دعاى امام صادق (ع ) در تعقيب نماز مغرب
3 - و نيز از جمله تعقيبات نماز مغرب ، دعاى مخصوص به نماز مغرب از روايت معاوية بنعمّار از امام صادق (ع ) در تعقيب نمازهاى پنجگانه واجب است ، به اين صورت :
اءَللّهُمَّ، صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ الْبَشيرِ النَّذيرِ، اءَلسِّراجِ الْمُنيرِ، اءَلطُّهْرِ الطّاهِرِ، اءَلْخَيْرِالْفاضِلِ، خاتَم اءَنْبِيآئِكَ، وَ سَيَّدِ اءَصْفِيآئِكَ، وَ خالِصِ اءَخِلاَّّئِكَ، ذِى الْوَجْهِ الْجَميلِ، وَالشَّرَفِ الاَْصيلِ، وَ الْمِنَبرِ [يا: اءَلْمُنير] النَّبيِلُ، وَ الْمَقامِ الَْمحْمُودِ، وَ الْمَنْهَلِ الْمَشْهُودِ، وَالْحَوْضِ الْمَوْرُود، اءَللّهُمَّ، صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ كَما بَلَّغَ رِسَالَتَكَ، وَ جاهَدَ فى سَبيلِكَ، وَنَصَحَ لاُِمَّتِهِ، وَ عَبَدَكَ حَتّى اءَتاهُ الْيَقينُ، وَ صَلِّ عَلى آلِهِ الطّاهِرينَ الاَْخْيارِ الاَْتْقِيآءِالاَْبْرارِ، اءَلَّذين انْتَجَبْتَهُمْ لِدينِكَ، وَ اصْطَفَيْتَهُمْ مِنْ خَلْقِكَ، وَ ائْتَمَنْتَهُمْ عَلى وَحْيِكَ،وَ جَعَلْتَهُمْ خُزّانَ عِلْمِكَ، وَ تَراجِمَةَ كَلِماتِكَ، وَ اءَعْلامَ نُورِكَ، وَ حَفَظَةَ سِرِّكَ، وَ اءَذْهَبْتَعَنْهُمُ الرِّجْسَ، وَ طَهَّرْتَهُمْ تَطْهيراً. اءَللّهُمَّ، انْفَعْنا بِحُبِّهِمْ، وَاحْشُرْنا فى زُمْرَتِهِمْ، وَتَحْتَ لَوآئِهِمْ، وَلاتُفَرِّقْ بَيْنَنا وَ بَيْنَهُمْ، وَاجْعَلْنى بِهِمْ عِنْدَك وَجيهاً فِى الدُّنْيا وَالاَّْخِرَةِ وَ مِنَ الْمُقَرَّبينَ، اءَلَّذينَ لا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ، وَلا هُمْ يَحْزَنُونَ.
اءَلْحَمْدُللّهِِ الَّذى اءَذْهَبَ [يا: ذَهَبَ] بِالنَّهارِ بِقُدْرَتِهِ، وَ جَآءَ بِاللَّيْلِ بِرَحْمَتِهِ خَلْقاًجَديداً، وَ جَعَلَهُ لِباساً وَ سَكَناً، وَ جَعَلَ اللَّيْلَ وَ النَّهارَ آيَتَيْنِ [يا: دآئِبَيْنِ] لِيُعْلَمَبِهِما عَدَدُ السِّنينَ وَالْحِسابِ، اءَلْحَمْدُللّهِِ عَلى إِقْبالِ اللَّيْلِ وَإِدْبارِ النَّهارِ، اءَللّهُمَّ، صَلِّعَلى مُحَمَّدٍ وَ [عَلى ] آلِ مُحَمَّدٍ، وَ اءَصْلِحْ لى دينِىَ الَّذى هُوَ عِصْمَةُ اءَمْرى ، وَ اءَصْلِحْ لىدُنْياىَ الَّتى فيها مَعيشَتى ، وَ اءَصْلِحْ لى آخِرَتِىَ الَّتى إِلَيْها مُنْقَلَبى ، وَاجْعَلِالْحَياةَ زِيادَةً لى فى كُلِّ خَيْرٍ، وَاجْعَلِ الْمَوْتَ راحَةً لى مِنْ كُلّ سُوَّءٍ، وَاكْفِنى اءَمْرَ دُنْياىَوَ آخِرَتى بِما كَفَيْتَ بِهِ اءَوْلِيآئَكَ وَ خَيْرَتَكَ مِنْ عِبادِكَ الصّالِحينَ، وَاصْرِفْ عَنِّىشَرَّهُما، وَ وَفِّقْنى لِما يُرْضيكَ عَنّى ، ياكَريمُ، اءَمْسَيْتُ، وَالْمُلْكُ للّهِِ الْواحِدِ الْقَهّارِ وَ مافِى اللَّيْلِ وَ النَّهارِ، اءَللّهُمَّ، إِنّى وَ هذَا اللَّيْلُ وَ النَّهارُ خَلْقانِ مِنْ خَلْقِكَ، فَاعْصِمْنىفيهِما بِقُوَّتِكَ، و لا تُريهِما [يا: لاتُرِهِما] جُرْاءَةً مِنّى عَلى مَعاصيكَ، وَلا رُكُوباً مِنّىلَِمحارِمِكَ، وَاجْعَلْ [عَمَلى فيهِما مَقْبوُلاً، وَسَعْيى مَشْكُوراً، وَ يَسِّرْلى ما اءَخافُ عُسْرَهُ، وَسَهِّلْ لى ما صَعُبَ] عَلَىَّ اءَمْرُهُ، وَاقْضِ لى فيهِ بِالْحُسْنى . وَ آمِنّى مَكْرَكَ، وَلا تَهْتِكَعَنّى سِتْرِكَ، وَلا تُنْسِنى ذِكْرَكَ، وَلا تَحُلْ بَيْنى وَ بَيْنَ حَوْلِكَ وَ قُوَّتِكَ، وَ لا تَكِلْنىإِلى نَفْسى طَرْفَةَ عَيْنٍ اءَبَداً، وَلا إِلى اءَحَدٍ مِنْ خَلْقِكَ، ياكَريمُ.
