراعات آبرو و احترام افراد را مى نمود در اينجا به خاطر جدى بودنموضوع هيچ يك از مسائل اخلاقى جلوى اقدام و انجام وظيفه آن حرت را نگرفت و باصراحت و قاطعيت به تكليف الهى خود عمل كرد و از ملامت ملامت گران بيمى به خود راهنداد.
4- برخورد شخص وجود مبارك پيامبر بزرگوار اسلام (صلى الله عليه وآله ) با افرادمانعين زكات در مسجد، در موقعيت حساس اجتماعى آن روز، مبين اهميت قضيه است و به ما همهمسلمانان آموزش مى دهد و مى فهماند كه مسلمين در هرحال بايد براى هدف مقدسشان در مقابل باطل بايستند و با منكر به مبارزه برخيزند.
وظيفه ما:
قرآن مجيد شيوه رفتارى و گفتارى رسول خدا (صلى الله عليه وآله ) را براى مسلمانانالگو و اسوه ⁽⁵⁰⁾ و نمونه بارز اشد على الكفار(سخت گير بودن بركافران ) قرار داده است . بنابراين بايد در راه مبارزه با فساد اجتماعى ، وعمل به احكام اسلامى كمترين مسامحه و بى تفاوتى از خود نشان ندهيم و اقامهعدل ، اجراى حدود و قوانين اسلامى و حقوق از دست رفته ستمديدگان را وظيفه شرعىدانسته و در راءس همه امور و سرلوحه كارها بدانيم .
همانطور كه رسول خدا (صلى الله عليه وآله ) مراعات آداب اسلامى را تحت الشعاعوظيفه نهى از منكر دانست و انجام آن را عليرغم موازين اخلاقى ، به عنوان وظيفه اى الهىبعهده گرفت .
و در برابر تعطيل شدن يكى از واجبات اسلامى و بى اعتنايى به آن ، آنگونه باقاطعيت برخورد كرد.
پروردگارا در برابر وظيفه سنگين امر به معروف و نهى از منكر به ما احساس ‍ مسؤوليت دينى مرحمت فرما.
دو اصل ارزشى اسلام 
ويژگى عابدان و خداپرستان حقيقى و محوريت بندگى آنان در هر زمان بر دواصل ارزشى اسلام راستين يعنى نماز و زكات اقام الصلوة و آتى ⁽⁵¹⁾الزكاة استوار مى باشد.
از سوى ديگر زكات ، موجب پاكيزگى مال و جان مؤ منان شناخته شده است تا جايى كه هرجا واژه زكات و تزكيه و يزكى به كار برده مى شود سخن از پاكى جسم، و جان ، و فكر و انديشه درست به ميان مى آيد. به همين لحاظ در كليه اديان آسمانىسخن از كرامت انسان موحد و نماز و زكات اوست و مشروعيت آن هم در شرايع آسمانى همچونخورشيد مى درخشد قرآن مجيد كه بر تمام جهات زندگى بشر اشراف داشته دنيا و آخرتبشر را مد نظر قرار داده است و نيز بركت در اموال و اولاد را در دنيا از يك سو و از سوىديگر گنج جاويدان را در زندگى ابدى براى انسان تضمين كرده است .
بخش سوم : جايگاه زكات در قرآن كريم 
آيات زكات در قرآن 
1 - و اذاخذنا ميثاق بنى اسرائيل لاتبعيدون الا الله و بالوالدين احسانا و ذى القوبىو اليتامى و المساكين و قولو الناس حسنا و اقيموا الصلوة و اتوا الزكوة ثم توليتم الاقليلا منكم و انتم معرضون . سوره بقره / 83
زمانى كه از بنى اسرائيل پيمان گرفتيم كه جز خدا را نپرستيد و به پدر و مادر ونزديكان ، يتيمان و بى نوايان خوبى كنيد و به مردم نيك بگوييد، نماز را برپا داريدو زكات بدهيد (با پيمانى كه بسته بوديد) همگى سرپيچى كرديد و جز عده اندكى ازشما بقيه روگردانيديد.
