12 تحذيرات
الاوّل - التحذيرٌ من الدّم الحرام
إِيَّاكَ وَالدِّمَاءَ وَسَفكَهَا بِغَيرِ حِلِّهَا، فَإِنَّهُ لَيسَ شَى ءٌ اءَدنَى لِنِقمَةٍ، وَلاَ اءَعظَمَ لِتَبِعَةٍ،وَلاَ اءَحرَى بِزَوَالِ نِعمَةٍ، وَانقِطَاعِ مُدَّةٍ، مِن سَفكِ الدِّمَاءِ بِغَيرِ حَقِّهَا. وَاللّهُ سُبحَانَهُ مُبتَدِئٌبِالحُكمِ بَينَ العِبَادِ، فِيَما تَسَافَكُوا مِنَ الدِّمَاءِ يَومَ القِيَامَةِ؛ فَلاَ تُقَوِّيَنَّ سُلطَانَكَبِسَفكِ دَمٍ حَرَامٍ. فَإِنَّ ذلِكَ مِمَّا يُضعِفُهُ وَيُوهِنُهُ،بَل يُزِيلُهُ وَيَنقُلُهُ.
زيرا كه آينده ناگوار پيمان شكنى را آزمودند، پس هرگز پيمان شكن مباش ، و در عهدخود خيانت مكن ، و دشمن را فريب مده ، زيرا كسى جز نادان بدكار، بر خدا گستاخى روانمى دارد، خداوند عهد و پيمانى كه با نام اوشكل مى گيرد با رحمت خود مايه آسايش بندگان ، و پناهگاه امنى براى پناه آورندگانقرار داده است ، تا همگان به حريم اءمن آن روى بياورند. پس فساد، خيانت ، فريب ، درعهد و پيمان راه ندارد، مبادا قراردادى را امضاء كنى كه در آن براى دغلكارى و فريبراههايى وجود دارد، و پس از محكم كارى و دقّت در قرارداد نامه ، دست از بهانه جويىبردار، مبادا مشكلات پيمانى كه بر عهده ات قرار گرفته ، و خدا آن را بر گردنت نهاده، تو را به پيمان شكنى وا دارد، زيرا شكيبايى تو در مشكلات پيمانها كه اميد پيروزىدر آينده را به همراه دارد، بهتر از پيمان شكنى است كه از كيفر آن مى ترسى ، و در دنياو آخرت نمى توانى پاسخ ‌گوى پيمان شكنى باشى .
12 - هشدارها
اوّل - هشدار از خون ناحق
از خونريزى بپرهيز، و از خون ناحق پروا كن ، كه هيچ چيز همانند خون ناحق كيفر الهىرا نزديك ، مجازات را بزرگ ، و نابودى نعمت ها را سرعت ، وزوال حكومت را نزديك نمى گرداند، و روزقيامت خداى سبحانقبل از رسيدگى اعمال بندگان ، نسبت به خونهاى ناحق ريخته شده داورى خواهد كرد، پسبا ريختن خونى حرام ، حكومت خود را تقويت مكن .
زيرا خون ناحق حكومت را سُست ، و پَست ، و بنياد آن را بركنده به ديگرىمنتقل سازد، و تو، نه در نزد من ، ونه در پيشگاه خداوند، عذرى در خون ناحق نخواهى داشت،
وَلاَ عُذرَ لَكَ عِندَ اللّهِ وَلاَ عِندِى فِى قَتلِ العَمدِ، لاَِنَّ فِيهِ قَوَدَالبَدَنِ.وَإِنِابتُلِيتَبِخَطَاءٍوَاءَفرَطَ عَلَيكَ سَوطُكَ اءَو سَيفُكَ اءَو يَدُكَ بِالعُقُوبَةِ؛ فَإِنَّ فِى الوَكزَةِ فَمَا فَوقَهَامَقتَلَةً، فَلاَتَطمَحَنَّ بِكَ نَخوَةُ سُلطَانِكَ عَن اءَن تُؤَدِّيَ إِلَى اءَولِيَاءِ المَقتُولِ حَقَّهُم .