اءَللّهُمَّ، افْتَحْ مَسامِعَ قَلْبى لِذِكْرِكَ حَتّى اءَعِىَ وَحْيَكَ، وَاءَتَّبِعَ كِتابَكَ، وَاءُصَدِّقَرُسُلَكَ، وَ اءُوْمِنَ بِوَعْدِكَ، [وَ اءَخافَ وَعيدَك ]، وَ اءُوْفِىَ بِعَهْدِكَ، وَاءَتَّبِعَ اءَمْرَكَ، وَاجْتَنِبَنَهْيَكَ، اءَللّهُمَّ، صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَلا تَصْرِفْ عَنّى وَجْهَكَ، وَلا تَمْنَعْنى فَضْلَكَ،وَلا تَحْرِمْنى عَفْوَكَ، وَاجْعَلْنى اءُوالى اءَوْلِيآئَكَ، وَاءُعادى اءَعْدآئَكَ، وَارْزُقْنِى الرَّهْبَةَمِنْكَ، وَالرَّغْبَةَ إِلَيْكَ، وَالْخُشُوعَ وَالْوَقارَ وَ التَّسليمَ لاَِمْرِكَ وَالتَّصْديقَ بِكِتابِكَ وَاتِّباعِ سُنَّةِ نَبِيِّكَ(ص ). اءَللّهُمَّ، إِنّى اءَعُوذُ بِكَ مِنْ نَفْسٍ لاتَقْنَعُ، وَ بَطْنٍ لا يَشْبَعُ[يا: لاتَشْبَعُ]، وَ عَيْنٍ لاتَدْمَعُ، وَ قَلْبٍ لايَخْشَعُ، وَ صَلاةٍ لاتُرْفَعُ، [وَ عَمَلٍ لايَنْفَعُ]، وَدُعآءٍ لايُسْمَعُ، وَ اءَعُوذُ بِكَ مِنْ سُوَّءِ الْقَضآءِ وَ دَرَكِ الشَّقآءِ وَ جَهْدِ الْبَلا ءِ وَ شَماتَةِالاَْعْدآءِ، وَ مِنْ عَمَلٍ لايُرْضى ، وَ اءَعُوذُ بِكَ مِنَ الْكُفْرِ وَ الْفَقْرِ وَ الْقَهْرِ وَ الْعَذْرِ وَ مِنْ ضيقِالصَّدْرِ وَ مِنْ شَتاتِ الاَْمْرِ وَ مِنَ الدّآءِ الْعُضالِ وَ غَلَبَةِ الرِّجالِ وَ خَيْبَةِ الْمُنْقَلَبِ وَ سُوَّءِالْنَّظَرِ فِى النَّفْسِ وَالدّينِ وَالاَْهْلِ وَ الْمالِ وَالْوَلَدِ وَ عِنْدَ مُعانِيَةَ الْمَوْتِ، وَ اءَعُوذُ بِاللّهِ مِنْإِنْسانِ سَوْءٍ وَ جارِ سَوْءٍ وَ قَرينِ سَوْءٍ وَ يَوْمِ سَوْءٍ وَ ساعَةِ سَوْءٍ وَ مِنْ شَرِّ ما يَلِجُ فِىالاَْرْضِ وَ ما يَخْرُجُ مِنْها، وَ مِنْ شَرِّ ما يَنْزِلُ مِنَ السَّمآءِ وَ ما يَعْرُجُ فيها، وَ مِنْ شَرِّ طَوارِقِاللَّيْلِ وَ النَّهارِ إِلاّ طارِقاً⁽²⁵⁶⁾ يَطْرُقُ بِخَيْرٍ، وَ مِنْ شَرِّ كُلِّ دآبَّةٍ اءَنْتَ آخِذٌبِناصِيَتِها، إِنَّ رَبّى عَلى صِراطٍ مُسْتَقيمٍ، فَسَيَكْفيكَهُمُ اللّهُ، وَ هُوَ الْسَّميعُ الْعَليمُ،اءَلْحَمْدُللّهِِ الَّذى قَضى عَنّى صَلاةً كانَتْ عَلَى الْمُؤْمِنينَ كِتاباً مَوْقُوتاً.
- خداوندا، بر حضرت محمّد مژده و بيم دهنده ، چراغ روشن ، پاك و پاكيزه ، خير افزون ،خاتم پيامبران و سرور برگزيدگان ، و نابِ دوستانت ، صاحب چهره زيبا و شرافتريشه دار و منبر [يا: روشنگر] بزرگوار، و جايگاه ستوده ، وسرچشمه نمايان ، وحوضى كه [پيروان واقعى اش ] بر آن وارد مى شوند، درود فرست ، خدايا، بر حضرتمحمّد درود فرست چنانكه رسالت خويش را تبليغ ، و در راه تو جهاد و كوشش ، و نسبتبه اُمّت خويش خير خواهى نمود، و تا هنگام فرا رسيدن يقين [يعنى مرگ ] تو را پرستيد،و بر خاندان او كه پاكيزگان و نيكان و تقوا پيشگان و ابرار و خوبان هستند، هم آنانكه ايشان را براى دين خود انتخاب ، و از ميان مخلوقاتت برگزيدى ، و امين بر وحىخويش قرار داده ، و گنجينه داران علم و ترجمه كنندگان و شارحان كلماتت ، و پرچمها ونشانه هاى نور خويش و نگاهبانان اسرارت قرار دادى ، و پليدى را از ايشان بر طرفنموده ، و به گونه ويژه اى پاكيزه نمودى ، درود فرست . خدايا، ما را به واسطه دوستداشتن آنان سود بخش ، و در ميان گروه ايشان و زير پرچمشان محشور گردان ، و بين ما وايشان جدايى ميانداز، و به واسطه ايشان در نزد خود در دنيا و آخرت آبرومند و از مقرّبان[درگاهت ] كه نه بيمى برايشان است ، و نه اندهگين مى شوند، قرار ده .