در اين آيه مباركه به دو نكته اشاره شده است :
نكته اول آيه درباره اخذ پيمان و تعهد از بنىاسرائيل مى باشد. لازم به توضيح است مواردى كه در زير شرح آن مى آيد جزو برنامهدينى ، اخلاقى بين اسرائيل (فرزندان يعقوب ) بوده و نمونه بارز و روشنى است ازمعارف الهى و آيين آنان در آن زمان . و بنى اسرائيلقبول كردند او صاف حسنه اى كه در آيه آمده است را داشته باشند:
1- پرستش خداى بى همتا و اينكه در برابر هيچ معبودى جز خدا سر تعظيم فرو نياورند. و اذا اخذنا ميثاق بنى اسرائيل لا تعبدون الا الله
2- درباره پدر و مادر نيكى كنيد و بالوالدين احسانا
3- نسبت به خويشان ، يتيمان و مستمندان نيز به نيكى رفتار نماييد. و ذى القربىو اليتامى و المساكين .
4-
با مردم با روش خويش ملاقات كنيد و سخن نيكو بگوييد.
5- نماز را برپا داريد توجهتان در هر حال به خدا باشد. و اقيمو الصلوة
6- زكات بدهيد، در حق محرومان جامعه كوتاهى روا مداريد و از آنها غفلت نكنيد. واتواالزكاة
تمام اين معارف و دستورات عاليه در آيين توحيدى بنىاسرائيل بوده است و آيه شريفه به روشنى دلالت به مطالب فوق دارد.
ارزشهاى زندگى  
نكته دوم : اايه شريفه اگر چه درباره اسرائيلنازل شده ولى مندرجات و مفاهيم آن اصول كلى است و تنها اختصاص به بنىاسرائيل ندارد، بلكه براى همه مردم دنياست ، براى زنده ماندن و زندگى ملت هاست ،رمز بقاء قدرتمندى و سر بلندى آنان ، در عمل و به كارگيرى دستورات الهى است .آيه مباركه براى مباركه براى همبستگى و از هم نپاشيدن جامعه بعد از پرستش خداوندمتعال ، احسان و نيكى به پدر و مادر را در درجهاول ، و حسن سلوك و نيكى به اقوام و خويشاوندان و سخن نيك با مردم و رفتار محبت آميزبا آنان را در درجه دوم ، موجب اتحاد و يكپارچگى دانسته ، تا دشمن نتواند در جامعهاسلامى نفوذكند و با ايجاد اختلاف و نفاق افكنى ، آنها را به سقوط و تباهى بكشاند.
ضامن تداوم و وحدت و رمز شكست ناپذيرى مسلمين ، در اجراى تعاليم زنده قرآن كريم مىباشد. بويژه بعد از اقامه نماز، پرداخت زكات نقش ‍ مهمى در ايجاد الفت و اخوت بينمسلمين دارد، چرا كه افراد مستمند و ضعيف اجتماع ، هنگامى كه تحت حمايت اغنياء قرارگرفتند، طبقات جامعه بهم نزديك مى شوند و همه طبقات جامعه از رفاه نسبى برخوردارمى گردند.
2- و اقيموا الصلوة و اتوا الزكاة و ما تقدموا لانفسكم من خير تجدوه عند الله ان اللهبما تعملون بصير. سوره بقره / 110
نماز را برپا داريد و زكات را بدهيد و هر كار خيرى را كه براى خود مى فرستيد نزدخداوند آن را خواهيد يافت . به راستى خداوند به تماماحمال شما آگاه است .
توضيح :
هنگامى كه اعمالى همچون نماز و بخشش هايى همچون زكات را در راه خدا انجالم مى دهيد ووقتى براى نفع رساندن به برادران ايمانى و دفع زيان از آنان ، از وجاهت اجتماعى وآبروى خود سرمايه گذارى مى كنيد، قطعا ثواب آن را نزد خدا مى يابيد و از گناهانپاك مى شويد، پاداش نيكى هاى شما به گونه اى مضاعف به شما برمى گردد و مزيددرجات مى شود، با اينگونه عبادات ، هم بدنه اجتماع را نيرومند مى سازيد و هم نشاطروحى در خودتان پيدا مى شود.
او صاف و پاداش بخشى از كارهاى عبادى كه در دنيا انجام مى دهند، در فهم هيچ كس نمىگنجد و نمى دانند چه پاداش عظيمى براى آنان مهيا شده است . فلا تعلم نفس مااخفى لهم من قوة اعين ⁽⁵²⁾
هيچ كس نمى داند چه پاداش هاى مهمى كه مايه چشم روشنى است براى آنها مخفى شده است. اين پاداش عظيم جزاى كارهاى خيرى است كه در دنيا انجام مى دادند.
در حديث پيغمبر اكرم (صلى الله عليه وآله ) مى خوانيم : ان اللهيقول اعدت لعبادى الصالحين ما لا عين رات و الا اذن سمعت ، و لا خطر على قلببشر. ⁽⁵³⁾
خدا مى فرمايد من براى بندگان صالحم نعمت هايى آماده كرده ام كه هيچ چشمىمثل آن را نديده و هيچ گوشى (وصف ) آن را نشنيده و بر فكر و انديشه احدى نگذشتهاست .
اداى زكات يكى از عباداتى است كه پاداش عظيم آن در دنياقابل تصور نيست ، علاوه بر اينكه موجب نظم زندگى اجتماعى نيز مى شود. در روايتىآمده دهنده زكات روز قيامت در عالى ترين غرفه هاى بهشتى جاى خواهد گرفت(هنياءله ) گوارا باد بر او
ارزشهاى عالى انسان 
يكى از ارزش ها در زندگى انسان سخاوت است . در دين مقدس اسلام سخاوت يك فضيلتمحسوب مى شود، گرچه يك نفر غير مسلمان باشد. در بعض روايات ، اسلام اين فضايترا در مورد حاتم طائى كه سخى ترين انسان هاى زمان خود بوده تاءييد مى كند.
امام سجاد (عليه السلام ) فرموده : خداوند متعال به موسى (عليه السلام ) وحى كرد كهسامرى را نكش ، زيرا او سخاوتمند است . ان الله اوحى الى موسى ان لاتقتل سامرى فانه سخى امام صادق (عليه السلام ) فرموده : كهرسول خدا (صلى الله عليه وآله ) به يكى از مشركان (كه به اسارت در آمده بود)فرمود اگر جبرئيل از سوى خداوند براى من خبر نياورده بود كه تو مرد سخاوتمندى ومردم را اطعام مى كنى ، تو را مى كشتم . آن مرد مشرك گفت مگر خداوند تو سخاوت را دوستمى دارد فرمود آرى ، آنگاه آن مرد شهادتين را بر زبان جارى كرد.
سخاوت يكى از عالى ترين صفات نفسانى است كه دارنده آن از اين نظر بهجمال و فضيلت انسانى نائل مى گردد. اگر شخصى داراى همه كمالات و سرچشمه تمامفضايل انسانى باشد، نمونه اى از انسان كامل است ، همچون ائمه طاهرين سلام اللهعليهم كه مجموعه اى از خوبى ها و فضيلت ها بودند. سخاوت آنان زبان زد دوست ودشمن بوده است ، مصداق بارز آنچه خوبان همه دارند تو تنها دارى مى باشند.
در روايت آمده است هر كس واجب مالى خود را مانند خمس و زكات را ادا كند سخاوت داردحال اگر گسى فوق واجبات مقرره اتفاق كند و تمام اموالش را ميان فقرا و نيازمندانتقسيم نمايد، نصف آن را بذل درويشان كند و نصف ديگر را براى خود بگذارد. به حقيقتسخاوتمندترين انسان ها است .
انفاق امام حسن مجتبى (عليه السلام )  
حضرت مجتبى ، در مورد انفاق و پرداخت حق فقراء بيش از زكات و صدقات بخشش مى كردابن شهر آشوب از امام صادق (عليه السلام ) روايت كرده كه : امام حسن(عليه السلام ) بيست و پنج مرتبه پياده از دينه به حج رفته و سه مرتبه مالش را درراه خدا قسمت كرد، نصف آن را خود بر مى داشت و نصف ديگر را به بيچارگان مى داد. اينبذل و بخشش و سخاوت ذاتى حضرت ، موجب شگفتى همگان از خاص و عام گرديد تاجايى كه نظر ويل دورانت دانشمند غربى را به خود جلب كرده است . او مىگويد: زندگى حضرت حسن (عليه السلام ) پر است از همكارى و معاونت با فقراء بقدرىاين انفاق را دنبال مى كرد كه گاهى صندوق دار اعلام مى داشت كه چيزى در صندوقنمانده باز حضرتش دست از بخشش ‍ و انفاق بر نمى داشت . اين كرم و بخشش نه تنها درمورد مردم و دوستانش ‍ عملى مى شد بلكه عناياتش بقدرى وسيع بود كه حتىشامل حيوانات هم مى گرديد.
