فصل پنجم :
مرجعيّت قصّه گويان
مرجعيّت دينى منبع بيان قوانين الهى واحكام شرعى تكليفى و وضعى است ، و مرجع حلّ مشكلات قضائى و سياسى و اجتماعىمى باشد . و مقصود از مرجعيّت دينى آن نيست كه بتواند در مقابل نصوص ومتون الهى اجتهاد نمايد ، بلكه مرجعيّت قادر است از قرآن و احاديث شريفه نص و حكمالهى را بدست آورد .زيرا قرآن كتاب خداست و چون پيامبر صلّىالله عليه و آله از روى هواى نفس سخن نمى گفت ، بلكه سخنان او مايه از وحىمى گرفت ، حديث هم بر اين اساس ، كلام خدا محسوب مى شود . و مرجعيّت اهلالبيت عليه السّلام نيز با كلام خداوند سبحان ثابت مى شود . خداوند فرمود :إنَّما وَلِيُّكُمُ اللهُ وَ رَسُولُهُوَ الَّذينَ آمَنُوا الَّذينَ يُقيمُونَ الصَّلاةَوَ يُؤْتُونَ الزَّكاةَ وَ هُمْراكِعُونَ(598)همانا سرور شما خداوند است و پيامبر او ومؤمنانى كه نماز را برپا مى دارندو در حال ركوع زكات مى دهندو سخن پيامبر صلّى الله عليه و آله كهفرمود :انّى تارك فيكم الثّقلين ، كتاب الله وعترتى اهل بيتى ، و أحدهما أكبرمن الآخر ، لن تضلّوا إن تمسّكتم بهما ،و انّهما لن يفترقاالىّ يردا علىّ الحوض يوم القيامه (599)در ميان شما دو وزنه گرانبها را بهيادگار گذاشته ام يكى كتاب خدا و ديگرىعترتم كه اهل بيت من مى باشند ، ويكى از آنها از ديگرى بزرگتر است ،اگر به آن دو وزنه تمسّك كنيد هرگز گمراهنمى شويد و آن دواز همديگر جدا نمى شوند تا روز قيامتدر حوض بر من باز گردندبنابراين ثقل اهل البيت عليهم السّلامطبق اين نصّ صريح ، مساوى با ثقل قرآن است ، زيرا آنان مفسّران واقعى قرآن و بيانكننده حديث صحيح مى باشند . و هدايت و قرار گرفتن در صراط مستقيم مشروط بهتمسّك به آن دو ، و گمراهى و انحراف مقرون به دورى از آن دو مى باشد .و عمر اين ولايت را در روزى كه با يك نفر أعرابى در بيان منزلت و مقام علىعليه السّلام صحبت مى كرد بيان نمود و گفت : او مولاى هر مرد و زن مؤمن است وكسى كه على مولاى او نباشد مؤمن نيست (600). و در قرآن مجيد آمده است كه :ألنَّبِيُّ أوْلى بِالْمُؤْمِنينَ مِنْأنْفُسِهِمْ وَ أزْواجُهُ أُمَّهاتُهُمْ(601)پيامبر صلّى الله عليه و آله نسبت بهمؤمنين اولاى به نفس استو همسران او مادران آنها مى باشند .و رسول خدا صلّى الله عليه و آله در خطبهغدير خم فرمود :آيا نمى دانيد كه من نسبت به مؤمنين اولىبه نفس مى باشم ؟مسلمانان گفتند : آرى ! حضرت فرمود : هركه من مولاى اويم اين على مولاى اوست (602)و پيامبر صلّى الله عليه و آله فرمود :از على چه مى خواهيد ؟ از على چهمى خواهيد ؟ على از من و من از على مى باشم ، و او ولىّ هر مؤمن بعد ازمن است (603) و در قرآن كريم آمده است كه :وَ قِفُوهُمْ إنَّهُمْ مَسْئولُونَ (604)و تفسير آيه آن است كه آنها درباره ولايتعلىّ بن أبى طالب عليه السّلام مورد سؤال واقع مى شوند (605) .و سخن خداوند عزيز عظيم كه فرمود :ألنَّبِيُّ أوْلى بِالْمُؤْمِنينَ مِنْ أنْفُسِهِمْ و اين سخن مطلق است يعنىپيامبر صلّى الله عليه و آله در تمام امور دينى و دنيائى بر ساير مؤمنين اولويّتدارند ، و اين منزلت و مقام را علىّ بن أبيطالب عليه السّلام به سبب اين گفتهپيامبر صلّى الله عليه و آله كه فرمود :هر كه من مولاى اويم اين على مولاى اوست
نيز دارا مى باشد و همانطورى كه ازآيات و احاديث گذشته دانسته شد ، هيچ مرجعيّت دينى و دنيوى بالاتر از مرجعيّت اهلبيت عليهم السّلام يافت نمى شود .و از نكته هاى خنده دار و مسخره آميزدنيا دخالت كردن كعب الأحبار در موضوع صلاحيّت امام على عليه السّلام براى خلافتمى باشد ، كه او صلاحيّت على عليه السّلام را رد نمود ، و صلاحيّت معاويهفرزند هند را براى احراز خلافت تائيد كرد ! ... (606)و تا زنده ايم ، روزگار ، عجائب زيادى به صحنه مى آورد !لكن چگونه عمر اقدام به چنين سؤالى ازكعب درباره صلاحيّت على عليه السّلام براى خلافت مى كند ، در حالى كهخود درباره على چنين گفته است : او مولاى تو و مولاى هر مؤمن مى باشد ، وهركس على مولاى او نباشد اصلا مؤمن نيست (607).و تمام مسلمانان اين مرجعيّت دينى و الهىرا در بيعت غدير تائيد كردند ، يعنى در همان روزى كه هر فرد مسلمانى به مولاى خودعلى عليه السّلام چنين عرض كرد :بخّ بخّ لك يابن أبيطالب ، أصبحت مولاى ومولى كلّ مسلم و مسلمة (608)به به ، آفرين ، احسنت اى فرزند أبوطالبامروز مولاى منو مولاى هر مرد و زن مسلمان شدىو در حالى كه مرجعيّت أهل البيتعليهم السّلام بر نصوص و متون قرآن و احاديث شريف استناد و اعتماد دارد ، در همانحال مرجعيّت كعب الأحبار و تميم دارى و امثال آنها بر نصوص كتابهاى دروغين واحاديث ساختگى كه خدا و رسول آنها را تكذيب كرده اند ، اعتماد و استنادمى نمود .و كعب به نصّ و متن دروغينى لب گشود كهبه سبب آن عمر بن الحطّاب ( الخطّاب ) و ديگران را فريب داد ، و در اين جمله خلاصهمى شد « ما من شئ الا و هو مكتوب فى التّوراة » هيچ چيزى وجود ندارد مگر آنكهدر توراة نوشته شده است (609).و كمترين مراجعه اى به كتابهاىمقدّس ، دروغ بودن اين حديث را به اثبات مى رساند . بعلاوه خداوند سبحان درآيه زير دروغ بودن كتابهاى اهل كتاب را اثبات كرده است .مِنَ الَّذينَ هادُوا يُحَرِّفُونَالْكَلِمَ عَنْ مَواضِعِهِ(610)گروهى از يهوديان كلمات خدا را از جاىخود تغيير داده اندو صحابه پيامبر صلّى الله عليه و آله نيزدروغ بودن احاديث كعب و قصّه هاى او را به اثبات رسانيده اند ، وبر اين شيوه راويان و حافظان و علماء ، از صحابه پيروى كرده اند .و بخارى كعب را تكذيب مى كرد ، لكنحديث او را اخذ مى نمود (611).و عمر بن الحطّاب ( الخطّاب ) در روزپنجشنبه با اين گفتار خود « حسبنا كتاب الله » يعنى كتاب خدا ما را بس است ،مرجعيّت اهل بيت عليهم السّلام را رد كرد . و در اين راستا جمعى از صحابه با وجودبيعتشان با على عليه السّلام در روز غدير ، بر اساس همين رد كردن مرجعيّت دينى وسياسى ، عمر را تائيد كردند (612).و كعب الأحبار نيز به صراحت مرجعيّت علىعليه السّلام را رد نمود (613)وبه رغم آنكه مرجعيّت مسلمانان پيش جماعت « حسبنا كتاب الله » بر عهده خليفه قرارگرفته بود ، لكن عمر كعب را مرجع دينى و سياسى قرار داد ، تا مسلمانان در قضاياىمهم و حسّاس به او رجوع كنند ، و در واقع قسمت مهمّى از امور را به كعب محوّل نمود. و در رأس قضايائى كه كعب به آنها فتوى داد ، و عمر در آن فتوى به او رجوعكرد ، قضيّه اجتهاد شخصى در مقابل نصّ صريح بود .و مقصود ما از مرجع دينى بودن كعب درزمان عمر آن است كه ، عمر در قضاياى دينى مهم به او رجوع مى كرد . و عمر دراين كار مختار بود و هيچ اجبارى نداشت . و به رغم هوش و ذكاوت عمر ، كعب الأحباردر اين قضيّه مهم او را مغلوب نمود ، و از روى تزوير و حيله گرى به عمر وحىنمود كه او عالم مهمّى بوده ، و بر امثال عمر واجب است به او مراجعه كنند .و انس عربها به مسأله مراجعه به اهل كتابدر سؤالهاى خود قبل از اسلام و عادت آنان بر اين مطلب ، و عادتشان بر طلب شفاو عافيت از آنها ، باعث شد عمر بر كعب و تميم اعتماد نمايد .على الخصوص كه كعب و تميم هر دو به دروغاظهار اسلام كرده ، و تسلّط خود را بر علوم اهل كتاب اعلان نموده ، و كتابهاىمقدّس را حفظ مى كردند .و برخى از دلايل سخن ما ، مراجعه عمر بهاين گروه در قضاياى دينى (614)و مراجعه عايشه به يهوديان « بعد از رحلت پيامبر صلّى الله عليه و آله » براىطلب شفا (615)و رجوع أبوهريره و عبدالله بنعمر و عبدالله بن عمرو بن العاص در مسائل خود از اهل كتاب كه در رأس آنها كعببود ، مى باشد (616) .البته منكر اين هم نمى شويم كه در بعضىاوقات عمر به على عليه السّلام مراجعه مى نمود . منتهى كعب الأحبار وتميم و عبدالله بن سلام در قلب قدرت بودند ، با عمر به شام مسافرت كردند ، در مسجدپيغمبر صلّى الله عليه و آله تدريس مى نمودند ، و در مركز خلافت در هرجمعه اى خطبه مى خواندند .و در زمان معاويه وقتى قدرت به دمشقمنتقل شد ، كعب و تميم به آنجا منتقل شدند ، و در مسجد بزرگ دمشق خطبهخواندند . و معاويه در اين مجال به روش عمر پيش رفت ، و در مسجد جامع پايتخت، ميدان را برايشان باز گذاشت ، و آنها را در دار الحكومه به خود نزديك كرد ، و درقضاياى دينى و سياسى از آنها نظر مى خواست .البته موارد فوق ، رجوع صحابه را به علىعليه السّلام كه مرجع حقيقى مسلمانان بود نفى نمى نمايد ، و مسلّماً مراجعه أبوبكربه على عليه السّلام ثابت شده است (617).و مراجعه عمر به على عليه السّلام نيز بهاثبات رسيده است (618) .و مراجعه عثمان (619) و مراجعه معاويه (620) و مراجعه عايشه و ابنعمر (621) و مراجعه صحابه به على عليهالسّلام ، مرجعيّت واقعى او را به اثبات مى رساند .و به رغم آنكه كعب پيامبر صلّى الله عليهو آله را مشاهده نكرده ، و تميم يك سال پيش از رحلت حضرت رسول صلّى الله عليه وآله مسلمان شده بود ، تميم دارى و كعب الأحبار دو مرجع مهم براى مسلمانانمدينه شدند ، كه شريعت خدا را به صحابه ياد مى دادند .و معلوم نيست چگونه اين دو نفر در مسجدالنّبى صلّى الله عليه و آله قصّه مى گفتند و موعظه مى كردند ، درحالى كه بزرگان صحابه از مهاجر و انصار در آن حضور داشتند ! و تميم در زمانعمر هفته اى دوبار ، و در زمان عثمان هفته اى سه بار ، فرهنگ مسيحيّت رادر مسجد النّبى صلّى الله عليه و آله براى مسلمانان منتشر مى كرد .و كعب الأحبار نيز با مطرح كردن تمدّنيهوديّت در مسجد النّبى صلّى الله عليه و آله و در پايتخت مشهور پيامبر صلّى اللهعليه و آله چون تميم مشغول كار بود . در حالى كه در شهر مدينه امام على عليهالسّلام و ابن مسعود و ابن أبى بسر مى بردند .و مطرح كردن اين احاديث دروغين از طرفاين دو نفر بد سابقه و بدنام منجر به تحريف تفسير بسيارى از آيات قرآنو تحريف احكام فقهى و اصول اعتقادى گرديد .و اين دو نفر فرصت وجود خود را در مدينهغنيمت شمردند ، تا چيزى را كه برايش اسلام آورده بودند تحقّق بخشند .و در مطرح كردن فرهنگ و احاديث آنان چندامر مساعدت نمود : كه از جمله آن امور احترام فوق العاده عمر و ترجيح آن دوبر تمام صحابه از مهاجر و انصار در مسأله موعظه دينى و قصّه گوئى بود . و هميناحترام و ترجيح به اقوال آنها وثاقت و صحّت مى بخشيد .و از جمله آنكه اين دو نفر افكار خود رادر مسجد نبوى شريف مطرح مى كردند ، و با اين كار ، هاله اى از صدق وروحانيّت بر احاديث دروغينشان اضافه مى گرديد .و طرح اين افكار پليد قبل از نماز جمعه ،و در اجتماع مسلمانان ، تميم را قادر ساخت افكار و احاديث خود را به تماممردم مدينه و زائران آن منتقل نمايد ، و به احاديث خود روحانيّت خاصّى ببخشد .و از امور بسيار مهم آن است كه برخى ازمردم خارج مدينه مثل شام و عراق و يمن و يا شهرهاى جزيره ، به كارهائى كه از خلفاءسر مى زد و سخنانى كه در مسجد النّبى صلّى الله عليه و آله در حضورخليفه و صحابه گفته مى شد ، به عنوان اينكه اينها حقايقى هستند كه هيچگونهشكّى در آنها راه پيدا نمى كند ، نگاه مى كردند ! و مهمتر آنكه تميم و كعب درزمانى به گفتن حديث مشغول بودند كه گفتن و نوشتن حديث نبوى از طرف عمر منع شده بود(622) . و سؤال از تفسير قرآن وهمچنين سؤال از مسائل اعتقادى و أحاديث نبوى جايز نبود . و در سايه همين ناتوانىصحابه از گفتن حديث ، تميم و كعب در شهر مصطفى صلّى الله عليه و آله به گفتن حديثمى پرداختند ، و به اين سبب تميم و كعب به دو مرجع دينى تبديل شدند ، كهصحابه براى پرسيدن مسائل دينى خود بدانها رجوع مى كردند . و حقّ درس دادن درمسجد هم فقط به آنها تعلّق داشت .البته اين دور كردن مرجعيّت اهل البيتعليهم السّلام به امر حكومت بود و سبب اعتماد عمر بر غير اهل البيت عليهم السّلامنيز همين بود . در حالى كه خواسته و نظر پيامبر صلّى الله عليه و آله درثقلين يعنى كتاب خدا و اهل البيت عليهم السّلام نمودار مى شد (623)و اين مطلب در واقع همان چيزىاست كه حضرت صلّى الله عليه و آله روز پنجشنبه در اثناء بيمارى خود و در حجّةالوداع و در غدير خم و ساير جاها مطرح مى فرمود (624). لكن ديدگاه و خواسته قريش كه معارض و مخالف با نظر رسول خدا صلّى الله عليه وآله بود ، در همان جمله « حسبنا كتاب الله » يعنى كتاب خدا ما را بس است خلاصهمى شد .پس از آن عمر دريافت كه ، كتاب خدااحتياج به مفسّر ، و شريعت خدا احتياج به مرجعى دينى دارد ، و به اين ترتيب مسألهاعتماد عمر بر كعب و تميم براى پر كردن اين خلاء در مرجعيّت تفسير مى گرددالبته عمر در برخى از مناسبات و در حلّبعضى از مشكلات فقهى و اعتقادى و قضائى بر امام على عليه السّلام اعتماد كردهاست ، كه در همين كتاب ذكر كرده ايم ، و عمر در آنجا مى گويد : لولا علىلهلك عمر (625) . و اعتماد سرنوشت سازدولت در مسائل مهم و خطير و انتشار فرهنگ عمومى و احاديث دينى هر هفته با اعتمادكامل بر كعب و تميم صورت مى گرفت . و اين مطلب منافاتى با اعتقاد به برترىعلى عليه السّلام بر ديگرانى چون كعب و تميم ندارد ، لكن اعتماد بر غير على عليهالسّلام بخاطر آن بود كه كعب و تميم در خط حزب قريش بودند ، و جزئى از اسرار آن بهشمار مى رفتند . در حالى كه امام على عليه السّلام از خطّ رقيب آنها بود، و أبوبكر و عمر و عثمان و معاويه و ديگران از اعضاى دولت بودند .و على و عبّاس و ابن عبّاس و أبوذر و سلمان و عمّار در جناح رقيب قرار داشتند.و عادت حكومتها پيوسته همين بوده است كهافراد خود را بدون ملاحظه بسيارى از امور و با صرف نظر از تمام اشتباهاتشان ، باتمام قوا پشتيبانى مى نمايند ، و همزمان با رقباى خود مبارزه كرده ،و آنان را از وسايل قدرت معنوى و اقتصادى و نظامى و سياسى و غير آنها محروم مى نمايند، و براى كوبيدن آنان خطهايشان را جستجو مى كنند ، و براى كنار گذاشتنشانكوشش مى نمايند . و كمك به كعب و تميم و واگذار كردن مناصب دولتى به بنىاميّه و محروم كردن بنى هاشم از وظائف ، خود از همين مسائل جناحى و حزبى به شمارمى رود . و سياست سبب شد كعب و تميم به جائى برسند كه حتى در خواب نمى ديدند، و در امر سياست چيزى بالاتر از داشتن مصالح مشترك وجود ندارد . به همين جهت عمردر زمان خود به كعب الأحبار و تميم دارى اجازه داد در مسجد قصّه گوئى نمايند ، درحالى كه اين كار در زمان پيامبر صلّى الله عليه و آله و أبوبكر مرسوم و معروفنبود (626) .و به رغم آنكه عبدالله الرّحمن بن عوفاين حديث كه « قصّه نمى گويد مگر أمير يا مأمور يا رياكار » را ذكر مى كرد ،لكن كعب به قصّه گوئى ادامه داد و هميشه بر اين كار مأذون بود .كثير بن مرّة مى گويد : عوف بن مالكاشجعى در مسجد حمص جماعتى را مشاهده كرد كه اطراف مردى جمع شده اند ، پرسيد :اين اجتماع براى چيست ؟گفتند : كعب مشغول قصّه گوئى براى مردماست، عوف گفت : واى بر او آيا سخن رسول خدا صلّى الله عليه و آله را نشنيده است كهمى فرمايد :« قصّه نمى گويد مگر أمير يا مأمور يارياكار و يا حيله گر (627)»و اين چنين كعب و تميم بجاى بزرگان صحابهاز شاگردان رسول خدا صلّى الله عليه و آله به دو منصب واعظ و قصّه گو دست يافتند ،و اين مطلب با نقشه و دستور عمر اجرا شد .و شرح حال تميم بدين قرار است : او تميمبن اوسن بن خارجه دارى مسيحى مى باشد .ابن عبدالبر ذكر كرده است كه تميم دارىدر سال نهم هجرى اسلام آورد و در مدينه سكونت داشت ، و بعد از قتل عثمان از مدينهبه شام نقل مكان نمود (628).و ابن حجر عسقلانى درباره وى چنينمى گويد : او راهب اهل زمان خود و أوّلين قصّه گو بود و اين قصّه گوئى در عهدعمر اتّفاق افتاد . و او گوينده قصّه جساسه مى باشد (629) . و گفته شده است كه تميم دارىهنگام بازگشت پيامبر صلّى الله عليه و آله از تبوك و هنگامى كه با ده تن از اهالىدار به نزد حضرت شرفياب شد ، اسلام آورد .و نصاراى شام مخصوصاً متولّيان امور دين، خبرى از حضرت عيسى عليه السّلام درباره ظهور پيامبرى در حجاز به نام احمد صلّىالله عليه و آله داشتند . و قبل از بعثت هنگامى كه پيامبر صلّى الله عليه و آله باعموى خود أبوطالب به شام براى تجارت رفته بود راهبى نصرانى به پيامبر خدا حضرتمحمّد صلّى الله عليه و آله همين مطلب را خبر داد ، همانطوريكه يكى از راهبان شامدر اثناى سفر تجارى براى خديجه سلام الله عليها حضرت صلّى الله عليه و آله را براين مطلب مطّلع نمود (630).و اين خبر هنگامى مورد اطمينان واقع شدكه پيامبر صلّى الله عليه و آله بر يهوديان و كفّار جزيرة العرب پيروز شد ، و بركشورى پهناور كه شامل يمن و عمّان و بحرين مى شد مسلّط گرديد ، و بعد ازآنكه تميم دارى بر اين مطلب يقين پيدا كرد و اسلام آوردن خود را علنى نمود ، تازهمعلوم شد اهداف مادّى و دنيوى او بر اسلام وى غلبه دارد ، و براين مطلب چنين تصريحكرد :أبوهند دارى مى گويد : ما در مكّهنزد رسول خدا صلّى الله عليه و آله آمديم و ما شش نفر بوديم ، تميم بن اوس وبرادرش نعيم بن اوس و يزيد بن قيس و أبوهند بن عبدالله ـ گوينده همين حديث ـ وبرادرش طيّب بن عبدالله كه او را رسول خدا صلّى الله عليه و آله عبد الرّحمن ناميد، و فاكه بن النّعمان ، پس همگى اسلام آورديم . و از رسول خدا صلّى الله عليه وآله خواستيم كه تا قطعه اى از زمين شام را به ما واگذار نمايد .رسول خدا صلّى الله عليه و آله فرمود :هر چه را مى خواهيد درخواست كنيد، پس تميم گفت : به نظرم مى رسد بيتالمقدّس و روستاهاى آن را درخواست كنيم .أبوهند گفت : و در جائى مانند بيتالمقدّس املاك عربها وجود دارد و مى ترسم مورد قبول واقع نشود .تميم گفت : بيت جبرين (631) و اطراف آن را از حضرت درخواستمى كنيم .أبوهند گفت : اينكه خيلى بيشتر است ،خيلى بيشتر .تميم پرسيد : به نظرت كدام منطقه رادرخواست كنيم ؟أبوهند گفت : به نظرم مى رسداز حضرت منطقه اى را درخواست كنيم كه حصن تل و چاههاى ابراهيم در آن واقع شدهاست .تميم گفت : راست گفتى و موفّق شدى .آنگاه رسول خدا صلّى الله عليه و آلهفرمود : اى تميم آيا دوست دارى درباره مطالبى كه به همديگر مى گفتيد خبرم دهى؟ يا دوست دارى من به تو خبر دهم ؟تميم گفت : اى رسول خدا صلّى الله عليه وآله ، اگر شما خبر دهيد ايمانمان اضافه مى شود .رسول خدا صلّى الله عليه و آله فرمود : «شما چيزى خواستيد و او چيز ديگرى خواست و نظرى كه داد چه خوب نظرى است ... (632) »و در اينجا وجود هدف مشترك بين تميم دارىو كعب الأحبار به خوبى نمايان مى شود . تميم به ظاهر اسلام آورد تا بر بيتالمقدّس يا زمين بزرگى كه به بين بيت المقدّس و غزّه واقع شده است ، دسترسى پيدانمايد . او اين منطقه مهم از فلسطين را در مقابل تلفّظ به شهادتين درخواست نمود ،و كعب نيز در مقابل اعلان شهادتين مى خواست بر مناطق مقدّس فلسطين دست يابد .پس به وضوح روشن شد كه تميم واطرافيان اواسلام خود را به همراه درخواستشان براى دست يافتن بر مناطق وسيع و مهم علنى ساختند. و پس از آن تميم و اصحاب خود تلاش كردند با اقسام دروغ و حيله گرى ،هاله اى از تقدّس اطراف تميم قرار دهند ، و در اين تلاش رجال قريش كمك شايانىبه او نمودند .در خبر آمده است كه : تميم قرآن را در يكركعت خود مى خواند (633)وتميم دارى يك شب خوابيد و براى تهجّد برنخاست تا صبح شد ، پس يك سال قيام كرد ونخوابيد تا مجازاتى باشد براى كارى كه كرده بود(634).و مسلّماً چنين كارى محال است مگر آنكهدر مخيّله حزب قريش باشد .و همچنين آمده است كه : روزى با هم بوديمكه ناگاه آتشى در حرّه زبانه كشيد ، پس عمر نزد تميم آمد و گفت : بلند شو آتش رادرياب . تميم گفت : اى أمير مؤمنين من چه كسى هستم و چه چيزى مى باشم ؟ راوىمى گويد : عمر پيوسته او را فرا مى خواند تا به همراه عمر برخاست ، مننيز به دنبال آن دو راه افتادم ، و آن دو به نزد آتش رفتند پس تميم با دست خودمشغول جمع آورى آتش شد ، تا آن آتش را به درّه وارد نمود . و تميم به دنبال آتش بهدرّه وارد گرديد . پس عمر مشغول گفتن اين كلام شد : كسى كه ديد ، مانند كسى كهنديد ، نمى باشد و اين كلام را سه بار تكرار كرد (635)و عمر تميم را چنين توصيف كرد : تميم حبر( دانشمند ) مؤمنان است (636)و او بهترين مؤمنان است (637).و ديگر آنكه تميم حلّه اى به هزاردرهم خريدارى نمود ، و در آن شبها را به نماز مشغول مى شد (638) . گويا خداوند نماز فقرا رابدون حلّه هاى گران قيمت دوست نمى دارد . و خود عمر پاى درسهاى تميم در مسجدمى نشست (639) . و اين چنين مسجد نبوى شريفبه مدرسه اى تبديل شد كه يك نفر مسيحى ، دين و فرهنگ خود را در آن تدريسمى كرد . و شاگردان رسول خدا صلّى الله عليه و آله به دانش آموزانى براى حبراعظم نصارى تبديل گرديدند . و نقشه و برنامه عمر اين چنين موفّق شد . و كارها وگفته هاى عمر با تميم جايگاه اجتماعى و دينى بزرگى را به وى عطا كرد ، و تميم دارىبه مرجع دينى مهمّى نزد مسلمانان تبديل شد . و تميم دارى حديث جساسه را روايت كردكه :او با گروهى از اهالى فلسطين سوار كشتىشدند ، و باد آنان را به جزيره اى پرتاب نمود ، چون خارج شدند ناگهان بهموجودى بزرگ با موهاى بلند برخورد كردند كه ندانستند زير آن موهاى بلند مرد است يازن ! ما به آن موجود گفتيم : آيا نمى خواهى بگوئى چه شده ، آيا نمى خواهى بپرسى چهشده ؟آن موجود گفت : نه خبرى به شمامى دهم و نه چيزى از شما مى پرسم ، لكن به اين دير وارد شويد زيرا آنجاكسى وجود دارد كه احتياج دارد به شما خبر دهد و از شما خبر بشنود ، گفتند : تو كـههستى ؟ گفت : من جساسه هستم ، ما وارد دير شديم ناگهان در آنجا به مردى بيماربا چهره اى گشاده برخورديم ، آن مرد كه گمان مى كنم مردى مورد اطمينانبود ، گفت : شما كه مى باشيد ؟گفتند : گروهى از عرب ها هستيم ، گفت :آيا پيامبر شما خارج شده است ؟گفتند : آرى ، گفت : شما چه كرديد ؟گفتيم : از او پيروى كردند ، گفت : كار خوبى كردند ، گفت : فارس و روم چهكردند ؟گفتند : عربها با آنان جنگ مى كنند، گفت : بحيره ( درياچه ) چه مى كند ؟گفتند : پر است و جوشش دارد ، گفت : نخلبين اردن و فلسطين چه مى كند ؟گفتند : بار داده است ، گفت : چشمه زغر (محلّى در شام ) چه مى كند ؟گفتند : آب مى دهد و از آن آب برمى دارند .گفت : من همان دجّال مى باشم ، آگاهباشيد من تمام زمين را بجز شهر طيّبه زير پا مى گذارم .رسول خدا صلّى الله عليه و آله فرمود :طيّبه همان مدينه است كه دجّال داخل آن نمى شود (640).و اين حديث نمونه اى از احاديثدروغين و قصّه هاى خيالى مى باشد كه تميم براى بدنام كردن اسلام و رايج كردنخرافات ميان مسلمانان در مسجد النّبى صلّى الله عليه و آله مطرح مى كرد .اما چرا موقعى كه تميم درخواست كرد درمسجد النّبى صلّى الله عليه و آله قصّه گوئى كند عمر بر جان او ترسيد ؟مسلّماً بخاطر اين بود كه عمرمى دانست اصحاب بر شنيدن احاديث مسيحى دروغين موافقت نمى كنند .در تاريخ آمده است كه : تميم دارى از عمربن الحطّاب ( الخطّاب ) براى قصّه گفتن اجازه گرفتعمر به او گفت : آيا مى دانى چهمى خواهى ؟ تو ذبح شدن را مى خواهى ، از كجا اطمينان دارى كه اگر آنقدرخود را بالا ببرى تا به آسمان برسى ، آنگاه خداوند ترا به زمين نزند ؟ (641) .و دوباره عمر چنين گفت : من مى ترسمخداوند تو را زير پاى آنها قرار دهد . و أبوعاصم مرّة گفت : اين ذبح شدن است و بهگلوى خود اشاره كرد (642) . زيرا عمر مى دانست كهتميم اساطير و علوم بى ارزش اهل كتاب و روايات دروغين را خواهد گفت كه همين سببانتقام گرفتن مسلمانان از وى مى شود .و از همان اساطير ، روايات ساختگى غارمى باشد .و گفته شده است كه عمر به تميم گفت : قبلاز آنكه براى نماز جمعه خارج شوم موعظه كن . و او اين كار را يك روز در هفته و فقطدر روز جمعه انجام مى داد و چون عثمان به خلافت رسيد تميم از وى خواست تا وقتموعظه را بيشتر نمايد ، و عثمان قبول كرد و يك روز ديگر را در هفته اضافه نمود (643) . و براى آنكه عمر خود از تميمدفاع كند و مانع از قتل وى شود و برنامه او را در انتشار فرهنگ و علوم خود بينمسلمانان آسان كند ، أوّلا خود در مجلس درس او شركت كرد ، و ثانياً مجلس درس او رادر مسجد پيامبر صلّى الله عليه و آله قرار داد ، و ثالثاً خود شروع به سؤال كردن واحترام گذاشتن به وى نزد مسلمانان نمود .و اين زيركى و فراست عمر در تلاشمسلمانان براى ذبح تميم دارى به حقيقت پيوست ، زيرا مسلمانان قبول نمى كردنداحاديث بى ارزش تميم را بشنوند ، و در اهداف و مقاصد او تشكيك نمودند ، و به مجرّدكشته شدن عثمان تميم به شام فرار كرد ، و درست در همان وقت كعب الأحبار نيزبه آنجا فرار نمود ، تا تحت حمايت سياسى و امنيّتى معاويه قرار گيرد . و چنانچه درمدينه باقى مى ماندند ، مسلمانان آنان را به قتل مى رساندند ، و درمقبره يهوديان ، حش كركب ، دفن مى نمودند ، يعنى همان جائى كه عثمان بن عفّانرا در آن دفن كردند .ابن عبدالبر مى گويد : تميم ساكنمدينه بود ، لكن بعد از قتل عثمان به شام منتقل شد (644).و عمر به تميم اجازه داده بود تا روزجمعه قبل از خروج خود براى نماز جمعه ، مردم را متذكّر نمايد و هنگامى كه تميم ازعثمان اجازه گرفت ، عثمان اجازه داد از روز جمعه مردم را دو روز تذكّر و موعظه دهدو تميم مشغول اين كار بود (645).و عمر به تميم اجازه داد تا روز شنبه نيزقصّه گوئى كند . و در آن هنگام عمر چنين گفت : مردم را دور قصّه گوئى جمعمى كنيم كه روز شنبه يك بار قصّه گوئى كند تا شنبه هفته ديگر (646) و تميم دارى را بر اين كارمأمور كردند (647) .و در كنار تميم كعب نيز در مسجد النّبى صلّىالله عليه و آله به قصّه گوئى مى پرداخت ، و مسجد النّبى صلّى الله عليه وآله محلّى گرديد كه بجاى محمّد صلّى الله عليه و آله و على عليه السّلام ( ثقلدوّم بعد از قرآن ) كعب يهودى و تميم نصرانى درس مى داده و سخنرانىمى كردند .و تغيير فرهنگ مردم به طرف بديها همانعاملى بود كه منجر به گرفتارى مسلمانان و انتشار مفاسد سياسى و اجتماعى در آيندهگرديد . در حالى كه پيامبر صلّى الله عليه و آله با قصّه گويان مبارزه نمود وفرمود : بعد از من قصّه گويانى خواهند بود كه خداوند تعالى نظر رحمت به آنان نمىفرمايد (648) .فصل ششم :
تميم دارى أوّلين نفرى بود كه در مسجد رسول خدا
صلّىالله عليه و آله قصّه گوئى كرد
ابن عمر مى گويد : عمر وارد مسجد شد، و در مسجد حلقه هائى متشكّل از مردم ديد ، پرسيد : اينها چه كسانى مى باشند؟گفتند : اينها قصّه گويان مى باشند.عمر گفت : قصّه گويان يعنى چه ؟ ما آنهارا بر يك قصّه گو جمع خواهيم كه روزهاى شنبه هر هفته برايشان قصّه بگويد ، آنگاهتميم دارى را مأمور اين كار كرد .و زهرى مى گويد از سائب بن يزيدشنيدم كه مى گفت : در زمان رسول خدا صلّى الله عليه و آله و أبوبكر قصّه گوئىوجود نداشت ، و أوّلين كسى كه قصّه گوئى كرد تميم دارى بود ، كه از عمر بن الحطّاب( الخطّاب ) اجازه گرفت تا ايستاده بر مردم قصّه گوئى نمايد و عمر هم به اواجازه داد . و در همان حالى كه عمر از تميم نصرانى و كعب الأحبار يهودىدرخواست كرد تا براى مسلمانان قصّه هاى اهل كتاب را بيان كنند ، خداوند تعالىمى فرمايد :نَحْنُ نَقُصُّ عَلَيْكَ أحْسَنَالْقَصَصِ بِما أوْحَيْنا إلَيْكَ هذَا الْقُرْآنَوَ إنْ كُنْتَ مِنْ قَبْلِهِ لَمِنَالْغافِلينَ(649) (650)ما بهترين حكايات را به وحى اين قرآن برتو مى گوئيم هر چند پيش از اينوحى از آن آگاه نبودى .وَ كُلاًّ نَقُصُّ عَلَيْكَ مِنْ أنْباءِالرُّسُلِ ما نُثَبِّتُ بِهِ فُؤادَكَ وَ جاءَكَفى هذِهِ الْحَقُّ وَ مَوْعِظَةٌ وَذِكْرى لِلْمُؤْمِنينَ(651)و ما همه اين حكايات اخبار انبيا را برتو بيان مى كنيم تا قلب تو رابه آن قوى و استوار گردانيمو در اين ( شرح حال رسولان ) طريق حق وراه صواب بر تو روشن شود ،و اهل ايمان را پند و عبرت و تذكّر باشد.عمر و ابن عبّاس در مجلس درس او نشستند .أبوعاصم مرّة مى گويد : عمر در مجلستميم نشست و او مشغول قصّه گوئى بود ، پس از او شنيد كه مى گويد : « از لغزشعالم بر حذر باشيد » پس عمر خواست درباره اين لغزش سؤال كند اما روا ندانست كلاماو را قطع كند . او مى گويد : عمر و ابن عبّاس با يكديگر گفتگو مى كردند، و تميم مشغول قصّه گوئى بود ، و قبل از آنكه از سخن گفتن فارغ شود از جاى خودبرخاستند (652) .ابن شهاب زُهرى مى گويد : دربارهقصّه گوئى از من سؤال كردند ، پس گفتم : فقط در زمان عمر بوجود آمد ، قبلا وجودنداشت ، تميم از او خواست تا در روز جمعه يك مقام داشته باشد ، پس به او اجازه داد، و باز از او خواست تا مقام ديگرى به او بدهد او نيز مقامى ديگر در روز شنبه بهاو داد (653) و چون عثمان به خلافت رسيدمقام ديگرى به او اضافه كرد ، و بدين ترتيب در هر هفته سه روز سخنرانىمى كرد .و از ابن شهاب نقل شده است كه گفت :أوّلين شخصى كه در مسجد رسول خدا صلّى الله عليه و آله قصّه گفت تميم دارى بود .از عمر اجازه خواست تا مردم را يك بار در هفته به ياد خدا اندازد ، و عمر قبولنكرد . بار ديگر اجازه خواست اين بار نيز قبول نكرد ، تا اينكه اواخر حكومت عمرفرا رسيد ، پس به تميم اجازه داد در روز جمعه قبل از خروج خود براى خواندن نمازجمعه موعظه نمايد . و تميم همين را از عثمان بن عفّان خواست و عثمان اجازه داد ازروز جمعه دو روز را موعظه نمايد . و تميم همين كار را ادامه مى داد (654) .و از سائب ابن يزيد نقل شده است كهمى گفت : در زمان رسول خدا صلّى الله عليه و آله و أبوبكر و عمر قصّه گوئىوجود نداشت .أوّلين كسى كه قصّه گوئى كرد تميم دارىبود كه از عمر اجازه خواست تا بر مردم بحال ايستاده قصّه بگويد و عمر به او اجازهداد (655) .و ظاهراً عمر به مرد ديگرى نيز اجازه دادتا در مكّه قصّه بگويد ، از ثابت نباتى نقل شده است كه گفت : أوّلين كسى كه قصّهگفت عبيد بن عميره در زمان عمر بن الخطّاب بود (656).و ابن أثير ذكر كرده است كه عبيد بنعميرة بن قتاده قصّه گوى اهل مكّه بود در حالى كه بخارى او را ذكر كرده ومى گويد : او پيامبر صلّى الله عليه و آله را رؤيت كرده است . و مسلم ذكركرده است كه او در زمان پيامبر صلّى الله عليه و آله متولّد گرديد (657) . و ذهبى در كتاب ميزانالإعتدال درباره اش مى گويد : او را كسى نمى شناسد و فقط ابن أبى ذئب ازاو ياد كرده است (658) .و ابن حجر عسقلانى در دو كتاب خود ،اصابه و لسان الميزان ، نامى از عبيد بن عميره نياورده است ، و ابن منظور در كتابمختصر تاريخ دمشق نيز از او ذكرى ننموده است .بنابراين اگر عبيد بن عميره ، قصّه گوىاهل مكّه باشد ، تميم قصّه گوى اهل مدينه مى باشد .و از جمله مسيحيانى كه به فريب در اسلاموارد شدند و در حديث ، دروغ گفتند ، ابن جريح رومى مى باشد ، كه در سال 150هجرى از دنيا رفت ، و بخارى او را توثيق نمى كرد ، و البته بخارى در اين مطلب برحقبود . ذهبى در تذكرة الحفّاظ مى گويد :او نسبى رومى داشت و نصرانىّ الأصل بود .و بعضى از علماء درباره او مى گفتند : او وضع حديث مى كرد (659) .و بخاطر زياد بودن تعداد راويان ساختگى ودروغگو حافظ دار قطنى گفته است كه : حديث صحيح در بين احاديث دروغين چون يك موىسفيد در پوست گاو سياه مى باشد (660). سپس قصّه گوئى در زمان امويان پيشرفت نمود ، و دروغ و افتراء بر خدا و رسول اوبيشتر گرديد . أبوبريده مى گويد : رسول خدا صلّى الله عليه و آله صبح از خواببيدار شد و بلال را صدا زد و فرمود : « اى بلال به چه وسيله در بهشت بر من سبقتگرفتى ؟ و داخل بهشت نشدم مگر آنكه صداى زيور آلات تو را در مقابل خود شنيدم ،ديروز داخل بهشت شدم و همان صدا را در مقابل خود شنيدم . و بر قصر مربع و بلندى ازطلا رو آوردم ، پس گفتم : اين قصر از آن كيست ؟ گفتند : براى مردى از عرب است ،گفتم : من عرب هستم ! اين قصر از كيست ؟ گفتند : براى مردى از قريش است ، گفتم :من قريشى هستم ، اين قصر از كيست ؟ گفتند : براى مردى از امّت محمّد صلّى اللهعليه و آله ؟ گفتم : من از امّت محمّد هستم اين قصر از كيست ؟ گفتند : از آن عمربنالخطّاب است .و بلال عرض كرد كه : اى رسول خدا هيچ گاهاذان نگفتم مگر آنكه دو ركعت نماز خواندم و هيچ گاه محدّث نشدم مگر آنكه وضو گرفتمو به نظرم رسيد كه خداوند دو ركعت نماز از من مى خواهد . پس رسول خدا صلّى اللهعليه و آله فرمود : بخاطر همين دو كار بود (661).و در اينجا راوى بلال و عمر را برتر ازرسول خدا صلّى الله عليه و آله تصوير كشيد ! .و به اين ترتيب احاديث و قصّه ها درفضيلت دادن صحابه بر رسول خدا صلّى الله عليه و آله در همه جا منتشر گرديد .و تميم و كعب اساس و زيربناى قصّهگوئى معارض با خدا و پيامبر صلّى الله عليه و آله و اسلام را پايه ريزى كردند .از عايشه نقل شده است كه گفت : رسول خداصلّى الله عليه و آله نشسته بود كه همهمه و سر و صداى چند بچه بگوش رسيد . پس رسولخدا صلّى الله عليه و آله ايستاد كه ناگهان حبشه را ديد كه مى رقصيد و بچّهها اطراف او بودند ، حضرت فرمود : اى عايشه بيا و نگاه كن ، پس آمدم و چانه خود رابر شانه پيامبر صلّى الله عليه و آله گذاشتم . حضرت فرمود :آيا سير نشدى ؟ آيا سير نشدى ؟عايشه مى گويد : من براى آنكه منزلتخود را نزد رسول خدا صلّى الله عليه و آله بدانم به گفتن نه ، نه مشغول شدم .ناگهان عمر پيدا شد ، عايشه مى گويد : پس مردم از دور آن زن رقّاصه پراكندهشدند .آنگاه رسول خدا صلّى الله عليه و آلهفرمود : من به شياطين جن و انس نگاه مى كنم كه از عمر فرار كرده اند .عايشه مى گويد : پس از آن بازگشتم (662).و امثال اين احاديث در زمان عمر و بعد ازاو وضع شدند ، كه همگى آنها براى ستايش وى و بدگوئى از پيامبر صلّى الله عليه وآله ساخته شده بودند .و عايشه امّ المؤمنين در زمان أبوبكر وعمر منصب فتوى دهنده و مرجع دينى را بدست آورد ، و با فتواهاى خود از دولتحمايت مى كردو چون نسبت به عثمان نظر بدى داشت ،اقدام به صادر كردن فتوائى به مهدور الدّم بودن وى نمود ، و چنين گفت :نعثل را بكشيد او كافر شد (663) .و در عمل آن مرد سياهى كه عثمان را ذبحكرد مى گفت :من نعثل را كشتم .و از أحاديثى كه بر دست قصّه گويان وپيروان آنها به ناحق و ناروا شايع شد اين احاديث مى باشند : « اگر پيامبرىبعد از من باشد او عمر بن الخطّاب خواهد بود (664)و اگر در ميان شما به نبوت مبعوث نمى شدم عمر مبعوث مى شد (665) .و شاعرى شعرى براى پيامبر صلّى الله عليهو آله سرود ، پس عمر داخل شد ، پيامبر صلّى الله عليه و آله به شاعر اشاره كرد تا ساكتشود ، و چون عمر خارج شد فرمود : ادامه بده و شاعر ادامه داد ، پس عمر بازگشت وپيامبر صلّى الله عليه و آله براى بار ديگر اشاره به سكوت نمود ، و چون عمر خارجشد ، شاعر درباره او سؤال كرد ، پيامبر صلّى الله عليه و آله فرمود : اين عمر بنالحطّاب ( الخطّاب ) است ، او مردى است كه باطل را دوست ندارد (666) .و هدف راوى اين حديث آن است كه ألعياذبالله رسول خدا صلّى الله عليه و آله اهل باطل و دوستدار باطل مى باشد .و در همان حالى كه عمر بن الحطّاب ( ابنالخطّاب ) منصب قصّه گوى در مسجد را اختراع كرد ، خداوند تعالى اين وظيفه را منحصربه پيامبر صلّى الله عليه و آله نمود ، زيرا در حديث آمده است كه :روزى امام حسن عليه السّلام عبورمى كرد ، و يك نفر قصّه گو بر در مسجد رسول خدا صلّى الله عليه و آله مشغولقصّه گفتن بود . امام حسن عليه السّلام فرمود : تو كيستى ؟گفت : اى فرزند رسول خدا ، من قصّه گو (پند دهنده ) هستم .حضرت فرمود : دروغ گفتى محمّد همان قصّهگو ( پند دهنده ) مى باشد ، خداوند عزّوجلّ فرمود :« فَاقْصُصِ الْقَصَص » « پس تو قصّه هارا بيان كن »گفت : پس من موعظه كننده و تذكّر دهندههستم .حضرت فرمود : دروغ گفتى ، محمّد همانتذكّر دهنده است . خداوند عزّوجل فرمود : فَذَكِّرْ إنَّما أنْتَ مُذَكِّر « پستذكّر ده و صرفاً تو تذكّر دهنده مى باشى » ، گفت : پس من كه مى باشم ؟فرمود : تو متكلّف از مردان مى باشى(667) .و بدين ترتيب قصّه گويان تبديل بهوسيله اى نيرومند در اختيار دولت شدند ، تا اهداف خود را اثبات و دشمنان خودرا دور و افكار خود را ترويج نمايند ، و به درجه اى رسيدند كه معاويه در روزىكه براى جنگ با امام حسن عليه السّلام به كوفه رفت ، همين قصّه گويان را به همراهبرد (668) .و پس از آن همين قصّه گويان ، فتنه بينشيعيان و سنّيان را در بغداد به سال 367 هجرى ترويج كردند ، و عضد الدّوله آنان رااز اين عمل باز داشت (669).
[598] ـ سوره مائده ، آيه 55 ، شبلنجى در كتاب نور الأبصار 170 ، اين مطلبرا ذكر نمود و گفت : أبواسحاق احمد ثعلبى ، اين مطلب را در تفسير خود نقل كرده ، وبه كتاب در المنثور سيوطى و كشّاف زمخشرى در تفسير آيه مراجعه كنيد .[599] ـ صحيح مسلم ، 122 ج 7 ، مسند احمد ابن حنبل ، 181 ج 5 ، صحيح ترمذى ،621 ج 5 ، ألسّيرة النّبويّه ، ابن دحلان در حاشيه سيره حلبيّه 231 ج 3 ، ألمعجمالصّغير ، طبرانى ، 131 ج 1 ، كنز العمّال ، 1651 .[600] ـ به اخراج دار قطنى ، در كتاب صواعق محرقه ، ابن حجر 107 رجوع شود .[601] ـ سوره أحزاب ، آيه 6 .[602] ـ مسند أحمد ابن حنبل 381 ج 4 ، سنن ابن ماجه 55 ج 1 ، سنن ترمذى 297ج 2 ، خصائص نسائى 3 .[603] ـ سنن ترمذى 297 ج 2 ، مسند احمد بن حنبل 356 ج 6 ، خصائص نسائى 24 ،مجمع الزّاوند ، هيثمى 127 ج 9 .[604] ـ سوره صافّات ، آيه 24 .[605] ـ ألصّواعق المحرقه ، ابن حجر عسقلانى ، در تفسير آيه .[606] ـ شرح نهج البلاغه ، ابن أبى الحديد 115 ج 3 ، چاپ دار احياء الكتبالعربيّه .[607] ـ به نقل دار قطنى ، در صواعق ابن حجر 107 .[608] ـ مسند احمد بن حنبل ، 381 ج 4 ، سنن ابن ماجه ، 55 ج 1 ، سنن ترمذى ،533 ، خصائص نسائى 3 .[609] ـ أضواء على السّنّة المحمّديّه ، أبوريّه ، 165 .[610] ـ سوره نساء ، آيه 46 .[611] ـ تفسير ابن كثير 106 ج 1 .[612] ـ مسند احمد ابن حنبل 381 ج 4 ، سنن ابن ماجه 55 ج 1 ، سنن ترمذى 533، خصائص نسائى 3 .[613] ـ شرح نهج البلاغه ابن أبى الحديد 115 ج 3 .[614] ـ ألدّر المنثور 347 ج 5 ، تنبيه الخواطر و نزهه النواظر ، و رام بنأبى فراس 5 ج 2 تا 6 ، مسند احمد 421 ، مجمع الزّوائد 395 ، مستدرك الصّحيحين 126ج 3 ، تهذيب التّهذيب ، ابن حجر 320 ج 6 ، اُسد الغابه ، ابن أثير 22 ج 4 .[615] ـ ألموطأ ، مالك ابن انس 502 ج 2 .[616] ـ تفسير ابن كثير 104 و 105 ج 3 ، سيوطى ، در كتاب الفتيه 237 ، 238 .[617] ـ كنز العمّال 99 ج 3 ، ألرّياض النّضره 195 ج 2 .[618] ـ سنن أبى داود 147 ج 28 ، صحيح بخارى 2499 ج 6 .[619] ـ ألموطأ مالك بن انس 36 ، 176 ، مسند احمد 104 ج 1 .[620] ـ ألموطأ مالك 126 ، ألإستيعاب 463 ج 2 .[621] ـ صحيح مسلم ، كتاب الطّهارة 293 ج 1 ، حديث 276 ، فتح البارى فى شرحالبخارى ، 168 ج 6 .[622] ـ طبقات ابن سعد 240 ج 5 ، تاريخ ابن أثير 107 ج 8 .[623] ـ أضواء على السّنة المحمّديّه ، محمود أبوريّه 44 ، ينابيع المودّة ،حنفى قندوزى 536 ج 2 .[624] ـ تاريخ الإسلام ، خطيب بغدادى 232 ، مسند احمد 281 ج 4 ، ألتّمهيد فىاصول الدّين ، الباقلانى 171 ، ألصّواعق المحرقه 26 .[625] ـ ألإستيعاب ، ابن عبدالبر اندلسى 1103 ج 3 .[626] ـ كتاب تاريخ المدينة المنوّره ، ابن شبه 7 ، 8 ، 11 ج 1 ، چاپ مكّهمكرّمه را ملاحظه كنيد .[627] ـ طبرانى در أواسط مجمع الزّوائد ، اين مطلب را روايت كرده است ، 190ج 1 ، تاريخ مدينة المنوّره ، ابن شبه 8 ج 1 .[628] ـ كتاب ألإستيعاب در حاشيه ألإصابه ، ابن عبدالبر اندلسى 184 ج 1 چاپأوّل ، دار احياء التّراث العربى .[629] ـ ألإصابه ، ابن حجر عسقلانى 184 ج 1 .[630] ـ تاريخ طبرى 35 ج 2 .[631] ـ بيت جبرين : شهرى كوچك بين بيت المقدّس و غزّه مى باشد ، و دردو منزلى بيت المقدّس ، و در كمتر از دو منزلى غزّه واقع شده است « مجمع البلدان ».[632] ـ مختصر تاريخ دمشق ، ابن عساكر ، ابن منظور 313 ج 5 .[633] ـ مختصر تاريخ دمشق ، ابن منظور 319 ج 5 ، چاپ دارالفكر .[634] ـ همان مصدر 32 .[635] ـ همان مصدر 321 .[636] ـ همان مصدر 321 .[637] ـ ألبداية و النّهاية ، ابن كثير 153 ج 6 ، دلائل النّبوه ، بيهقى 80ج 6 .[638] ـ مختصر تاريخ دمشق ابن منظور 322 ج 5 .[639] ـ مختصر تاريخ دمشق ابن منظور 322 ج 5 .[640] ـ مختصر تاريخ دمشق ، ابن منظور 307 و 308 ج 5 .[641] ـ مختصر تاريخ دمشق ، ابن منظور 232 جلد 5 .[642] ـ تاريخ المدينة المنوّره ، عمر بن شبة 12 ج 1 .[643] ـ همان مصدر .[644] ـ كتاب ألإستيعاب ، در حاشيه ألإصابه 184 ج 1 .[645] ـ به نقل مقريزى 129 ، تاريخ المدينة المنوّره ، عمر بن شبه 11 ج 1 .[646] ـ يعنى هفته اى يك بار ، در روز شنبه مردم را سرگرم نمايد .[647] ـ همان مصدر .[648] ـ كنز العمّال 171 ج 10 .[649] ـ سوره يوسف ، آيه 3 .[650] ـ سوره يوسف ، آيه 3 .[651] ـ سوره هود ، آيه 120 .[652] ـ تاريخ المدينة المنوّره ، ابن شبة 21 ج 1 ، چاپ مكّه .[653] ـ ناگفته نماند كه مقام همان محلّ القاى سخنرانى در حال قياممى باشد .[654] ـ تاريخ المدينة المنوّره ، ابن شبة 11 ج 1 .[655] ـ كنز العمّال 280 ج 10 ، حديث 29448 ، احمد و طبرانى در الكبير روايتكرده اند .[656] ـ كنز العمّال 280 ج 10 ، حديث 29448 .[657] ـ اُسد الغابه ، ابن أثير 545 ج 3 .[658] ـ ميزان الإعتدال ذهبى 21 ج 3 .[659] ـ أضواء على السّنة المحمّديّه ، أبوريّه 194 .[660] ـ كتاب الإسلام الصّحيح 215 .[661] ـ صحيح ترمذى 205 ج 3 ، حديث 3954 .[662] ـ صحيح سنن ترمذى 206 ج 3 حديث 3956 .[663] ـ تاريخ طبرى 477 ج 3 ، ألكامل فى التّاريخ 206 ج 3 .[664] ـ سنن ترمذى ، 282 ج 5 و طبرانى همين را در ألمعجم الكبير اخراج كردهاست .[665] ـ شرح نهج البلاغه ابن أبى الحديد 178 ج 2 .[666] ـ همان مصدر .[667] ـ تاريخ يعقوبى 228 ج 2 .[668] ـ تاريخ بغداد 208 ج 1 ، سير أعلام النّبلاء 146 ج 2 .[669] ـ ألبداية و النّهاية 289 ج 11 ، ألمنتظم 88 ج 7 .