سپاس خدايى را كه روز را به قدرت خويش برد، و شب را با رحمتش به عنوان آفريدهنو آورد، و آن را پوشاننده [عيب و نقص ] و مايه آرامش قرار داده ، و شب و روز را به عنواندو نشانه [يا: گردش كننده به صورت مُستمرّ] قرار داد، تا شماره سالها و حساب بهوسيله آن دو معلوم گردد، سپاس ‍ خداوند را به خاطر روى آوردن شب و پشت كردن و سپرىشدن روز، خداوندا، بر محمّد و [بر] آل محمّد درود فرست ، و دينم را كه مايه عصمت ونگاهدارنده امورم ، و دنيايم را كه گذران زندگانى من در آن است ، و آخرتم را كهبازگشتم به سوى آن است اصلاح فرما، و زندگانى را براى من مايه فزونى در هرخير، و مرگ را آسودگى از بدى قرار ده ، و امور دنيا و آخرتم را به آنچه دوستان وبرگزيدگان از بندگان صالح خويش را كفايت فرمودى ، كفايت فرما، و شرّ آن دو[يعنى دنيا و آخرت يا: شب و روز] را از من بازدار، و مرا به آنچه كه تو را از من خشنودسازد مؤفّق گردان ، اى كريم ، شب كردم در حالى كه فرمانروايى و آنچه در شب وروز است . براى خداوند يگانه قهّار و بسيار چيره مى باشد، خداوندا، من و اين شب و روزدو آفريده از آفريده هاى تو مى باشيم ، پس به قدرت خويش مرا در آن دو [از گناه ]نگاه دار، و جراءت و دليرى بر [انجام ] گناهانت و ارتكاب محرّماتت را از من به آن دونشان نده ، و [عملم را در آن دو مقبول و كوششم را مورد سپاس خويش ‍ قرار ده ، و هرچه كهاز مشكلى و سختى آن هراس دارم بر من آسان گردان ، و آنچه امر آن بر من ]مشكل است راحت بفرما]، و با [عمل ] نيكوتر آن را به پايان بر، از مكر خويش ايمن ساز، وپرده ام را ندر، و يادت را فراموشم منما، و ميان من وحول و قوّه ات چيزى را حايل مگردان ، و هيچگاه به اندازه چشم بر هم زدنى به خود و بههيچ كدام از مخلوقاتت واگذار مكن . اى بزرگوار.
خداوندا، گوشهاى دلم را براى [دريافت ] يادت بگشاى تا وحى ات را دريافته ، و ازكتابت پيروى ، و پيامبرانت را تصديق نمايم ، و به وعده ات ايمان آورده [و از وعده عذابتبيم داشته ،] و به پيمانت وفا نموده ، و از دستورت پيروى كنم ، و از آنچه نهى نمودهاى پرهيز نمايم . خداوندا، بر محمّد و آل محمّد درود فرست و روى ات را از من برمگردان ،و فضلت را از من باز مدار، و مرا از عفوت محروم منما، و چنانم قرار ده كه دوستانت را دوست، و دشمنانت را دشمن بدارم ، و بيم و هراس از خود وميل و رغبت به سويت و خشوع و وقار و تسليم در برابر امرت و تصديق به كتابت وپيروى از سنّت و روش پيامبرت (ص ) را روزى ام گردان . خداوندا، به تو پناه مى برماز نَفْسى كه [به چيزى ] بسنده نمى كند، و از شكمى كه سير نمى گردد، و از چشمىكه اشك نمى ريزد، و دلى كه فروتن و خاشع نمى گردد، و نمازى كه بالا برده نمىشود [و پذيرفته نمى گردد]، [و عملى كه سودمند نيست ] و دعايى كه شنوده نمى شود،[و مورد اجابت قرار نمى گيرد.]، و به تو پناه مى برم از قضاء [و اراده حتمى ] بد، وپيوستن [ويا: پيآمد] بدبختى ، و بلاى طاقت فراسا و بسيار سخت ، و شماتت و شادمانىدشمنان ، و از عملى كه مورد پسند تو نباشد. و به تو پناهنده مى برم از كفر و فقر وچيرگى و فريب خوردن و از دلتنگى و از پراكندگى امور و از درد و بيمارى سخت وغالب ، و غلبه مردان [و دشمنان ] و بد عاقبتى و بد منظرى درباره خود و دين و خانواده ومال و دارايى و فرزند و هنگام مشاهده مرگ . و به خدا پناه مى برم از انسان بد، و همسايهبد، و دوست و همراه بد، و روز بد و ساعت و لحظه بد، و از شرّ هر چه در زمين وارد و ازآن خارج مى گردد، و از شرّ آنچه از آسمان فرود آمده و به سوى آن بالا مى رود، و ازشرّ پيشامدها و گرفتاريهاى شب و روز، مگر پيشامدى كه همراه با خير و خوبى واردشود، و از شرّ هر جنبنده اى كه تو [موى ] پيشانى آن را گرفته اى ، براستى كهپروردگارم بر راه است استوار است . پس خداوند خود تو را از [شرّ] آنها كفايت خواهدنمود و اوست شنوا و آگاه ، سپاس خدايى را كه نماز [ديگرى ] را كه به عنوان نوشته [وواجب ] معيّن و وقت دار بر مؤمنان نوشته و واجب فرموده ، از ناحيه من برآورده ساخت .
