1- سوره حجر، آيه 9.
2- سوره يوسف ، آيه 108.
3- ما همه شما را نخست از مرد و زنى آفريديم و آنگاه شعبه هاى بسيار و فرقمختلف گردانيديم تا(قرب و بعد نژاد و نسب يكديگر را) بشناسيد (و بدانيد كهاصل ، نسب و نژاد مايه افتخار نيست بلكه ) بزرگوارترين شما نزد خدا باتقواترينمردمند. (سوره حجرات ، آيه 13).
4- ما همه شما را نخست از مرد و زنى آفريديم و آنگاه شعبه هاى بسيار و فرقمختلف گردانيديم تا (قرب و بعد و نژاد و نسب يكديگر را) بشناسيد (و بدانيد كهاصل ، نسب و نژاد مايه افتخار نيست بلكه ) بزرگوارترين شما نزد خدا باتقواترينمردمند. (سوره حجرات ، آيه 13).
5- ذخائر العقبى فى مناقب ذوى القربى / محب الدين طبرى ، ص 10، والعقد الفريد/ابن عبد ربه اندلسى ، ج 5 ، ص 4 (ط 2، مصر 1953 م ).
6- ذخائر العقبى / طبرى ، ص 14 (ط دارالكتاب القراقية ، 1387 ه‍).
7- يعرفونه كما يعرفون ابناءهم (سوره بقره ، آيه 146).
8- ذخائر العقبى / طبرى ، ص 10.
9- جد و عم پيامبر، حضرت را بسيار گرامى و بزرگ مى داشتند؛ زيرا اين دو تن ازافراد عادى نبودند بلكه درباره پيامبر -صلى الله عليه و آله - آگاهترين داشنمندانبودند ليكن از ترس كيد و مكر كفار و جاهلان ، حقيقت امر را مكتوم مى داشتند.
اين مطلب را صدوق در كتاب خود: اكمال الدين ، ص 102 آورده است . حتى مؤلف كتابسيره حلبيه در كتابش ج 1 ص 139، سخن ابواطالب را هنگام خواندن خطبه ازدواجپيامبر و خديجه چنين نقل مى كند: به خدا سوگند او (پيامبر صلى الله عليه و آله )پس از اين ، داراى خبر بزرگ و موقعيت بسيار حساسى خواهد بود.
مطلب فوق را مؤلف تذكرة الخواص ، مبرد دراكمال و باقلانى در اعجاز القرآن نيزنقل كرده اند. صاحب الغدير پس از نقل مطلب فوق ، سخن زير را نيز از ابواطالب هنگامگفتگو با حضرت نقل مى كند: ... پدرم (عبدالمطلب ) تمام كتابها را مى خواند و مىگفت : از صلب من پيامبرى مبعوث خواهد شد، دوست داشتم وى را درك كنم و به او ايمانبياورم . پس هر كس از فرزندانم وى را درك كرد و به و ايمان بياورد.
ابواطالب عموى پيامبر كه وصى جد پيامبر عبدالمطلب بود امين بر وصاياى انبياء بودتا آن كه اين وصايا را به پيامبر بزرگوار ما تسليم كرد. (مرآةالعقول ،ج 1، 362)
مورخين درباره اين دو بزرگوار اجماع و اتفاق نظر دارند كه هرگز بتى را پرستيدند ونه مقابل سنگى تعظيم كردند بلكه متدين به دين حنيف ابراهيمحليل - عليه السلام - بودند و خدا را طبق آن آيين عبادت مى كردند.
10- سوره طه ، آيه 52.
11- المحاسن و الاضداد / جاحظ، ص 88-90(بيروت ، 1969 م ).
12- ذخائر العقبى / طبرى ، ص 14و 15.
13- سوره رعد، آيه 30.
14- سوره ابراهيم ، ايه 24.
15- البيان و التبيين / جاحظ، ج 1، ص 215.
16- سوره ذمر، آيه 9.
17- ذخائر العقبى / طبرى ، ص 222.
18- اسعاف الراغبين / صبان . در حاشيه نورالابصار شبلنجى ، ط هشتم ، ص88‍(مصر، 1963 م ).
19- سوره توبه ، آيه 25.
20- انساب الاشراف ، ج 1، ص 301(ط مصر).
21- سفير الحسين ، ص 6.
22- انساب الاشراف / بلاذرى ، ج 2، ص 74و 75، تحقيق شيخ محمد باقر محمودى(بيروت 1975)دو نامه متبادل در اين كتاب آمده است . نامه جوابيه امام در نهج البلاغه ،شرخ شيخ عبده ، ص 493، 495 موجود است .
23- انساب الاشراف / بلاذرى ، ج 2 ص 74 و 75، تحقيق شيخ محمد باقر محمد(بيروت 1975) دو نامه متبادل در اين كتاب آمده است . نامه جوابيه امام در نهج البلاغه ،شرح شيخ محمد عبده ، ص 493، 495 موجود است .
