مسلمانان قاره آسيا

مقدمه‏اى درباره سيماى كلى اين قاره

قاره آسيا با مساحت 000/44000 كيلو متر مربع بزرگترين قاره كره زمين است است كه 25% كل خشكى‏هاى زمين را دربر مى‏گيرد. اين قاره از ناحيه شمال به اقيانوس منجمد شمالى، از مشرق به اقيانوس آرام و از جنوب به اقيانوس هند محدود مى‏شود. بحر احمر در جنوب غربى آن، اين خشكى بزرگ را از افريقا جدا مى‏كند تنها راه ارتباطى بين اين دو قاره، صحراى سينا بود كه با حفر كانال سوئز در ان، راه خشكى اين دو قاره قطع شد. تنگه برينگ اين قاره را از آمريكاى شمالى جدا نموده و كوههاى اورال مرز غربى آسيا با قاره اروپاست. در قاره آسيا مى‏توان بلندترين قله (اورست) وسيع‏ترين فلاتها، جلگه‏ها، دشت‏ها و طولانى‏ترين و پر آب‏ترين رودها را مشاهده نمود. درياچه خزر به عنوان بزرگترين درياچه دنيا ور درياچه بايكال به عنوان عميق‏ترين درياچه جهان، در اين قاره واقعهد. بدليل شرياط گوناگون، انواع آب و هوا را مى‏توان در اين سرزمين مشاهده نمود. انواع جنگل‏ها، و نيز صحارى، كويرها و بيابانها، نقاط پوشيده از يخ، سيماى ديگرى از قاره آسيا را ترسيم مى‏نمايند. از 5 ميليارد سكنه دنيا، 64% در اين قاره سكونت دارند كه از اين لحاظ پرجمعيت‏ترين قاره به شمار مى‏رود. جمعيت اين قاره غالبا در هواحى جنوب و جنوب شرقى آن زندگى مى‏كنند. مردم آسيا از دو نژاد زرد و سفيد تشكيل شده‏اند و در صد نژاد سياه در آن كم است. آسيا مهد سه دين بزرگ يعنىاسلام، مسيح و يهود است و خورشيد تمدن از اين قاره به نقاط ديگر تابيدن گرفته است.

وجود ذخائر عظيم و منابع غنى چون نفت و ذغال سنگ موجب نفوذ استعمار در اين قاره از قرن بيستم گرديد كه اين پديده موجبات غارت اين قاره را توسط ابرقدرتها فراهم ساخت و با وجود آنكه ذخائر اين قاره موجب گردش چرخ صنايع كشورهاى غربى شد، خود در اين زمينه توسعه نيافت و بجز چند كشور چون ژاپن و كره اساس اقتصاد كشورهاى اين قاره بركشاورزى و دامدارى استوار است.

مسلمانان قاره آسيا

قاره آسيا مركز تابش نور توحيد و كانون نشر اسلام است. نسيم طراوت بخش وحى دز آغاز بر اين سرزمين وزيد و فرهنگ و تمدن اسلامى در آن بنيان نهاده شد. بسيارى از آثار درخشنده مسلمين كه جلوه‏هاى معنوى و مقدس دارند در اين قاره واقعهد. قبله مسلمين، حرمين شريقين، اماكن مذهبى مراقد مطهر معصومين و اهلبيت و غالب جلوه‏هاى هنر اسلامى در اين قاره واقعند. بستر جغرافيائى صحنه‏هاى ترايخى صدر اسلام و مركز خلافتمسلمين در صدر اسلام در جنوب غربى اين خشكى وسيع قرار گرفته است.

در سال 1966 ميلادى ازن قاره، 450 ميليون نفر مسلمان داشته است كه حدود 70% مسلمانان جهان را در تاريخ مذكور تشكيل مى‏داده است. اين ميزان در سال 1972 ميلادى به 550 ميليون نفر بالغ گرديد كه 362 ميليون آن مربوط به كشورهاى مستقل اسلامى و 188 ميليون به اقليت‏هاى مسلمان اختصاص داشته است. در حال حاضر قريب به 75% مسلمين جهان كه به 800 ميليون نفر بالغ مى‏گردند در اين قاره سكونت دارند كه 65% در واحدهاىسياسى مستقل و 35% در كشورهاى غير مسلمان اين قاره زندگى مى‏كنند.

در وضع فعلى 15 كشور مستقل در اين قاره بين 50 تا 99% مسلمان دارند. وسيعترين اين كشورها عربستان است كه 2149690كيلومتر مربع وسعت دارد و در ناحيه استراتژيك خاور ميانه قرار گرفته است مجموع مساحت اين كشورها به يازده ميليون كيلومتر مربع بالغمى‏گردد كه 25% وسعت آسيا را تشكيل مى‏دهد.

كشورهاى واقع در آسياى غربى و جنوبى در قرون اوليه به اسلام گرويدند اما سرزمينهاىآسياى جنوب شرقى در قرون پنجم، ششم، هفتم، هشتم و نهم اسلام را پذيرا گشتند.