وقت انجام سجده شكر
4 - هنگامى كه از تعقيب نماز فراغت پيدا كردى ، اگر خواستى هم اكنون دو سجده شكر رابه كيفيّتى كه ذكر خواهيم نمود، بجا آور، و اگر خواستى آن را به بعد از فراغت ازتمام اعمال و نمازها و دعاهاى بين نماز مغرب و عشا تاءخير بيانداز، به گونه اى كهسجده شكر آخرين عمل تو در بين نماز مغرب و عشا باشد، پس اگر خواستى دو سجدهشكر را به اين صورت انجام بده :
كيفيّت انجام دو سجده شكر
ابوعبيدة مى گويد: شنيدم كه امام باقر(ع ) درحال سجده ⁽²⁵⁷⁾ مى فرمود:
اءَسْاءَلُكَ بِحَقِّ حَبيبِكَ مُحَمَّدٍ (ص ) إِلاّ بَدَّلْتَ سَيِّئآتى حَسَناتٍ، وَ حاسَبْتَنىحِساباً يَسيراً.
- به حق حبيبت حضرت محمّد (ص ) از تو درخواست مى نمايم كه بديهايم را [به كارهاىنيك ] مبدّل فرموده ، و از من حساب كشى آسان نمايى .
سپس در سجده دوّم فرمود:
اءَللّهُمَّ، بِحَقِّ حَبيبِكَ مُحَمَّدٍ(ص ) إِلاّ كَفَيْتَنى مَؤُونَةَ الدُّنْيا وَ كُلَّ هَوْلٍ دُونَ الْجَنَّةِ.
- خداوندا، به حقّ محبوبت حضرت محمّد(ص ) [از تو درخواست مى نمايم ] كه سختى دنيا، وتمام هول و هراسها را تا رسيدن به بهشت از من كفايت فرمايى .
سپس در سجده سوّم فرمود:
اءَسْاءَلُكَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ حَبيبِكَ (ص ) لَمّا غَفَرْتَ لِىَ الْكثَيرَ مِنَ الذُّنُوبِ وَ الْقَليلَ، وَقَبِلْتَ مِنْ عَمَلِىَ الْيَسيرَ.
- به حقّ حبيبت حضرت محمّد(ص ) از تو تقاضا دارم كه گناهان فراوان و اندك مرا آمرزيده، و عمل اندكم را از من بپذيرى .
سپس در سجده چهارم فرمود:
اءَللّهُمَّ، بِحَقِّ حَبيبِكَ مُحَمَّدٍ(ص )، لَمّا اءَدْخَلْتَنِى الْجَنَّةَ، وَ جَعَلْتَنى مِنْ سُكَّانِها، وَ لَمّانَجَّيْتَنى مِنْ سَفعاتِ النّارِ بِرَحْمَتِكَ.
- خداوندا، به حقّ محبوبت حضرت محمّد صلى الله عليه و آله [از تو درخواست مى نمايم ]كه مرا داخل بهشت نموده ، و از ساكنان آن قرار داده ، و به رحمت خويش ، از زبانه هاىفراگيرنده آتش [جهنّم ] نجاتم بخشى .
(پايان روايت مذكور)
اشكال و جواب
اگر به ذهن كسى خطور كند كه در اين روايت نيامده كه اين دو سجده شكر براى نمازمغرب است .
در جواب گفته مى شود: از اينكه اصحاب و راويان ما آن را در دو سجده شكر بعد از نمازمغرب آورده و آن دو را براى مغرب تعيين كرده اند، معلوم مى شود كه آن از طريق روايتديگرى به آنها رسيده است .
5 - پيش از اين در تعقيب سجده نماز ظهر آنچه را كه هنگام بلند كردن سر از سجده گفتهو بدان عمل مى شود، ذكر نموديم ، بنابراين به هر مقدار از آن كه در مورد عموم سجدهشكر نمازهاى واجب مى باشد، عمل شود.
فصل بيست و پنجم : نمازهاى مستحبّى بين نافله هاى نماز مغرب ، و نماز عشا وفضيلت آنها
فضيلت نماز مستحبّى بين نماز مغرب و عشاء
در روايت آمده كه امام صادق (ع ) به نقل از پدر بزرگوارش (عليهماالسلام ) فرمود كهرسول خدا (ص ) فرمودند: در ساعت غفلت نماز بخوانيد، اگر چه دو ركعت باشد، زيرااين دو ركعت انسان را در دار كرامت الهى وارد مى كنند.
همچنين در روايت ديگر در فضيلت آن آمده است كه : امام صادق (ع ) به روايت از پدربزرگوارش (عليهماالسلام ) فرمود كه رسول خدا(ص ) فرمودند: در ساعت غفلت نمازنافله بخوانيد، هر چند دو ركعت مختصر باشد، زيرا اين دو ركعت انسان را در دارِ كرامتالهى وارد مى كنند. عرض ‍ شد: اى رسول خدا، ساعت غفلت كجا است ؟ فرمود: بينمغرب و عشا.
نمازهاى مستحبّى بين نماز مغرب و عشا
اينك نمازهايى را كه بين نماز مغرب و عشا خوانده مى شود، با استفاده از رواياتبرگزيده و ذكر مى كنيم :
1 - در روايت آمده كه امام صادق (ع ) فرمود: هركس بين نماز مغرب و عشا دو ركعت نمازبخواند، به اين صورت كه در ركعت اوّل سوره حمد و فرمايش خداوندمتعال را بخواند كه مى فرمايد:
وَ ذَاالنُّونِ إِذْ ذَهَبَ مُغاضِباً، فَظَنَّ اءَنْ لَنْ نَقْدِرَ عَلَيْهِ، فَنادى فِى الظُّلُماتِ: اءَنْ لاإِلهَ إِلاّ اءَنْتَ، سُبْحانَكَ، إِنّى كُنْتُ مِنَ الظّالِمينَ، فَاسْتَجَبْنالَهُ، وَ نَجَّيْناهُ مِنَ الْغَمَّ، وَكَذلِكَ نُنْجِى الْمُؤْمِنينَ. ⁽²⁵⁸⁾
- و ذوالنون [يعنى حضرت يونس (ع )] را [به ياد آور] آن هنگام كه خشمگين [ازعمل قوم خويش ] رهسپار شد، و گمان نمود كه ما نمى توانيم بر او تنگ بگيريم ، پس درميان تاريكيها ندا داد كه : معبودى جز تو نيست ، پاك و منزّهى ، براستى كه من ازستمكاران بودم ، پس [دعاى ] او را اجابت نموده ، و او را از غم و اندوه نجات بخشيديم ، واينچنين مؤمنان را رهايى مى بخشيم .
