هارون الرشيد، پنجمين خليفه عباسى -كه درسال (170 هجرى ) به خلافت رسيد- در يكى از سالهاى خلافت خويش ، براى زيارتخانه خدا به مكّه معظمه مسافرت كرد و دستور داد كه تمام حجّاج را از كنار كعبه دور كنند؛تا او بتواند به تنهائى طواف خانه خدا را بجا آورد. ولى موقعى كه خواست طواف كند،مردى عرب سر رسيد و قبل از او به طواف پرداخت .
اين موضوع ، بر خليفه جاه طلب و مغرور عباسى ، گران آمد. به وزير خود اشاره كردكه مرد عرب را دور كند، تا وى بتواند آزادانه و به تنهائى ، طواف كعبه نمايد. وزيربه آن مرد عرب گفت : ((لحظه اى درنگ نما، تا خليفه از طواف فارغ شود.))
مرد عرب گفت : ((مگر نمى دانى ، خداوند متعال در اين مكان مقدس ، شاه و رعيت را برابردانسته و در قرآن شريف خويش فرموده : (وَالْمَسْجِدِ الْحَرامِ الَّذى جَعَلْناهُ لِلنّاسِ، سَواءًاَلْعاكِفُ فيهِ وَالْبادِ وَ مَنْ يُرِدْ فيهِ بِالْحادٍ بِظُلْمٍ، نُذِقْهُ مِنْ عَذابٍ اَليم )⁽²⁶³⁾:(مسجدالحرام را براى همه مردم يكسان و برابر قرار داديم ، كسانى كه آنجا زندگى مى كنند،يا از نقاط دور وارد مى شوند؛ و هر كس بخواهد در اين سرزمين از راه حق منحرف گردد ودست به ستم بزند ما از عذابى دردناك به او مى چشانيم .!)
وقتى هارون الرشيد، چنين جواب متين را از عرب شنيد به وزير گفت : ((با او كارىنداشته باش !))
آنگاه خليفه ، به طرف حجر الاسود رفت كه آن را استلام كند.⁽²⁶⁴⁾ ولى ناگهان درآنجا نيز عرب پيش دستى نموده و قبل از وى حجرالاسود را استلام نمود. هارون به مقامابراهيم عليه السّلام آمد، كه در آنجا نماز بگذارد، امّا باز هم عرب ،قبل از وى به آنجا رسيده و شروع به نماز كرد.
همينكه هارون از نماز فارغ شد، دستور داد كه عرب را به نزد او آورند. وزير، پيش آنمرد ناشناس آمده و گفت : ((خليفه ترا مى طلبد، برخيز و امر او را اجابت نما.))
عرب ، با كمال شهامت گفت : ((من كارى با خليفه ندارم ، اگر او با من كارى دارد، بهتراست كه برخيزد و به اينجا بيايد.)) هارون ، ناگزير از جاى خود حركت كرده و آمد درمقابل عرب ايستاده و به او سلام كرد، و مرد عرب هم ، جوابِ سلام او را داد.
سپس ، هارون خطاب به او گفت : ((اجازه مى دهى در اينجا، پيش شما بنشينم ؟)) گفت :((اينجا، خانه شخصى من نيست ، ما همه ، در اينجا يكسان هستيم ، مى خواهى بنشين ، و اگرمى خواهى برو.))
خليفه ، از طرز سخن گفتن مرد عرب ، ناراحت شد و با عصبانيت روى زمين نشست و به عربگفت : ((مى خواهم ، يك مسئله دينى از تو بپرسم ، اگر نتوانى جواب صحيح بدهى ترامجازات خواهم كرد.))
عرب پاسخ داد: ((آيا سؤ ال تو براى ياد گرفتن است ، يا مى خواهى مرا اذيّت كنى ؟هارون از جواب سريع وى ، تعجب كرده و در حاليكه لبخندى تصنّعى بر لب داشت ،گفت : ((البته كه منظورم ، ياد گرفتن چيزى است .)) عرب گفت : ((خيلى خوب ، پس حالابرخيز، مثل يك شاگرد، در برابر استاد بنشين .)) هارون برخاست و دو زانو نشست . وعرب اجازه داد كه او سؤ ال كند.
هارون پرسيد: ((خداوند براى تو، چه چيز را لازم گردانيده است ؟))
مرد ناشناس گفت : ((از كدام امر لازم سؤ ال مى كنى ؟ از يك واجب ، و يا پنج واجب ، و ياهفده چيز لازم ؟ و يا از سى و چهار چيز واجب ، و يا از نود و چهار چيز واجب ، و يا از يكصدو پنجاه و سه چيز لازم ؟ يا يك چيز از دوازده چيز، يا يك چيز ازچهل چيز، يا يك چيز واجب در تمام عمر، يا از يك چيز بر يك چيز.))