در اين بخش، كشورها و نواحى مسلمان نشين اين قاره را مورد بررسى قرار مى‏دهيم و براى سهولت كار قاره مزبور را به پنج قسمت تقسيم كرده و به مشخصات جغرافيائى نقاطمسلمان‏نشين مى‏پردازيم:

الف - آسياى جنوب غربى (خاور ميانه);

ب - آسياى جنوبى;

ج - آسياى جنوب شرقى;

د - آسياى شرقى;

ه - آسياى مركزى;

الف - آسياى جنوب غربى (خاور ميانه)

آسياى جنوب غربى، بخش مركزى جهان اسلام است و از نقطه نظر تاريخى و مسائل سياسى و سوق الجيشى اهميت ويژه‏اى دارد. اين ناحيه به لحاظ آب و هوايى از تابستانهاى بسيار گرم و خشك و زمستانهاى نسبتا كوتاه، برخوردار است. نواحى شمالى اين منطقه را رشته كوههايى فرا گرفته كه بخش‏هاى زيادى از تركيه، ايران و افغانستان را در بر مى‏گيرد. در بخش شرقى اين برجستگى‏ها، زمين‏هاى هموارى ديده مى‏شود كه با رسوبات دجله و فرات پديد آمده و خاك حاصلخيزى دارند. در جنوب رودهاى دجله و فراب كه به خليج فارس مى‏ريزند، غير از زمينهاى پست بين النهرين، شبه جزيره عربستان قرار دارد كه از نظر وسعت، بزرگترين شبه جزيره جهان است و با وجود هم مرز بودن با دريا از سه طرف، سرزمين خشك و صحرايى است. در اطراف درياى خزر، درياى سياه، درياى مديترانه، درياىسرخ و خليج فارس زمين‏هاى حاصلخيزى قابل مشاهده است.

در اينجا 6 نژاد گوناگون در كنار هم زندگى مى‏كنند. با سه زبان اصلى عربى، فارسى و تركى در قسمتهاى مختلف اين منطقه تكلم مى‏شود. اين بخش از آسيا منشا پيدايش سه دين بزرگ اسلام، مسيح و يهود بوده و فرهنگ در اين سرزمين بر اساس معتقدات و معارف اسلامى بنياد گزارده شده و زبان قرآن كه عربى است در ان گسترش زيادى داشته كه درفرهنگ‏هاى ديگر تاثير قابل ملاحظه‏اى گذاشته است.

وجود مكه قبله‏گاه مسلمين، فلسطين (الهام بخش سه دين بزرگ) به اين منطقه اهميت ويژه‏اى توام با هاله‏اى از قداست بخشيده است. با وقوع انقلاب اسلامى ايران در 22 بهمن 1357ش، آسياى جنوب غربى دچار تحولى عظيم گشت كه شرق و غرب را در نگرانى شديد و بهت و حيرت فرو برد. پيروزى اين انقلاب شكوهمند الهى به رهبرى حضرت امام خمينى (ره) و با ايثار و فداكارى امت مسلمان ايران اهميت تجارى و سوق الجيشى اين ناحيه را تحتالشعاع قرار داده و استكبار را از گسترش اين نهضت به وحشت انداخته است.

آسياى جنوب غربى و شمال شرقى افريقا را بنام خاور ميانه ⁽¹⁾ مى‏شناسند. اولين بار در سال 1902 ميلادى افسرى آمريكايى، طى مقاله‏اى از اين اصطلاح استفاده كرد و در سال 1948مسازمان ملل متحد آن را پذيرفت. ⁽²⁾

تمركز جمعيت به دليل شرايط اقليمى و موقع جغرافيائى در اين بخش از آسيا يكسان نيست و اغلب مردم در مناطق ساحلى مرطوب و زمينهاى حاصلخيز تمركز يافته‏اند. سه كشور تركيه، ايران و افغانستان 75% سكنه اين منطقه را تشكيل مى‏دهند.قريب به 40% مردمان ايننواحى در كانونهاى شهرى به سر مى‏برند، از عربستان كه بگذريم، تجانس جمعيت دركشورهاى ديگر اينمنطقه كمتر ديده مى‏شود و اغلب كشروها اقليت‏هاى متفاوتى دارند.

قرار گرفتن اين ناحيه در ميان سه قاره اروپا، آسيا و افريقا و نيز وجود درياها، رودها و تنگه‏هاى استراتژيك و بهره‏مندى آن از ذخائر عظيم نفت، موجب آن شده تا ابرقدرتها و كشورهاى بزرگ صنعتى براى دسترسى و سلطه بر آن، با يكديگر در رقابت‏سختى باشند و كشمكش‏ها و بحرانهاى زيادى را در آن پديد آورند. موضع‏گيرى دول اين منطقه در مقابل دول غربى و تكيه بر ناسيوناليسم، بسيارى از روابط و پيوندهاى اين منطقه را به تحليل برده و يگانگى‏هاى فرهنگى را ضعيف نموده و با وجود آنكه، آئين مشترك و قبله واحدى دارند در حالت نزاع و ستيز با يكديگر به سر مى‏برند، اين رفتارها كه توام با تفرقه و تشتت است‏سبب آن گشته كه با تؤطئه عوامل استكبار بين كشورهاى مسلمان سرزمين مذكور تضادهاى سياسى، فرهنگى و اجتماعى پديد آورده به نحوى كه با وجود دسترسى به منابع عظيم و سلط بر نواحى سوق الجيشى و مهمتر از آن، بهره‏مندى از اخوت عقيدتى و بنيانهاى مذهبى عميق، نتوانند در مناسبات جهانى به نحو تعيين كننده‏اى ابراز وجود كنند و از حل معضلى چون غصب سرزمين فلسطين توسط گروهى صهيونيست غاصب، عاجز باشند. جبهه گيرى‏هاى سياسى اين كشورها در موقعيت‏هاى گوناگون، نيز آنها را وادار به تشكيل سازمانها و نهادهاى سياسى و يا پيوستن به تشكيلات سياسى غربى نموده است. اين سازمانها در حل مشكلات كشورهاى مزبور و نيز رفع مسائل و بحرانهاى منطقه از خود توانائى آنچنانىنداشته و شكاف بين دول اسلامى را شدت بخشيده است.

تعداد واحدهاى سياسى اين بخش از قاره آسيا به 15 واحد بالغ مى‏گردد كه در مجموع 7ميليون كيلومتر مربع وسعت دارند.