الثانى - تحذير من الاُنانيّة
وَإِيَّاكَ وَالاِْعْجَابَ بِنَفْسِكَ، وَالثِّقَةَ بِمَا يُعْجِبُكَ مِنْهَا، وَحُبَّ الاِْطْرَاءِ، فَإِنَّ ذلِكَ مِنْاءَوْثَقِ فُرَصِ الشَّيْطَانِ فِى نَفْسِهِ لَِيمْحَقَ مَا يَكُونُ مِن إِحسَانِ الُْمحسِنِينَ.
الثّالث - التحذير من المنّ
وَإِيَّاكَ وَالمَنَّ عَلَى رَعِيَّتِكَ بِإِحسَانِكَ، اءَوِ التَّزَيُّدَ فِيَما كَانَ مِن فِعلِكَ، اءَو اءَن تَعِدَهُمفَتُتبِعَ مَوعِدَكَ بِخُلفِكَ، فَإِنَّ المَنَّ يُبطِلُ الاِْحْسَانَ، وَالتَّزَيُّدَ يَذْهَبُ بِنُورِ الْحَقِّ،وَالْخُلْفَ يُوجِبُ المَقتَ عِندَ اللّهِ وَالنَّاسِ. قَالَ اللّهُ تَعَالَى :
كَبُرَ مَقتا عِندَ اللّهِ اءَن تَقُولُوا مَا لاَ تَفعَلُونَ.
الرابّع - التحذير من العجلة
وَإِيَّاكَ وَالعَجَلَةَ بِالاُْمُورِ قَبْلَ اءَوَانِهَا، اءَوِ التَّسَقُّطَ فِيهَا عِنْدَ إِمكَانِهَا، اءَوِ اللَّجَاجَةَفِيهَا إِذَا تَنَكَّرَت ، اءَوِ الوَهنَ عَنهَا إِذَااستَوضَحَت .فَضَع كُلَّاءَمرٍمَوضِعَهُ،وَاءَوقِعكُلَّاءَمرٍمَوقِعَهُ.
چرا كه كيفر آن قصاص است و از آن گريزى نيست ، اگر به خطا خون كسى ريختى ،يا تازيانه يا شمشير، يا دستت دچار تند روى شد، كه گاه مشتى سبب كشتن كسى مىگردد، چه رسد به بيش از آن ، مبادا غرور قدرت تو را از پرداخت خونبها بهبازماندگان مقتول بازدارد!
دوّم - هشدار از خودپسندى
مبادا هرگز! دچار خودپسندى گردى ! و به خوبيهاى خود اطمينان كنى ، و ستايش رادوست داشته باشى ، كه اينها همه از بهترين فرصتهاى شيطان براى هجوم آوردن بهتوست ، و كردار نيك ، نيكوكاران را نابود سازد.
سوّم - هشدار از منّت گذارى
مبادا هرگز! با خدمتهايى كه انجام دادى بر مردم منّت گذارى ، يا آن چه را انجام دادهاى بزرگ بشمارى ، يا مردم را وعده اى داده ، سپس خُلف وعده نمايى ، منّت نهادن ، پاداشنيكوكارى را از بين مى برد، و كارى را بزرگ شمردن ، نور حق را خاموش گرداند، وخلاف وعده عمل كردن ، خشم خدا و مردم را بر مى انگيزاند كه خداى بزرگ فرمود :
دشمنى بزرگ نزد خدا آن كه بگوييد و عملنكنيد⁽¹⁷³⁾
چهارم - هشدار از شتابزدگى
مبادا هرگز! در كارى كه وقت آن فرا نرسيده شتاب كنى ، يا كارى كه وقت آن رسيدهسُستى ورزى ، و يا در چيزى كه روشن نيست ستيزه جويى نمايى و يا در كارهاى روشنكوتاهى كنى ، تلاش كن تا هركارى را در جاى خود، و در زمان مخصوص به خود، انجامدهى .
