فهرست مطالب 
 مقدمه دفتر
 مقدمه مؤ لف
 الا ... اى محرم !
 كربلا
 غروب تاسوعا
 شب عاشورا
 اتمام حجّت
 حرّ
 آغاز برخورد
 مقاومت اصحاب
 پيران جوان
 جوانان بنى هاشم
 فرزندان ابوطالب
 عباس ، آموزگار وفا
 هل من ناصر؟
 مؤ خّره
 علل و انگيزه هاى نهضت
 فسادهاى رژيم بنى اميه
 اهداف نهضت امام حسين (عليه السّلام )
 مراحل نهضت
 آثار و نتايج نهضت
 كتابنامه
بسم اللّه الرحمن الرحيم
سلام بر تو اى (خون خدا).
اى فرزند خون خدا.
اى خونى كه انتقام آن ناستانده مانده است .
السلام عليك يا ثاراللّه وابن ثاره والوتر الموتور.^{( 1)}
مقدمه دفتر 
بى شك ، حادثه جانسوز (كربلا)، يكى از مهمترين و عبرت آموزترين حوادثى بهشمار مى رود كه تاكنون در مسير تاريخ پرفراز و نشيب بشر، بوقوع پيوسته است ؛رويدادى بس شگرف كه انديشمندان جهان ، انگشت حيرت به دندان گزيده و همواره مبهوتاز آن فداكاريهاى بى نظير تحسين و تمجيد لب به سخن گشوده اند؛ چرا كه نقشآفرينان حماسه جاويد (كربلا)، با شعار ( هيهات منّا الذّلة ) ، جهت برقرارى حقو عدالت ، با آنكه تعدادشان انگشت شمار بود، با دلهايىمالامال از شور و عشق خدايى ، پاى در ميدان جهاد و شهادت نهاده ، به سوى (اللّه ) اوجگرفته و دنياى پر از فريب و نيرنگ را پشت سر گذاشتند و به ملكوت اعلى پيوستند.با گفتار و عمل ، به جهانيان اعلام نمودند:(مرگى كه در راه حق باشد، ازعسل شيرين تر است ).
كتابى كه اكنون شما خواننده گرامى در دست داريد، پژوهشى در تبيين اين قيام شگفتانگيز است كه توسط مؤ لف محترم ، به رشته تحرير درآمده ، به دوستداراناهل بيت (عليهم السّلام ) و آزاد انديشان جهان ، عرضه مى شود تا چراغى فروزان ، فراروى سير تكاملى الى اللّه آنان قرار گيرد، ان شاء اللّه .
اين دفتر، پس از بررسى ، ويرايش و اصلاحاتى چند، مجددا آن را به زيور چاپ آراستهو در اختيار حقيقت جويان قرار مى دهد، بدان اميد كه مورد پذيرش ‍ حقتعالى قرار گيرد.
در خاتمه ، از خوانندگان محترم تقاضا داريم هرگونه انتقاد و يا پيشنهادى كه دارندبه آدرس :
قم
دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم
صندوق پستى 749 / بخش تحقيق و بررسى فارسى ،ارسال دارند.
با تشكر فراوان
دفتر انتشارات اسلامى
وابسته به جامعه مدرّسين حوزه علميّه قم
مقدمه مؤ لف 
در اين نوشته ، گرچه بيشترين تاءكيد، روى (چگونه )هاى حوادث عاشورا است ونماياندن صحنه هاى عمل و جزئيات برخوردها، حمله ها، دفاعها و سخنها... و از ديگر سو،گرچه براى بهره مندى از مسائل و حوادث و رويدادهاى تاريخى بايد سراغ (چرا)هاىآن رفت و آنها را كشف كرد و تجزيه و تحليل و بررسى نمود، نه (چگونه )ها وچگونگى هايى را كه در زمانهاى گوناگون تغييرشكل مى دهند، ولى در همه شان ، (چرا)ها يكى است و تاريخ تكرار مى شود.
(هر روز، عاشورا و هر سرزمينى كربلا است ...) اينها درست و بجا، اما گاهى (چگونگى) حادثه اى (چرا)ى آن را نيز روشن مى كند و(شكل عمل ) و (قالب كار)، (چرا)ى آن را مى شناساند و گاهى با(عمل )، مى توان روشنتر و عميقتر (سخن ) گفت و چه بسا با (حضور در جايى ) و يا(غيبت از صحنه اى )، به مراتب بيشتر و بهتر مى توان (حرف ) زد، چرا كه(عمل )، گوياترين سخن است و (دو صد گفته ، چون نيم كردار نيست ...).
اين نوشته ، گامى است بدين منظور و در اين راه . و قضاوت اينكه در اين كار، چه اندازهتوفيق حاصل شده ، به عهده خواننده عزيز اين صفحات است .
كتاب حاضر، در سالهاى 57 و 60 چاپ شده بود و اينك در چاپ جديد، با برخىاصلاحات و تغييرات تكميلى ، عرضه مى گردد.
عاشورائيان امروز و نسل انقلاب و امّت حزب اللّه ، سرتاسر اين كشور را (كربلا)ساختند و ياران صديق و باوفاى حسين زمان ، امام امّت بودند. حماسه هاى جاودان حسين بنعلى (عليهما السّلام ) و اصحابش ، سرمشّق و الگوى رزمندگان ما بوده و هست و اين راهبه اميد خدا، تا، رهايى كربلا و قدس ، ادامه خواهد داشت . امروز هم امّت كربلايى ، ازدرسها و عبرتهاى عاشورا بهره مى گيرد و تا پاى جان ، در راه حق و تبعيّت از ولايت ،مى ايستد.
در اين نوشته ، مرورى به درسهاى آموخته از عاشورا داريم تا پيمان و پيوند خويش رابا (خون خدا)^{( 2)} ، سيدالشهدا(عليه السّلام ) تجديد و تحكيم كنيم . اميد استنسل پويا و جوان كشورمان ، در آموزش درسهاى (دانشگاه كربلا)، پيوسته موفقباشند.
قم جواد محدّثى
شهريور 1364
الا ... اى محرم ! 
الا ... اى محرم !
تو آن خشم خونين خلق خدايى
كه از حنجر سرخ و پاك شهيدان برون زد
تو بغض گلوى تمام ستمديدگان جهانى
كه در كربلا
نيمروزى
به يكباره تركيد
تو خون دل و ديده روزگارى
كه با خنجر كينه توز ستم ، بر زمين ريخت
تو خون خدايى كه با خاك آميخت
تو شبرنگ سرخى كه در سالهاى سياهى درخشيد.
الا ... اى محرم !
تو خشم گره خورده ساليانى
تو آتشفشانى
تو بر ظلم دشمن گواهى
تو بر شور ايمان پاكان ، نشانى
تو هفتاد آيه
تو هفتاد سوره
تو هفتاد رمز حياتى
تو پيغام فرياد سرخ زمانى
تو، موجى ز درياى عصيان و خشمى
كه افتان و خيزان
رسيده است بر ساحل روزگاران .
الا ... اى محرم !
تو فجرى ، تو نصرى
تويى (ليلة القدر) مردم
تو رعدى
تو برقى
تو طوفان طفّى
تويى غرش تندر كوهساران .
الا ... اى محرم !
تو يادآور عشق و خون و حماسه
تو دانشگه بى نظير جهاد و شهادت
تويى مظهر ثار و ايثار ياران .
الا ... اى محرم !
به هنگام و هنگامه هجرت كاروان شهيدان
تو آن راه بان روانبخش و مهمان نوازى
كه در پاى رهپوى آزادگان
لاله ارغوان مى فشانى .
الا ... اى محرم !
به چشم و دل قهرمانان و آزاد مردان
كه همواره بر ضد بيداد، قامت كشيدند
و در صفحه سرخ تاريخ
زيباترين نقش جاويد را آفريدند
تو آن آشناى كهن ياد و دشمن ستيزى
كه همواره در يادشانى .
الا ... اى محرم !
تو آن كيمياى دگرگونه سازى
كه مرگ حيات آفرين را
به نام شهادت
به اكسير عشقى
كه در التهاب سرانگشت سحر آفرينت ، نهفته است
چو شهدى مصفّا و شيرين
به كام پذيرندگان ، مى چشانى .
كربلا 
1357 سال به عقب برمى گرديم .^{( 3)}
اينجا (كربلا)ست ... دشتى مخلوط با شن و ريگ ، با تپه هاى كم ارتفاع ، در قسمتغربى رودخانه فرات و نشانى از آبادى در آن نيست ، مگر خرابه هاى (نينوا) كه درسمت چپ ، به چشم مى خورد؛ منطقه اى كه بارها جنگهاى سخت و كشتارهاى خونين ، ميانپادشاهان ساسانى و روميان درگرفته است و منطقه (بين النهرين ) است ، سرزمين(بعثت )ها.
بين تپه ها، جلگه هاى نسبتاً هموارى وجود دارد كه دامن در آب فرات مى شويد.
غروب روز نهم محرم است . كنار رودخانه ، امواج آب همچون شكم ماهى ، مى درخشد و روى هممى غلتد و جز صداى بال پرندگانى چند، صدايى ديگر به گوش نمى رسد. هواىغروب ، تيره از ناجوانمردى است ، مسموم و آلوده از خيانت !
خورشيد، رنگ مى بازد و لاشه خسته اش را به پشت كوهها مى كشد، كمى دورتر از شطفرات ، در دو منطقه ، دو گروه ، اردو زده اند؛ يك سو ارتش (عمر سعد) كه از كوفهآمده است ، ديگر سو، حسين (عليه السّلام ) و همراهانش . دو سپاه نابرابر از همه حيث وهمهجهت ،روى در روى هم اند،با دوهدف كاملاً جداازهم .
ترسيم روحيه افراد هر دو گروه ، بسى دشوار است ، مگر آنكه خود، جزئى از يكى از آندو جمع و فردى از آنان باشى .
و اگر در كنارى و مى خواهى (جبهه حسين ) را بشناسى ، بايد (يزيد) را بشناسى ،چرا كه هيچ گروهى را نمى توان شناخت مگر با شناختن جبهه مخالف آن و جهت متضادش .
بدون شناخت ظلمت ، نمى توان فهميد كه نور چيست و بدون زيستن در اختناق ، آزادى را نمىتوان دريافت و (قدر عافيت ، كسى داند كه به مصيبتى گرفتار آيد). و گرسنه مىداند كه سيرى چيست و ماهى تا در خشكى نيفتد، قدر آب را نمى داند، كه گفته اند:
(هر چيزى با ضدش شناخته مى شود).^{( 4)}
حق و باطل نيز چنين است .
بايد (شرك ) را شناخت در همه اشكالش تا معناى (توحيد)را درك كرد. بايد(معاويه ) را شناخت تا (على ) را درك كرد و(عدل ) را با (ظلم )، (وحدت ) را با (پراكندگى )، (خدمت ) را با (خيانت )، (راه) را با (بيراهه ) مى توان شناخت . و اين سخن از (على ) است كه :
(شما هرگز، رشد و حق را نخواهيد شناخت جز هنگامى كهباطل را و آن كس را كه حق را رها كرده است بشناسيد و به ميثاق قرآن دست نخواهيد يازيدمگر آنگاه كه كسى را بشناسيد كه آن را نقض كرده است ).^{( 5)}
و شناساندن اين دو گروه و دو جبهه ، بدانگونه كه هستند، ميسّر نيست و تنها مى توانبه خصلتهاى آنان با (لفظ) و (كلمه ) اشاره كرد. و مى بينيد كه (لفظ)، درنمودن روحيه تا چه اندازه ناتوان است .
مظلوميّت بزرگ حسين بن على (عليهما السّلام ) آن است كه دشمنش ، يزيد است !
سپاه (ابن سعد)، از عده اى سنگدل بى رحم ، غارتگر دور از خدا، زرپرست هرجايى، كه در سر سودايى ، جز غرايز حيوانى ، انباشتن شكم و اندوختن ثروت ندارند،تشكيل شده است . تنها نام مسلمان دارند و نان دين مى خورند و بيخردانى هستند كهرفتارشان با هرچيزى ، جز با اسلام سازگار است ، عده اى هستند كه براى خوشايندحاكم كوفه ابن زياد و براى جلب توجه يزيد، آماده اند همه گونه خوشرقصى كنندو به هر خون پاكى ، دست ناپاكشان را بيالايند.
اما در ديگر سوى ، حسين است كه عصاره تمامفضايل انسانى است ، روحى الهى در طبيعت بشرى است . شعله مقدّس نبوى را در جانخويش دارد، سلاله پاكان است و خون پاكش در رگها به ياد خدا جريان دارد و در راه خدانيز بر زمين تفتيده كربلا خواهد ريخت . حسين و (ياران مؤ منش ) هستند كه جهادشان هم درراه (اللّه ) و به خاطر (حق ) است . همچنانكه يزيد، وابستگان و پيروانش ‍ بويى ازايمان نبرده اند و شهد حق به كامشان نرسيده است و ناچار از جنگ و غارت و ستيزند وپيروان راه طاغوت ^{( 6)} كه خداى مى فرمايد:
(مؤ منان پيكارگرانى هستند در راه خدا، ولى كافران در راه طاغوت و به نفع او مىجنگند).^{( 7)}
اين دو سپاه يكى اندك و ديگرى انبوه نماينده وسمبل دوگونه انديشه هستند؛ خدايى و ابليسى ، نور و ظلمت ، توحيد و شرك ، ايمان وكفر، حق و باطل ، عدل و جور، فلاح و گمراهى ، حق پرستى و حقكشى ، خداجويى وخودخواهى ، گروهى كه در حال زنده بودن ، مرده اند و لاشه هايشان بو گرفته است وگروهى ديگر كه پس از مردن هم زنده اند، نام و خاطره شان ، دشمن آزار است و سايهشان نيز از سوى دشمن تيرباران مى شود.
اين دو گونه ايدئولوژى ،دو گونه زندگى نيز مى سازد.انديشه ابليسى ، اجتماعى مىسازد كه ميدانها و معابرش ، همچون گورستانهاى كهنه ، پر از پيكرهاى بى صداست ومردمش ،عروسكهاى خيمه شب بازى ، ظاهربين و سطحى نگر كه نمى دانند سرنخ ، دستكيست ، بى خبر از صحنه پردازان پشت پرده و طراحان ناپيدا كه تنها نقد موجود و رويههاى پديده ها را مى فهمند و مى بينند^{( 8)} . كاريكاتورها و آدمكهايى هستند مقوايى .
انديشه هاى خدايى ، در مؤ منين ، بينشهاى عميق اجتماعى و ديدى وسيع مى آفريند كه دامنهاش تا ابديت پر كشيده است و در وراى (حال )، جهانهايى گسترده را در چشم انداز او مىگسترد. مؤ من ، با بينش الهى ، ناديدنيها را مى بيند و با اين طرز تفكر، با قدرتخلاّقه اى كه دارد، از مردمى متحرك و پرجوش ، اجتماعى مى سازد پويا و پيشرو.
نبرد حسين (عليه السّلام ) با يزيد، جنگ شخصى ميان دو نفر نيست ، جنگ دو فكر و دو عقيدهاست ؛ (رشد) و (غى )، (حق ) و (باطل ) كه از دير باز هم سر ناسازگارى داشتهاند. پس عاشوراى سال 61 هجرى ، نه آغاز است و نه پايان ، بلكه حلقه اى است اززنجيره اى بس طولانى و درگيرى مداوم و مستمر تاريخى حق وباطل كه ميدان آن ، (هميشه و همه جا)ست .
غروب تاسوعا 
غروب روز نهم محرم است .
(شمر) از كوفه مى آيد در حالى كه فرمان حمله به اردوى حسين بن على ( عليهماالسّلام ) و آغاز جنگ را به همراه دارد. در نامه اى كه شمر، از سوى (ابن زياد) حاكمكوفه براى (عمر سعد) فرمانده ارتش آورده است ، مدارا و سازش با حسين بن على(عليهما السّلام ) شديداً منع شده است ، عمر سعد نامه را مى گشايد و با تعجب مى خواندكه :
(در صورت تسليم نشدن حسين و يارانش ، خونشان را بريز و بر جسدهايشان اسب بتازو پس از قتل عام مردان ، زنان را به اسارت گرفته به مركز اعزام بدار!!).^{( 9)}
عمر سعد،مى داند در صورت نشان دادن كوچكترين ضعفى در اجراى فرمان ، خود شمر،به فرماندهى ارتش منصوب خواهد شد و اين مطلب ، در نامه والى كوفه به او نوشتهشده است . چرا كه شمر، آماده تر از هركس براى خون ريختن و كينه توزى است و اين رابارها به اثبات رسانده و سينه اش پر از كينه نسبت به خاندان على (عليه السّلام )است و براى جنگ با على و اولادش ، خود را در مذهب (خوارج ) جا زده تا بهانه اى براىاين خصومت داشته باشد. ولى چرا از همين بهانه ، براى پيكار با معاويه استفاده نمىكند؟ سؤ الى است كه جواب ندارد. گويا او دين را ابزار و حجتى براى كينه ورزىبرگزيده است ولى در پيشگاه مال و ثروت ، هم دين را و هم كينه را فراموش مىكند...).^{( 10)}
آرى ، شمر، به كمك پستيها و رذالتهايش حاضر است كه اگر عمر سعد از اجراى فرمانسرپيچى نمايد، فورا خود، زمام فاجعه را به دست گيرد و اين جاست كه كار عمر سعدبه سرنوشتى دردناك خواهد انجاميد. از اين جهت در فكر است كه فرمان حمله دهد.
امام حسين (عليه السّلام ) به دشمن پيشنهاد مى فرمايد كه شب ، در محلّى بين دو اردوگاهبا هم صحبت كنند، گفتگوهاى مفصل و طولانى بين امام و فرمانده سپاه دشمن ، انجام مىگيرد.^{( 11)} مى توان حدس زد كه صحبت بر سر چه مسايلى دور مى زند. حضرت ، ازعمر سعد مى خواهد كه از فرماندهى سپاه كوفه كناره گيرى كند، ليكن او به طمع سيم وزر و پست و وعده هايى واهى و رياست ، به اينجا آمده و در فضايى ديگر تنفس مى كند، اوحتى نمى تواند ارزشهايى را كه حسين با آنها و در آنها زيست دارد، تصور كند، در جوابدعوت امام مى گويد:
مى ترسم خانه ام خراب گردد!!
خانه اى برايت مى سازم .
آب و ملك و زمينهايم را از من مى گيرند.
بهتر ازآن را از دارايى خويش ، در حجاز به تو مى دهم .^{( 12)}
ولى اين سخنان با ساخت فكرى عمر سعد جور نيست و در ذايقه اش چندان شيرين نمى آيدو حاضر به ترك سمت فرماندهى نمى شود.
دو فرمانده از هم جدا مى شوند و هر كدام به سوى اردوگاه خود بازمى گردند.
غروب روز نهم محرم است .
به نظر مى رسد جنگ ، اجتناب ناپذير است ، آفتاب خونرنگ ، چهره در نقاب زمين مى كشدو تا سپيده دم روز ديگر، از صحنه غايب مى شود، در حالى كه افق را پرده اى از فريب وتبهكارى و فضاحت پوشانده است .
(حق ) و (باطل )، روى در روى هم اند، بى پرده و صريح .
هلهله اى در سپاه كوفه به گوش مى رسد. گويى براى حمله آماده مى شوند. عمر سعدكه خود فرمان حمله مى داد، دستور توقف سواران را صادر مى كند.فكر مى كند كه حسينقصد دارد تسليم شود و به همين جهت ، پرچم سفيد به علامت صلح ، سازش و تسليم افراشته است . مى پندارد كه حسين تصميم گرفته به نحوى قضيه را با مسالمتحل كند و به اين درگيرى پايان دهد، براى مردم چنين وانمود مى كند كه حسين ، (صلحدوست )! است . و پس از مذاكراتى ، تسليم خواهد شد!غافل از اينكه راهى را كه حسين در پيش گرفته است ، هرگز راهى نيست كه سر ازتسليم مذلت بار در برابر (ابن زياد) و حكومت مركزى شام درآورد. انقلاب حسين (عليهالسّلام )، براى حفظ خويشتن و فرار از تيغ يزيد نيست ، بلكه به خاطر (حق )، پا دراين ميدان نهاده و به اين درگيرى ، تن داده است .
(حق ) در نظر حسين (عليه السّلام ) عبارت است از اجراى فرمان خدا در زمين و گسترشآيين نجاتبخش او كه ضامن سعادت مردم و ايجاد خصلتهاى :(اخلاص ، دلاورى ، پاكدامنى ،بيدارى ، هشيارى ، فهم ، فروتنى ، احساس ،تحمّل ، مهربانى ، گذشت ، عشق به آزادى و برابرى ، خصومت آشتى ناپذير با ستم وستمگر و ستمكش در ژرف ترين نقطه هاى وجود انسان است ).
حسين (عليه السّلام ) كسى نيست كه به خاطر سلامت خويش ، دست دشمن را بفشارد و حكومتيزيد را به رسميّت بشناسد؛ زيرا چنين كارى و چنين تسليمى و چنين سازشى ، با(حسين بودن ) او سازگار نيست .
شخصى همچون سيدالشهداء با عنصر تبهكار و نالايقى همچون يزيد، (بيعت ) نمى كند.
گروه حسينى ، زندگى را به معناى نفس كشيدن و زنده بودن نمى دانند؛ چون اين كارىنيست كه روح بزرگ و پرشور آزادمردان ، به آن راضى و قانع گردد و نيز خودشان ازآن خرسند شوند. از اين جهت ، فريادها و خروشهاى زندگى ساز، سرمى دهند، برخلافآنان كه بهشت را در كنج خلوت عبادت و خلسه هاى تنهايى مى جويند و از هيچ محروميتىاستقبال نمى كنند، تا چه رسد به خروشى و خراشى ! ... برعكس ، اينان بهشت را درمسجدى مى طلبند كه ستونهايش از نيزه ها و شمشيرهاست و سقفش ، هُرم سوزان خورشيد وگرماى گزنده ميدان رزم ؛ چون باور دارند كه :
( الجَنَّةُ تَحْتَ ظِلالِ السُّيُوفِ) .^{( 13)}
(بهشت زير سايه شمشيرهاست ).
حسين (عليه السّلام ) برادرش عباس را همراه بيست تن براى گفتگو با آنان مى فرستد.حمله آوران مى گويند: يا جنگ ، يا بيعت و تسليم ! عباس ، اين خبر را به امام مى رساند،امام مى فرمايد:(بيعت و تسليم كه هرگز، اما براى جنگ آماده ايم ، ولى برادرم عباس ! ازاينان بخواه امشب را تا فردا صبح ، مهلتمان دهند تا شب را به عبادت خدا و تلاوت قرآنبپردازيم كه من نماز را بسى دوست مى دارم ).^{( 14)}
فرستادگان از سپاه دشمن ، به عمر سعد گزارش مى دهند كه حسين ، امشب را تا فرداصبح مهلت مى خواهد.
و... مهلت داده مى شود و يك واحد از سواران عمر سعد درشمال كاروان حسين ، موضع مى گيرند و او را محاصره مى كنند. و از هر گونه امدادجلوگيرى مى شود، حتى برداشتن آب از فرات . در حالى كه حسين (عليه السّلام ) اينمهلت را براى آن خواسته تا اين آخرين شب را با خداى خويش به راز و نياز بپردازد وبه درگاهش نماز بگزارد.^{( 15)}
وضع در حالت بحرانى است و در پيشانى سياه اين شامگاه ، مى توان ننگها و بدناميهاىفاجعه بارى را خواند.
خواهرزادگان ما كجايند؟
صدايى است كه از پشت خيمه هاى امام به گوش مى رسد.
صداى ابليس ، صداى وسواس خناس و صداى شمر است كه (عباس ) را مى خواند.^{( 16)}
عباس ، به همراهى سه برادر ديگرش ، از خيمه ها بيرون مى روند تا ببينند كيست و چهمى گويد. شمر، (امان نامه )اى را كه حاكم كوفه براى اينان گرفته است ، به(عباس بن على ) عرضه مى كند و مى گويد:
(اين امان نامه را از طرف والى كوفه برايتان آورده ام ، در صورتى كه دست از حسينبكشيد و به سوى ما آمده او را تنها گذاريد، جانتان در امان خواهد بود و هيچ گونهتعرّضى نسبت به شما نخواهد شد).
عباس ، خشمگين از اين همه گستاخى و پررويى ، نگاهى غضب آلود به او مى افكند و برسرش فرياد مى كشد:
(نفرين و خشم و لعنت خدا بر تو و بر امان تو! دستت شكسته باد اى بى آزرم پست ! آيااز ما مى خواهى كه دست از يارى شريفترين مجاهد راه خدا، حسين پسر فاطمه برداشته ،تنهايش گذاريم و طوق اطاعت و فرمانبردارى لعينان و فرومايگان را به گردن افكنيم؟).^{( 17)}
شمر كه از بى ثمر ماندن اين طرح و نقشه ، به شدت خشمگين شده است ، به سوىاردوگاه خود برمى گردد و عباس نيز با برادرانش به خيمگاه امام ، در حالى كه به اينهمه دنائت و پستى كه سپاه كوفه دارند، مى انديشد.
عباس ، اين رشوه را نمى گيرد و (حق السكوت ) را نمى پذيرد و بى تاب از شوقشهادت و فداكارى ، به درون خيمه گاه خويش مى رود.
حسين ، گاهى در بيرون خيمه ها و كنار از آن ، قدم مى زند و وضع جبهه نبرد و موقعيترزمگاه فردا را مى نگرد و بررسى مى كند و گاه نزد زنها و دختران مى رود و خواهران ودختران خود و ديگر زنان و كودكان را به مقاومت وتحمل و صبر، تشويق مى كند تا گريه و مويه نكنند. آنگاه به اردوگاه خود برمىگردد و از مردان سپاه خويش مى خواهد كه همه جمع شوند. مردان همه گرد مى آيند.
باد ملايمى در آن غروب سياه مى وزد و آخرين طلايه هاى روز، دامن كشيده است و شب از راهفرا مى رسد. حسين از موقعيت فردا به خوبى آگاه است . مى داند كه پيروزى نظامى وشكست دادن دشمن ، عادتاً غيرممكن است . گروهى اندك در محاصره دشمنانى مسلح و تشنهخون و نتيجه معلوم است ؛ كشته شدن ، هر كه بماند فردا كشته مى شود هم حسين و هميارانش .^{( 18)}
فردا پيكارى است سخت بين (نام ) و (ننگ ). نام جاويد و ننگ جاويد. حسين ، مى داندمرگ و شهادت براى او پايان نيست بلكه آغاز پيروزى و ماندگارى اوست و هر كه در راه(اللّه ) كشته شود، زنده اى جاويد است و براى او مرگ ، بى معنا است . اين را حسين وهمرزمانش نيز مى دانند. آنان آگاه هستند كه فردا كشته خواهند شد و اين را هم مى دانند كهپيروزى با آنان است چونكه در نظرشان (شهادت غير از شكست است ، صورتماندگارترى است از همان فتح ...).
اينان ، در هر دو صورت پيروزند، چه با فتح ، چه با شهادت .^{( 19)}

حسين و يارانش ، آماده اند كه عروس شهادت را در آغوش كشند و از اينوصال ، عمر ابدى يابند.
در اين راه چه هراسى از مرگ ؟ مرگ دريچه اى است به آن جهان كه پهناور و پايدار است.

مرگ اگر مرد است گو نزد من آى

تا در آغوشش بگيرم تنگ تنگ

من از او عمرى ستانم جاودان

او ز من دلقى بگيرد رنگ رنگ ( 20)

حسين ، سپاه خويش را مخاطب ساخته با صدايى بلند و پرحماسه و بدون هيچ گونهتاءثر و تزلزل ، ندا مى دهد:(فردا جنگى سخت در پيش داريم ؛ دشمنى نيرومند و سپاهىفراوان در پيش است و راه برگشت به زندگى بى سر و صدا و انزواى عبادت دور ازصحنه درگيرى حق و باطل در پشت ، صريح و روشن مى گويم ، هركه با ما باشد،بداند كه جان باختن در كار است و شهادت و... اندكى سكوت ).
كه ناگهان صداى قاسم پسر 13 ساله امام حسن (عليه السّلام ) به سينه سكوت مىخورد و آن را پس مى زند، كه مى پرسد:
عموجان ! آيا من هم كشته مى شوم ؟
امام ، براى آزمودن روحيه قاسم ، مى پرسد:(فرزند برادر، مرگ در نظر تو چگونهاست ؟).
عموجان ، شيرين تر از عسل . اگر ما برحقيم و راهمان راهى صحيح ، پس ‍ نبايد از مرگ، هراس داشته باشيم .
آرى ، تو نيز به مقام بلند شهادت مى رسى .^{( 21)}
و امام به سخنانش ادامه مى دهد:(فردا روز پيكار سرنوشت است و هر شمشيرى از ما كه ازنيام برآيد، دگر باره نيامش را نخواهد ديد).
(سپرها سينه ها هستند
چه دلها آشيان كينه ها هستند
شرابى نيست ، خوابى نيست
كنار آب مى جنگيم و آبى نيست .
به پاس پاكى ايمان ، زناپاكان كافر داد مى گيريم
تمام دشت را يكبار
به زير هيبت فرياد مى گيريم
و پيروزى از آن ماست ،
چه با رفتن ، چه با ماندن ...).^{( 22)}
(هركس به هوس زر و سيم آمده و به طمع رياست همراه من گشته است ، بى جهت نماند كهفردا زر و سيم در كار نيست و ما فردا جز بهاستقبال چكاچك شمشيرها و نيزه ها نخواهيم رفت و آغوش خود را جز به روى زخمهاى كارى وجان به راه دوست دادن و در پايان ، (شهادت ) نخواهيم گشود.
(هركه دردش آسان ، هركسى چوبين پا، گو نيايد با ما)، اگر شرم داريد اينك پردهسياه شب و اگر پشيمانيد و مرد مبارزه نيستيد و اگر به ستمها راضى هستيد، اينك بيابانو راه بازگشت ... اينان فقط مرا مى خواهند، شما برويد...).^{( 23)}
و به درون خيمه مى رود تا هر كه خواهد، بدون خجالت ، از حلقه محاصره دشمن عبوركند.
امام با اين (تصفيه نيرو) مى خواهد كسانى بمانند كه آگاهانه شهادت رااستقبال مى كنند؛ زيرا فداكارى اين گونه همرزمان ، ثمربخش و شورآفرين است و نسلهاو تاريخ را تحت تاءثير قرار مى دهد. او قبلاً هم درطول راه ، دست به اين تصفيه نيرو زده بود، ولى اكنون در اين ميان كسى كه به اميدزرى و طمع حكومتى باشد نيست ، رفتنى ها از پيش رفته اند.^{( 24)}
و عدّه اى گران پيوند مى مانند و در دشتى كه انبوه سوگند دروغين بر آن سايه افكندهاست ، آنان كه شايسته ماندن اند، با عهدى خداپرور و ميثاقى عظيم و پيمانى استوار وسرى پرشور و دلى پرباور و توانى نستوه ، وفادار مى مانند كه هر كدام چون موجىبه مدد موج ديگر مى آيند تا كه آن موج نخستين بهساحل برسد و محو نگردد. اينان چنان شيفته مرگ هستند كه كودك ، شيفته پستان مادر.
نيشخند جسورانه آنان به (مرگ )، بهت آميزترين تجلى فداكارى شانست ؛ چون ايناندر وجود تكامل يابنده (انسان )، آينده شورانگيز و نيروى شگرفى سراغ دارند.^{( 25)}
امام ، اندكى بعد، از خيمه بيرون مى آيد و مى پرسد: شما چرا نرفتيد؟... و چند لحظه ،حكومت التهاب آميز (سكوت )...
اين سخن ، خون را در رگهايشان به جوش مى آورد. احساساتشان به اوج مى رسد وعلويان ، هر كدام با سخنى گيرا و گرم كه از نهاد وجودشان برمى خيزد و حاكى ازآمادگى كامل براى قربانى شدن در (راه خدا) و در ركاب امام است ، آنچه دردل دارند بر زبان مى آورند كه : هرگز مباد روزى كه پس از تو زنده باشيم ...^{( 26)}
و گفتار جملگى شان اين است :
( بَلْ نَحْيى بِحَياتِكَ وَنَمُوتُ مَعَكَ) .^{( 27)}
با زندگى تو زنده مى مانيم و... با تو مى ميريم .
و اين ، خود نشان مى دهد كه آنان چه آگاهانه زندگى و حياتى را كه ازدل اين مرگ و شهادت سر مى زند مى فهمند و مى شناسند و مى دانند.
در شهادت ، شهود و حضور هست ، نه فنا و نيستى .^{( 28)}
زهير، يكى از ياران امام ، مى گويد:
فرزند پيغمبر! خدا را سوگند كه دوست دارم در راه دفاع از تو و آرمان تو، هزار باركشته شوم و باز زنده گردم و دگرباره كشته شوم .^{( 29)}
(يكى از آن ميان فرياد زد: فرزند پيغمبر!
سخن از جان مگو، جان چيز ناچيزى است .
تو جان هستى .
اگر نابود گردى ، بى تو جانى نيست .
چه بى تو پيروانت را امانى نيست .
خدا را مى خورم سوگند.
كه فردا تن مدارم در ميان ننگهاى زندگى در بند.
و مرد ديگرى مى گفت :
چه كارى (مرد) را شايد بجز با نام خوش مردن ؟
تحمل نيست مردان را كه بار ننگها بردن .
گران پيوندها را با تو من تكرار خواهم كرد.
و فردا دشت را با خون خود هموار خواهم كرد...).
و هريك بپا مى خيزند و با نطقى آتشين ، اعلام وفادارى و جانبازى مى كنند و آمادگى خودرا براى شهادت و پيكار مسلحانه فردا اظهار مى دارند، ديگران را مرگ در كام خود فرومى برد، ولى اينان مرگ را در خود هضم مى كنند. اينان معتقدند كه (آنجا كه نتوان خوندشمن حق و عدالت را ريخت ، بايد خون پاك عدالتخواه خود را در سر راه او ريخت و او رادر لغزشگاهى قرار داد كه پياپى به زانو درآيد تا جانش برآيد).^{( 30)}
زاهدان شب اند و شيران روز و (عارفان مسلح ).
و امام ، صدق و جهادشان را تصديق مى كند و گواهى مى دهد:
(من هرگز يارانى وفادارتر و شايسته تر از شما سراغ ندارم ، خدا نيكوترينپاداشهايش را ارزانى تان كند و جزاى نيكتان دهد...).^{( 31)}
هركس براى خود مشغول كارى مى شود و به اصلاح و آماده كردن اسلحه خويش مى پردازدو يا خانواده خويش را به شكيبايى و استقامت و (صبر) در راه به پايان رساندن بارمسؤ وليّت سنگين سفارش مى كند. و در آخر، اين گروه ، روى به كعبه ، زانوى عبادت درپيشگاه خدا مى زنند و هرچه را كه جز اوست از نظر دور مى دارند و تنها او را مى خوانند ومگر مى شود در اين شب انتظار، خوابيد؟ چرا كه خواب ، هميشه با چشمانى كه انتظار مىكشد، بيگانه است .
گروهى خداخواه و خداخوان ، راكع و ساجد، ايستاده و نشسته ، زمزمه كنان و اشك شوقريزان ، كه از دور، پندارى زنبوران در كندو صدا مى كنند و شوق شهادت فردا، چنانبى تابشان كرده است كه در اين شب ، بعضى با يكديگر شوخى و مزاح مى كنند.
از خوشحالى در پوست خود نمى گنجند.
(حبيب بن مظاهر)، اين صحابى پيرو پاكدل ، شوخى و مزاح مى كند. يكى از ياران امام ،مى گويد:
برادر! الا ن كه وقت خنده و مزاح نيست !
حبيب ، پاسخ مى دهد:
چه وقتى براى شادى و خوشحالى كردن بهتر از حالا؟... به خدا قسم ! بين ما و بهشت ،فقط شمشيرهاى آنان فاصله است ...^{( 32)}
نيمه شب ، كه امام همراه (نافع بن هلال )^{( 33)} وضع ميدان نبرد را بازرسى مى كندجايگاه شهادتش را به دقت پيشگويى و معين مى كند و دست او را مى فشرد و مى گويد:(اين همانجاست ، اين همانجاست ، به خدا قسم و عده اى تخلف ناپذير است ...).
سپس از نافع مى پرسد:
(نمى آيى در اين تاريكى شب از اينجا بروى و جانت را بدربرى ؟ و نافع به پاىامامش مى افتد، مى گريد و با هيجان مى گويد:
(تا قطعه قطعه نشده باشم ، دست از تو برنخواهم داشت ).
اضطرابى بر خيمه هاى امام حاكمست .
تهديدهاى سپاه دشمن و هياهوى غداره بندان آن ، دردل كودكان و زنان اردوى امام ، ترس مى ريزد.
در خيمه ها آبى نيست .
درون خيمه ها، امام و اصحابش به نيايش مى پردازند و در پيشگاه خدا باز هم چهره بهخاك مى سايند و با زمزمه اى گيرا و هماهنگ ، مناجات مى كنند.
ولى در اردوگاه دشمن ، (شب ) حاكمست .
شب ، هيكل سياه خود را روى آنها افكنده است . شب دشمن ، رنگ فاجعه دارد، رنگ مرگ دارد،رنگ توطئه دارد و رنگ پوچى دارد و (شب ) است .
ولى در اردوى امام ، شب شان روشنتر از روز است .
سربازان كوفه مثل عروسك كوكى اند، مثل اسباب بازى ،مثل بوقلمون ، مثل پيچك ، مثل آفتاب گردان ، مثل مرداب .