24- ذخائر العقبى ، ص 222.
25- ترجمه اين ابيات قبلا گذشت .
26- نكت الهميان / صفدى ، ص 200، و ذخائر العقبى ، طبرى ، ص ‍ 222.
27- سوره سجده ، آيه 18.
28- ذخائر العقبى / طبرى ، ص 222. و نكت الهميان / صفدى ، ص ‍ 200.
29- نكت الهميان / صفدى ، ص 200.
30- نكت الهميان / صفدى ، ص 200 و ذخائر العقبى / طبرى ، ص ‍ 222.
31- العقد الفريد /ابن عبد ربه اندلسى ، ج 4، ص 79.
32- همان مدرك .
33- انساب الاشراف / بلاذرى ج 2، ص 72 به تحقيق شيخ محمد باقر محمودى .ابن عبدربه اندلسى و ديگران نيز اين قضيه رانقل كرده اند.
34- معاويه به اهل شام دستور مى داد كه على - عليه السلام - را سب كنند؛ زيراعمويش ابولهب است و به اين علت و بهانه آنان را به فحاشى تشويق كرد.اهل شام هم پاسخ مثبت مى دادند هر چند كه مى دانستند در علت اين فحاشى پيامبر عظيمالشاءن (ص )نيز مشترك است . و حتى اين علت در مورد حضرت بيشتر صدق مى كند. خودحضرت صراحتا شب كننده به على - عليه السلام - را كافر دانسته بود. پيامبر فرمود:هر كه على را سب كند مرا شب كرده است و هر كه مرا سب كند خدا را سب كرده است واين سياست پرشكوه ! معاويه است كه سب به على را رسم و رايج قرار مى دهد. (منابعحديث فوق عبارتند از: مستدرك الصحيحين ، ج 3، ص 121.كنزالعمال ، ج 6، ص 401. ذخائر العقبى ، ص 66. الرياض ‍ النضرة ، ج 2، ص 166،حصائص نسائى و مسند احمد بن حنبل ، ج 6 ص ‍ 223.
35- الحسين و بطلة كربلا /محمد جواد مغنيه ، ص 147 و 149. اين قضيه را از ابنعبد ربه اندلسى به الفاظ ديگرى نقل مى كند.
36- مروج الذهب /مسعودى ، ج 3، ص 46.
37- الغارات / ثقفى ، ج 1، ص 64 و 65. اسدالغايه ، ج 3، ص 423.
38- مروج الذهب / مسعودى ، ج 3، ص 46و 47، به اضافه قسمتهاى ديگرى درآخرت روايت .
39- العقد الفريد، ج 4، ص 78 و 80.
40- سفير الحسين ، ص 6.
41- العقد الفريد، ج 4، ص 78،80.
42- سوره ابراهيم ،آيه 27.
43- همانطور كه در فصل گذشته كه مخصوص به زندگىعقيل بود،ديديم .
44- معارف / ابن قتيبه ، ص 204 (ط دوم ، مصر 1969 م .)
45- ابن ابى الحديد معتزلى اين داستان را درخلال شرح نهج البلاغه خود نقل مى كند در: ج 11، ص 251 و 252 (ط دوم ، مصر)
46- لسان الميزان / ابن حجر ج 4، ص 253 مرحوم محقق علامهجليل القدر بحث كننده چيره دست عبدالرزاق المقرم - طاب ثراه -در كتاب خو؛ الشهيدمسلم بن عقيل در مناقشه روايت فوق دقت نطر كافى به كار برده است .
47- معجم الادباء ،ج 5، ص 309 (ط دوم ، مصر، 1928 م ).
48- فتوح الشام ، ج 2، ص 234 فتوح بهنسا الغراء / ابن المغر ص ‍ 135مجددا درهمين فصل به اين مطلب اشاره خواهيم كرد.
49- المناقب ، ج 3، ص 168 الفتوح ،ج 3، ص 32 سفينة البحار، ج 1، ص 653.
50- اين نظر را مرحوم محقق مقرم - طاب ثراه - انتخاب كرده است .
51- تاريخ طبرى ، ج 4 ص 262 ارشاد/ مفيد، ص 204 و ديگران .
52- سوره شعراء آيه 214.
53- انساب الاشراف ج 2 ص 77 به تحقيق شيخ محمد باقر محمودى (بيروت،1974 م )
54- الامامة و السيامة ،ج 2 ص 4 (ط مصر)
55- ياقوت حموى درباره اين شهر چنين مى نويسد : ((شهرى است در مصر، درصعيدانى ، در غروب رود نيل واقع شده . شهرى است آباد ، با در آمد ومداخل بسيار در آنجا زيارتگاهى است كه گفته مى شود مسيح و مادرش هفتسال در آن زيسته اند... گروهى از اهل علم را بدانجا نسبت مى دهند... رك : به معجمالبلدان ، ج 1 ، ص 517 ( ط دار صادر ، بيروت ) )).