الخامس - التحذير من طلب العناوين
وَإِيَّاكَ وَالاِْسْتِئْثَارَ بِمَا النَّاسُ فِيهِ اءُسْوَةٌ، وَالتَّغَابِيَ عَمَّا تُعْنَى بِهِ مِمَّا قَد وَضَحَلِلعُيُونِ، فَإِنَّهُ مَاءخُوذٌ مِنكَ لِغَيرِكَ. وَعَمَّا قَلِيلٍتَنكَشِفُ عَنكَ اءَغطِيَةُ الاُْمُورِ، وَيُنْتَصَفُمِنْكَ لِلْمَظْلُومِ. املِك حَمِيَّةَ اءَنفِكَ، وَسَورَةَ حَدِّكَ، وَسَطوَةَ يَدِكَ، وَ غَربَ لِسَانِكَ، وَاحتَرِس مِنكُلِّ ذلِكَ بِكَفِّ البَادِرَةِ، وَ تَاءخِيرِ السَّطوَةِ، حَتَّى يَسكُنَ غَضَبُكَ فَتَملِكَ الاِْخْتِيَارَ:وَلَنْ تَحْكُمَ ذلِكَ مِن نَفسِكَ حَتَّى تُكثِرَ هُمُومَكَ بِذِكرِ المَعَادِ إِلَى رَبِّكَ. وَالوَاجِبُ عَلَيكَاءَنتَتَذَكَّرَ مَا مَضَى لِمَن تَقَدَّمَكَ مِن حُكُومَةٍ عَادِلَةٍ، اءَو سُنَّةٍ فَاضِلَةٍ، اءَو اءَثَرٍ عَن نَبِيِّنَاصلى الله عليه و آله اءَوفَرِيضَةٍ فِى كِتَابِ اللّهِ، فَتَقتَدِيَ بِمَا شَاهَدتَ مِمَّا عَمِلنَا بِهِفِيهَا، وَتَجتَهِدَ لِنَفسِكَ فِى اتِّبَاعِ مَا عَهِدتُإِلَيكَفِى عَهدِى هذَا، وَاستَوثَقتُ بِهِ مِنَ الحُجَّةِلِنَفسِى عَلَيكَ، لِكَيلاَ تَكُونَ لَكَ عِلَّةٌ عِندَ تَسَرُّعِ نَفسِكَ إِلَى هَوَاهَا. وَاءَنَا اءَساءَلُ اللّهَبِسَعَةِ رَحمَتِهِ، وَعَظِيمِ قُدرَتِهِ عَلَى إِعطَاءِ كُلِّ رَغبَةٍ، اءَن يُوَفِّقَنِى وَإِيَّاكَ لِمَا فِيهِ رِضَاهُمِنَ الاِْقَامَةِ عَلَى الْعُذْرِ الْوَاضِحِ إِلَيهِ وَإِلَى خَلقِهِ، مَعَ حُسنِ الثَّنَاءِ فِى العِبَادِ، وَجَمِيلِالاَْثَرِ فِى البِلاَدِ، وَتَمَامِ النِّعمَةِ، وَتَضعِيفِ الكَرَامَةِ، وَاءَن يَختِمَ لِى وَلَكَ بِالسَّعَادَةِوَالشَّهَادَةِ، إِنَّا إِلَيهِ رَاجِعُونَ. وَالسَّلاَمُ عَلَى رَسُولِ اللّهِ صلى الله عليه و آلهالطَّيِّبِينَ الطَّاهِرِينَ، وَسَلَّمَ تَسلِيما كَثِيرا، وَالسَّلاَمُ.