[598] ـ سوره مائده ، آيه 55 ، شبلنجى در كتاب نور الأبصار 170 ، اين مطلبرا ذكر نمود و گفت : أبواسحاق احمد ثعلبى ، اين مطلب را در تفسير خود نقل كرده ، وبه كتاب در المنثور سيوطى و كشّاف زمخشرى در تفسير آيه مراجعه كنيد .[599] ـ صحيح مسلم ، 122 ج 7 ، مسند احمد ابن حنبل ، 181 ج 5 ، صحيح ترمذى ،621 ج 5 ، ألسّيرة النّبويّه ، ابن دحلان در حاشيه سيره حلبيّه 231 ج 3 ، ألمعجمالصّغير ، طبرانى ، 131 ج 1 ، كنز العمّال ، 1651 .[600] ـ به اخراج دار قطنى ، در كتاب صواعق محرقه ، ابن حجر 107 رجوع شود .[601] ـ سوره أحزاب ، آيه 6 .[602] ـ مسند أحمد ابن حنبل 381 ج 4 ، سنن ابن ماجه 55 ج 1 ، سنن ترمذى 297ج 2 ، خصائص نسائى 3 .[603] ـ سنن ترمذى 297 ج 2 ، مسند احمد بن حنبل 356 ج 6 ، خصائص نسائى 24 ،مجمع الزّاوند ، هيثمى 127 ج 9 .[604] ـ سوره صافّات ، آيه 24 .[605] ـ ألصّواعق المحرقه ، ابن حجر عسقلانى ، در تفسير آيه .[606] ـ شرح نهج البلاغه ، ابن أبى الحديد 115 ج 3 ، چاپ دار احياء الكتبالعربيّه .[607] ـ به نقل دار قطنى ، در صواعق ابن حجر 107 .[608] ـ مسند احمد بن حنبل ، 381 ج 4 ، سنن ابن ماجه ، 55 ج 1 ، سنن ترمذى ،533 ، خصائص نسائى 3 .[609] ـ أضواء على السّنّة المحمّديّه ، أبوريّه ، 165 .[610] ـ سوره نساء ، آيه 46 .[611] ـ تفسير ابن كثير 106 ج 1 .[612] ـ مسند احمد ابن حنبل 381 ج 4 ، سنن ابن ماجه 55 ج 1 ، سنن ترمذى 533، خصائص نسائى 3 .[613] ـ شرح نهج البلاغه ابن أبى الحديد 115 ج 3 .[614] ـ ألدّر المنثور 347 ج 5 ، تنبيه الخواطر و نزهه النواظر ، و رام بنأبى فراس 5 ج 2 تا 6 ، مسند احمد 421 ، مجمع الزّوائد 395 ، مستدرك الصّحيحين 126ج 3 ، تهذيب التّهذيب ، ابن حجر 320 ج 6 ، اُسد الغابه ، ابن أثير 22 ج 4 .[615] ـ ألموطأ ، مالك ابن انس 502 ج 2 .[616] ـ تفسير ابن كثير 104 و 105 ج 3 ، سيوطى ، در كتاب الفتيه 237 ، 238 .[617] ـ كنز العمّال 99 ج 3 ، ألرّياض النّضره 195 ج 2 .[618] ـ سنن أبى داود 147 ج 28 ، صحيح بخارى 2499 ج 6 .[619] ـ ألموطأ مالك بن انس 36 ، 176 ، مسند احمد 104 ج 1 .[620] ـ ألموطأ مالك 126 ، ألإستيعاب 463 ج 2 .[621] ـ صحيح مسلم ، كتاب الطّهارة 293 ج 1 ، حديث 276 ، فتح البارى فى شرحالبخارى ، 168 ج 6 .[622] ـ طبقات ابن سعد 240 ج 5 ، تاريخ ابن أثير 107 ج 8 .[623] ـ أضواء على السّنة المحمّديّه ، محمود أبوريّه 44 ، ينابيع المودّة ،حنفى قندوزى 536 ج 2 .[624] ـ تاريخ الإسلام ، خطيب بغدادى 232 ، مسند احمد 281 ج 4 ، ألتّمهيد فىاصول الدّين ، الباقلانى 171 ، ألصّواعق المحرقه 26 .[625] ـ ألإستيعاب ، ابن عبدالبر اندلسى 1103 ج 3 .[626] ـ كتاب تاريخ المدينة المنوّره ، ابن شبه 7 ، 8 ، 11 ج 1 ، چاپ مكّهمكرّمه را ملاحظه كنيد .[627] ـ طبرانى در أواسط مجمع الزّوائد ، اين مطلب را روايت كرده است ، 190ج 1 ، تاريخ مدينة المنوّره ، ابن شبه 8 ج 1 .[628] ـ كتاب ألإستيعاب در حاشيه ألإصابه ، ابن عبدالبر اندلسى 184 ج 1 چاپأوّل ، دار احياء التّراث العربى .[629] ـ ألإصابه ، ابن حجر عسقلانى 184 ج 1 .[630] ـ تاريخ طبرى 35 ج 2 .[631] ـ بيت جبرين : شهرى كوچك بين بيت المقدّس و غزّه مى باشد ، و دردو منزلى بيت المقدّس ، و در كمتر از دو منزلى غزّه واقع شده است « مجمع البلدان ».[632] ـ مختصر تاريخ دمشق ، ابن عساكر ، ابن منظور 313 ج 5 .[633] ـ مختصر تاريخ دمشق ، ابن منظور 319 ج 5 ، چاپ دارالفكر .[634] ـ همان مصدر 32 .[635] ـ همان مصدر 321 .[636] ـ همان مصدر 321 .[637] ـ ألبداية و النّهاية ، ابن كثير 153 ج 6 ، دلائل النّبوه ، بيهقى 80ج 6 .[638] ـ مختصر تاريخ دمشق ابن منظور 322 ج 5 .[639] ـ مختصر تاريخ دمشق ابن منظور 322 ج 5 .[640] ـ مختصر تاريخ دمشق ، ابن منظور 307 و 308 ج 5 .[641] ـ مختصر تاريخ دمشق ، ابن منظور 232 جلد 5 .[642] ـ تاريخ المدينة المنوّره ، عمر بن شبة 12 ج 1 .[643] ـ همان مصدر .[644] ـ كتاب ألإستيعاب ، در حاشيه ألإصابه 184 ج 1 .[645] ـ به نقل مقريزى 129 ، تاريخ المدينة المنوّره ، عمر بن شبه 11 ج 1 .[646] ـ يعنى هفته اى يك بار ، در روز شنبه مردم را سرگرم نمايد .[647] ـ همان مصدر .[648] ـ كنز العمّال 171 ج 10 .[649] ـ سوره يوسف ، آيه 3 .[650] ـ سوره يوسف ، آيه 3 .[651] ـ سوره هود ، آيه 120 .[652] ـ تاريخ المدينة المنوّره ، ابن شبة 21 ج 1 ، چاپ مكّه .[653] ـ ناگفته نماند كه مقام همان محلّ القاى سخنرانى در حال قياممى باشد .[654] ـ تاريخ المدينة المنوّره ، ابن شبة 11 ج 1 .[655] ـ كنز العمّال 280 ج 10 ، حديث 29448 ، احمد و طبرانى در الكبير روايتكرده اند .[656] ـ كنز العمّال 280 ج 10 ، حديث 29448 .[657] ـ اُسد الغابه ، ابن أثير 545 ج 3 .[658] ـ ميزان الإعتدال ذهبى 21 ج 3 .[659] ـ أضواء على السّنة المحمّديّه ، أبوريّه 194 .[660] ـ كتاب الإسلام الصّحيح 215 .[661] ـ صحيح ترمذى 205 ج 3 ، حديث 3954 .[662] ـ صحيح سنن ترمذى 206 ج 3 حديث 3956 .[663] ـ تاريخ طبرى 477 ج 3 ، ألكامل فى التّاريخ 206 ج 3 .[664] ـ سنن ترمذى ، 282 ج 5 و طبرانى همين را در ألمعجم الكبير اخراج كردهاست .[665] ـ شرح نهج البلاغه ابن أبى الحديد 178 ج 2 .[666] ـ همان مصدر .[667] ـ تاريخ يعقوبى 228 ج 2 .[668] ـ تاريخ بغداد 208 ج 1 ، سير أعلام النّبلاء 146 ج 2 .[669] ـ ألبداية و النّهاية 289 ج 11 ، ألمنتظم 88 ج 7 .