موقعى كه طعام ميل مى فرمود و سگى در پيش روى او بود، هر زمانى كه لقمه اى براىخود بر مى داشت مثل آن را نيز براى آن سگ مى افكند. اجازه خواستند كه سگ را دورسازند، فرمود بگذاريد باشد، زيرا من حيا مى كنم از خداوند كه صاحب روحى در روى مننظر كند و من چيزى بخورم و به او نخورانم . ⁽⁵⁴⁾
3. و اقيموا الصلوة و اتوا الزكاة و اركعوا مع الراكعين . سوره بقره / 43
نماز را بپا داريد و زكات را ادا كنيد، با ركوع كنندگان ركوع نماييد. (نماز جماعت رافراموش نكنيد)
توضيح :
در اين آيه خطاب به مسلمين به سه دستور مهم اسلامى نماز، زكات و نماز جماعت اشارهشده است :
اول نماز واجب را كه پيامبر اكرم (صلى الله عليه وآله ) از سوى خواوند براى شما آورد،در جامعه اسلامى به پا داريد يعنى تنها به خواندن نماز اكتفا نكنيد، بلكه كارى كنيدكه آيين نماز در ميان جامعه مسلمين مخصوصا نسل جوان برپا شود، همانگونه كه در نظاماسلامى ما، ستادى به نام اقامه نمازتشكيل شده است .
اميد است اين طرح در ميان تمام اقشار جامعه فراگير شود و مردم بزرگوارمان علاوه براستقبال از اين طرح ، خود پيش قدم در اين برنامه روحانى و وظيفه مهم گردند.
سؤ الى كه در اينجا مى توان مطرح ساخت آن است كه چرا از ميانافعال نماز، تنها ركوع اختصاص به ذكر پيدا كرده است (با ركوع كنندگان ركوعكنيد)؟
اول : مرحوم طبرسى صاحب تفسير مجمع البيان وجوهى ذكركرده از جمله آنكه : نماز يهود داراى ركوع نبوده و اين نماز مسلمانهاست كه ركوع از اركانآن مى باشد و خطاب به ملت يهود است (كه يهوديان مسلمان شويد و نماز با ركوع ، باركوع كنندگان كه مسلمين مى باشند انجام دهيد.
دوم : به مسلمين دستور مى دهد لازم است پس از پيوند با آفريدگار يكتا، به وسيله نماز،با اداى حقوق مالى همچون زكات با مردم پيوند برقرار كنيد، تا سرانجام همه با هم درراه خدا به حركت توحيدى خود ادامه دهيد و با انسجام و يكپارچگى ، به رشته اعتصابالهى چنگ بزنيد. و اعتصمو بحبل الله جمعا⁽⁵⁵⁾
سوم : اقامه نماز و اداء زكات باعث مى شود آحاد مردم از غنى و فقير، شهرى و روستايىو... با انگيزه الهى در نماز جمعه و جماعت با شور و شوق حضور پيدا كنند. مفسرينفرموده اند مقصود از امر به ركوع دسته جمعى ، تشويق و ترغيب مسلمانهاست به شركتدر نماز جمعه و جماعات ، تا دشمنان اسلام به اين وسيله به وحشت افتند.
4- و لقد اخذ الله ميثاق بنى اسرائيل و بعثنا منهم اثنى عشر نقيبا وقال الله النى معكم لئن اقمتم الصلوة و اتيتم الزكاة و امنتم برسلى و عزرتمو هم اقرضتم الله قرضا حسنا لا كفرن عنكم سيئاتكم و لادخلتم جنات تجرى من تحتها الانهار فمنكفر بعد ذالك منكم فقد ضل سواء السبيل . سوره مائده / 12.
همانا خدا از بنى اسرائيل پيمان و دوازده پيشوا و رئيس از ميان هر قبيله اى (سبطى ) ازآنها برانگيختم خدا به بنى اسرائيل گفت كه من (هرهرحال ) با شمايم هر گاه نماز بپا داريد و زكات بدهيد و آتيتم الزكاة وبه فرستادگان من ايمان آوريد و امنتم برسلى و آنها را عزيز و گرامىداريد و به خدا قرض نيكو دهيد (يعنى به بندگان خدا قرض بى منت و بدون ربابدهيد) در آن هنگام گناهان شما را بيامرزم و شما را در بهشتى وارد گردانم كه از زيردرختانش نهرها جارى است ، پس هر كس از شما به عهد خدا (آمدن كتاب و رسولان و حجت هاىآسمانى ) كافر شود سخت از راه ، دور افتاد است فقدضل سواء السبيل .