فضل بن ربيع مى گويد: هارون در اين هنگام ، قهقه مستانه اى سر داده و از روى تمسخربه عرب گفت : ((من از يك چيز واجب از تو سوال كردم ، تو حساب همه دنيا را به رخ منمى كشى ؟!))
مرد عرب گفت : ((اى هارون ! اگر دين خدا، بر اساسِ حساب نبود، خداوند در روز قيامت ازمردم ، حسابرسى نمى كرد؛ و نمى فرمود: (وَ نَضَعُ الْمَوازينَ الْقِسْطَ لِيَوْمِ الْقِيامَةِ فَلاتُظْلَمُ نَفْسٌ شَيْئاً وَ اِنْ كانَ مِثْقالَ حَبَّةٍ مِنْ خَرْدَلٍ اتَينابِها وَ كَفى بِناخاسِبينَ)⁽²⁶⁵⁾:(ما ترازوى هاى عدل را در روز قيامت برپا مى كنيم ، پس به هيچ كس ،ذرّه اى ستم نمى شود؛ و اگر به مقدار سنگينى يك دانهخردل ، كار نيك و بدى باشد، ما آن را به حساب مى آوريم ؛ و كافى است كه ما حسابكننده باشيم .)
وقتى كه عرب ، خليفه را به نام او خطاب كرد؛ هارون سخت برآشفت ، بطوريكه آثارغضب در چهره اش نمايان گرديد. زيرا به نظر او، بايد تمام افراد مملكت ، وى رااميرالمؤ منين خطاب مى كردند، از اين رو در حاليكه آثار خشم در چهره اش آشكار بود، گفت: ((اى عرب بيابانى ! اگر آنچه را گفتى ، توانستى توضيح بدهى ، آزاد هستى ! واگر نتوانى آن را توضيح دهى ، دستور خواهم داد در ميان صفا و مروه ، گردنت رابزنند.))
وقتى وزير، حال خليفه را منقلب ديد، جلو رفته و با حالتى ملتمسانه ، گفت : ((اىاميرالمؤ منين ! او را براى خدا عفو فرما و بخاطر اينمحل مقدس ‍ از او درگذر!))
عرب ، از سخنان خليفه و وزير خنديد، هارون كه بيشتر ناراحت شده بود، فرياد كشيد:((چرا مى خندى ؟)) مرد جواب داد: ((به بلاهتِعقل شما مى خندم ، و به اين مى انديشم كه كدام يك نادانتر هستيد؟ زيرا اگر مرگ مننرسيده باشد، نيت بدِ تو به من چه تاءثيرى دارد؟ و چنانچه مرگ من رسيده باشد عفو وبخششى كه وزير براى من مى خواهد چه سودى دارد؟))
سپس مرد ناشناس ، سخن خويش را چنين توضيح داد: ((اينكه از من پرسيدى : آنچه خداوندبر من واجب نموده چيست ؟ جواب آن اين است كه ، خداوند خيلى چيزها را بر من واجب كرده استو اينكه پرسيدم : آيا از يك چيز واجب ، سؤ ال مى كنى ؟ مقصودم دين اسلام است ، و مقصودمن از 5 چيز لازم ، پنج وقت نماز است ، مقصودم از هفده چيز واجب ، هفده ركعت نماز شبانهروزى است ، و منظور از 34 چيز، 34 سجده نمازهاى واجب است . مقصود از 94 تكبيراتِنماز، و مرادم از 153 چيزِ واجب ، تسبيحات نماز است . مقصود از يك از دوازده ، ماه رمضاناست كه از دوازده ماه ، يكماه است و امّا اينكه پرسيدم : يك چيز ازچهل ، مقصود زكوة گوسفند است و منظور از يك چيز، در تمام عمر، حج خانه خداست و مقصوداز يك چيز به يك چيز، قصاص نفس ⁽²⁶⁶⁾ است .
وقتى سخن مرد عرب به پايان رسيد، هارون از تفسير و بيان اينمسائل و زيبائى كلام عرب ، بى نهايت خوشحال شده و آن مرد ناشناس ، در نظرش ‍بزرگ جلوه كرد و خشمش ، تبديل به محبت گرديد. آنگاه عرب به هارون گفت : ((حالانوبت من است كه از تو سؤ ال كنم .)) و هارونقبول كرد.