و در ركعت دوّم ، سوره حمد و فرمايش خداوند متعال را بخواند كه مى فرمايد:
وِ عِنْدَهُ مَفاتِحُ الْغَيْبِ لايَعْلَمُها إِلاّ هُوَ، وَ يَعْلَمُ ما فِى الْبِرَّ وَ الْبَحْرِ وَ ما تَسْقُطُ مِنْوَرَقَةٍ إِلاّ يَعْلَمُها، وَلا حَبَّةٍ فِى ظُلُماتِ الاَْرْضِ وَلا رَطْبٍ وَلا يابِسِ إِلاّ فى كِتابٍمُبينٍ. ⁽²⁵⁹⁾
- و كليدهاى غيب در نزد اوست و جز او از آن آگاه نيست ، و تمام آنچه را كه در خشكى ودرياست مى داند، و [تا حتّى ] هيچ برگى [از درخت ] نمى افتد مگر اينكه به آن آگاه است، و هيچ دانه اى در تاريكيهاى زمين وهيچ تر و يا خشكى نيست مگر اينكه در كتاب مُبين[الهى ] وجود دارد.
و وقتى از قرائت آن فراغت پيدا كرد، دستهاى خود براى قنوت را بالابرده و بگويد:
اءَللَّهُمَّ، إِنّى اءَسْاءَلُكَ بِمَفاتِحِ الْغَيْبِ الَّتى لايَعْلَمُها إِلاّ اءَنْتَ، اءَنْ تُصَلِّىَ عَلىمُحَمَّدٍ وَ آلِهِ [يا: آلِ مُحَمَّدٍ]، وَ اءَنْ تَفْعَلَ بى كَذا وَ كَذا
- خداوندا، به [حق ] كليدهاى غيب كه جز تو آن را نمى داند، از تو خواهانم كه بر محمّد وآل محمّد درود فرستى ، و به من چنين و چنان كنى .⁽²⁶⁰⁾
و بعد بگويد:
اءَللّهُمَّ، اءَنْتَ وَلِىُّ نِعْمَتى ، وَالْقادِرُ عَلى طَلِبَتى ، تَعْلَمُ حاجَتى ، فَاءَسْاءَلُكَبِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ - عَلَيْهِ وَ عَلَيْهِمْ السَّلامُ - لَمّا قَضَيْتَها لى .
- خدايا، تويى سرپرست نعمت ، و توانا بر [برآوردن ] خواسته ام ، حاجتم را مى دانى ،پس به حقّ محمّد و آل محمّد - كه سلام بر او و ايشان باد - از تو خواهانم كه آنها را براىمن برآورده سازى .
و حاجت خويش را از خداوند - جلّ جلاله - بخواهد، خداوند هرچه را كه خواسته به او عطا مىفرمايد، زيرا پيامبر اكرم (ص ) فرمود: دو ركعت غُفَيْله را ترك نكنيد، و آن دو ما بيننماز مغرب و عشا خوانده مى شوند.
2 - از امام صادق از پدر بزرگوارش از جدّ بزرگوارش از پدر بزرگوارش ‍نقل شده كه امير المؤمنين (عليهم السلام ) فرمود: هنگام وفاترسول خدا(ص ) به او عرض كرديم : اى رسول خدا، سفارشى به ما بفرما. فرمود: شمارا سفارش مى كنم به خواندن دو ركعت نماز بين مغرب و عشا، به اين صورت كه در ركعتاوّل سوره حمد و ده بار سوره إِذا زُلْزِلَتِ الاَْرْضُ زِلْزالَها، و در ركعت دوّم سورهحمد و پانزده بار سوره قُلْ هُوَ اللّهُ اءَحَد را قرائت مى كنى .
زيرا هركس اين را در هر ماه انجام دهد، از تقوى پيشگان خواهد بود، و اگر در هرسال انجام دهد از نيكوكاران خواهد بود، و اگر در هر جمعه و هفته اى يك بار انجام دهد ازنمازگزاران خواهد بود، و اگر در هر شب انجام دهد، در بهشت جاى مرا تنگ خواهدنمود⁽²⁶¹⁾، و ثواب آن را جز خداوندى كه پروردگار عالَميان است ، نمى تواند بهشماره درآورد.
3 - روايت شده كه بعضى از مَوالى ما و ائمّه (عليهم السلام ) درباره گفتار خداوندمتعال كه مى فرمايد:
إ نَّ ناشِئَةَ اللَّيْلِ هِىَ اءَشَدُّ وَطْاءً وَ اءَقْوَمُ قيلاً. ⁽²⁶²⁾
- و براستى كه پديده [و نماز] شب از لحاظ موافقت [زبان بادل ] سخت تر، و از لحاظ گفتار استوارتر است .
فرمود: [مقصود از آيه شريفه ] همان دو ركعت بعد از مغرب است ، كه در ركعتاوّل سوره فاتِحَةُ الْكِتاب و ده آيه ازاوّل سوره بقره و آيه سَخَره ⁽²⁶³⁾ و آيه إِلهُكمْ إِلهُ واحِدٌ تا آخر يعنى تا: لِقَوْمٍ يَعْقِلُونَ ⁽²⁶⁴⁾ و پانزده بار سوره قُلْ هُوَ اللّهُ اءَحَد؛ و در ركعتدوّم سوره فاتِحَةُ الْكِتاب و آية الكرسى ⁽²⁶⁵⁾ و آخر سوره بقره از للّهِِ مافِى السَّمواتِ تا آخر سوره ⁽²⁶⁶⁾، و پانزده بار سوره قُلْ هُوَ اللّهُ اءَحَدرا قرائت مى كنى . و بعد از خواندن آن دو ركعت ، هر دعايى كه خواستى مى كنى .
حضرت فرمود: هركس اين را انجام دهد و بر آن مواظبت نمايد، خداوند در برابر هر نمازبراى او ششصد هزار حجّ مى نويسد.
اين نماز به طريق ديگر نيز روايت شده كه مطلبى افزون بر اين دارد به اين صورتكه در آن آمده است : بعد از گفتن سلام نماز بگو:
اءَللّهُمَّ، مُقَلِّبَ الْقُلُوبِ وَالاَْبْصارِ، ثَبِّتْ قَلْبى عَلى دينِكَ وَ دينِ نَبِيِّكَ [وَ وَلِيِّكَ]،وَلا تُزِعْ قَلْبى بَعْدَ إِذْ هَدَيْتَنى ، وَ هَبْ لى مِنْ لَدُنْكَ رَحْمَةً، إِنَّكَ اءَنْتَ الْوَهّابُ، وَ اءَجِرْنىمِنَ النّارِ بِرَحْمَتِكَ، اءَللّهُمَّ، امْدُدْ[لى ] فى عُمْرى ، وَ انْشُرْ عَلَىَّ رَحْمَتَكَ، وَ اءَنْزِلَ عَلَىَّمِنْ بَرَكاتِكَ، وَ إِنْ كُنْتُ عِنْدَكَ فى اُمِّ الْكِتابِ شَقِيّاً، فَاجْعَلْنى سَعيداً؛ فَإِنَّكَ تَمْحُو ماتَشآءُ وَ تُثْبِتَ، وَ عِنْدَكَ أُمُّ الْكِتابِ.
- خداوندا، اى گرداننده و زير و رو كننده دلها و ديدگان ، قلبم را بر دينت و دينپيامبرت [و ولىّ]ات استوار گردان ، و دلم را بعد از آنكه هدايت فرمودى ، منحرف مفرما، ورحمتى از جانب خويش به من ارزانى دار، براستى كه تو بسيار بخشنده اى ، و مرا بهرحمت خويش از آتش جهنّم در پناه خويش درآور. خداوندا، عمر مرا طولانى گردان ، و رحمتترا بر من بگستران ، و بركاتت را بر من فرودآور، و اگر در نزد تو در كتاب مادر [علمِتو] بدبخت هستم ، پس مرا سعادتمند قرار ده ، كه تو هرچه را بخواهى محو و يا ثابتمى گردانى ، و كتاب مادر تنها در نزد توست .
و ده بار بگو: اءَسْتَجيرُ بِاللّهِ مِنَ النّارِ.: (به خدا پناه مى برم از آتش جهنّم .)
و ده بار بگو: اءَسْاءَلُ اللّهَ الْجَنَّةَ.: (از خدا بهشت را خواهانم .)
و ده بار بگو: اءَسْاءَلُ اللّهَ الْحُورَ الْعينَ.: (از خدا حورعين و زنان سياه و درشتچشم بهشتى را خواهانم .)
4 - روايت شده كه امام صادق (ع ) فرمود: هركس بعد از نماز مغرب چهار ركعت نمازبخواند، و در هر ركعت از آن پانزده بار قُلْ هُوَ اللّهُ اءَحَد قرائت كند، وقتى نمازرا تمام مى كند، بين او و خداوند متعال گناهى نمى ماند كه خدا آن را نبخشيده باشد.
5 - روايت شده كه امام رضا(ع ) فرمود: هركس نماز مغرب را بخواند و بعد از آن چهارركعت نماز بخواند، و سخن نگويد تا اينكه ده ركعت ديگر نماز بخواند، به اين صورتكه در هر ركعت سوره فاتِحَةُ الْكِتاب و قُلْ هُوَ اللّهُ اءَحَد را قرائت كند،براى او برابر با [يا: به منزله ] آزاد كردن ده بَرده خواهد بود.
6 - منقول است كه امام صادق (ع ) فرمود رسول خدا (ص ) فرمودند: نماز نافلهبخوانيد، اگر چه دو ركعت مختصر باشد، زيرا آن دو انسان را در دار كرامت الهى وارد مىكنند. عرض شد: اى رسول خدا، مقصود از اين دو ركعت مختصر چيست ؟ فرمود: دو ركعتى كهدر آن تنها حمد را قرائت مى كنى . عرض شد: اىرسول خدا، كى بخوانم ؟ فرمود: بين نماز مغرب و عشا.
ما به خاطر ترس از تنگى وقت و عدم درك اوّل وقت نماز عشا تنها به برخى از نمازها ودعاهاى بين نماز مغرب و عشا كه روايت شده ، بسنده نموديم ، البتّه آنچه ذكر كرديمبراى كسى كه آنها را با ادب و اخلاصِ در عبادات انجام دهد، كفايت مى كند.
آخرين تعقيب نماز مغرب
از امور مهمّ ختم كردن آخر تعقيب نماز مغرب است به دعايى كه ذكر آن در آخر دعاهاى نمازظهر گذشت ، يعنى همان دعاى ابن خانبه كه براى جبران و اصلاح غفلتها و جنايتها وگناهان قلبى است كه در نماز از انسان صادر مى شود.
فصل بيست و ششم : آداب و اسرار و تعقيباتِ مخصوص نماز عشا
بهترين وقت نماز عشا
با فضيلت ترين و بهترين وقت نماز واجب عشاء درست بعد از برطرف شدن سرخىشامگاه از اُفق مغرب مى باشد، پس اگر تا اوّلزوال آن به نمازهاى نافله يا تعقيب نماز مغربمشغول بودى عدّه اى از اهل عمل از نيكان [يا: اهلعمل به احاديث ماءثوره ] به رواياتى كه راويان مورد اعتماد درباره دعاها و نمازهايى كهبين نماز مغرب و عشا نقل كرده اند اعتماد دارند [و اعتنايى به گذشتناوّل وقت فضيلت نماز عشا نمى كنند]، زيرا به خاطر وجود روايات روشن كه امر بهانجام آن نمازها و دعاها مى كنند، ناگزير وقت انجام آنها [و تاءخير نماز عشا] نيز بايدمورد اجازه باشد.