اين كشورها با 000/000/200 سكنه 16% مسلمين جهان را تشكيل مى‏دهند. ذيلا به بررسىاجمالى واحدهاى جغرافيايى آن خواهيم پرداخت:

عربستان

قبل از ظهور اسلام و در عصر جاهليت، مردمانى در شبه جزيره عربستان سكونت داشتند كه به طور كلى عرب ناميده مى‏شدند و به دو دسته اعراب قحطانى و اعراب عدنانى تقسيم مى‏شدند. اين دو، از نظر تاريخى، ريشه مشترك دارند ولى عدنانيان در سلسله نسبت‏خود به حضرت ابراهيم (ع) مى‏رسند اين طايفه در نجد و حجاز بودند اما عربهاى قحطانى به يمن رفتند. اين افراد تابع حك.متى نبودند و اساس مليت آنان قبيله بود و اعضاى هر قبيله از شيخ قبيله اطاعت مى‏كردند. عصبيت جاهلى و ناسيوناليزم قبيله‏اى افراد را به جان هم مى‏انداخت و گاهى بر سر مسائل جزئى، جنگى چون نبرد بسوس 40 سال طور مى‏كشيد. خونريزى، قساوت، غارت و تجاوز از برنامه‏هاى اين قبايل بود. گرچه صحرانشينى و بيابانگردى پيشه عربها بود اما زندگى شهرى به شكلى ضعيف در يمن، عدن، حضرت موت، حجاز، يثرب و طائف ديده مى‏شد. به لحاظ عقايد مذهبى، گروه كوچكى بدون آنكه آداب و رسوم خاصى داشته باشند به خداى يكتا و آئين ابراهيم (ع) كه دين حنيف ناميده مى‏شد،معتقد بودند.

يهوديان كه 13 قرن قبل از ميلاد پس از خرابى اورشليم به حجاز مهاجرت نموده بودند به رواج آئين خود در عربستان پرداخته و گروهى را پيرو خود ساختند. ايران و روم براى نفوذ به اين شبهه جزيره با هم در رقابت بودند و تحت تاثير تبليغات روميان مسيحى، طوايفى ربيعه و غسان، مسيحى شده و برخى هم با تاثير پذيرى از آئين ايران آن روز، به دوگانه پرستى روى آورده بودند. شخصى بنام «عمرو بن لحى‏» هم بت‏پرست را در اين شبهه جزيره بوجود آورده بود. ⁽³⁾ آشفتگى و بحرانى كه بر اين ناحيه سايه افكنده بود، مردمان محروم و ستمديده را در تيرگى خاصى قرار داده بود كه طلوع نورو فروغ اميدى را خواستار و در انتظار آن بودند كه دستى از غيب برون آيد و آنان را از اين مرداب و گرداب ننگين نجات دهد كه ناگهان با بعثت پيامبر اسلام (ص) شب سياه ظلمانى و تاريكى جهل و عناد به پايان ريد و فجر صادق اسلام، انسانها را اميدوار نمود. ظهور آئين مذكور در اين سرزمين، موجب آن شد تا عده‏اى از مشركان و بت‏پرستان به هياهو و جنجال و تبليغات منفى پرداخته و تنگناهايى براى پيامبر اسلام(ص) و ياران با وفايش بوجود آورند و در صدد آن بودند تا اين نور الهى را خاموش كنند غافل از آنكه اراده خداوند بر ان تعلق گرفته بود كه بشريت با رهبرى و ارشاد رسول معظمش به سوى معنويت، عقيده و ايمان باز گردد. و خود را از خطر سقوط و نابودى نجات دهند و به دليل انطباق اين آئين با گرايش‏هاى فطرى و حمايت از ناحيه عقل و منطق، همه جانبه بودن، جهانى و جاودانى آن و بخاطر خلاء اعتقادى - سياسى كه در آن عصر، جهان گرفته بود، با استوارى و پايدارى پيامبر و ياران فداكارش نه تنها در جزيرة العرب كه در سرزمين‏هاى ديگر انتشار يافت و مورد پذيرش جويندگان حقيقت قرار گرفت و جنبش و تحول معنوى كه در پرتو وحى بوجود آمد،تمدنى عظيم و با شكوه را بنا نهاد كه قرنها بشريت را از فيض وجودآن بهره‏مند بود.

كشور عربستان متجاوز از 75% شبه جزيره عربستان را دربر گرفته است. در بخش شرقى آن خليج فارس و در غرب آن درياى سرخ واقع است. صحراى نجد بخش اعظم آن را تشكيل مى‏دهد كه بخش جنوبى آن را ربع الخالى مى‏گويند كه با 000/500 كيلومتر مربع پهناورترين بيابان خشك و خالى جهان است. مناطقى كه در امتداد سواحل خليج فارس واقع مى‏باشد به احساء معروف است نواحى كناره درياى سرخ كه از بندر عقبه در شمال تا يمن در جنوب ادامهدارد شامل حجاز و عسير مى‏باشد.

جمعيت عربستان به 000/13600 نفر بالغ مى‏گردد كه نيمى از آنها در شهرها، عده‏اى در روستاها و گروهى به صورت قبيله‏اى در صحاريى زندگى مى‏كنند. اين كشور در حال حاضر4000 قبيله دارد.

شيوه حكومت اين كشور پادشاهى است و با دول غربى و به ويژه امريكا روابط گسترده اقتصادى سياسى دارد و با كشورهاى ژاپن، آلمان، فرانسه، برخى دول مسلمان و كشورهاى افريقائى، مناسبات تجارى - سياسى دارد. از گذشته بدليل واقع شدن قبله مسلمين در اينكشور همه ساله مسلمانان جهان براى فريضه عبادى - سياسى حج به اين ناحيه مى‏آيند تا در ايام ذيحجه و طى مراسمى داده اما در گذشته عربستان در جهان سياست و اقتصاد جائى نداشت، با افزايش بهاى نفت از سال 1970م و كشف ذخائر جديد نفت، عربستان ازاعتبارى ويژه براى دول صنعتى برخوردار شده كه شامل 25% ذخائر دنيا و بيش از 35% كل اوپك به حساب مى‏آيد. عربستان بخش عظيمى از درآمد نفت را صرف خريد تجهيزات جنگى مى‏كند. در سال 1980م بودجه دفاعى آن 18 ميليارد دلار بوده كه از اين نظر در جهان اول بوده است. ⁽⁴⁾ قريب به 2 ميليون كارگر و متخصص خارجى از كشورهاى گوناگون در اين كشور به كاراشتغال دارند و كارهاى كليدى و مديريت‏ها در دست مهاجرين غربى است.

مركز حكومت عربستان، شهر رياض و از شهرهاى مهم آن مكه و مدينه است.

شهر مكه در سمت غربى شبه جزيره عربستان و در جنوب مدينه بين دو رشته كوه محصور گرديده است. با ساختن خانه كعبه در اين نقطه توسط حضرت ابراهيم و فرزندش اسماعيل و پيدايش چشمه زمزم شالوده شهر مكه ريخته شد. در شمال شرقى مكه جبل النور قرار گرفته كه غار حراء در آن واقع است. همان جايگاه مقدسى كه محل راز و نياز پيامبر اسلام(ص) بود و در آن بر آن سرور وحى نازل شد. كوههاى عرفات و منى در شرق مكه هستند در مكه،اماكن مقدسى وجود دارد كه مهمترين و با عظمت‏ترين آن مسجدالحرام است كه خود شامل كعبه معظمه، مقام ابراهيم، حجرالاسود و ... است. صفا و مروه كه جايگاه بلندى است بر كوهابوقبيس و ميان صفا و كوه ابوقبيس و مسجدالحرام قرار دارد.

مسجد منى و مسجد مزدلفه از آثار مذهبى مكه مى‏باشد. ⁽⁵⁾ مدينه در 500 كيلومترى شمال مكه و در زمين هموارى بين دو كوه قرار گرفته، آب و هواى گرم و خشكى دارد اين شهر درعصر جاهليت‏يثرب نام داشت كه با ورود پيامبر اكرم(ص) بدان، مدينة النبى نام گرفت.

كوه احد در شمال مدينه قرار دارد. كوههاى طى در مشرق و كوه عير در جنوب آن واقع است. ⁽⁶⁾ از آثار مقدس و مذهبى آن مسجد النبى، آرامگاه رسول گرامى اسلام(ص) را مى‏توان برشمرد، مسجد قبا نيز در جنوب غربى مدينه قرار دارد. مسجد ذوقبلتين كه از مساجد ساده اما معروف مدينه است در وادى عقيق قرار دارد در آن دو قبله يكى به جهت بيت القدس و ديگرى به سوى كعبه به چشم مى‏خورد. در همين مسجد بود كه با پيام وحى به رسول خدا قبله از بيت المقدس به سوى خانه كعبه تغيير نمود. ⁽⁷⁾ از زيارتگاههاى مدينه، قبرستان بقيع و گورستان احد قابل ذكر است. بقيع در طرف شرقى مدينه واقع است و آرامگاه مطهر حضرت فاطمه‏زهرا(س) صديقه كبرى دخت گرامى حضرت محمد(ص) مدفن فاطمه بنت است مادر اولين امام شيعيان حضرت على(ع) و تربت 4 ستاره درخشان آسمان ولايت و امامت‏يعنى: امام حسن مجتبى(ع)، امام سجاد(ع)، امام محمد باقر(ع) و امام جعفر صادق(ع) و مدفن جمعى از اصحاب حضرت محمد(ص) و على(ع) و عده‏اى از عرفا، زهاد وعلماء در اين قبرستان قرار دارد.

فلسطين

كشور فلسطين، سرزمين كم وسعتى است كه در ناحيه خاور ميانه و در شرق مديترانه قرار دارد. اين سرزمين همچون پلى سه قاره آسيا، افريقا و اروپا را به هم متصل مى‏كند و قلب جهان عرب و حلقه اتصال شرق و غرب مى‏باشد و الهام بخش سه دين بزرگ دنيا است. چنين موقع مهم و خصوصيات ويژه، اين كشور را به صورت يكى ازم ناطق استراتژيك جهان درآورده است اما اشغال آن توسط صهيونيست‏ها و با حمايت ابرقدرتها و نيز آواره شدنچندين ميليون فلسطينى موجب آن گشته تا قلب‏هاى مسلمين جهان محزون و متاثر گردد.

3500 سال قبل از ميلاد اقوام سامى از قلب عربستان به سوى مصر، عراق، سوريه، لبنان، و فلسطين كوچ نمودند كه 25 قرن ق.م، يكى از اين اقوام كه به كنعانيان معروف بودند فلسطين را به عنوان محل سكونت‏خود برگزيدند. 20 فرن ق.م اولين دولت تحت عنوانكنعانيه در كشور مزبور تاسيس شد.

در سال 1225 ق م، قوم بنى اسرائيل به رهبرى حضرت موسى(ع) در فلسطين كونت‏يافتند. حدود هزار سال ق.م، اقوامى بنام «فلسطين‏» كه از جزاير درياى اژه آمده بودند به اين ناحيه راه يافته و جاى كنعانيان را گرفتند بنى اسرائيل به سركردگى داوود نبى و بعد از او به رهبرى سليمان پيامبر در حدود ده قرن ق م دولت عبرانى را در اين كشور بوجودآورده كه رقيب دولت اقوام فيلسطين بود.

فلسطين در سال 772ق م به تصرف آشور و به سال 539 ق م توسط كوروش اشغال شد. دراواسط نيمه دوم قرن چهارم ق.م اسكندر آن را تصاحب نمود.