پنجم - هشدار از امتياز خواهى
مبادا هرگز! در آن چه كه با مردم مساوى هستى امتيازى خواهى ، و از امورى كه بر همهروشن است ، غفلت نداشته باش ، زيرا به هرحال نسبت به آن در برابر مردم مسئولى ، و به زودى پرده از كارها يك سو رود، و انتقامستمديده از تو باز مى گيرند، باد غرورت ، جوشش خشمت ، تجاوز دستت ، تندى زبانت ،را در اختيار خودگير، و با پرهيز از شتابزدگى ، و فرو خوردن خشم ، خود را آرامش دهتا خشم فرو نشيند و اختيار نفس در دست تو باشد. و تو بر نفس مسلّط نخواهى شد مگربا ياد فراوان قيامت ، و بازگشت به سوى خدا. آن چه بر تو لازم است آن كه ، حكومتهاىدادگستر پيشين ، سنّت هاى با ارزش گذشتگان ، روش هاى پسنديده رفتگان ، و آثارپيامبر صلى الله عليه و آله و واجباتى كه در كتاب خداست ، را همواره به ياد آورى ، وبه آن چه ما عمل كرده ايم پيروى كنى ، و براى پيروى از فرامين اين عهدنامه اى كهبراى تو نوشته ام ، و با آن حجّت را بر تو تمام كرده ام ، تلاش كن ، زيرا اگر نفسسركشى كرد و بر تو چيره شد عذرى نزد من نداشته باشى . از خداوند بزرگ با رحمتگسترده ، و قدرت برترش در انجام تمام خواسته ها، درخواست مى كنيم كه به آن چهموجب خشنودى اوست ما و تو را موفّق فرمايد، كه نزد او و خلق او، داراى عذرى روشنباشيم ، برخوردار از ستايش بندگان ، يادگار نيك در شهرها، رسيدن به همه نعمت ها،و كرامت ها بوده ، و اينكه پايان عمر من و تو را به شهادت و رستگارى ختم فرمايد، كههمانا ما به سوى او باز مى گرديم ، با درود به پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله واهل بيت پاكيزه و پاك او، درودى فراوان و پيوسته . با درود
2 - رنجنامه غصب خلافت
خطبه 3 نهج البلاغه
وَهِيَ اَالمعرُوفَةُ بالشِّقشِقِيَّة
1 - الشكوى من ابن ابى قحافه
اءَمَا وَاللّهِ لَقَد تَقَمَّصَهَا فُلانٌ وَإ نَّهُ لِيَعلَمُ اءَنَّ مَحَلِّى مِنهَا مَحَلُّ القُطبِ مِنَ الرَّحَا.يَنحَدِرُ عَنِّى السَّيلُ، وَلا يَرقَى إ لَيَّ الطَّيرُ؛ فَسَدَلتُ دُونَهَا ثَوبا، وَطَوَيتُ عَنهَا كَشحا،وَطَفِقتُ اءَرتَئِى بَينَ اءَن اءَصُولَ بِيَدٍ جَذَّاءَ، اءَو اءَصبِرَ عَلَى طَخيَةٍ عَميَاءَ، يَهرَمُ فِيهَاالكَبِيرُ، وَيَشِيبُ فِيهَا الصَّغِيرُ، وَيَكدَحُ فِيهَا مُؤ مِنٌ حَتَّى يَلقَى رَبَّهُ! فَرَاءَيتُ اءَنَّالصَّبرَ عَلَى هَاتَا اءَحجَى ، فَصَبَرتُ وَفِى العَينِ قَذًى ، وَفِى الحَلقِ شَجا، اءَرَىتُرَاثِى نَهبا، حَتَّى مَضَى الاَْوَّلُ لِسَبِيلِهِ، فَاءَدْلَى بِهَا إ لَى فُلانٍ بَعْدَهُ.
2 - ابوبكر و التلاعب بالخلافة
ثم تمثل بقول الا عشى :