كيفيّت انجام نماز عشاء
هنگامى كه بنده از فراغت از تمام اعمالى كه خداوند - جلّ جلاله - او را موفّق نمود، براساس راهنمايى خداوند، بايد براى گفتن اذان نماز عشا بپا خيزد، و به كيفيّتى كهگذشت اذان گفته ، و اعمالى را كه بعد از اذاننقل نموديم انجام دهد، سپس در گفتن اقامه نيز بر اساس آنچه كه شرح داديمعمل نموده ، و بعد نماز واجب عشا را - با گفتن تكبيرهاى هفتگانه و دعاهاى بين آنها و توجّهآغاز مى نمايد به اين نيّت كه : نماز واجب عشا را به گونه واجب ، و براى اينكه بدينوسيله خداوند - جلّ جلاله - را از آن جهت كه زيبنده پرستش است عبادت نمايم ، بجا مى آورم. و با گفتن تكبيرة الاحرام داخل نماز مى شود، و چهار ركعت نماز به صورت نماز ظهربا رعايت امور مهمّى كه در آنجا ياد آور شديم بجا آورد، البتّه در اينجا حمد و سوره دوركعت نخست را بلند و به صورت جهرى قرائت مى نمايد، و سوره حمد دو ركعتآخر⁽²⁶⁷⁾ را آهسته و به صورت اخفاتى قرائت مى نمايد، و تشهّد و سلام نماز وتسبيح حضرت زهرا(عليهاالسلام ) را به همان صورت كه پيش از اين گفتيم ، بجا مىآورد، و تعقيبات نمازهاى واجب عمل مى كند، كه ما تعقيبات پسنديده اى را در تعقيب نمازظهر ذكر نموده و روايت كرديم .
تعقيبات مختص به نماز عشا
دعاى اميرالمؤمنين (ع ) در تعقيب نماز عشا
1 - از تعقيبات مهمّ بعد از نماز عشا، دعاى مختصّ به اين نماز فريضه از دعاهاى مولايمانعلىّ بن ابى طالب (ع ) در تعقيب نمازهاى پنجگانه واجب است ، به اين صورت :
اءَللّهُمَّ، صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ احْرَسْنى بِعَيْنِكَ الَّتى لاتَنامُ، وَ اكْنُفْنىبِرُكْنِكَ الَّذى لايُرامُ، وَ اغْفِرْلى بِقُدْرَتِكَ عَلَىَّ، يا ذَاالْجَلالِ وَالاِْكْرامِ، اءَللّهُمَّ، إِنّى اءَعُوذُبِكَ مِنْ طَوارِقِ اللَّيْلِ وَ النَّهارِ وَ مِنْ جَوْرِ كُلِّ جآئِرٍ، وَ حَسَدِ كُلِّ حاسِدٍ، وَ بَغْىِ كُلِّ باغٍ،اءَللّهُمَّ، احْفَظْنى فى نَفْسى وَ اءَهْلى وَ مالى وَ جَميعِ ما خَوَّلْتَنى مِنْ نِعَمِكَ، اءَللّهُمَّ،تَوَلَّنى فيما عِنْدَكَ مِمّا غِبْتُ [يا: رَغِبْتُ] عَنْهُ، وَ لاتَكِلْنى إِلى نَفْسى فيما حَضَرْتُهُ،يا مَنْ لاتَضُرُّهُ الذُّنُوبُ، وَلا تَنْقُصُهُ الْمَغْفِرَةُ، إِغْفِرْلى مالا يَضُرُّكَ، وَ اءَعْطِنى مالايَنْقُصُكَ، إِنَّكَ اءَنْتَ الْوَهّابُ، اءَللّهُمَّ، إِنّى اءَسْاءَلُكَ فَرَجاً قَريباً، وَ صَبْراً جَميلاً، وَرِزْقاً واسِعاً، وَ الْعَفْوَ وَالْعافِيَةَ فِى الدُّنْيا وَ الاَّْخِرَةِ. اءَللّهُمَّ، صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ.وَاغْفِرْلى وَ لِوالِدَىَّ وَ لِلْمُؤْمِنينَ وَ الْمُؤْمِناتِ، اءَلاَْحْيآءِ مِنْهُمُ وَ الاَْمْواتِ.
اءَللّهُمَّ، اجْعَلْنى مِمَّنْ يُكْثِرُ ذِكْرِكُ، وَ يُتابِعُ شُكْرَكَ، وَيُلْزِمُ عِبادَتَكَ، وَ يُؤَدّىاءَمانَتَكَ، اءَللّهُمَّ، طَهِّرْ لِسانى مِن الْكِذْبِ، وَ قَلْبى مِنَ النِّفاقِ، وَ عَمَلى مَنِ الرِّيآءِ، وَبَصَرى مِنَ الْخِيانَةِ، إِنَّكَ تَعْلَمُ خآئِنَةَ الاَْعْيُنِ وَ ما تُخْفِى الصُّدُورُ، اءَللّهُمَّ، رَبَّالسَّماواتِ السَبْعِ وَ ما اءَظَلَّتْ، وَ رَبَّ الاَْرَضينَ السَّبْعِ وَ ما اءَقَلَّتْ، وَ رَبَّ الرِّياحِ وَ ماذَرَتْ، وَ رَبَّ كُلِّ شَىْءٍ، وَ إِل هَ كُلِّ شَىْءٍ، وَ اءَوَّلَ كُلِّ شَىْءٍ وَ آخِرَ كُلِّ شَىْءٍ، وَ رَبَّ جَبْرَئيلَ وَميكائيلَ وَ إِسْرافيلَ وَ إِلهَ إِبْراهيمَ وَ إِسْماعيلَ وَ إِسْحاقَ وَ يَعْقُوبَ، اءَسْاءَلُكَ اءَنْ تُصَلِّىَعَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ اءَنْ تَتَولاّنى بِرَحْمَتِكَ، وَ تُشْمِلَنى بِعافِيَتِكَ، وَ تُسْعِدَنىبِمَغْفِرَتِكَ، وَلا تُسَلِّطَ عَلَىَّ اءَحَداً مِنْ خَلْقِكَ.