در سال 395 ميلادى فلسطين به عنوان مستعمره روم غربى اداره مى‏شد و از اواسط قرنهفتم تا شانزدهم فرمانروايان عرب بر آن استيلا داشتند.

در سال 1517م جزئى از خاك امپراطورى عثمانى بود كه به مدت 4 قرن آن را در اختيارخود داشتند و تا سال 1917م بر آن حكومت مى‏كردند. ⁽⁸⁾

در سال 1897م اولين كنگره صهيونيزم در شهر بال سوئيس به سرپرستى هرتزل برگزار شدو هدف خود ار اين گونه مشخص نمود:

«هدف صهيونيسم عبارت است از ايجاد يك وطن قومى براى ملت‏يهود در سرزمينفلسطين‏».

در نوامبر 1917م، بريتانيا اعلاميه مشهور بالفور را مبنى بر تاسيس وطن قومى براى لت‏يهود در فلسطين صادر كرد. جنگ جهانى اول پايان نيافته بود كه يهوديان وعده تشكيل كشور يهود را از بريتانيا دريافت نمودند و انگليس با مشاركت‏شريف حسين حكمران قت‏حجاز، دولت عثمانى را از فلسطين بيرون راند و مهاجرت يهوديان به اين سرزمين آغاز شد و دولت انگلستان به قيموميت‏خود در اين كشور پايان داد. ⁽⁹⁾ اعراب در خلال قيامها و انقلابهائى، مخالفت‏خود را با وعده بالفور اعلام نمودندكه اين حركات زمينه ساز انقلاب بزرگ سال 1936م و 1939م بود كه برجسته‏ترين رهبرش شيخ عزالدين قسام است. و بالاخره سازمان ملل متحد قطعنامه شماره 181 را مبنى بر تقسيم فلسطين به دو كشور يهودى و عربى در تاريخ نوامبر 1947م صادر نمود و در سال 1948م سازمان جهانى صهيونيزم برپائى اسرائيل را اعلام داشت. در سال 1948م سكنه يهودى فلسطين اشغالى به 33% كل جمعيتفلسطين رسيد كه 67/5% اراضى فلسطين را اشغال نموده بودند.

گرچه ارتش دول عربى وارد جنگ با متجاوزين اسرائيلى شد ولى پس از رسوائى‏ها و خيانت‏ها به آتش بس‏ها و موافقت‏هايى تن داده و عقب نشينى نمود و رژيم غاصب به سال 1856م به كانال سوئز حمله كرد. در 28 مه 1964م كنگره عمومى فلسطين در شهر قدس با اعلام تاسيس: سازمان آزادى بخش فلسطين (ساف) پيمان ملى فلسطين را تصويب كرد وسپتامبر همين سال ارتش آزادى بخش فلسطين براى مبارزه با غاصبين بوجود آمد.

در ژوئن 1967م، اسرائيل به سه كشور مصر، سوريه و اردن حمله نمود و كرانه غربى رود اردن، نوار غزه، صحراى سينا و بلندى‏هاى جولان را متصرف شد. اين حركت موجب آواره شدن تعداد زيادى از مردمان فلسطين به سو كشورهاى عربى و خاورميانه گرديد. و بدين گونه متجاوزين كه بعد از سال 1948م 78% سرزمين مزبور را تصرف كرده بودند با ضميمه كردن نواحى متصرف شده، علاوه بر سرزمين فلسطين به نقاط حساس دول مجاور هم دست‏يافتند. ⁽¹⁰⁾

يكى از اسف‏بارترين آثار شوم غصب فلسطين، حادثه ناگوار اوراگى بيش از سه ميليون نفر از مسلمانان مظلومى است كه هستى خود را از دست داده و در نواحى مختلف خاورميانه و حتى سراسر جهان پراكنده‏اند. پناهندگانى كه در سوريه، مصر، اردن و لبنان سكونت دارند در شرايط دشوارى زندگى مى‏كنند و نيز به عنوان مثال در جريان يورش اسرائيل به اردوگاههاى صبرا و شتيلا 4000 نفر كه اغلب زن و كودك بودند به شهادت رسيدند گاهى هدايايى زيبا و فريبنده به كودكان فلسطينى هم توسط اسرائيل داده مى‏شود اما اين هدايا چيزى جز بمب‏هاى رنگارنگ خوشه‏اى نيستند و به محض آنكه كودكان بر اين گوى‏ها دست مى‏گذارند، در آغوش آنها منفجر شده و اميدشان را به ياس مبدل مى‏سازد و چه بسا كودكانى با اين هدايا! دست و پاى خود را از دسا داده و يا قطعه قطعه مى‏شوند. ⁽¹¹⁾ آن دو ميليون نفرى هم كه در سرزمين‏هاى اشغال شده به سر مى‏برند كه بگين آنان را «سرخ پوستان ما» ناميده بود وضع رقت بارى داشته و از هيچ گونه حقوق اجتماعى و سياسى برخوردار نيستند و هر لحظه مورد تهاجم، شكنجه و ايذا قرار مى‏گيرند، خانه و اراضى ايشان نيز مصادره و گاهى محصولاتشان را با مواد شيميائى نابود مى‏كنند. فاجعه كشتار خونين دير ياسين در آوريل 1948 كه بگين جزئيات آن را در كتاب خود توضيح داده و بدان اعترافنموده، از جمله حوادث ناگوارى است كه براى ملت محروم فلسطين رخداده است. ⁽¹²⁾

فلسطين به لحاظ جغرافيائى در حال حاضر شامل دو منطقه است:

منطقه شمالى كه بخش بالاى آن را ادامه تپه‏هاى جنوب لبنان مى‏پوشاند كه زمينهاى بلندى بنام «جليلى‏» ⁽¹³⁾ را بوجود مى‏آورد. قسمت جنوبى كه شامل جلگه مرتفع بيابانى است و به بيابان نقب ⁽¹⁴⁾ موسوم است كه نيمى از سرزمين فلسطين را دربر مى‏گيرد. آب و هواى فلسطين در تابستانها گرم و در زمستانها معتدل و بارانى است به غير از چند رود كوچكى كهبه درياى مديترانه مى‏ريزد رود مهمى در اين سرزمين جريان ندارد.

اكثريت جمعيت 5/6 ميليونى فلسطينى را مسلمانان تشكيل مى‏دهند كه اغلب از نژاد سامى بوده و به عربى صحبت مى‏كنند. مركز فلسطين، بيت المقدس است كه از نظر اسلام، مسيحيت و يهود مكانى مقدس مى‏باشد اين شهر كه به قدس و اورشليم هم مشهور است در 55 كيلومترى غرب رود اردن و 80 كيلومترى شرق مديترانه بر روى ارتفاعات متوسط قرار گرفته از قديمى‏ترين شهرهاى مذهبى جهان به شمار مى‏رود. بيت المقدس شامل دو بخش قديم و جديد مى‏باشد، قسمت قديمى تماما داخل قلعه و حصار محكمى است كه آخرين بار در زمان عثمانيان بازسازى شد. در جنوب شرقى بخش قديم محوطه مستطيلى استكه مسجد اقصى، مسجد صخره قبة الصخره در آن قرار گرفته و مجموعا حرم شريف نام دارد و مساحت آن به 15% مساحت بيت المقدس قديم بالغ مى‏گردد. دروازه شرقى اين حرم كه دروازه طلايى نام دارد (در ديوار شرقى قرار گرفته) حرم را با كو زيتون يا كوه طور ربط مى‏دهد. دروازه جنوبى رو به شهرهاى بيت اللحم و الخليل است، مسجد الاقصى چون در دامنه كوه ساخته شده شامل دو طبقه‏اى است كه شيب آن در طبقه اول تمام شده و طبقه دوم صاف است. سقف طبقه زيرين بر روى 88 ستون مربعى سنگى در 15 رديف قرار دارد، طول مسجد 18/5 متر و عرض آن 5/54 متر است. ⁽¹⁵⁾ پيامبر اسلام - ص - پس از آنكه به قدرت خداوند از مسجد الحرام به مسجد الاقصى سير داده شدند از اين مسجد سفر آسمانى (معراج) خود را آغاز نمودند. در بخش غربى حرم ديوار ندبه واقع شده كه مكان مقدس يهوديان است و در پاى آن زانو زده و به تفكر فرو مى‏روند. ⁽¹⁶⁾ سطح سر ستونها و حاشيه محراب آياتى از قرآن كريم با بهترين خط نسخ عربى و كوفى كه گاهى از طلاى ناب وبرجسته هستند ديده مى‏شود. ⁽¹⁷⁾

از وضع اقتصادى مردم فلسطين كه حدود 60% آنان در خارج از وطن خود زندگى مى‏كنند به دليل پراكندگى در ساير كشورها، آمارهاى دقيقى در دست نمى‏باشد با اين حال بر خلاف مصائب زياد و آواردگى و بى خانمانى بين كودكان و نوجوانان فلسطينى عشق وافرى به فراگيرى دانش‏هاى مورد نياز جامعه وجود دارد به لحاظ فرهنگى در سايه تلاش و كوشش خود در زمينه‏هاى كوناگون علمى، تخصص‏هاى عالى داشته و به مدارج عالى علمى و شغلى دست‏يافته‏اند و متخصصان آنان در بخش صنايع كشورهاى عربى به ويژه پالايشگاهها و مراكز پتروشيمى مشغول بكارند و برخى در سطح معاونت وزارت در كشورهاى خاورميانه ارتقاءيافته‏اند.

جمهورى عراق

كشور عراق با 438317 كيلومتر مربع در منطقه خاورميانه و غرب ايران، در ناحيه هلال خصيب ⁽¹⁸⁾ واقع است. سرزمين نسبتا كم ارتفاعى است كه ناهمواريهاى آن غالبا در شمال و شمال غربى واقعند و جلگه‏ها، بخش عظيمى از وسعت آن را در بر گرفته است. بيابانها و صحارى تحت عنوان بادية الشام سرتاسر غرب و جنوب غربى آن را مى‏پوشاند. دجله و فرات شريان حياتى اين كشور را تشكيل مى‏دهد. اين دو رود كه از كوههاى جنوب شرقى تركيه سرچشمه مى‏گيرند به صورت شمالى - جنوبى وارد عراق شده و پس از پيوستن سه رود زاب بزرگ، زاب كوچك و دياله به دجله، اين دو رود در محلى به نام قرنه بهم پيوسته و شط العرب را تشكيل مى‏دهند و با پيوستن كارون به شط العرب در مرز مشترك عراق و ايران اروندرود بوجود آمده كه به خليج فارس مى‏ريزد. آب و هواى عراق در نقاط شمال، كوهستانى درنواحى مركز گرم و مرطوب و در غرب گرم و خشك است.