عرب پرسيد: ((مردى در اول صبح ، نگاه به زنى كرد كه بر او حرام بود، ولى چونظهر شد، زن بر وى حلال گشت . باز موقع عصر، زن بر او حرام گرديد، امّا همينكهمغرب شد، حلال گرديد. چون شب فرا رسيد، مجدداً حرام گشت ، ولى بامداد فردا،حلال شد، و نيز در وقت ظهر، بر وى حرام گرديد و هنگام عصر، دوبارهحلال گشت ؛ در موقع مغرب حرام ، امّا شامگاهان ، بازحلال گرديد.! اكنون بگو، اين مسائل را چگونه بايدحل كرد؟)) هارون گفت : ((اى برادر عرب ! مرا بدريائى افكندى كه جز تو هيچكس نمىتواند از آن نجاتم دهد!))
مرد ناشناس گفت : ((يعنى چه ؟! تو امروز خليفه مسلمانان و شخصاول ممالك اسلامى هستى ، و شايسته نيست كه از حلّ مسئله فرو مانى !! آنهم سؤال شخصى ، چون من !))
هارون گفت : ((اى برادر! علم و دانش ، مقام ترا بزرگ و نامت را بالا برده است ؛ لطفاًخودت مسئله را حل كن .)) عرب گفت : ((حاضرم ، ولى بشرط اينكه تو همقول بدهى ، شكسته دلان را دستگيرى نموده و بى نوايان را مورد تفقد قرار دهى ، و برزير دستان ظلم نكنى .)) هارون پذيرفت .
عرب گفت : ((آن مرد موقع صبح ، نگاه كرد بر زنى كه ، بر وى حرام بود، زيرا آن زن، كنيزِ شخص ديگرى بود، ولى موقع ظهر، آن را از صاحبش ‍ خريد و بر وىحلال گشت . چون عصر شد، كنيز را آزاد ساخت و بر او حرام گرديد، و موقع مغرب با وىازدواج كرد و بدينگونه بر او حلال گرديد.
همينكه شب فرا رسيد، او را طلاق داد و بر وى حرام شد امّا موقع بامداد فردا رجوع كرد وحلال شد. هنگام ظهر عملِ ظهار،⁽²⁶⁷⁾ انجام داد و بر او حرام گشت . امّا عصر -به كفارهاين عمل - بنده اى آزاد نمود و زن بر وى حلال گرديد، هنگام مغرب مرتد⁽²⁶⁸⁾ شد و ازدين اسلام برگشت و بر شوهر حرام گرديد؛ ولى شب توبه كرد و مجدداً دين اسلام راپذيرفت و حلال شد.))
هارون الرشيد، از شنيدن سخنان عرب در تعجب ماند و در عينحال ، خوشحال شد و دستور داد، ده هزار درهم ، به او بدهند. چون پولها را آماده ساختند؛عرف گفت : ((من نياز به آن ندارم ، آنرا به نيازمندان بدهيد!)) خليفه گفت : ((مى خواهىبرايت ، مادام العمر، حقوق معين كنم ؟!)) گفت : ((آنكس ‍ كه روزى ترا مى رساند، براىمنهم مى رساند.))
در پايان ، هارون كه شديداً تحت تاءثير علم ، زهد، شخصيت نافذ و زبان گوياىِ مردِناشناس ، قرار گرفته بود؛ از وى پرسيد: ((نامت چيست واهل كجائى ؟))
گفت : ((من موسى بن جعفر بن محمد بن على ابن الحسين بن على ابن ابيطالب هستم .))
هارون با شنيدن اين سخن يكّه خورده و دانست كه آن مرد بزرگ ، امام موسى كاظم عليهالسّلام است ، كه در لباس اعراب بيابانى ، به كعبه آمده ، تااهل دنيا او را نشناسند و از مردم كناره گرفته ، تااعمال حجّ را با فراغت انجام دهد، از اين رو برخاست و از پيشانى حضرت بوسيده و اينآيه شريفه را قرائت كرد: (( (اَللّهُ اَعْلَمُ حَيْثُ يَجْعَلُ رِسالَتَهُ)⁽²⁶⁹⁾ يعنى خداوندبهتر مى داند رسالت و نمايندگى خود را در چه خاندانى قرار دهد.))⁽²⁷⁰⁾
بنظر مى رسد كه اين اولين ديدار هارون ، با امام هفتم عليه السّلام بوده كه او رانشناخته است .