اءَللّهُمَّ، إِلَيْكَ فَقَرِّبْنى ، وَ عَلى حُسْنِ الْخُلْقِ فَقَوِّمْنى ، وَ مِنْ شَرِّ شَياطينِ الْجِنِّ وَالاِْنْسِ فَسَلِّمْنى ، وَ فى آناءِ اللَّيْلِ وَ [اءَطْرافِ] النَّهارِ فَاحْرُسْنى ، وَ فى اءَهلى وَ مالىوَ وُلْدى وَ إِخْوانى وَ جَميعِ ما اءَنْعَمْتَ بِهِ عَلَىَّ فَاحْفَظْنى ، وَ اغْفِرْلى وَ لِوالِدَىَّ وَ لِسائِرِالْمُؤْمِنينَ وَ الْمُؤْمِناتِ، يا رَبَّ [يا: وَلِىَّ] الْباقِياتِ الصّالِحاتِ، إِنَّكَ عَلى كُلِّ شَىْءٍ قَديرٌ،يا نِعْمَ الْمَوْلى وَ نِعْمَ النَّصيرُ، بِرَحْمَتِكَ يا اءَرْحَمَ الرّاحِمينَ، [يا: رَحيمُ،] اءَلْحَمْدُللّهِِ رَبِّالْعالَمينَ، وَ صَلَواتُهُ عَلى سَيِّدِنا مُحَمَّدٍ النَّبِىِّ وَ آلِهِ وَ عِتْرَتِهِ الطّاهِرينَ.
- خداوندا، بر محمّد و آل محمّد درود فرست ، و به وسيله چشم [و ذاتت ] كه هرگز بهخواب نمى رود، از من پاسدارى نما، و به حمايتت كه هرگز كسى نمى تواند قصد آن رابكند، مورد حمايت خويش قرار ده ، و به قدرتت بر من از من درگذر. اى صاحب بزرگى وبزرگوارى ، خداوندا، از پيشامدهاى بزرگ شب و روز و از جور و ستم هر ستمگر، و رشكو حسادت هر رشك برنده ، و تجاوز هر تجاوزگر به تو پناه مى برم . خدايا، مرادرباره خود و خانواده و مال و تمام آنچه از نعمتهايت بر من ارزانى داشته اى محافظتبفرما، خدايا، پيرامون آنچه كه در نزد توست و من اطّلاعى از آن [يا: گرايشى به آن ]ندارم خود سرپرست و متولّى من باش ، و در آنچه از آن اطّلاع دارم مرا به خودم وامگذار،اى خدايى كه گناهان آسيبى به تو نمى رساند، و آمرزش از تو نمى كاهد، آنچه را كهضررى به تو ندارد بيآمرز، و آنچه را كه از تو چيزى نمى كاهد به من عطا فرما.براستى كه تويى بسيار بخشنده هستى . خداوندا، گشايش زودرس و شكيبايى زيبا وروزى فراوان و عفو و گذشت و عافيت در دنيا و آخرت را از تو مساءلت دارم . خدايا، برمحمّد و آل محمّد درود فرست و من و پدر و مادر و مردان و زنان مؤمن ، زندگان و مردگانشرا بيآمرز.
خدايا، مرا از كسانى قرار ده كه بسيار به ياد تو بوده و پيوسته شكر گزاز، و هموارهملازم عبادتت بوده ، و امانت تو را ادا مى نمايد، خداوندا، زبانم را از دروغ ، و دلم از نفاقو دو رويى ، و عملم را از رياء، و ديده ام را از خيانت پاكيزه گردان ، زيرا تو به خيانتچشمها و آنچه كه دلها آن را مخفى مى دارند آگاهى ، خداوندا، اى پروردگار آسمانهاىهفتگانه و آنچه آنها بر آن سايه افكنده ، و پروردگار زمينهاى هفتگانه و تمام آنچه كهآنها آن را حمل مى كنند، و پروردگار بادها و آنچه كه آنها آن را پراكنده مى كنند، وپروردگار و معبود همه اشياء و اوّل و آخر هر چيز، و پروردگارجبرئيل و ميكائيل و اسرافيل ، و معبود حضرت ابراهيم واسماعيل و اسحاق و يعقوب (عليهم السلام )، از تو مى خواهم كه بر محمّد وآل محمّد درود فرستى ، و به رحمت خويش مرا سرپرستى نموده ، و عافيتت راشامل حالم گردانيده ، و به آمرزشت نيكبخت گردانيده ، و هيچ كس از مخلوقاتت را بر منچيره نگردانى .
خداوندا، پس مرا مقرّب درگاه خود، و بر اخلاق نيك استوارم گردان ، و از شرّ و گزندشيطانهاى جنّى و انسى سلامت بدار، و در اوقات و لحظات شب و[اوّل و آخر و لحظات ] روز پاسم بدار، و مرا درباره خود و خانواده ومال و دارايى و فرزندان و برادران و همه آنچه بر من ارزانى داشتى محافظت بفرما، و منو پدر و مادر و همه مردان و زنان مؤمن را بيامرز، اى سرپرستى كننده [يا: اىپروردگارِ] اعمال پايدار صالح ، براستى كه تو برهر چيز توانايى ، اى بهترينسرپرست و بهترين يارى گر، به رحمتت اى مهربانترين مهربانها [اى مهربان ] سپاسخداوندى را كه پروردگار عالميان است ، و درودهاى او بر سرورمان حضرت محمّد وپيامبر اكرم ، و آل و عترت پاك او باد.