سرزمين فعلى عراق كه در گذشته به نام بين النهرين ناميده مى‏شد از قديمى‏ترين مراكز تمدن آسيا بوده است. سامى‏ها در حدود 35 قرن ق.م به آنجا مهاجرت نمودند.سومرى‏ها در شمال، مملكت آشور را بنيان نهادند. در قرن سوم ق.م، عراق تحتسلطه سلسله ايرانى اشكانى در آمد و پس از آن ساسانيانبدان مسلط شدند، در سال سيزده هجرى قمرى مطابق با 634 ميلادى با شكست‏ساسانيان از اعراب مسلمان، عراق نيز جزو قلمرو حكومت اسلامى شد. حضرت على(ع) در قرن اول هجرى مقر حكومت‏خود را در كوفه قرار داد. در سال 61 هجرى حادثه كربلا يعنى شهادت امام حسين(ع) و يارانش در كربلا توسط يزيد بن معاويه به وقوع پيوست كه يكى از مهمترين و برجسته ترين حماسه‏هاى اسلامى در جريان مذكور يعنى قيام سيد الشهداء و ياران با وفايش قابل مشاهده است. و تمامى نهضت‏هاى اسلامى از اين قيام شورانگيز الهام مى‏گيرند. در زمان عباسيان بغداد محل خلافت عباسيان گرديد. در سال 656 هجرى قمرى مطابق با 1258 م مغلوها عراق را تصرف نمودند و تا 1411ميلادى عراق جزو قلمرو آنان بود و در اين زمان سلسله آق - قويونلو آن را تصاحب كردند. با برچيده شدن اين سلسله توسط دولت صفوى، عراق بخشى از ايران شد. در سال 1535 ميلادى قواى عثمانى با منهزم نمودن قواى ايرانيان، عراق را به تصرف خود در آورده و تا جنگ جهانى اول كه مقارنبا شكست دولت عثمانى است، عراق در اختيار آنان بود. ⁽¹⁹⁾

با شروع جنگ اول، بريتانيا به بهانه جلوگيرى از نفوذ آلمان و رهايى عراق از سلطه عثمانى به اين كشور حمله ور شد و قلعه فاو را در دهانه شط العرب، تصرف نمود و سرپرسى كاكاس از سياستمداران كهنه كار انگليس حكمران عراق شد. بر طبق مقررات «سان رمو» در 25 آوريل 1920 م عراق و فلسطين تحت قيموميت انگليس درآمد. آية الله ميرزا محمد تقى شيرازى از مخالفين سر سخت قيموميت انگليس بر عراق بود و براى مقابله با اين حركت، فتوايى مبنى بر عدم پذيرش سلطه بيگانگان را داد. علماى شيعه فتواى جهاد داده و خود در جبهه‏هاى نبرد حاضر شدند. در 4 شوال 13338 قمرى (ژوئن 1920 م) هزاران نفر از شيعيان، در صحن حضرت سيد الشهداء(ع) اجتماع كرده و آيت الله شيخ محمد خالصى‏زاده براى آنان خطابه‏اى شورانگيز ايراد نمود كه اين حركت رعبى در انگليس افكند و سبب آن شد تا فردىبه نام ماژربولى كربلا را محاصره كند. ⁽²⁰⁾

سرويلسون نماينده سياسى انگليس در عراق در مورد اشغال عراق مى‏گويد:

«كليد كل مناطق استراتژيك، در بغداد است و ما با اشغال عراق توانستيم خنجرى در جهان اسلام بزنيم و بدين طريق از تجمع مسلمين بر عليه خودمان در خاورميانه جلوگيرى كنيم...!» ⁽²¹⁾

اما با رهبرى روحانيت و آيات عظام، قيام 1920 م عراق به وقوع پيوست كه موفقيت‏هايىبدست آورد و حكومت انگليس مجبور به رسميت‏شناختن استقلال عراق گرديد.

از علل اصلى تحريك مردم براى اين قيام اين بود كه آيت الله كاشانى مدام به مركز قبايل و عشاير رفت و آمد مى‏كرد و آنها را در پيوستن به صفوف انقلاب تحريص و تشويق مى‏نمود اما كانون اين حركت ضد استعمارى از منطقه فرات سفلى يعنى شهرهاى مقدسه شروع و در مدت كوتاهى به سمت‏شمال و جنوب سرايت‏يافت و تا به آنجا پيش رفت كه مركز نظامى انگليس را در تهديد جدى قرار داد. عشاير مقيم رميثه و نيز عشاير سماوه در ايننبردها شركتى فعال داشتند و اولين برخورد مسلحانه خونين بين عراقى‏ها و نظاميان بريتانيا دررميثه (در منطقه ديوانيه) اتفاق افتاد. ⁽²²⁾

در مارس 1920 م انگليس طبق نقشه‏اى سلطنت عراق را به ملك فيصل واگذار كرد. در اكتبر 1932 ميلادى عراق رسما استقلال خود را بدست آورد. در ژوئيه 1958 با كودتايى عبد الكريم قاسم نظام سلطنتى را بر انداخت و در كشور اعلام جمهورى نمود. به سال 1968 م، با كودتاى حزب بعث، رئيس جمهور وقت‏يعنى عبد الرحمان عارف بر كنار و احمد حسن البكر توسط شورايى به نام شوراى انقلاب قدرت را در دست گرفت و اختناق و سركوب شديد دركشور ايجاد كرد.

حزب بعث كه توسط ميشل عفلق و صلاح الدين بيطار و عده‏اى ديگر به وجود آمده بود براى به انحراف كشيدن مبارزات مسلمانان كشورهاى عربى پديد آمد و جوهر اصلى آن تكيه بر ناسيوناليسم است، و حسن البكر در عراق، سياست‏هاى اين حزب را كه ساخته استعمارانگليس بود تعقيب مى‏نمود.

در سال 1979 م به دنبال پيروزى انقلاب شكوهمند اسلامى ايران، حسن البكر تحت فشارمعاونش صدام حسين، استعفا داد و صدام به قدرت رسيد.

در سپتامبر 1980 م مقارن با 31 شهريور 1359، عراق به دنبال چند بار تجاوز پراكنده و تحريكاتى بر عليه ايران با بمباران نمودن مراكز نظامى و اقتصادى ايران، رسما جنگى را بر عليه ايران تحميل نمود كه تا سال 1988 م طول كشيد. رزم بى‏امام و ايثارگرى مجاهدان اسلام در جبهه‏هاى جنگ كه پشتوانه معنوى و الهى داشت و نيز رهبرى روشنگرانه حضرت امام خمينى(قدس سره) سبب آن شد كه رژيم عراق به درماندگى و استيصال افتاده و اذعان كند كه خواهان صلح است. ايران نيز با پذيرش قطعنانه 598 سازمان ملل نقشه‏هاى منافقانهصدام را نقش بر آب نمود و توطئه‏هاى استكبار را بى‏اثر ساخت.

عراق در مرداد ماه سال 1369 ش (1991 م) با زمينه‏سازى آمريكا به كويت‏حمله برد و اين كشور را به تصرف خود در آورد و طى جنگ 43 روزه‏اى كه بين عراق و نيروهاى چند مليتى صورت گرفت، از كويت‏خارج شد اما بسيارى از مراكز اقتصادى اين كشور را ويران و تعدادزيادى از غير نظاميان را در اين جريان هلاك نمود.

عراق در حال حاضر به شدت در آشفتگى و بحران سياسى و انزواى بين المللى به سر مى‏برد و اقتصادش به دليل انواع تحريم‏ها سخت متزلزل است و اكنون رژيمش با گروههاى معارض زير روبروست: «مجلس اعلاى انقلاب اسلامى عراق‏»، «سازمان الدعوه‏»، «كردها كه به صورت دو گروه جداگانه هستند حزب دموكراتيك كردستان به رهبرى مسعود بارزانى، اتحاديه ميهنى كردستان به رهبرى جلال طالبانى كه اين دو در سال 1991 م به منظور يك كومت‏خودمختار با هم متحد شدند يادآورى مى‏شود كه عراق از 5/16 ميليون نفر سكنه خود 5/3 ميليون كرد دارد»، «حزب امت جديد به رهبرى سعد صالح جبر (كه زياد حامى ندارند)» «حزب كمونيست‏» عراق - كه قدرتى ندارد، «حزب ناسيوناليست‏هاى مستقل‏» كه توسطسرلشكر حسن النقيب رهبرى مى‏شود و سوريه آن را حمايت مى‏كند. ⁽²³⁾

70% مردم عراق شيعه هستند و اين كشور از مراكز عمده تشيع به شمار مى‏رود. استانهاى كربلا، ديوانيه، حله، منتفك، عماره و كوت عراق كاملا شيعه‏اند. در استانهاى ديالى، بغداد وبصره اكثريت با شيعه است در نقاط ديگر نيز شيعيان پراكنده‏اند. ⁽²⁴⁾

كوفه، كربلا، نجف، سامرا و كاظمين از شهرهاى مذهبى شيعه بوده و بارگاه مقدس حضرت على (ع)، حضرت امام حسين(ع)، امام موسى كاظم(ع)، امام محمد تقى(ع) امام هادى(ع)، و امام حسن عسكرى(ع) و نيز مرقد پاك تعدادى از ياوران و اصحاب خاص اهلبيت عصمت وطهارت در كشور عراق وجود دارد.

مركز عراق شهر قديمى بغداد است و تنها بندر آن بصره مى‏باشد. گرچه اين كشور به طورى سنتى، اقتصادى كشاورزى دارد اما به صنعت نفت وابسته بوده و عضو اوپك مى‏باشد، بعد از نفت دومين محصول صادراتى عراق خرماست، و 75% خرماى جهان را توليد مى‏كند. صنايع عراق عمدتا بعد از نفت، سيمان است و اصولا رشد صنايع در مرحله اوليه است و كارخانه‏ها دراطراف بغداد استقرار دارند.

پى‏نوشتها

Middel East 2- خاور ميانه جلد اول كليات جغرافيائى - دكتر محمد تقى رضويان تهران دانشگاه شهيد 1-بهشتى 1358.

3- تاريخ عرب، فيليپ حتى، ابوالقاسم پاينده و نيز تاريخ سياسى اسلام - دكتر حسن ابراهيمحسن ترجمه پاينده جلد اول صفحات 13 تا 15.

4- اوپك و ...، دكتر امير باقر مدنى ص 79.

5- حرمين شريفين - دكتر حسين قره چانلو - تهران امير كبير 1362 شمسى.

6- تقويم البلدان - ابى الفداء.

7- مرآة الحرمين و نيز فلسفه و اسرار حج.

8- گيتا شناسى كشورها ص 223.

9- مسئله فلسطين - راشد الغنوشى ترجمه سيد هادى خسروشاهى - تهران دفتر نشرفرهنگ اسلامى - 1370.

10- اسرائيل و فلسطين، على اكبر هاشمى رفسنجانى و نيز مسئله فلسطين تاليف حسينالهى.

11- آسمان گريست - تونى كليفتون - ترجمه كاظم چايچيان تهران امير كبير 1364 ص 60 و61.

12- اقليت‏هاى مسلمان در جهان (مجموعه مقالات) ترجمه ايرج كرمانى ص 250.

Galilee 13-

Negeb 14-

15- تاريخ آلبر ماله.

16- اورشليم پايتخت‏سه مذهب، مقالات لوموند ترجمه سيد خليل خليليان ص 65 تا 67.

17- بيت المقدس - ترجمه و تاليف مرتضى اسعدى.

18- هلال خصيب به ناحيه مرتفع و حاصلخيز هلالى شكل بين خليج فارس و سواحلفلسطين اطلاق مى‏گردد.

19- تنها بين سالهاى (1638 - 1625م) عراق در تصرف ايران بود.

20- نگاهى به تاريخ انقلاب اسلامى 1920م عراق دكتر محمد صادقى.

21- تاريخ سياسى عراق ص 25.

22- نهضت‏شيعيان در انقلاب اسلامى عراق - عبدالله فهد نفيسى ترجمه چايچيان ص 121.

23- عراق نگاهى از درون اطلاعات، ش 19704.

24- جغرافياى تاريخى و انسانى شيعه در جهان اسلام - رسول جعفريان ص 58.