56- فتوح الهنسا الغراء / محمد بن المعز ، ص 135 (ط مصر ، 1324 ه‍ ق ) رك : بهمعجم البلدان ، ج 1 ، ص 517 (ط دار صادر ،بيروت ) .
57- فتوح الشام .
58- فتوح الشام ،ج 2 ،ص 234.
59- پيامبر بزرگ ما-صلى الله عليه وآله -فرمود:لكل امة سياحة و سياحة امتى الجهاد فىسبيل الله د هر امت و ملتى را سياحتى است امت من پيكار در راه خدا مى باشد.
60- الامام حسين (ع )/ سيد على جلال حسينى مصرى ج 2 ص 94
61- الفتوح / ابن اعثم ج 5 ،ص 94
62- الاعلام / رزكلى ج 7 ص 222.
63- مقتل الحسين (ع ) خوارزمى ج 1 ص 215.
64- امالى /صدوق ، ص 114، (ط نجف اشرف ، 1389 ه‍ ق ).
65- السيرة الحلبية ،ج 1، ص 304. مستدرك / حاكم ، ج 3 ص 576. تذكرةالخواص . ابن جوزى ، ص 22 (ط 1401 ه‍ ق ) نكت الهميان ، ص 200 و ذخائر العقبى /طبرى ، ص 222، كه حديث را خطاب به عقيل چنيننقل مى كند:من به تو دو محبت دارم : محبتى به عليت خويشاوندى تو به من ، و محبتى كهعمويم نسبت به تو داشت ، خبر دارم (عموى پيامبر ابواطالب است ).
66- معارف / ابن قتيبه ، ص 204، مقاتل الطالبين /ابوالفرج اصفهانى ، ص 94.
67- المحبر / ابن حبيب نسابه بصرى ، ص 56.
68- عمدة الطالب ، ص 32 (ط دوم ، 1961م .).
69- رك : انساب الاشراف ج 5 ص 32 - 35 (ط مصر)
70- رك : عيون الاخبار / ابن قتيبه دينورى ، ج 1 ص 43 (ط مصر)
71- تاريخ الشعوب الاسلاميه /كارل بروكلمان ، ج 1، ص 147 (ط سوم ، 1960،م )
72- ما در صفحات آينده اين افراد را ياد خواهيم كرد.
73- ارشاد، ص 202، تاريخ طبرى ، ج 4، ص 261 و ديگران .
74- تاريخ طبرى ، ج 4، ص 261 و 262. الارشاد، ص 203. الامامة و السياسة ، ج2، ص 4. انساب الاشراف (با الفاظى ديگر).الكامل فى التاريخ ، ج 3، ص 266 و ديگران .
75- عقاد درباره يزيد مى گويد:نه از او صلاحى انتظار مى رفت و نه اصلاحكردن جامعه ، انتخاب وى به عنوان ولايت عهد، يك معامله آشكار بود كه هر شريكى در آنبهاى رضايت دادن و پشتيبانى علنى خود را از يزيد گرفت .
اين بها در مورد افراد فرق مى كرد به يكىمال دادند به ديگرى امارت و يا حتى از بعضى دلجويى كردند. و اگر آنان مانند اين بهارا دريافت كرده بودند تا با بدتر از يزيد بيعت كنند برايشان اهميتى نداشت كه بايزيد بيعت كنند. اگر چه حدود و احكام دين معطل مى گشت و پايه هاى اخلاق ويران مى شد(ابوالشهداء، ص 114، ط دوم ، 1969،).
76- الامامة والسياسة ، ج 1، ص 160 و 161.
77- تاريخ طبرى ، ج 2، ص 262.
78- تذكرة الخواص ، / سبط ابن جوزى ، ص 220
79- تاريخ طبرى ، ج 2، ص 262.
80- تدكرة الخواص / سبط ابن جوزى ، ص 215،(ط بيروت )
81- تاريخ طبرى ، ج 4، ص 262. تذكرة الخواص ، ص 220.
82- تذكرة الخواص ، ص 216.
83- اعيان الشيعه / امين ، ج 4، ق 1، ص 159، طاول ، دمشق 1356 ه‍ ق .
84- اعيان الشيعه / امين ، ج 4، ق 1 ص 159، طاول دمشق 1356 ه‍ ق .
85- بحارالانوار/ علامه مجلسى ، ج 44، ص 334.
86- مثلا: شبلنجى مى گويد: امام پس از دريافت نخستين نامه ، فورا به دعوتاهل كوفه پاسخ مثبت داد.(رك : نورالابصار، ص 127، ط مصر، 1963 م )
87- بحارالانوار، ج 44 ص 334 (1358 ه‍ ق )
88- اعيان الشيعه / امين ، ج 4، ق 1، ص 159.
89- رسل الملوك /ابن فراء، ص 40 و 41 به تحقيق : دكتر صلاح الدين منحد، ط دومسال 1972 م .
90- رسل الملوك ، ص 33 و 34.
91- رسل الملوك ، ص 89: